Του Ηλία Μαλεβίτη
Τα βιογραφικά στοιχεία του Κοσμά όπως μας έρχονται από την παράδοση αμφισβητούνται ισχυρά, πειστικά και εντονότατα σήμερα.
Ας κρατήσουμε πως έζησε από το τελευταίο τέταρτο του 7ου μέχρι περίπου τα μέσα του επόμενου αιώνα. Ασχέτως του εάν υπήρξε ή όχι θετός αδελφός του Ιωάννη του Δαμασκηνού, ήταν κι αυτός γέννημα-θρέμμα της Δαμασκού κι άνθισε στην Συρία, την εποχή της Ουμαγιαδικής κυριαρχίας του αραβικο-ισλαμικού χαλιφάτου.
Το υμνογραφικό-ποιητικό έργο του καταπιάνεται με, και εκφράζεται ζείδωρα στην ακόμη τότε νέα μορφή εκκλησιαστικής ποίησης, τον Κανόνα, στου οποίου τη διαμόρφωση και ποιητική μορφολογία συνέτεινε καταλυτικά, μαζί με τον έτερο Δαμασκηνό, τον Ιωάννη.
Η λιτή και σύντομη πρόταση για τον Κοσμά και το έργο του που μνημονεύει η Σούδα μιλά για την ανεκλάλητη δόξα της μουσικοποιητικής εμπνοής του:
«ἀνὴρ εὐφυέστατος καὶ πνέων μουσικὴν ὅλως τὴν ἐναρμόνιον. οἱ γοῦν ᾀσματικοὶ κανόνες Ἰωάννου τε καὶ Κοσμᾶ σύγκρισιν οὐκ ἐδέξαντο οὐδὲ δέξαιντο, μέχρις ἂν ὁ καθ’ ἡμᾶς βίος περαιωθήσεται».
Ο Κοσμάς ο ποιητής έγραψε τους Κανόνες για όλες σχεδόν τις μεγάλες γιορτές που μέχρι σήμερα ψάλλονται κατά τον ενιαύσιο λειτουργικό κύκλο στην Ανατολική εκκλησία (των Θεοφανείων, των Χριστουγέννων, της Υπαπαντής, του Μεγάλου Σαββάτου ―τμήμα του―, της Μεταμορφώσεως, της Πεντηκοστής, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, της Υψώσεως του τιμίου Σταυρού).
Οι Κανόνες του Κοσμά, εκτός από ύμνοι ιδιαίτερης λογοτεχνικής αξίας, φαίνεται πως ενέχουν και πολιτικές παραδηλώσεις, σύμφωνα με τον Κάζνταν, καθότι η ιδέα της νίκης έναντι των κατακτητών Αράβων διαπερνά το σώμα των ύμνων του, υπερτονίζοντας τον Σταυρό ως το κύριο όργανο της επίγειας νίκης. Αντί άλλων όμως, παραθέτω μια σύντομη σταχυολόγηση κάποιων ελάχιστων αποσπασμάτων, με μια μόνον μικρή δική μου μετάφραση στην αρχή.
Την αγάπη, τη σκέψη και τις ευχές μου (με της θάλασσας τα κύματα) στην εορτάζουσα σήμερα, ανήμερα του Κοσμά του ποιητή.
…..…..….........
Χέρσα τη γη όπου γεννάει την άβυσσο
χάιδεψε κάποτε του ήλιου το φως·
σαν τείχη σταθήκαν ορθωμένα δώθε και κείθε τα νερά,
πάνω απ’ του πόντου την πλάτη να περπατήσει ο λαός
και να τραγουδάει τραγούδια που αρέσουν στον Θεό·
στον Κύριο ας τραγουδήσουμε λοιπόν·
γιατί ένδοξη η δόξα του, μεγάλη και τρανή.
Χέρσον ἀβυσσότοκον πέδον
ἥλιος ἐπεπόλευσέ ποτε·
ὡσεὶ τεῖχος γὰρ ἐπάγη
ἑκατέρωθεν ὕδωρ
λαῷ πεζοποντοποροῦντι
καὶ θεαρέστως μέλποντι·
ἄσωμεν τῷ κυρίῳ·
ἐνδόξως γὰρ δεδόξασται.
