Ορίζοντας την ηθικότητα

Δημήτρης Γ. Ιωάννου 

Η ενασχόληση του σύγχρονου φιλοσοφικού λόγου με την Ηθική είναι αξιοσημείωτη, και γι’ αυτό κρίνεται σημαντική η κριτική στάση απέναντι σε όλη αυτή την φιλοσοφική γραμματεία. Είναι λοιπόν για την σημερινή φιλοσοφική διανόηση σημαντική η διάκριση μεταξύ των προτάσεων του «είναι» και αυτές του «πρέπει». Την διάκριση εισήγαγε στην νεώτερη φιλοσοφία ο Ντέιβιντ Χιουμ, ο οποίος έγραψε ότι «σε κάθε σύστημα ηθικής που γνώρισα μέχρι σήμερα, παρατήρησα πάντοτε ότι για ένα χρονικό διάστημα ο συγγραφέας προχωρεί κατά τον συνήθη τρόπο του σκέπτεσθαι και εισάγει το ον του Θεού ή κάνει παρατηρήσεις σχετικά με τα ανθρώπινα ζητήματα. Ξαφνικά , όμως, διαπιστώνω μετ’ εκπλήξεως ότι όλες οι προτάσεις σχετίζονται με το ‘πρέπει’ ή το ‘δεν πρέπει’, αντί με τα συνήθη συνδετικά ρήματα των προτάσεων ‘είναι’ και ‘δεν είναι’… Επειδή το ‘πρέπει’ ή το ‘δεν πρέπει’ εκφράζουν κάποια νέα σχέση ή απόφανση, είναι ανάγκη ν’ αποτελέσουν αντικείμενο ερεύνης και να ερμηνευθούν∙ συγχρόνως , είναι απαραίτητο να δοθεί κάποια εξήγηση για κάτι που είναι εντελώς ακατανόητο, πώς αυτή η νέα σχέση μπορεί να συναχθεί από άλλες σχέσεις, οι οποίες είναι τελείως διαφορετικές από εκείνη» (στο Θ. Πελεγρίνης, Ηθική Φιλοσοφία, Αθήνα 2015, σ. 26-7). Οι στοχαστές στους οποίους αναφέρεται ο Χιουμ έχουν πέσει στην λεγόμενη «φυσιοκρατική πλάνη», όπως την αποκάλεσε αργότερα ο φιλόσοφος Τζ. Μουρ, η οποία έγκειται ακριβώς στην σύγχυση μεταξύ των προτάσεων του «είναι» και αυτών του «πρέπει».

Για να γίνουμε πιο σαφείς πρέπει να πούμε ότι «ως πρόταση του ‘είναι’ θεωρούμε κάθε πρόταση που περιγράφει ένα γεγονός και μπορούμε να της δώσουμε μια τιμή αληθείας, να πούμε δηλαδή αν είναι αληθής ή ψευδής. Η πρόταση, παραδείγματος χάριν, ‘αυτό το μήλο είναι κόκκινο’ αποτελεί μια πρόταση του ‘είναι’, δεδομένου ότι περιγράφεται σ’ αυτήν ένα γεγονός και η περιγραφή αυτή μπορεί να είναι είτε αληθής είτε ψευδής. Στις προτάσεις του ‘πρέπει’, όμως, ο ομιλητής δεν προβαίνει σε περιγραφές γεγονότων, που μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς, αλλά σε αξιολογήσεις στις οποίες δεν μπορεί να δοθεί μια από τις δύο αυτές τιμές αληθείας» (ό.π. σελ. 27). Αν πω για παράδειγμα, «δεν πρέπει να λέω ψέματα», τότε δεν διαπιστώνω κάποιο γεγονός που μπορεί να κριθεί αληθές ή ψευδές, αλλά κάνω κάποια αξιολόγηση, η οποία και ρυθμίζει την συμπεριφορά μου και τις πράξεις μου. Μεταξύ αυτών των προτάσεων του «είναι» και του «πρέπει» υφίσταται, κατά τον Χιουμ και τους οπαδούς του, τεράστιο οντολογικό χάσμα. Είναι όμως πράγματι έτσι; Υφίσταται αυτό το χάσμα; Έχουν καταβληθεί διάφορες προσπάθειες για να δειχθεί ότι οι προτάσεις του «πρέπει» μπορούν να αναχθούν σε προτάσεις του «είναι», από τις οποίες στο βιβλίο του Καθηγητή Πελεγρίνη αναλύεται διεξοδικά αυτή του αμερικανού φιλοσόφου Σερλ, που όμως κρίνεται ανεπιτυχής. Ωστόσο, στο μικρό μέτρο των δυνάμεών μας, θα θέλαμε να συμβάλουμε περαιτέρω στην προσπάθεια αυτή, να αναχθούν οι προτάσεις του «πρέπει» σε αυτές του «είναι». Καταρχήν, οι διάφορες προτάσεις του «πρέπει» γνωρίζουν μεταξύ τους μια ιεραρχία. Όταν λέμε π.χ. «δεν πρέπει να καπνίζω», τότε η πρόταση αυτή υποτάσσεται ιεραρχικά στην πρόταση «πρέπει να έχω καλή υγεία». Η πρόταση τώρα «πρέπει να έχω καλή υγεία» εμπεριέχει καταχρηστικά τον όρο «πρέπει», γιατί το «πρέπει» εδώ είναι με μια έννοια περιττό. Είναι αυτονόητο ότι ως άνθρωπος, βιολογικό ον, που αγαπώ την ζωή, απολαμβάνω και την καλή υγεία. Εδώ το «πρέπει» μπορεί να μεταφραστεί στο ότι «εφόσον εκτιμώ τόσο πολύ την υγεία, θα κάνω ό,τι μπορώ για να την κρατήσω σε καλά επίπεδα» κ.λπ. Μπορώ βέβαια, αν είμαι πιστός, να θεωρώ ότι πρέπει να έχω καλή υγεία γιατί ο Θεός μου την έδωσε για να την χρησιμοποιήσω προς το αγαθό, και οφείλω κατά συνέπεια να μην αντιταχθώ στο θείο θέλημα.

Η Αρετολογική και η Αριστοτελική ηθική

 Ευάγγελος Κοροβίνης

1. Η αρετολογική ηθική και τα όριά της

Η ηθική σκέψη του Αριστοτέλη γνωρίζει εδώ και 60 χρόνια μια υπολογίσιμη επί της αρχής αποδοχή από αρκετούς σύγχρονους φιλόσοφους. Οι φιλόσοφοι αυτοί αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν τα ηθικά συγγράμματα του Αριστοτέλη ως αφετηριακά κείμενα για την διαμόρφωση μιας ευρέως διαδεδομένης πλέον νεωτερικής προσέγγισης της αρετής, των λεγόμενων «virtue ethics», της αρετολογικής ηθικής.

Η ερωτοτροπία των νεοαριστοτελικών φιλοσόφων με την ελληνική αρετολογία σχετίζεται με την ηθική κρίση που συνοδεύει την μεταμοντέρνα φάση της Νεωτερικότητας. Ηθική κρίση που καταδεικνύει τον ελλειμματικό και αφελή χαρακτήρα της ηθικής φιλοσοφίας του Διαφωτισμού. Σύμφωνα με αυτήν ο μέσος πολίτης δεν έχει καμία πρόσθετη υποχρέωση προς τους συμπολίτες του πέρα από τον καθολικό καθήκον να μην διαπράττει αδικίες ως έλλογο ον απέναντι σε άλλα έλλογα όντα. Η ερμηνεία αυτή των υποχρεώσεων μας είναι πολύ στενή. Δεν εξηγεί καθόλου τις ιδιαίτερες υποχρεώσεις που έχουμε ο ένας στον άλλον ως συμπολίτες, ως μέλη ενός συγκεκριμένου λαού ή έθνους ή ως μέλη της ίδιας οικογένειας. Εν πάση περιπτώσει οι υποστηρικτές της αρετολογικής ηθικής προσπαθούν να διαφοροποιηθούν από τις δύο κύριες νεωτερικές οπτικές της ηθικής φιλοσοφίας, τη δεοντολογική (καντιανή) και την ωφελιμιστική, τονίζοντας τη σημασία της καλλιέργειας των αρετών και της διάπλασης ηθικών χαρακτήρων, χωρίς να συνειδητοποιούν όπως θα φανεί παρακάτω, την απόσταση που χωρίζει τους περισσότερους από αυτούς από την αριστοτελική ηθική.

Οι διαφορές μεταξύ της «νεοοαριστοτελικής» αρετολογικής ηθικής και των δύο παραδοσιακών νεωτερικών οπτικών, εντοπίζονται σε δύο σημεία. Το πρώτο αφορά την μετατόπιση του ενδιαφέροντος της αρετολογικής ηθικής από τις αγαθές πράξεις, από αυτό που πρέπει ή δεν πρέπει να κάνουμε, στο ήθος του πράττοντα, στο τι είναι καλό να είσαι. Το δεύτερο σημείο σχετίζεται, με την απομάκρυνση της αρετολογικής ηθικής από τον «νομικισμό» της ηθικής υποχρέωσης και της δίκαιης τιμωρίας.

Η διδασκαλία του Σωκράτη και η στροφή στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου

Aντώνη Mακρυδημήτρη

καθηγητή Πανεπιστημίου Aθηνών

Στην ιστορία της φιλοσοφίας τα ζητήματα της ηθικής δεν ήταν μεταξύ εκείνων που προηγήθηκαν στη συστηματική διερεύνηση και στον στοχασμό. Aντίθετα, το ενδιαφέρον για τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου ακολούθησε τη μέριμνα για τη φύση και το εξωτερικό περιβάλλον της ανθρώπινης συμπεριφοράς. H φύση, επομένως, προηγήθηκε της ηθικής στην πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και της ενατένισης.

H αποφασιστική στιγμή που σημάδεψε τη στροφή του ενδιαφέροντος και της προσοχής από τον εξωτερικό στον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου συνδέεται με την ιστορική παρουσία και τη διδασκαλία του Σωκράτη τον 5ο αιώναπ.X. Πράγματι, ο Σωκράτης που θανατώθηκε από τους συμπολίτες του το 399 π.X., δίκαια θεωρείται ως ο θεμελιωτής της ηθικής φιλοσοφίας επειδή έστρεψε το φως της σκέψης και του προβληματισμού του από τη φύση στην ψυχή και την ηθική συμπεριφορά του ανθρώπου. Αυτή η «ανθρωποκεντρική» στροφή έταμε έκτοτε την πορεία του φιλοσοφικού στοχασμού και ο Σωκράτης κατέκτησε μια αν όχι την κορυφαία θέση στο Πάνθεον των φιλοσόφων της ανθρωπότητας.

Tο «παράδοξο» είναι ότι τούτο το πέτυχε δίχως ποτέ ο ίδιος να γράψει τίποτα ή να οργανώσει κάποια σχολή ή κάποιο φιλοσοφικό σύστημα. Απλά με τη δύναμη του κριτικού στοχασμού και με την καθαρότητα του προσωπικού του παραδείγματος ζωής (μιας ζωής που την οικοδόμησε σαν έργο τέχνης) άφησε τέτοια εντύπωση στους συγκαιρινούς και τους φίλους του ώστε αυτό αρκούσε για να γράψουν κατόπιν εκείνοι (ο Πλάτων, ο Ξενοφών, ο Αριστοτέλης) όσα έγραψαν για την ύπαρξη και τη σκέψη του ως παρακαταθήκη στην ιστορία του πνεύματος.

H γνώση της αρετής

Εξαρχής, το «γνώθι σαυτόν» της δελφικής προσταγής ο Σωκράτης το ερμήνευσε ως το έναυσμα για μια πορεία αναζήτησης που ένας σκεπτόμενος άνθρωπος θα μπορούσε να ακολουθήσει προκειμένου να επιτύχει την αρετή. Ως αρετή εννοούσε ο Σωκράτης την επιλογή του αγαθού, το «εὖ πράττειν», ύστερα από κριτική ανάλυση και στοχασμό. Συνέδεσε έτσι με τρόπο μοναδικό και αξεδιάλυτο την αρετή με τη γνώση, τη γνώση εκείνου που είναι πραγματικά και όχι φαινομενικά καλό και χρήσιμο στον άνθρωπο.

“Στην ηθική όλα είναι σχετικά”, μια θολή και επικίνδυνη θέση

Θωμάς Γιούργας

Υπερβολικά συχνά, ακούμε σε συζητήσεις γύρω από ένα ζήτημα ηθικού ενδιαφέροντος, πως η Ηθική είναι σχετική και ποικίλλει ανάλογα με τις απόψεις του καθενός. Μάλιστα, αυτή η μεταμοντέρνα στάση εκδηλώνεται και με έναν αέρα προοδευτισμού και διανοητικής υπεροχής. Το πρόβλημα δεν είναι πως αυτή η στάση είναι αφελής, αλλά ότι είναι και επικίνδυνη. Η πεποίθηση πως το περιεχόμενο και η υπόσταση μιας ηθικής κρίσης ξεκινά και σταματά στην άποψη ενός ανθρώπου ή μιας ομάδας ανθρώπων είναι ρηχή, ασυνεπής και βαθύτατα προβληματική. Ας ονομάσουμε αυτή τη στάση, δηλαδή ότι η ηθική είναι σχετική ανάλογα με τις απόψεις ενός ανθρώπου ή μιας κοινωνικής ομάδας, «ηθικό σχετικισμό».

Ο ηθικός σχετικισμός είναι ρηχός διότι δεν επιτρέπει την ουσιαστική διαφωνία. Αν όλες οι απόψεις για ένα ηθικό ζήτημα είναι ισάξιες και δεν υπάρχει κάποιος τρόπος να δούμε την αντικειμενικά ορθότερη, τότε δεν υπάρχει κάποιο ουσιαστικό νόημα στο να διαφωνούμε. Ο ένας πιστεύει ότι ο βιασμός είναι ηθικά ανεκτός και όχι καταδικαστέος, ο άλλος πιστεύει ότι πρόκειται για σοβαρότατο ηθικό παράπτωμα και ποινικό αδίκημα. Αν η ηθική είναι σχετική, όχι μόνο δεν υπάρχει τρόπος να δούμε ποια άποψη είναι καλύτερη αλλά δεν έχει καν ουσιαστικό νόημα η συζήτηση αφού όλες οι απόψεις είναι εξίσου έγκυρες. Η διαφωνία θα είχε τόσο αξία όσο να διαφωνούν δύο άνθρωποι για το πώς προτιμάνε να τρώνε το παστίτσιο.

Ο Θ. ΤΑΣΣΙΟΣ ΑΝΑΔΕΙΚΝΥΕΤΑΙ ΩΣ Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ (VIDEO)

Μία εξαιρετική ομιλία του Ακαδημαϊκού Θεοδόση Τάσσιου για το Ήθος και την Πολιτική, στα Ιωάννινα, στις 6.2.2017.

Mark Rowlands – Η βάση του κακού στον κόσμο

Η κακία περνάει δύσκολες ώρες τον τελευταίο καιρό. Όχι επειδή δεν υπάρχουν αρκετά δείγματα κακίας -ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει- αλλά επειδή πολλοί κατά τεκμήριο ευφυείς άνθρωποι αρνούνται να παραδεχτούν την ύπαρξή της.

Θεωρούν το «κακό» ένα ξεπερασμένο κατάλοιπο της μεσαιωνικής σκέψη μια υπερφυσική δύναμη που προέρχεται από τον Σατανά, οποίος δηλητηριάζει με κακία τις ψυχές των ανθρώπων για να τελέσει το διαβολικό του έργο. Επομένως, η τάση σήμερα είναι να βάζουμε το «κακό» μέσα σε εισαγωγικά.

Αυτό που που ονομάζουμε κακό ή κακία είναι είτε θέμα ιατρικής -αποτέλεσμα κάποιος ψυχικής ασθένειας- είτε θέμα κοινωνιολογίας -αποτέλεσμα κάποιας κοινωνικής ασθένειας. Αυτή η αντιμετώπιση έχει συνέπειες.

• Πρώτον, το «κακό» βρίσκεται στο περιθώριο της κοινωνίας, αφορά δηλαδή όσους έχουν ψυχολογικό ή κοινωνικό πρόβλημα.
• Δεύτερον, κανείς δεν είναι πραγματικά υπεύθυνος αν εμφανίζει τέτοια συμπτώματα. Αν κάποιος επιδίδεται σε «κακές» πράξεις δεν μπορούμε να του ζητήσουμε ευθύνες για όσα κάνει. Είναι είτε ψυχικά άρρωστος, είτε θύμα των περιστάσεων. Είναι δυσλειτουργικός από ιατρική άποψη, ή από κοινωνική, αλλά δεν  είναι κακός» από ηθική άποψη. Το κακό δεν είναι ποτέ αυτό που φαίνεται πως είναι. Είναι πάντα κάτι άλλο.

Θεωρώ αυτές τις απόψεις εντελώς λανθασμένες. Η σύγχρονη, και -υποτίθεται- φωτισμένη αντίληψη του κακού χάνει κάτι πολύ σημαντικό. Δεν υποστηρίζω προφανώς τη μεσαιωνική αντίληψη περί υπερφυσικών δυνάμεων. Ισχυρίζομαι, όμως, ότι δεν στέκει καμία από τις δύο βασικές υποθέσεις της σύγχρονης αντίληψης για το κακό – ότι είναι περιθωριακό και δεν έχει κανείς ευθύνη. Θα προτείνω αντίθετα μία υπόθεση που, φαινομενικά και μόνο, είναι πολύ απλή.

• Πρώτον, «κακό» σημαίνει «επιτέλεση απεχθών πράξεων».
• Δεύτερον, «κακοί» χαρακτηρίζονται οι άνθρωποι που επιτελούν τέτοιου είδους πράξεις εξαιτίας κάποιας ανεπάρκειας την οποία έχουν.

Πως να χτίσετε την ηθική νοημοσύνη του παιδιού σας

Ηθική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να ξεχωρίζεις το καλό απ’ το κακό, αλλά και να σέβεσαι τις αξίες των άλλων. Με άλλα λόγια, το καλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε σ ένα παιδί.

Υπάρχουν πολλοί και διάφοροι τύποι νοημοσύνης. Κάποιοι άνθρωποι έχουν το χάρισμα της μαθηματικής και φιλοσοφικής σκέψης, όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ή ο Μπιλ Γκέιτζ.

Κάποιοι άλλοι είναι συναισθηματικά προικισμένοι, για παράδειγμα οι μεγάλοι συγγραφείς, όπως ο Τζον Στάινμπεκ και η Άιρις Μέρντοχ, άνθρωποι δηλαδή που μπορούν να αποτυπώσουν ή να μεταφέρουν το συναίσθημά τους στο ευρύ κοινό.

Επίσης, υπάρχει η πρακτική νοημοσύνη. Είναι οι άνθρωποι που δίνουν λύσεις σε προβλήματα, μπορούν να φτιάξουν ένα αυτοκίνητο, να δώσουν λύση όταν πλημμυρίσει το υπόγειο ή να λύσουν εύκολα μια εξίσωση.

Επιπλέον, υπάρχει και η αισθητική νοημοσύνη, αυτή που διαθέτουν οι καλλιτέχνες, οι ζωγράφοι και οι μουσικοί. Κάποιες φορές, ιδιαίτερα στους μουσικούς και στους συνθέτες, η ευφυΐα αυτή συνδυάζεται με μαθηματική ευφυΐα.

Τέλος, υπάρχει κι ένα άλλο είδος ευφυΐας, ίσως το λιγότερο γνωστό, η λεγόμενη ηθική νοημοσύνη.

Πρόκειται για το είδος εκείνο της εξυπνάδας που συνδυάζει τη δύναμη του χαρακτήρα με την ορθή κρίση, δύο προσόντα που συνήθως απαξιώνουμε γιατί δεν τα θεωρούμε και τόσο σημαντικά. Είναι η αρετή που μας μαθαίνει να κάνουμε όλα αυτά που οφείλουμε και όχι αυτά που μας αρέσει να κάνουμε.

Τι είναι η ηθική νοημοσύνη;

Πως σμιλεύεται η ηθική

 - Κώστας ΜελάΣ

---

του Κώστα Μελά  – 

Αναλύοντας τις αφετηρίες και τις διαδρομές του πολιτικού πολιτισμού έχουμε πολιτική ηθική, όχι ηθική γενικώς και αορίστως. Κύριο γνώρισμα του πολιτικού πολιτισμού είναι η συγκρότηση σε πολιτικές ομάδες και ο προσδιορισμός συλλογικών σκοπών, εκ των οποίων ο υπέρτατος είναι η συλλογική επιβίωση.

Επίσης, γνώρισμα είναι η θέσπιση των διανεμητικών λειτουργιών της ισχύος, στο πλαίσιο της πολιτικής οργάνωσης, και η πολιτειακή νομιμοποίηση της εξουσίας και των κοινωνικών ιεραρχιών με ηθικά κριτήρια κοινωνικοπολιτικά σμιλευμένα.

Κάποιοι θα έλεγαν ότι η πολιτική νομιμοποίηση συναρτάται και με θεμελιώδεις κοσμοθεωρητικές παραδοχές, οι οποίες προσφέρουν σε μια κοινωνία μονιμότερο πνευματικό και στρατηγικό προσανατολισμό. Η πολιτική ηθική και η πολιτική νομιμοποίηση είναι οργανικά συνδεδεμένες έννοιες.

Ως εκ τούτου, στον πολιτικό στοχασμό πρέπει να κάνουμε μία διάκριση. Η περιγραφή και ερμηνεία των πολιτικά οργανωμένων κοινωνικών οντοτήτων, όπως επίσης και των συλλογικών ηθικών προτύπων, που νομιμοποιούν τις κανονιστικές δομές του συλλογικού πολιτικού βίου μιας εκάστης οντότητας, είναι ένα πράγμα. Άλλο πράγμα είναι η εκλογίκευση της ατομικής ηθικής του αναλυτή ή κάποιας ιδεολογίας.

Με διαφορετικά λόγια, είναι ένα πράγμα η πολιτικά προσδιορισμένη πολιτική ηθική και άλλο πράγμα η γνωσιολογικά-ιδεολογικά προσδιορισμένη «ηθική». Η πρώτη συναρτάται με τα κοινωνικοοντολογικά γεγονότα. Η δεύτερη είναι –σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό– πολιτική θεολογία.

Η ηθική νομιμοποίηση όρος για την πολιτική ηγεμονία/Λουκάς Αξελός

Θεοί μέν γάρ μελλόντων, ἄνθρωποι δέ γιγνομένων, σοφοί δέ προσιόντων αἰσθάνονται.

Φιλόστρατος

Μπορούσε η υπαρκτή Αριστερά να αναδειχθεί σε ηγεμονική/ηγεμονεύουσα δύναμη; Το ερώτημα σήμερα είναι απαντημένο από τα γεγονότα, αλλά το είχα θέσει από το 2012, μετά την αναγόρευση του ΣΥΡΙΖΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση. Είχα, μάλιστα, από τότε σταθεί σε κάποιες επισημάνσεις του Αντόνιο Γκράμσι, θεωρώντας ότι εκείνη η πολιτική συγκυρία τις καθιστούσε επίκαιρες με τρόπο δραματικό.

Ο Γκράμσι, ως γνωστόν, πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού του βίου έγκλειστος. Σε αυτό το μακρύ ταξίδι του μέσα στις φασιστικές φυλακές, είχε μία μοναδική πολυτέλεια: τον χρόνο να στοχαστεί και να επαναστοχαστεί πάνω στα ερωτήματα που έθετε η ήττα της καθόλου Αριστεράς από τον φασισμό και να συνειδητοποιήσει τα όρια ενός coup d’ état (πραξικοπήματος) ακόμα κι όταν αυτό έχει αριστερή νομιμοποίηση.

Ήταν αυτό που βαθύτατα τον προβλημάτισε και που τον οδήγησε ύστερα από βασανιστικές διανοητικές διαδρομές να θέσει ένα κεντρικό ζήτημα που δεν το έθεσε κανένας άλλος ηγέτης της Αριστεράς με τους ίδιους όρους και την ίδια καθαρότητα. Ο Γκράμσι, με τον ιδιότυπο δικό του τρόπο, έκανε σαφές ότι οι μητροπολιτικές κοινωνίες, ως κατεξοχήν πολύπλοκες, δεν μπορούν να ανατραπούν με «απλή έφοδο στην εξουσία».

Μας δίδαξε, δηλαδή, ότι δεν μπορείς να κάνεις μίαν υπέρβαση του υπάρχοντος εάν τυχόν δεν συνειδητοποιήσεις πόσο πολύπλοκο είναι. Εάν δεν συνειδητοποιήσεις πόσο τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά, πόσο πανούργος, πόσο επιτήδειος και πάνοπλος είναι ο αντίπαλος. Ως εκ τούτου, η απλή “έφοδος στα Χειμερινά Ανάκτορα”, αν και μπορεί να γίνει, είναι ανεπαρκής. Αυτά δεν είναι εκ των υστέρων σκέψεις. Είναι σκέψεις του 2012.

Από τον Καντ στον Γκράμσι

Εγκληματικό Κράτος, Εγκληματική Κοινωνία - του Φώτη Τερζάκη

Πριν από τρεισήμισι περίπου αιώνες ο Σπινόζα, με τη θαυμαστή του διαύγεια που επιφυλάσσει ακόμα διδάγματα για μας, έγραφε:

«Πράγματι, είναι βέβαιον ότι οι στάσεις, οι πόλεμοι, η περιφρόνηση ή η παραβίαση των νόμων πρέπει να καταλογίζονται όχι τόσο στην κακία των υπηκόων όσο στο κακό καθεστώς του κράτους. Διότι οι άνθρωποι δεν γεννιούνται πολίτες, αλλά γίνονται. Εξάλλου, τα φυσικά πάθη των ανθρώπων είναι παντού τα ίδια· συνεπώς, αν σε ένα πολιτικό σώμα η ανθρώπινη κακία κυριαρχεί ευκολότερα απ’ ό,τι σε ένα άλλο και εκεί διαπράττονται περισσότερα εγκλήματα, αυτό σίγουρα οφείλεται στο γεγονός ότι ένα τέτοιο πολιτικό σώμα δεν προνόησε αρκετά για την ομόνοια, δεν νομοθέτησε με αρκετή σύνεση και, κατά συνέπεια, δεν απέκτησε το απόλυτο δίκαιο που έχει ένα πολιτικό σώμα. Γιατί μια πολιτική κοινωνία η οποία δεν έχει εξαλείψει τις αιτίες των στάσεων, στην οποία ένας πόλεμος είναι πάντα επίφοβος και στην οποία, τέλος, οι νόμοι συχνά παραβιάζονται, δεν διαφέρει πολύ από τη φυσική κατάσταση όπου καθένας ζει σύμφωνα με την ιδιοσυγκρασία του αλλά με μεγαλύτερο κίνδυνο της ζωής του». (Πολιτική πραγματεία V, 2).

Ασυνέπεια - ένα ελάττωμα που έγινε «δικαίωμα»

Βασίλης Καραποστόλης

Ένα ερώτημα που ημέρα με την ημέρα γίνεται και πιο ενοχλητικό. Τι θέλουμε ακριβώς; Θέλουμε να έλθει το καλύτερο, ή προτιμάμε να το φέρουμε εμείς οι ίδιοι; Στην πρώτη περίπτωση διαλέγουμε να αρκεστούμε στην προσμονή και στις ευχές μας. Στη δεύτερη, επιχειρούμε να αποσπάσουμε από το άγνωστο κάτι καλύτερο απ' αυτό που μας δόθηκε μέχρι στιγμής. Μπορούμε επομένως να πράξουμε, να μη μένουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Αλλά εδώ ακριβώς, στην πράξη, εμφανίζεται σήμερα το οξύτερο πρόβλημα.

Δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να ελεγχθεί κάπως το αβέβαιο των πραγμάτων από το να δίνουν οι άνθρωποι υποσχέσεις και να τις τηρούν. Απέναντι σ' ένα μέλλον που δεν προσφέρει την παραμικρή εγγύηση, δεν μένει παρά να θεσπιστεί η αμοιβαιότητα: συμφωνούμε να πράξουμε αυτά που δηλώνουμε ότι πρέπει να πράξουμε. Πόσοι μπορούν να το επωμιστούν αυτό; Ας το ομολογήσουμε: όλο και λιγότεροι, και με όλο και περισσότερη δυσκολία. Το να δώσει κανείς υπόσχεση για κάτι φαντάζει ήδη βαρύ. Δημιουργεί στην άλλη μεριά μια προσδοκία ή και μια απαίτηση, πράγμα υπερβολικό. Γιατί όταν ο κόσμος αλλάζει τόσο γρήγορα και όταν όλοι προεξοφλώντας πως τίποτα δεν κρατιέται στη θέση του, μετατοπίζονται, ελίσσονται και γλιστρούν από άποψη σε άποψη, πώς θα ήταν δυνατόν σε κάποιον να εμμείνει στη θέση του;

Ετσι η υπόσχεση έφθασε να μοιάζει με ένα είδος πείσματος, μάλλον γραφικού, μια κάποια ακαμψία παλαιού τύπου. Θυμίζει αυτό το συνοπτικό και παράξενο, που έβγαινε από τα χείλη ανθρώπων μιας άλλης εποχής. «Σου δίνω τον λόγο μου». Μια φράση που δεν χρειαζόταν την παραμικρή συμπλήρωση. Υποτίθεται ότι και τα δύο μέρη αντιλαμβάνονταν τη σημασία που είχε το να τηρηθεί ή να μην τηρηθεί αυτό που δηλώθηκε. Εκείνο που κρινόταν ήταν η ίδια η ακεραιότητα του υποσχόμενου. Αν έπραττε όσα έλεγε, θα επιβεβαιωνόταν η εσωτερική συνοχή του, αν όχι θα αποκαλυπτόταν πως είναι διχασμένος: μισός ειλικρινής και μισός ψεύτης, μισός καλοπροαίρετος και μισός κακόβουλος, μισός τολμηρός (στις προθέσεις του) και μισός άτολμος (στα τελικά του έργα).

Θ.Ν. Παπαθανασίου: Χαμένοι στην ηθική. Στάσεις της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας (ΒΙΝΤΕΟ)

Το Σάββατο, 15 Δεκεμβρίου 2012 στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το Ίδρυμα Άρτος Ζωής διοργάνωσε συνέδριο με θέμα:
«Η επιστροφή της ηθικής. Παλαιά και νέα ερωτήματα»
Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, αρχισυντάκτης του περιoδικού Σύναξη μίλησε με θέμα:
Χαμένοι στην ηθική. Στάσεις της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας.

Ηθική και πολιτική *

Ιουλίου 3, 2013 από seisaxthiablog

 του Λευτέρη Ριζά

          Τελευταία έχουμε διαβάσει κατ΄ επανάληψη για τη σχέση ηθικής και πολιτικής. Ένα τελευταίο άρθρο με τον βαρύγδουπο  τίτλο«Τα μεγάλα προβλήματα απαιτούν μεγάλα προτάγματα» (1) , αποτέλεσε την αφορμή για τούτο το κείμενο. Λέω αφορμή γιατί για το ζήτημα αυτό ο ίδιος συγγραφέας έχει γράψει πολλές φορές, θεωρώντας μάλιστα ότι αυτά που υποστηρίζει και όπως τα υποστηρίζει, αποδίδουν τη σκέψη του Γκράμσι. Ότι ανήκουν στην Γκραμσιανή παρακαταθήκη ιδεών και πρακτικής δράσης, κι ότι είναι, επίσης, πιστές ή κοντά στη μαρξιστική κληρονομία.

          Γράφει λοιπόν σ’  αυτό το άρθρο του ο συγγραφέας ότι :

«Πρέπει να επαναφέρουμε στην κεντρική σκηνή την πολιτική και την ηθική. Γιατί η πολιτική, σε συνδυασμό με την ηθική αποτελούν μείζονα αυτοδύναμα στοιχεία, που, στον βαθμό που τα έχεις κατακτήσει, είναι σε θέση να λειτουργήσουν δραστικά, επιλύοντας πολλά δυσεπίλυτα οικονομικά προβλήματα. Οφείλουμε να κατανοήσουμε ότι η αδυναμία μας στην οικονομική σφαίρα, αντικειμενική και υποκειμενική, μπορεί να αντισταθμιστεί από τη δύναμη ενός ηθικοπολιτικού προτάγματος που είναι αυτό που ως όραμα εμπνέει τις μεγάλες μάζες να εισβάλουν στον χώρο που ρυθμίζονται τα πεπρωμένα τους».

          Την  πρόταση του αυτή τη συνδέει με την κριτική που θέλει να ασκήσει στην πολιτική και πρακτική του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ (2) , που ακολούθησε μετά τις τελευταίες  εκλογές. Ενώ, λοιπόν, σωστά τονίζει ότι «η ζοφερή πραγματικότητα υποδηλώνει ότι η παρούσα κατάσταση έχει τέτοιο βάθος, τέτοια πολυπλοκότητα, τέτοιο βαθμό επιθετικής βούλησης από την πλευρά του εχθρού και τέτοια πόλωση αντίθετων συμφερόντων, που απαιτεί εξ ορισμού μιαν άλλη λογική και όχι τη λογική της ανακάλυψης της γοητείας του ελάσσονος και όχι, λ.χ., την ψευδοοικολογίζουσα λογική για την πεταλούδα που χάνεται, όταν βυθίζεται στα Τάρταρα μια ολόκληρη κοινωνία. Το τι κάνουμε μεταξύ μας, το τι κάνουν οι συνιστώσες, ποια η έκβαση της άγριας λιστομαχίας δεν ενδιαφέρει κανέναν πλην ημών. Μη χάνουμε το μεγάλο έχοντας την αυταπάτη ότι ο κόσμος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εμάς», αποδίδοντας περιεκτικά  την κατάσταση που επικρατεί μέσα στον ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ και φοβούμενος ότι «το πρόβλημα είναι τεράστιο, ότι σοβεί μια πανεθνική κρίση που μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε εθνικό ακρωτηριασμό, φρονώ ότι απαιτείται και μια ανάλογη απάντηση», αισθάνεται υποχρεωμένος να καταθέσει τη δική του πρόταση, για το τι πρέπει να γίνει σήμερα ώστε να αποφύγουμε τα χειρότερα και ο ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ να σταθεί στο ύψος των καθηκόντων που επιβάλλουν οι τόσο δύσκολες, πολύπλοκες και επικίνδυνες περιστάσεις.