ΒΙΝΤΕΟ – Από το Βυζάντιο στους Οθωμανούς: Γιατί το Ανατολικό Ζήτημα

ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΒΙΝΤΕΟ

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 υπήρξε σταθμός της παγκόσμιας ιστορίας. Θανατωμένη από σφοδρό κτύπημα στην κεφαλή της, η Βυζαντινή αυτοκρατορία θρυμματίστηκε μικρά, ασταθή τμήματα και ηγεμονίες, ελληνικές, φραγκικές και ιταλικές, ενώ σλαβικές και τουρκικές δυνάμεις έσπευσαν να καταλάβουν τον κενό χώρο. 

Τούτη η «βαλκανιοποίηση» του Βυζαντίου, η οποία ήρθη μόλις τον 15-16ο αιώνα από τις οθωμανικές κατακτήσεις, αποτέλεσε απότομη αλλαγή του γεωπολιτικού σκηνικού, το οποίο ως τότε στηριζόταν στην ύπαρξη μίας ενιαίας δύναμης στο μεταίχμιο Ευρώπης και Ασίας, η οποία ασκούσε επιρροή προς όλες τις κατευθύνσεις. Αναπόφευκτα οι μικρές και μεσαίες δυνάμεις της χερσονήσου του Αίμου και της Μικράς Ασίας στράφηκαν σε έναν εσωστρεφή αγώνα εξόντωσης και εξουθένωσης.

Στο ευρύτερο περιβάλλον, ο 13ος αιώνας είδε τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη της δυτικής Ευρώπης και την επέκτασή της, εκτός από τα βυζαντινά εδάφη προφανώς, προς την Βαλτική θάλασσα (Βόρειες Σταυροφορίες, κράτος των Τευτόνων Ιπποτών) και την Ισπανία (μάχη Λας Νάβας δε Τολόσα 1212, κατάληψη Κόρδοβα και Σεβίλλης). Παρά τις διαδοχικές σταυροφορίες στις οποίες καλούσε η παποσύνη, τα λατινικά προγεφυρώματα στην Εγγύς Ανατολή έπεσαν το ένα μετά το άλλο υπό τις επιθέσεις των Μαμελούκων της Αιγύπτου:

 το 1244 η Ιερουσαλήμ, το 1268 η Αντιόχεια και το 1291 το τελευταίο οχυρό, ο Άγιος Ιωάννης της Άκκρας.

24.4.1204: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους. Επανάκαμψη σε μια σκοτεινή και δόλια εποχή

Γράφει ο Γεράσιμος Δενδρινός //

 

 

 

Α΄ ΜΕΡΟΣ

1] ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ: Η Δ’ Σταυροφορία (1201-1204) αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα διάφορων συμφερόντων και συναισθημάτων: α) θρησκευτικά αισθήματα και β) ελπίδες των Σταυροφόρων για ηθική ανταμοιβή και επιθυμία για κέρδη. Όμως η επικράτηση των υλικών συμφερόντων, η οποία ήταν αισθητή και στις προηγούμενες Σταυροφορίες εκδηλώθηκε ξεκάθαρα κατά την Δ’ Σταυροφορία με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Η Δ’ Σταυροφορία ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Πάπα Ιννοκέντιου Γ’ 1] το 1198 για την κατάληψη των Αγίων Τόπων που κατείχαν οι Μουσουλμάνοι. Μετά την αποτυχία της Γ΄ Σταυροφορίας (1189-1192) το ενδιαφέρον των δυτικοευρωπαίων ατόνησε. Την Ιερουσαλήμ, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας και της Αιγύπτου, ήλεγχε η μουσουλμανική δυναστεία των Αγιουβιδών. Το Λατινικό Βασίλειο της Ιερουσαλήμ μόνο κατ’ όνομα υπήρχε, περιορισμένο σε λίγες πόλεις στις ακτές της Παλαιστίνης. Στην αρχή ο Πάπας συνάντησε τη γενική αδιαφορία των εστεμμένων της Ευρώπης επειδή είχαν τα δικά τους προβλήματα να επιλύσουν. Τον επόμενο χρόνο, κάποιοι ευγενείς, κυρίως από τα εδάφη της σημερινής Γαλλίας, πείσθηκαν να συγκροτήσουν ένα εκστρατευτικό σώμα, με επικεφαλής τον κόμη Τιμπό της Καμπανίας. Ο Τιμπό όμως πέθανε τον επόμενο χρόνο 1201 και αρχηγός της Δ’ Σταυροφορίας ανακηρύχθηκε ο ιταλός κόμης Βονιφάτιος ο Μομφερατικός.[2]

2] ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ–ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΙΣ: 

1204: Η πρώτη άλωση της Kωνσταντινούπολης

Η αντιμετώπιση των Λατίνων από τους Βυζαντινούς, τα εγκλήματα και τα σκάνδαλα

Palma il Giovane, Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204
12.04.202404:30
Ιστορικό Αρχείο
Γιάννης Θ. Διαμαντής


ΗΆλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453 από τους Οθωμανούς έφερε φυσικά το οριστικό τέλος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του Βυζαντίου όπως ονομάστηκε αργότερα, δεν ήταν όμως και η μοναδική φορά που η «Βασιλεύουσα» κυριευόταν από κάποιον κατακτητή.

Δυόμισι αιώνες νωρίτερα, στις 12 Απριλίου του 1204, η Κωνσταντινούπολη βίωνε την πρώτη της Άλωση. Κατακτητές της ήταν οι Λατίνοι της Δ’ Σταυροφορίας.

Ποιες όμως ήταν οι μέχρι τότε σχέσεις μεταξύ Βυζαντινών και Δυτικών και πώς εξελίχθηκαν κατόπιν αυτής;


«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 24ης Οκτωβρίου 2004, με αφορμή την συμπλήρωση, τότε, 800 χρόνων από εκείνη την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης σημείωνει στο ειδικό αφιέρωμα των Νέων Εποχών: «το γεγονός αυτό, πέρα από το ότι βάθυνε αντιδυτικά συναισθήματα τα οποία ήδη υπήρχαν στους Βυζαντινούς, απετέλεσε ορόσημο για τις σχέσεις Ανατολής και Δύσης, σε πολιτικό, ιδεολογικό, και πολιτισμικό επίπεδο».
Σταυροφόροι και Βυζαντινοί

Σύμφωνα με τον καθηγητή Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Πάρι Γουναρίδη:

«Η έκπληξη που προκάλεσε στη βυζαντινή κοινωνία η Α’ Σταυροφορία (1096-1099) σύντομα μετατράπηκε σε εχθρότητα.

»Η φραγγική διάβασις εκλήφθηκε ως επιθετική ενέργεια και κάποιοι Βυζαντινοί πίστευαν πως οι Σταυροφόροι είχαν ενδομυχούντα λογισμόν…και αυτήν την Βασιλεύουσαν [Κωνσταντινούπολη] κατασχείν.

»Η δυσπιστία που αναπτύχθηκε με τις επόμενες Σταυροφορίες (1147-1149, 1189-1192) εμπέδωσε την ιδέα πως χάσμα διαφοράς εστήρικται μέγιστον και πως Βυζαντινοί και Δυτικοί ήταν ταις γνώμαις ασυναφείς»

ΤΡΙΤΗ ΚΑΙ ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1204

Του Κώστα Χατζηαντωνίου 

«… Κάποιοι αρχίσανε να κάνουν κομμάτια την αγία τράπεζα για να τη μοιραστούν, άλλοι είχανε φέρει στα άδυτα του ναού γαϊδούρια και μουλάρια, υποζύγια για να μεταφέρουν τη λεία, τα ιερά σκεύη, τα αφιερώματα. Καναδυό απ’ αυτά γλίστρησαν στις πλάκες και έπεσαν. Οι στρατιώτες του Χριστού άρχισαν τότε να τα χτυπούν για να σηκωθούν και το θείο δάπεδο λερώθηκε από το αίμα και τα κόπρανα των δύστυχων ζώων. 

Μια μισόγυμνη βενετσιάνα πόρνη ανέβηκε στον πατριαρχικό θρόνο και άρχισε τραγουδώντας ένα φράγκικο άσμα να χορεύει. Ήρθαν κι άλλες μετά, από τον φόρο της Αφροδίτης, με λύρες και λαούτα. Ακολασία και μέθη σπάζανε κάθε χαλινάρι. 

Ναοί ξεγυμνώθηκαν, μέγαρα ερημώθηκαν, λεηλατήθηκαν ακόμη και παράσπιτα. Αιώνων ιερά κειμήλια κρέμονταν στην πλάτη τοξοφόρων που γάβγιζαν σαν σκυλιά ή ξεφυσούσαν σαν τα βόδια, παρθένες που δεν τις είχε δει ο ήλιος σπάραζαν στις βρωμερές αγκαλιές των Φράγκων, ευγενικές γυναίκες σέρνονταν σε αρμαθιές δεμένες, μοναχές ατιμάζονταν μέσα στα μοναστήρια. Γέμισαν πτώματα οι δρόμοι και από κάθε στενωπό άκουγες οδυρμούς, στις εκκλησιές ολοφυρμούς και θρήνους στις τριόδους. Τόπος πουθενά άσυλο για να βρεις [...] 

Στους Αγίους Αποστόλους διαρρήξανε τον τάφο του Ιουστινιανού, από τον τάφο του Ηράκλειου αφαίρεσαν το χρυσό του διάδημα ενώ αρπάξανε το λείψανο του Γρηγορίου του Θεολόγου. Στην εκκλησία του Εβδόμου καθυβρίστηκε χυδαία του Βασιλείου του Μακεδόνος το σκήνωμα, στο στόμα του οποίου οι άθλιοι πριν φύγουν βάλανε, αφού παίξανε με τον σκελετό του, μια φλογέρα» εξακολουθούσε ο διάκονος που τον έλεγαν, όπως άκουσα πρώτη φορά τότε, Νήφωνα. «Όσο για την Αγία Σοφία, αυτήν κι αν τη ρημάξανε. Τα σάβανα του Σωτήρος, τα χρυσά λαγήνια με τα δώρα των μάγων, το τεμάχιο από την τράπεζα του μυστικού δείπνου, έναν λίθο από τον Πανάγιο Τάφο, την πέτρα απ’ το φρέαρ της Σαμαρείτιδας. 

Κι ακόμη τον τίμιο σταυρό, τον ακάνθινο στέφανο, τον σπόγγο, τα καρφιά, τη λόγχη του μαρτυρίου, τη ράβδο, τον χιτώνα του Κυρίου, τη ζώνη, τα υποδήματα, την κρύπτη με τη φιάλη του τιμίου αίματος, τη λεκάνη που έπλυνε των μαθητών τα πόδια, την κάρα του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, το δάκτυλο που ο απόστολος Θωμάς έθεσε στην πλευρά του Ιησού. 

Από την Παναγία των Βλαχερνών, την εικόνα Της και το ιερό σουδάριο κι από τη μονή Στουδίου την κάρα και τίμια λείψανα του Προδρόμου. Από τον ναό του Αγίου Μιχαήλ τον σταυρό από το κλήμα του Νώε, το κλαδί ελιάς που πήγε στον Νώε το περιστέρι, το κέρας του Σαμουήλ, τη βέργα του Μωυσή, τη σάλπιγγα του Ιησού του Ναυή, τα καλάθια των πολλαπλασιασθέντων άρτων.

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

στο Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφτου Στήβεν Ράνσιμαν. Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή

ΑΡΔΗΝ

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Ένα πιο σοβαρό αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν ότι θεωρήθηκε ιερό καθήκον των Δυτικών να κρατήσουν την Ανατολική Εκκλησία υπό τον έλεγχο της Ρώμης καί να πολεμούν, επομένως, εναντίον των σχισματικών Ελλήνων. Έτσι, αντί να πολεμούν στην Παλαιστίνη, διάφοροι φιλόδοξοι ιππότες μπορούσαν να πολεμούν σε πολύ πιο ευχάριστο περιβάλλον, στην Ελλάδα, εγκαθιστώντας εκεί ηγεμονίες. Και το πιο τρανό παράδειγμα της περίπτωσης αυτής είναι του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου, που εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και έγινε Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

του Στήβεν Ράνσιμαν. Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή
ΑΡΔΗΝ

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Ένα πιο σοβαρό αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας ήταν ότι θεωρήθηκε ιερό καθήκον των Δυτικών να κρατήσουν την Ανατολική Εκκλησία υπό τον έλεγχο της Ρώμης καί να πολεμούν, επομένως, εναντίον των σχισματικών Ελλήνων. Έτσι, αντί να πολεμούν στην Παλαιστίνη, διάφοροι φιλόδοξοι ιππότες μπορούσαν να πολεμούν σε πολύ πιο ευχάριστο περιβάλλον, στην Ελλάδα, εγκαθιστώντας εκεί ηγεμονίες. Και το πιο τρανό παράδειγμα της περίπτωσης αυτής είναι του Γοδεφρείδου Βιλλαρδουίνου, που εγκαταστάθηκε στην Πελοπόννησο και έγινε Πρίγκιπας της Αχαΐας.

Στήβεν Ράνσιμαν: H Ελλάδα και η Δ’ Σταυροφορία

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης, έργο του Ντελακρουά

του Στήβεν Ράνσιμαν

Από το The New Griffon, Περιοδική Έκδοση της Γενναδίου Βιβλιοθήκης. Πηγή

[Περίληψη της διάλεξης που δόθηκε στη Μονεμβασία στις 31 Ιουλίου 1982, την οποία ο συγγραφέας είχε την πρόθεση να επεξεργαστεί για τη δημοσίευση. Το κείμενο της περίληψης μοιράσθηκε στο ακροατήριο της 31ης Ιουλίου 1982.]

Μετάφραση-Περίληψη: Αλ. Γ. Καλλιγάς.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ακόμη καταλήξει σε τελικό συμπέρασμα για τους λόγους για τους οποίους άλλαξε πορεία η Δ’ Σταυροφορία. Άλλοι θεωρούν, δηλαδή, ότι η αλλαγή πορείας της Σταυροφορίας και η εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη της Λατινικής Αυτοκρατορίας ήταν ένα σχέδιο προετοιμασμένο από τη Βενετία και ίσως από μερικούς αρχηγούς των Σταυροφόρων, ενώ άλλοι το αποδίδουν σε λάθος της τύχης. Ίσως το ασφαλέστερο θα ήταν να πει κανείς ότι οι Ενετοί και οι Σταυροφόροι ευνοούσαν την εγκατάσταση στην Κωνσταντινούπολη φιλικής προς αυτούς κυβερνήσεως και εν συνεχεία μια σειρά απρόβλεπτα γεγονότα, για τα οποία ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό η ανικανότητα της οικογένειας των Αγγέλων, οδήγησαν στην τραγωδία της Άλωσης της Πόλης και του διαμελισμού της Αυτοκρατορίας.

Η Δ’ Σταυροφορία σημειώνει μια καμπή στην ιστορία του Βυζαντίου, που ως τότε υπήρξε το προπύργιο του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ. Από την περίοδο αυτή όμως, που οι Τούρκοι άρχισαν να προωθούνται στη Μικρά Ασία, οι Βυζαντινοί δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν τον από την Ανατολή κίνδυνο, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να είχαν εκμεταλλευτεί τις επιδρομές των Μογγόλων εναντίον των Τούρκων,για να τους εξουθενώσουν. Αλλά το Βυζάντιο είχε καταλήξει πια ένα μικρό κράτος στην Ανατολική Ευρώπη, ανάμεσα σε άλλα, ισχυρότερα, κράτη.

Η Δ’ Σταυροφορία όμως αποτελεί καμπή και στην ιστορία των Σταυροφοριών, που ως τότε κατευθύνονταν εναντίον των Μουσουλμάνων και γίνονταν σε συνεργασία με τους Βυζαντινούς, τους οποίους όμως οι Δυτικοί δεν θεωρούσαν σίγουρους συμμάχους: αισθάνονταν απέχθεια καί αντιζηλία γι’ αυτούς, στα μάτια τους ήταν σχισματικοί, επειδή η Εκκλησία τους δεν υποτάσσονταν στην παπική εξουσία. Γι’ αυτό θεωρούσαν ότι έπρεπε εκείνοι να αναλάβουν την εξουσία στο Βυζάντιο. Αλλά παρά τις προσπάθειες των Δυτικών να δικαιώσουν ηθικά το αποτέλεσμα της Δ’ Σταυροφορίας, υπήρξε ένα τρομερό λάθος και πολιτικό και στρατηγικό. Οι τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα είναι μία περίοδος αδυναμίας για το κουρασμένο, από τα φιλόδοξα σχέδια του αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνού, Βυζάντιο. Έτσι οι Τούρκοι μπόρεσαν να εγκατασταθούν στη Μικρά Ασία και οι Σταυροφόροι δεν μπορούσαν πια να κατευθύνονται προς τη Συρία δια ξηράς.

Η απελευθέρωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (25 Ιουλίου 1261)

“Χάρη λοιπόν στη Θεία Πρόνοια, η Κωνσταντινούπολη πέρασε ξανά στην εξουσία του βασιλιά των Ρωμαίων, όπως ήταν δίκαιο και όπως έπρεπε την εικοστή Πέμπτη Ιουλίου, κατά την τέταρτη επινέμηση και κατά το έτος έξι χιλιάδες εφτακόσια εξήντα εννιά από γενέσεως κόσμου, ενώ ήταν υπό κατοχή για πενήντα οχτώ χρόνια…”

Η επέτειος της απελευθέρωσης της Κωνσταντινούπολης από τη φράγκικη τυραννία πριν από 750 χρόνια (το άρθρο γράφτηκε το 2011) περνά απαρατήρητη. Σημειώνεται ότι η πανηγυρική είσοδος του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου στην Πόλη έγινε ανήμερα της Παναγίας, στις 15 Αυγούστου του 1261. Στα πολλά μας και σοβαρά προβλήματα επιβίωσης λησμονήσαμε μια από τις σημαντικές επετείους της Ιστορίας του Ελληνισμού.

Ο καθηγητής Γεώργιος Θ. Ζώρας, σε άρθρο του στο περιοδικό “Παρνασσός” – του ομωνύμου Φιλολογικού Συλλόγου- έγραψε στην 700ή επέτειο, το 1961:

” Η ανάκτησις της Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι αξιοσημείωτος μόνον διότι επεξέτεινε κατά δύο όλους αιώνας την ζωή της μεσαιωνικής ελληνικής αυτοκρατορίας, αλλά – και κυρίως – διότι ετόνωσε το εθνικόν φρόνημα και έσωσεν από την πλήρη καταστροφήν τον Ελληνισμόν και την Ορθοδοξίαν. Αν οι Φράγκοι περέμενον επί τινας αιώνας εις την Ελλάδα και τούτους διεδέχετο αμέσως η τουρκική κυριαρχία είναι πολύ αμφίβολον αν ο Ελληνισμός θα είχε δυνηθή να επιζήση. Αλλ’ η επί δύο αιώνας αναζωπύρωσις έδωκε την ηθικήν δύναμιν εις το Έθνος δια την πραγμάτωσιν της ενδόξου θυσίας του 1453 και της μακράς αντιστάσεως κατά τα μακρά έτη της τουρκοκρατίας. Χωρίς το 1261 ίσως να μην υπήρχε το 1821“.

Η άλωση της Βασιλεύουσας από τους Φράγκους, το 1204, δεν έχει όμοια της στην Ιστορία, γράφει ο Στίβεν Ράνσιμαν, στην εξιστόρηση του των Σταυροφοριών. Και συνεχίζει πως οι μεν Βενετοί γνωρίζοντας την αξία του πολιτισμικού πλούτου της Κωνσταντινούπολης αφαίρεσαν τα αριστουργήματα της και τα μετέφεραν στην πόλη τους, για να στολίσουν πλατείες, παλάτια και εκκλησίες. Όμως οι Φράγκοι και οι Φλαμανδοί κατέστρεψαν ό,τι έβρισκαν στο δρόμο τους. Δεν άφησαν τίποτε που να μην το καταστρέψουν. Στην Αγία Σοφία μπήκαν οι μεθυσμένοι Φράγκοι και βεβήλωσαν την Αγία Τράπεζα, κατασκίσανε τα πολύτιμα μεταξωτά υφάσματα που είχε πάνω της, κομμάτιασαν το ασημένιο εικονοστάσι του τέμπλου, έκαμαν παρανάλωμα του πυρός πολύτιμα χειρόγραφα και ποδοπάτησαν εικόνες. Τραυμάτιζαν, και σκότωναν αδιακρίτως παιδιά, γυναίκες και γέροντες, και βίαζαν νεαρά κορίτσια. Και όπως γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης ακόμη και οι αλλόθρησκοι Σαρακηνοί έδειξαν στους Έλληνες περισσότερο έλεος από τους, υποτιθέμενους, χριστιανούς. Με περισσή πολιτισμική, πολιτική, θρησκευτική, γλωσσική, ηθική και κοινωνική βία οι Φράγκοι προσπάθησαν να ξεριζώσουν τις ρίζες των Ελλήνων.

12 Απριλίου 1204. Η πρώτη Άλωση

Σταυροφόροι 1204 

Όπως έγραφε το 2004 ο  Μιχάλης Χαραλαμπίδης*: 

"..Η κυρίαρχη στον ευρωπαϊκό χώρο ευρωκεντρική εκδοχή της ιστορίας είδε τους σταυροφόρους, όπως και τους εξερευνητές στη Λατινική Αμερική, ως αποστόλους, φορείς της πίστης, του σταυρού του μηνύματός του Θεού.  Υποβαθμίζει το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ήταν φορείς του σπαθιού, του εμπορίου, του φέουδου και της ληστείας• περισσότερος σπαθοφόροι παρά σταυροφόροι[...]

Τελικά, η πρώτη ευρωπαϊκή αποικιακή έξοδος ή η πρώτη αποικιακή ευρωπαϊκή συσσώρευση κεφαλαίου, η οποία διήρκησε ορισμένους αιώνες και υποχρεώθηκε να αλλάξει ρότα - δρόμους προς τη Λατινική Αμερική, σκεπάζεται επιμελώς τα πολλά κλειστά και σκονισμένα αρχεία και τους τόμους της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας.[...]

Εάν όμως δούμε την ιστορία ως παρόν ή το παρόν ως ιστορία, βλέπουμε ότι ο "διμέτωπος αγώνας" του Ελληνισμού ενάντια σε σταυροφόρους και σουλτάνους δεν είναι μόνον η ιστορία των περασμένων αιώνων. Η μικρασιατική ήττα πριν 70 χρόνια ήταν αποτέλεσμα αυτού του διμέτωπου.

Παρόλα τα ψέματα, που υποκριτικά και ένοχα ειπώθηκαν από δεξιά και αριστερά, και την ερευνητική ολιγωρία της ελληνικής ιστοριογραφίας, ο Μουσταφά Κεμάλ όχι μόνο δεν ήταν αντιιμπεριαλιστής, αλλά το όργανο της αποικιακής ανασυγκρότησης στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. 

 Οι Ιταλοί, οι Γάλλοι, οι Άγγλοι πολύ απλά και πρακτικά ήθελαν να έχουν ως συνομιλητές, συμμάχους και "ανταγωνιστές" τους Τούρκους παρά τα αυτόχθονα ιστορικά έθνη της περιοχής, τους Έλληνες, τους Αρμένιους, τους Κούρδους.   Δεν θα επέτρεπαν ανεμπόδιστα την αυτόνομη ιστορική και εθνική επαναθεμελίωση και επανασύνδεση αυτής της ιδιαίτερης γεωπολιτσμικής και γεωοικονομικής σφαίρας, της οποίας την αποδιάρθρωση άρχισαν από την περίοδο των σταυροφοριών..."

* ΜΙΧΆΛΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ, "ΕΘΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ" Νέο εθνικό σχέδιο, Κεφ. "Σταυροφορίες:1204-2004 Η όγδοη εκατονταετία" σσ. 170-176

______________

Η Άλωση του 1204 μέσα από τις πηγές: Νικήτας Χωνιάτης

Ο Νικήτας Χωνιάτης θεωρείται ο σημαντικότερος βυζαντινός ιστορικός του 12ου αιώνα, όντας αυτόπτης μάρτυρας της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους στις 13 Απριλίου 1204.

Αλλά ως γνωστόν "ανήκομεν εις την Δύσιν" και έτσι ποτὲ μέχρι σήμερα δὲν μεταφράστηκε ολόκληρο τὸ έργο του Νικήτα Χωνιάτη στὰ νεοελληνικά όπως έγινε με πλείστα άλλα βυζαντινά κείμενα ήσσονος σημασίας.

Απόσπασμα:

"...Κι έτσι, καθένας είχε πόνο, στα στενά θρήνος και κλάματα, στα τρίστρατα οδυρμοί, στους ναούς ολοφυρμοί, φωνές των ανδρών, κραυγές των γυναικών, απαγωγές, υποδουλώσεις, τραυματισμοί και βιασμοί σωμάτων. […] 

Ο λατινοκρατούμενος ελληνισμός ως πειραματόζωο της αποικιοκρατικής μεθοδολογίας

Γεώργιος Καραμπελιάς,

Είναι πολύ σύνηθες στην νεοελληνική συνείδηση να προβάλλονται οι Οθωμανικές κατακτήσεις ως ο βασικός παράγοντας της παρακμής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι αλήθεια ότι οι εξισλαμισμένοι τουρκόφωνοι πληθυσμοί και οι συνεχείς επιδρομές τους στο ζωτικό για την αυτοκρατορία χώρο της Μικράς Ασίας έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αποδυνάμωση της και εν τέλει στη οριστική υποταγή της σε αυτούς. Ταυτόχρονα όμως με τις επιδρομές των Τουρκικών φυλών στις ανατολικές επαρχίες, οι Λατίνοι από το 1096 και την πρώτη σταυροφορία, ανέπτυξαν επιθετική στρατιωτική και οικονομική πολιτική εναντίον της αυτοκρατορίας, με αυτή να κορυφώνεται το 1204 και την πρώτη άλωση της Πόλης από τους Λατίνους. Η χυδαιότητα και η βιαιότητα με την οποία λεηλατήθηκε η Πόλη και μάλιστα από ομόθρησκους, έστρεψε όλες τις μετέπειτα προσπάθειες του ελληνισμού ενάντια στους δυτικούς παραμελώντας και υποβαθμίζοντας το τουρκικό κίνδυνο, ο οποίος στο τέλος βρήκε την αυτοκρατορία εξαντλημένη, έτοιμη να πέσει στις αγκάλες του.

Με την άλωση λοιπόν της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους το 1204, πολλές επαρχίες της αυτοκρατορίας μοιράζονται στους ηγέτες των Δυτικών οι οποίοι περνούν αμέσως, σε άμεση αποικιοκρατικού τύπου εκμετάλλευση των περιοχών και των πληθυσμών τους. Πέρα από τη κατάλυση της ανεξαρτησίας, όλοι οι οικονομικοί πόροι συγκεντρώνονται στα χέρια των Φράγκων φεουδαρχών και των Ιταλών εμπόρων. Ακόμα πραγματοποιείται και μεταφορά εποίκων από τις πόλεις της Δύσης στα κατακτημένα εδάφη, καθώς και προσπάθεια να επιβληθεί η γλώσσα και η θρησκεία των κατακτητών. Τέλος, συντελείται η λεηλασία και καταστροφή στοιχείων πολιτισμού και γραμμάτων, όπως πολύτιμα χειρόγραφα και ιερά κειμήλια.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα της πρώτης μεθοδολογικής αποικιοκρατικής προσέγγισης είναι νησιά όπως η Κρήτη, η Κύπρος και η Χίος τα οποία τον 13Ο και 14Ο αιώνα μετατράπηκαν σε νησιωτικές αποικίες, αιώνες πριν συμβεί το ίδιο στις Δυτικές Ινδίες, στις Αντίλλες, την Κούβα, τον Άγιο Δομήνικο κ.λ.π. Η Χίος εκείνη τη περίοδο κυβερνήθηκε από μια μετοχική-ναυλωτική εταιρεία, την Μαόνα του Ιουστινιάνι, η οποία και ήταν η πρώτη μετοχική εταιρεία της Ιστορίας, και κατείχε το μονοπώλιο της εκμετάλλευσης μαστίχας που παρήγαγε το νησί. Τα μαστιχόδεντρα ανήκαν εξ ολοκλήρου στην εταιρεία και οι καλλιεργητές ήταν ένα είδος δούλων της. Σε περίπτωση μάλιστα κλοπής ποσότητας μαστίχας έως και 3 κιλά επέφερε είτε χρηματική ποινή, είτε μαστίγωμα και αποκοπή του ενός αφτιού, ενώ κλοπή άνω των 70 κιλών τιμωρούνταν με απαγχονισμό. Ο Χριστόφορος Κολόμβος επισκέφτηκε το νησί μεταξύ 1474 και 1475, και η εμπειρία που αποκόμισε ενδέχεται να αποτέλεσε για εκείνον και το πρότυπο για την αποικιακή εκμετάλλευση των Δυτικών Ινδιών αργότερα. Ο ίδιος αναφέρει, ότι η πώληση μαστίχας απέφερε έσοδα 50.000 χρυσών δουκάτων στην εταιρεία.

Η πρώτη Άλωση – 13 Απριλίου 1204

Πηγή

Του Γιώργου Καραμπελιά* 

Κατά τα επόμενα είκοσι χρόνια, μέχρι την Άλωση του 1204, η κατάσταση επιδεινώνεται αδιάλειπτα. Όταν οι στρατιές των σταυροφόρων κατόρθωσαν να την εκπορθήσουν, στις 13 Απριλίου 1204, η Κωνσταντινούπολη είχε ήδη αλωθεί εκ των ένδον. Η εσωτερική υπονόμευση συνίστατο κατ’ αρχάς στις αναρίθμητες διαμάχες ανάμεσα στους ευγενείς –και τη δημιουργία «κακοδαιμόνων τυραννίδων», σύμφωνα με τον Νικήτα Χωνιάτη–, διαμάχες που εκμεταλλεύθηκαν επιδέξια οι Λατίνοι, με τους οποίους συμμαχούσαν οι «δυνατοί», «τῆς πατρίδος προαγωγοὶ γινόμενοι» (Χωνιάτης).

Οι διομολογήσεις στους ξένους εμπόρους είχαν υποτάξει σε τέτοιο βαθμό το Βυζάντιο, ώστε οι «Λατίνοι» διέθεταν αυτόνομα τελωνεία και εισέπρατταν δασμούς για λογαριασμό τους στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας, ακόμα και στην ίδια την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον Γρηγορά, λίγο πριν από την Άλωση, οι Γενοβέζοι εισέπρατταν, από το τελωνείο τους στην Κωνσταντινούπολη, δασμούς αξίας διακοσίων χιλιάδων υπερπύρων (περίπου 100.000 χρυσών λιρών), ενώ το βυζαντινό τελωνείο εισέπραττε μόλις τριάντα χιλιάδες[1]. Το Βυζάντιο αποτελούσε ήδη ημι-αποικία και δεν απολειπόταν παρά η τελευταία πράξη του δράματος. Ο δόγης Ερρίκος Δάνδολος θα εκμεταλλευθεί την Δ΄ Σταυροφορία, που είχε συναποφασίσει με τον πάπα Ιννοκέντιο Γ΄[2], για να επιτύχει τη διάλυση και τον διαμελισμό του βυζαντινού κράτους.

Πηγή

1204. Το δεύτερο «Θανάσιμο χτύπημα» στην Αυτοκρατορία !

από: Βασίλης Στοϊλόπουλος

(Φωτο 1). Σαν σήμερα, στις 12 Απριλίου 1204 Φράγκοι και Ενετοί Σταυροφόροι κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη και τη λεηλάτησαν με μια πρωτόγνωρη μέχρι τότε στην παγκόσμια ιστορία καταστροφική μανία. Η πράξη αυτή που πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια της 4ης Σταυροφορίας θεωρήθηκε από σπουδαίους ιστορικούς αφενός «έγκλημα που παρέδωσε την Κωνσταντινούπολη και τα Βαλκάνια σε έξι αιώνες βαρβαρότητας» (Σερ Έντουιν Πήαρς) και αφετέρου μια «πράξη γιγαντιαίας πολιτικής ανοησίας» (σερ Στήβενσον Ράνσιμαν) που τελικά έφερε τους Οθωμανούς μέχρι έξω από τα τείχη της Βιέννης. Για την Αυτοκρατορία ήταν το δεύτερο «θανάσιμο κτύπημα», μετά από το πρώτο στη Μάχη του Ματζικέρτ το 1071 από τους Σελτζούκους, ενώ θ΄ ακολουθούσε το τελειωτικό τρίτο χτύπημα το 1453 με την Άλωση από τους Οθωμανούς του Μωάμεθ. 

Η Δ΄ Σταυροφορία 1204 και η περίοδος Λατινοκρατίας

«Δεν υπήρξε ποτέ μεγαλύτερο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας από την Δ΄ Σταυροφορία», έγραψε ένας ερευνητής της ιστορίας των σταυροφοριών της εποχής μας, ο διάσημος Σερ Στίβεν Ράνσιμαν, που επιπλέον χαρακτήρισε τη μεγάλη αυτή επιχείρηση πράξη «γιγάντιας πολιτικής ανοησίας».

 

(Ψηφιακό σχολείο "η Ελληνική Παιδεία" https://eschool.elp.gr/ )

~ από τον alex fot

Πέρασε στην αιωνιότητα...

Ο Σταυρός του Νότου

Πέρασαν σχεδόν 40 χρόνια από τότε που το πρωτάκουσα... Σε κασέτα ξανά και ξανά... Επαρχιωτόπουλο στα πρώτα βήματα στην πόλη, στις κατασκηνώσεις του καλοκαιριού... κάθε νότα, κάθε στίχος σαν να με έπαιρνε από το χέρι να φύγω για ταξίδι... μου χάιδευε τις αισθήσεις, με νανούριζε γλυκά τις νύχτες, μου έφτιαχνε εικόνες και μου ζωγράφιζε όμορφα πρόσωπα που ονειρευόμουν ν΄απαντήσω, μερικά τα συνάντησα στη ζωή και τ΄αγάπησα...

Κάθε φορά που το ξανακούω, ανατριχιάζω, συγκινούμε και επιστρέφω...

Η θλίψη είναι πάνδημη για την απώλεια ενός μεγάλου Έλληνα δημιουργού. Οι μεγάλοι άνθρωποι του πνεύματος, ποιητές, λογοτέχνες, εικαστικοί, μουσικοί είναι η συνείδηση του έθνους. 

Τούτη την εποχή της παρακμής, που όλα έχουν πάρει την κατηφόρα η απώλειά τους γίνεται οδυνηρότερη! 

Άντε, να γίνουμε συγχωρητικοί για τα λάθη τους τα ανθρώπινα, και μας στενοχώρησες αγαπημένε μας Θάνο, κείνα τα χρόνια του ΄90 που ήταν και τα χρόνια που ξεκίνησε η παρακμή του τόπου. 

Μα ξαναβρήκες τη νεανική σου περπατησιά στο δύσκολη την ανηφόρα και έτσι θα σε θυμόμαστε, χτυπημένος από την αρρώστια και εσύ να μας τραγουδάς...

Θα ψάξουμε ξανά στους στίχους και στις νότες σου την ώρα της "δύσκολης βάρδιας" αφού "νωρίς μπατάρισε ο καιρός και έχει χαλάσει" να βρούμε παρηγοριά και μπούσουλα για το μέλλον.

ΚΑΛΟ ΣΟΥ ΤΑΞΙΔΙ ΘΑΝΟ...

ΑΓΙΕ ΝΙΚΟΛΑ ΦΥΛΑΓΕ ΜΑΣ ΚΑΙ ΑΓΙΑ ΘΑΛΛΑΣΙΝΗ!!!!

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΣΙΟΠΟΥΛΟΣ

Η 4η Σταυροφορία και η Λατινοκρατία στο Αιγαίο

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Η κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τα στρατεύματα του Σαλαδίν στα 1187 κλόνισε την χριστιανική Ευρώπη που είδε την ιερή πόλη να πέφτει στα χέρια των μουσουλμάνων. Σχεδόν άμεσα, στα 1189, ξεκίνησε σταυροφορία για την ανάκτηση των Αγίων Τόπων, γνωστή και ως η «Σταυροφορία των Βασιλέων». Τα αποτελέσματα της 3ης κατά σειρά σταυροφορίας (1189- 1192) δεν ήταν τα αναμενόμενα αφού ο κύριος στόχος, η κατάληψη της Ιερουσαλήμ, δεν επετεύχθη. Λίγα μόλις χρόνια μετά και συγκεκριμένα το 1201 ξεκινάει η 4η σταυροφορία με κύριο στόχο την κατάληψη της Ιερουσαλήμ. Ιθύνων νους του εγχειρήματος ήταν ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ που από το 1198 προσπαθούσε να συνασπίσει τους χριστιανούς ηγεμόνες της Ευρώπης για μια νέα απόπειρα απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων. Στο πρόσωπο του Βονιφάτιου του Μομφερατικού (Bonifacio I del Monferrato) βρήκε τον κατάλληλο ηγέτη για την εκστρατεία, ενώ κομβική για την ευόδωση του σχεδίου ήταν η συμμετοχή της Βενετίας του Ερρίκου Δάνδολου κυρίως όσον αφορά στην παροχή των πλοίων για την μεταφορά των σταυροφόρων. Η Βενετία θα παρείχε 50 πολεμικές γαλέρες και 400 μεταγωγικά πλοία, αλλά για όλα αυτά ο δαιμόνιος Δάνδολος ζητούσε 85.000 ασημένια μάρκα από τους σταυροφόρους.

Αναπαράσταση Σταυροφόρων

Πράγματι, τον Μάιο του 1202 φτάνουν στη Βενετία οι σταυροφόροι, αλλά ο αριθμός τους ήταν μικρότερος από αυτόν που αρχικά είχε υπολογιστεί. Ενώ οι οργανωτές της σταυροφορίας υπολόγιζαν σε περίπου 30.000 σταυροφόρους ο τελικός αριθμός τους δεν υπερέβαινε τις 15.000. Αυτό δημιούργησε χρηματοδοτικό κενό το οποίο οι σταυροφόροι αδυνατούσαν να καλύψουν και έτσι ο επιχειρηματίας Δάνδολος σκαρφίστηκε ένα άλλο σχέδιο για να «πατσίσει» την οικονομική διαφορά με τους «στρατιώτες του Χριστού». Αντί της εξόφλησης των χρωστούμενων ζήτησε την κατάληψη, για λογαριασμό της Βενετίας, της Δαλματικής πόλης Ζάρα (το σημερινό Ζαντάρ), που τότε ήταν υπό ουγγρική κατοχή. Η απαίτηση του Δόγη δημιούργησε αρνητικά συναισθήματα σε κάποιους από τους σταυροφόρους, αφού η πόλη ήταν χριστιανική και μάλιστα καθολική. Η… λεπτομέρεια αυτή δεν πτόησε τους περισσότερους σταυροφόρους που κατέλαβαν την πόλη, παρά τους αφορισμούς του Πάπα ενάντια σε μια τέτοια ενέργεια. Ο παμπόνηρος Βονιφάτιος κράτησε τους παπικούς αφορισμούς κρυφούς από τους σταυροφόρους από τον φόβο λιποταξιών…

Oι Φράγκοι μας απελευθερώνουν

Χρήστος Βακαλόπουλος

Άν δεν έμπαιναν στην Κωνσταντινούπολη, δεν θ’ αποκτούσε ποτέ η ανθρωπότητα χαρτοπετσέτες, διαφημιστικά, ωραία μακαρόνια με κιμά, ξεναγούς με ωραία παντελόνια. Ήταν ιστορική αναγκαιότητα τα παντελόνια, η πρόταση γάμου του Γιάννη ήταν ιστορική αναγκαιότητα, το στιβαρό χέρι του Γοδεφρίδου Βιλλαρδουίνου την οδήγησε να πει το ναι με μεγάλη αποφασιστικότητα. Ήταν ένας γάμος με φόντο τους κλεμμένους βυζαντινούς θησαυρούς, μέσα σε μαύρα σεντόνια 

(Χ. Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος, σ. 101)

Έτσι συνέβαινε πάντα, υπήρχε μόνο παρόν και μάς τό έκρυβαν, ο ξανθός κόσμος μάς απελευθέρωσε, οι ρακέτες μάς απελευθέρωσαν, τα διαστημικά φουσκωτά μάς απελευθερώνουν συνεχώς, οι αιώνες βάραιναν επικίνδυνα πάνω μας και δεν μάς άφηναν ν’ απολαύσουμε, όλα ήταν βαρετά και δεν μάς το έλεγαν, θυμόντουσαν παλιές ανύπαρκτες ιστορίες, πλάσματα της φαντασίας τους. Μάς είχαν φυλακίσει στη φαντασία μας, νομίζαμε ότι οι γειτονιές μας είχαν το αναφαίρετο δικαίωμα να διαρκέσουν χίλια χρόνια. Οι πολύχρωμες ρακέτες μάς απελευθέρωσαν, τα μπαλάκια που έρχονται με φουσκωτά σε λίγη ώρα, τα ξανθά μαυρισμένα κορμιά, ο στρατός του παρόντος, ο εξολοθρευτής των ταπεινών αιώνων που νομίσαμε ότι μάς μεγάλωσαν όπως όπως. Κάποτε το παρόν ήταν συμπαθητικό κι αργότερα κατάλαβε το λάθος του, στάθηκε στο ύψος του και κυρίευσε την οικουμένη 

(Χ. Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος, σ. 123)

Όλα είναι πολύ φυσικά, όλα έχουν γίνει φοβερά φυσικά, επιτέλους η ζωή έγινε φυσική, από το 1204 και μετά η ζωή άρχισε να γίνεται απίστευτα φυσική, καθαρή, δημοκρατική, ισορροπημένη. Καθώς περνάει ο χρόνος γίνεται όλο και πιο φυσική, σχεδόν χαμογελαστή, όλο ευχάριστες μπουκιές, μακαρόνια, σάλτσα, κιμάς, κόκκινο κρασί, ψίχουλα στο τραπεζομάντιλο που θα τα μαζέψει ο Γιάννης και θα τα πετάξει στα περιστέρια. Επιτέλους μπήκαν στην Κωνσταντινούπολη, διέλυσαν την αυτοκρατορία των Ρωμαίων, τά έκαναν γυαλιά καρφιά. Το στιβαρό χέρι του Γοδεφρίδου Βιλλαρδουίνου οδήγησε την πολιτισμένη ανθρωπότητα με αποφασιστικότητα προς τα διαφημιστικά 

(Χ. Βακαλόπουλος, Η γραμμή του ορίζοντος, σ. 100)

ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΣΗ – 1. Το χρονικό της Δ’ Σταυροφορίας

 

Όταν ο Σουλτάνος έμαθε το 1815 περί της «Ιεράς Συμμαχίας» ζήτησε να πληροφορηθεί τις λεπτομέρειες. Ήταν ανήσυχος μήπως αυτή η Συμμαχία συγκροτούσε μια Σταυροφορίαεναντίον του βασικού ισλαμικού κράτους που ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όμως το Συνέδριο της Βιέννης (που τελείωσε στο Παρίσι) εγγυήθηκε τα σύνορα του μεγάλου ασθενούς. Τουλάχιστον σε τυπικό επίπεδο, αφού μια επανάσταση Γραικών στα όρια Πελοποννήσου-Στερεάς Ελλάδας θα αναγνωριζόταν από την χριστιανική κοινότητα. Από την άλλη πλευρά, η Ρωσία που ίδρυσε την Ιερά Συμμαχία, δήλωσε «άσχετη» με το 1821, αλλά έδωσε την οφειλόμενη λύση το 1828-29. Το περίπλοκο σκηνικό του επανελληνισμού στα 1800 είχε αντίστοιχη προϊστορία.

Τι ήταν οι Σταυροφορίες; Μαζικές εκστρατείες των δυτικών χριστιανών κατά των μουσουλμάνων. Ξεκίνησαν λίγο μετά την επισημοποίηση του χριστιανικού σχίσματος, της κατάληψης των Αγίων Τόπων από τους Άραβες, της αποδυνάμωσης που άρχισε στο Ρωμαϊκό κράτος της Κωνσταντινούπολης, αλλά και της προσπάθειας εκδίωξης των μουσουλμάνων Αράβων από την Ισπανία. Πώς η Δ΄ Σταυροφορία κατέληξε στην άλωση της Κων/πολης; Αφορμές και αίτια περιπλέκονται και πρέπει κανείς να ψάξει βαθύτερα. Γεγονός είναι ότι αυτή ήταν και η καθοριστική πτώση του λεγόμενου Βυζαντινού κράτους. Το 1261 η Κωνσταντινούπολη ανακαταλήφθηκε, αλλά ήταν αργά. Το 1453 ήρθε η επιβεβαίωση της μεγάλης οικονομικής παρακμής και των εσωτερικών διχασμών.

Η Φραγκική-Βενετική κατάκτηση προηγήθηκε της Μουσουλμανικής, αλλά οι δύο χώροι (ιδιαίτερα η Βενετία), μέσω μιας ιδιαίτερης σύμπραξης ορθοδόξων-ρωμαιοκαθολικών έπαιξαν ρόλο και στην ελληνική έγερση. Το ντοκιμαντέρ του Δήμο Θέου που ακολουθεί προβλήθηκε το 1991 στην ΕΡΤ. Είναι από μια σειρά 11 επεισοδίων με τίτλο «Ελληνισμός και Δύση». Βλέπει όμως τον «ελληνισμό» με την στενή, κοραϊκή διάσταση, άρα, περιορίζει αντίστοιχα την διερεύνησή του. Σχολιάζει ο πανεπιστημιακός Παύλος Πετρίδης.

1204 η Άλωση που γονάτισε την Βυζαντινή αυτοκρατορία

Στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, επάνω στον γυναικωνίτη, κάτω από ένα παράθυρο που σήμερα βλέπει προς το Μπλε Τζαμί και κάποτε έβλεπε προς τον Ιππόδρομο, βρίσκεται στο μαρμάρινο πάτωμα, ένας τάφος. Αν δεν ξέρεις που είναι μπορεί και να τον πατήσεις. Δεν ξεχωρίζει εύκολα. Είναι ένα απλό τετράγωνο 80Χ80 εκατοστών. Επάνω του είναι χαραγμένη μια νεκροκεφαλή και από κάτω της τα εξής: HENRICUS DANDOLO 41ος Δόγης της Γαληνότατης Αυτοκρατορίας της Βενετίας-21 Ιουνίου 1205.

Ο τάφος του 41ου Δόγη της Βενετίας είναι κενός από το 1261, όταν η Βασιλεύουσα έπεσε πάλι στα χέρια των Ορθοδόξων. Το πλήθος δεν ξέχασε τον άνθρωπο που ήταν υπεύθυνος για την μεγαλύτερη ληστρική επιδρομή, στην ιστορία του κόσμου,για τη χειρότερη λεηλασία που υπήρξε ποτέ σε κατάληψη εξ’εφόδου μιας πόλης και εισέβαλε στον ναό της Αγίας Σοφίας. Μαινόμενος και αφηνιασμένος ο κόσμος από τα όσα είχε υποστεί από το 1204 μέχρι το 1261, ανέβηκε στον γυναικωνίτη, έσπασε τον τάφο πήρε τα κόκαλα τα έκαψε και τα διασκόρπισε βρίζοντας και φωνάζοντας κατάρες, στον Βόσπορο. Το μίσος (δίκαιο σε πολλές περιπτώσεις) των ανθρώπων της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας για τους ομόθρησκους τους Δυτικούς Λατίνους και Φράγκους, θα παραμείνει άσβεστο για εκατοντάδες χρόνια και όταν κάποια στιγμή θα καταλαγιάσει, τη θέση του θα πάρει η άρνηση και η αμφιβολία για τις προθέσεις της Δύσης.

13 Ἀπριλίου 1204: Ἡ ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τοὺς Φραγκολατίνους

Γράφει ὁ πατὴρ Γεώργιος Μεταλληνός, Ὁμότιμος καθηγητὴς τῆς Θεολογικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν

Ἐκεῖνον τὸν Ἀπρίλιο... (Ἡ ἅλωση τοῦ 1204)

Ἂν ἡ 29η Μαΐου εἶναι ἡμέρα πένθους γιὰ τὸν Ἑλληνισμό, διότι φέρνει στὴ μνήμη μας τὴν ἅλωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς τὸ 1453, ἄλλο τόσο ἀποφρὰς εἶναι γιὰ τὸ Γένος μας καὶ ἡ 13η Ἀπριλίου, διότι κατ᾿ αὐτὴν ἔπεσε ἡ Πόλη τὸ 1204 στοὺς Φράγκους. Τὸ δεύτερο γεγονὸς δὲν ὑστερεῖ καθόλου σὲ σημασία καὶ συνέπειες ἔναντι τοῦ πρώτου. Αὐτὴ εἶναι σήμερα ἡ κοινὴ διαπίστωση τῆς ἱστορικῆς ἔρευνας. Ἀπὸ τὸ 1204 ἡ Πόλη, καὶ σύνολη ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Νέας Ῥώμης, δὲν μπόρεσε νὰ ξαναβρεῖ τὴν πρώτη της δύναμη. Τὸ φραγκικὸ χτύπημα ἐναντίον της ἦταν τόσο δυνατό, ποὺ ἔκτοτε ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν «μία πόλη καταδικασμένη νὰ χαθεῖ» (Ἑλ. Ἀρβελέρ). Ἀξίζει, συνεπῶς, μία θεώρηση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ ἔστω καὶ στὰ περιορισμένα...

ὅρια ἑνὸς ἄρθρου.

1. Στὶς 12/13 Ἀπριλίου 1204, ἔπειτα ἀπὸ μία πεισματικὴ καὶ μακρόχρονη πολιορκία, κατελάμβαναν οἱ Φραγκολατίνοι Σταυροφόροι τὴν Κωνσταντινούπολη. Ἡ χριστιανικὴ αὐτοκρατορία τῆς Ῥωμανίας/ Βυζαντίου ἔσβηνε κάτω ἀπὸ τὸ θανάσιμο πλῆγμα τῆς φραγκικῆς Δύσεως. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἦταν σημαντικότατο σὲ δύο κατευθύνσεις: α) ἐσωτερικά, διότι σφράγισε καθοριστικὰ τὴν περαιτέρω πορεία τῆς αὐτοκρατορίας, καὶ β) ἐξωτερικά, διότι καθόρισε ἐπίσης τελεσίδικα τὶς σχέσεις μὲ τὴν Δύση, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀνερχόμενη δύναμη τῶν Ὀθωμανῶν. Ἡ τραγικὴ ἱστορικὴ ἐπιλογὴ τοῦ Ῥωμαίικου, ποὺ ἐκφράζεται μὲ τὸν γνωστὸ ἐκεῖνο λόγο «κρεῖττον (…) φακιόλιον (…) Τούρκων ἢ (παρὰ) καλύπτρα λατινική», ὑποστασιώνεται στὰ 1204, ὅταν πλέον ἀποκαλύπτονται ἀδιάστατα οἱ διαθέσεις τῆς Φραγκιᾶς ἔναντι τῆς Ῥωμαίικης Ἀνατολῆς.

Ἀπὸ τὸ 1095 ἀρχίζουν οἱ σταυροφορίες, ἐκστρατεῖες δηλαδὴ τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Εὐρώπης, μὲ σκοπό, κατὰ τὶς ἐπιφανειακὲς διακηρύξεις, τὴν ἀπελευθέρωση καὶ ὑπεράσπιση τῶν Ἁγίων Τόπων. Στὶς ἐπιχειρήσεις αὐτές, ποὺ κράτησαν ὡς τὸν 15ο αἰώνα, πρωτοστατοῦσαν οἱ ἑκάστοτε Πάπες, διότι ἦσαν «ἱεροὶ πόλεμοι» κατὰ τῶν ἀπίστων. Βέβαια ἡ ἔρευνα ἔχει ἐπισημάνει στὶς ἐκστρατεῖες αὐτὲς καὶ ταπεινὰ ἐλατήρια, λ.χ. τυχοδιωκτισμό, δίψα πλουτισμοῦ κ.ἄ. 

Εἶναι ὅμως σήμερα πέρα ἀπὸ κάθε ἀμφιβολία ὅτι οἱ σταυροφορίες κύριο σκοπὸ εἶχαν τὴν φραγκικὴ κυριαρχία στὴν Ὀρθόδοξη Ἀνατολὴ καί, τελικά, τὴν διάλυση τῆς Ὀρθοδόξου Αὐτοκρατορίας τῆς Νέας Ῥώμης, ποὺ ἦταν τὸ ἐμπόδιο στὸν ἐπεκτατισμὸ καὶ τὰ μονοκρατορικὰ σχέδια τῆς μετακαρλομάγνειας Φραγκοσύνης. Τὸ 1204, ἡ ἅλωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ἡ διάλυση τῆς «Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας» καὶ ἡ ἐπακολουθήσασα Φραγκοκρατία ἐπιβεβαιώνουν τὴν ἐκτίμηση αὐτή.

13 Απριλίου 1204- Άλωση της Κωνσταντινούπολης, της Ρωμανίας από τους Δυτικούς- Δ΄ Σταυροφορία-Φραγκοκρατία και ένα κείμενο του Μιχάλη Χαραλαμπίδη

Του Βασίλη Ασημακόπουλου

Σαν σήμερα, 13 Απριλίου 1204- Άλωση της Κωνσταντινούπολης, της Ρωμανίας από τους Δυτικούς- Δ’ Σταυροφορία-Φραγκοκρατία

Είναι ορισμένα κείμενα που διαβάζεις και αισθάνεσαι, συνειδητοποιείς ότι σε διαμορφώνουν, σε επηρεάζουν. Μορφοποιούν, συγκροτούν σε θεωρητικο-πολιτική κατεύθυνση, σε αναλυτικό σχήμα, διάσπαρτες έννοιες, καταστάσεις που υπάρχουν μέσα σου. Ένα απ’ αυτά για μένα ήταν το κείμενο του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, «Ούτε Σταυροφορίες-Ούτε Ιεροί Πόλεμοι. 1204-2004- Η όγδοη εκατονταετία», που είχε δημοσιευθεί στην Ελευθεροτυπία στις 11.04.1993 (ήμουν Γ΄ Λυκείου). Με αφορμή τη σημερινή ημέρα, επέτειος της Άλωσης της Πόλης από τους Σταυροφόρους, αντιγράφω ορισμένα αποσπάσματα από εκείνο το κείμενο του Μ.Χ., που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Ελληνική Πολιτική Παιδεία-Η πολιτική ως ανώτερη τέχνη, σσ. 239-244, (εκδ. Στράβων, 2012).

 Ούτε Σταυροφορίες-Ούτε Ιεροί Πόλεμοι. 

1204-2004: Η όγδοη εκατονταετία

Η κυρίαρχη στον ευρωπαϊκό χώρο ευρωκεντρική εκδοχή της ιστορίας είδε τους σταυροφόρους, όπως και τους εξερευνητές στη Λατινική Αμερική, ως απόστολους, φορείς της πίστης, του σταυρού, του μηνύματος του Θεού. Υποβαθμίζει το γεγονός ότι στην πραγματικότητα ήταν φορείς του σπαθιού, του εμπορίου, του φέουδου και της ληστείας. Περισσότερο σπαθοφόροι παρά σταυροφόροι. Αναδεικνύει το μύθο της απελευθέρωσης των Αγίων Τόπων και της Ιερής Πόλης, αλλά σιωπά, «η μεγάλη ιστορική σιωπή» ή ελαχιστοποιεί την κατάληψη και λεηλασία της Κωνσταντινούπολης και τη σφαγή των κατοίκων της. Αποφεύγει μια ιστορική εξομολόγηση κι ομολογία ότι η κατάληψη της Πόλης, αν δεν ήταν ο μοναδικός, ήταν οπωσδήποτε ένας από τους στόχους των σταυροφοριών. 

Τελικά, η πρώτη ευρωπαϊκή αποικιακή έξοδος ή η πρώτη αποικιακή ευρωπαϊκή συσσώρευση κεφαλαίου, η οποία διήρκεσε ορισμένους αιώνες και υποχρεώθηκε να αλλάξει ρότα-δρόμους προς τη Λατινική Αμερική, σκεπάζεται επιμελώς με πολλά κλειστά και σκονισμένα αρχεία και τους τόμους της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας.