Συμπεράσματα
από το Διήμερο Διαλόγου και Προβληματισμού αφιερωμένο στη μνήμη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί!», 28 και 29 Μαρτίου 2025
Τα συμπεράσματα του διημέρου από τον Βασίλη Ασημακόπουλο
Το διήμερο αφιερωμένο στη μνήμη του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, που έφυγε από αυτόν τον κόσμο πριν από ένα χρόνο, με τίτλο «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί ! », ολοκληρώνεται.
Ευχαριστούμε τους αγαπητούς ομιλητές και τις αγαπητές ομιλήτριες για τη συμμετοχή και τη συμβολή τους στο διήμερο μνήμης. Ευχαριστούμε όλες και όλους εσάς για την παρουσία σας.
Ευχαριστούμε τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» για την χθεσινή φιλοξενία και ειδικότερα τον Πρόεδρο κ. Βασίλη Κωνσταντινόπουλο και τον Αντιπρόεδρο κ. Μανόλη Χατζηνάκη. Ευχαριστούμε τον Δήμο Καλλιθέας και ειδικότερα τον Δήμαρχο κ. Κώστα Ασκούνη, για την σημερινή φιλοξενία. Αμφότεροι οι χώροι προσφέρθηκαν δωρεάν.
Το διήμερο Διαλόγου και Προβληματισμού «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί!» οργανώθηκε από φίλους και συντρόφους του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, ως ένα ελάχιστο χρέος πολιτικό και συνειδησιακό προς έναν διανοούμενο της πολιτικής, τον δάσκαλο και καθοδηγητή μας.
Αυτή ήταν η μία διάσταση.
Η άλλη είναι η εδραιωμένη πεποίθησή μας ότι το σώμα ιδεών, οι αρχές, οι προτάσεις του Μιχάλη Χαραλαμπίδη συγκροτούν ένα ιστορικά δικαιωμένο ερμηνευτικό σχήμα, σε μια περίοδο που έχουν καταρρεύσει πολλές κυρίαρχες συγκυριακά ερμηνείες των ιστορικών διαδικασιών, με τρόπο επώδυνο για την χώρα και τους πολίτες, όπως καταδεικνύουν η χρεοκοπία της χώρας, το τουρκικό πρόβλημα, το ζήτημα των σιδηροδρόμων, για να αναφέρω τρία βασικά θέματα, καθώς επίσης και έναν χάρτη, ένα σχέδιο για το μέλλον, σε μια περίοδο γενικευμένης σύγχυσης, αλλά και ταυτόχρονα συνειδητοποίησης της ανάγκης επανακαθορισμού του πολιτικού και μορφωτικού τοπίου.
Βρισκόμαστε άλλωστε σε μια περίοδο, που παρ’ όλες τις ωραιοποιημένες αφηγήσεις των συνεδρίων των επίσημων της πολιτικής και της διανόησης, στα διάφορα «φόρα», «κύκλους» και ΜΜΕ που γίνονται για τα 50 χρόνια Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, αυτό που βλέπουμε τον τελευταίο καιρό, για να περιοριστούμε μόνο στο 2024-2025, είναι η χαμηλή συμμετοχή στις εκλογικές διαδικασίες σε πρωτοφανή επίπεδα, η μαζικότατη, αλλά ακηδεμόνευτη παρουσία του λαϊκού παράγοντα στους δρόμους, ευρισκόμενη σε διαδικασία ολοένα καιδιευρυνόμενηςαποευθυγράμμισης από τα κόμματα, έχοντας ανάγκη όμως από περιεχόμενα μιας ανταγωνιστικής πολιτικής, δεδομένης της κρίσης του κομματικού φαινομένου ως προς τις βασικές του λειτουργίες. Εκείνην της αντιπροσώπευσης και εκείνην της διακυβέρνησης. Μια κρίση που έρχεται από το παρελθόν της περιόδου που ονομάζουμε Μεταπολίτευση ή αλλιώς Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία και αφορά τόσο στις μορφές της πολιτικής, όσο και στα περιεχόμενα, όπως συνήθιζε να λέει και να αναλύει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης.
Μια παρένθεση. Είναι τόσο σημαντικά τα περιεχόμενα της πολιτικής, αρκεί κανείς να ρίξει μια συγκριτική ματιά στην ιστορική εξέλιξη δύο στιγμών πλατιάς λαϊκής κινητοποίησης και διαθεσιμότητας, με διαφορά 100 χρόνων μεταξύ τους και να εξάγει τα σχετικά συμπεράσματα. Την περίοδο 1908-1910, μέσα από πλατιές μαζικές κινητοποιήσεις, το ανορθωτικό ρεύμα μορφοποιείται στο Κόμμα Φιλελεύθερων υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Το 2010-2010 το κίνημα των «Αγανακτισμένων», οι Πλατείες, οδηγούν στον «μεγάλο ΣΥΡΙΖΑ». Κάντε τις συγκρίσεις για να δείτε την σημασία των περιεχομένων στην πολιτική, του συλλογικού πολιτικού υποκειμένου.
Έχοντας υπ’ όψιν τα ανωτέρω σχεδιάσαμε το διήμερο σε δύο μέρη. Η 1η ημέρα ήταν αφιερωμένη στην πολιτικο-διανοητική διαδρομή του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, σημαντικά στοιχεία της οποίας ανέδειξαν με τις ομιλίες τους σύντροφοι μιας ζωής, ο Γιάννης Νάος, ο Γιάννης Χούτας, ο Δημήτρης Μάρτος, με λόγο πολιτικό, θεωρητικό και βιωματικό.
Η 2η ημέρα είχε τη μορφή ημερίδας, επιδιώκοντας να συνδυάσει την επιστήμη με την πολιτική, ακολουθώντας μια κεντρική μεθοδολογική αρχή του Μιχάλη, ο οποίος είχε μέτωπο απέναντι στον επιστημονικό λόγο που είναι ξεκομμένος - αποκομμένος από τον δήμο, την αγορά, που δομεί ένα αυτοαναφορικό σύστημα. Σ’ αυτό άλλωστε ακουμπούσε ένα μέρος της κριτικής του για τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς που διαμορφώνουν τον «εκσυγχρονιστή επιστήμονα», όπως έλεγε ήδη από την αφετηριακή του περίοδο την δεκαετία του ’70, που έλαβε το 1981 την πρόταση του Εναλλακτικού Πανεπιστημίου από τα χρόνια των σπουδών και του αγώνα στην Ιταλία, την ΠΑΣΠ και το ΠΑΣΟΚ Ιταλίας. Μια διαφορετική αντίληψη συνολικά για τον άνθρωπο και την κοινωνία αντλημένη εκείνα τα χρόνια από τα κινήματα του ‘68, τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα της παγκόσμιας περιφέρειας, αλλά και τα κινήματα ενάντια στο φασισμό/νεοφασισμό στη Νότια Ευρώπη. Πρόσωπα όπως ο Αμιλκάρ Καμπράλ, ο ΛέλιοΜπάσσο, ο Πιέτρο Ινγκράο, ο Σαμίρ Αμίν, ο Αντρέ Γκούντερ Φρανκ, ο Ούλωφ Πάλμε, ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο Βάσος Λυσσαρίδης αποτέλεσαν φιγούρες έμπνευσης για τον πρώιμο Μιχάλη στα χρόνια της δεκαετίας του ’70.
Στο επίπεδο των ιδεών, οι πηγές του ήταν η νεομαρξιστική θεωρία της εξάρτησης, το περιοδικό Μηνιαία Επιθεώρηση και η ανάγκη παραγωγής αυτόχθονης πολιτικής σκέψης. Μια νέα σοσιαλιστική, αντιιμπεριαλιστική, αυτοδιαχειριστική αριστερά του «Τρίτου Δρόμου», πέρα από τις εμπειρίες της σοσιαλδημοκρατίας της Δεύτερης Διεθνούς και της κομμουνιστικής αριστεράς της Τρίτης Διεθνούς, είτε στην παραδοσιακή, είτε στην ανανεωτική της εκδοχή, μιλώντας με όρους της δεκαετίας του ’70.
Συνδυάζοντας τα ανωτέρω και στην περίοδο της πολιτικο - διανοητικής του ωριμότητας, ο Χαραλαμπίδης το κωδικοποίησε με το σχήμα ότι στην Ελλάδα η σχέση εξάρτησης διαμορφώνει πέρα απ’ όλα τ’ άλλα «ένα κράτος που είναι ενάντια στο έθνος». Και χρησιμοποιώντας ένα παράδειγμα μέσα από το σχήμα της «ελληνοποίησης του κράτους» του Ανδρέα Παπανδρέου της δεκαετίας του ’70, έλεγε χαρακτηριστικά:
«Όταν το κράτος ελληνοποιείται στέλνει μεραρχία στην Κύπρο (Γεώργιος Παπανδρέου 1964), όταν αποεθνικοποιείται αποσύρει την μεραρχία από την Κύπρο (Χούντα, 1967). Όταν το κράτος ελληνοποιείται η Βουλή ψηφίζει την 19η Μαϊου ως ημέρα μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου, (Ανδρέας Παπανδρέου, 1994). Όταν αποεθνικοποιείται το κράτος υποβαθμίζει και υπονομεύει την 19ηΜαϊου».
Και πολλά άλλα παραδείγματα και όχι μόνον από το χώρο των «εθνικών», μπορούν ν’ αντληθούν, όπως από το χώρο των παραγωγικών και αναπτυξιακών ζητημάτων.
Σε κάθε περίπτωση ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είχε διαρκές μέτωπο απέναντι σ’ έναν επιστημονικό λόγο ξένο και αλλότριο προς το γίγνεσθαι του τόπου, μεταπρατικό και επαρχιώτικο όπως τον χαρακτήριζε ή φορέα εσωτερίκευσης του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, του διανοητικού αποικισμού, όπως αντίστοιχα είχε διαρκές μέτωπο απέναντιστην πολιτική κενότητα, την ρηχότητα, τον πολιτικαντισμό και τον καριερισμό.
Ο Μιχάλης θεωρούσε ότι ο διαχωρισμός επιστημονικού και πολιτικού λόγου, με τους όρους που αναφέρθηκαν, τελικά οδηγεί στην «ψεύτικη συνείδηση» και στην «χωριστή, από την κοινωνία, πολιτική», ο συνδυασμός των οποίων αποτέλεσε βασική αιτία για να παραχθεί το φαινόμενο του «ψευτοεκσυγχρονισμού», ηγεμονική ιδεολογία στη χώρα, την 15ετία που προηγήθηκε της χρεοκοπίας, όπως αναλυτικά είχε προβλέψει με μαθηματική ακρίβεια στην περίφημη ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996, όπου έλεγε χαρακτηριστικά:
Σε κάθε περίπτωση ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης είχε διαρκές μέτωπο απέναντι σ’ έναν επιστημονικό λόγο ξένο και αλλότριο προς το γίγνεσθαι του τόπου, μεταπρατικό και επαρχιώτικο όπως τον χαρακτήριζε ή φορέα εσωτερίκευσης του πολιτιστικού ιμπεριαλισμού, του διανοητικού αποικισμού, όπως αντίστοιχα είχε διαρκές μέτωπο απέναντιστην πολιτική κενότητα, την ρηχότητα, τον πολιτικαντισμό και τον καριερισμό.
Ο Μιχάλης θεωρούσε ότι ο διαχωρισμός επιστημονικού και πολιτικού λόγου, με τους όρους που αναφέρθηκαν, τελικά οδηγεί στην «ψεύτικη συνείδηση» και στην «χωριστή, από την κοινωνία, πολιτική», ο συνδυασμός των οποίων αποτέλεσε βασική αιτία για να παραχθεί το φαινόμενο του «ψευτοεκσυγχρονισμού», ηγεμονική ιδεολογία στη χώρα, την 15ετία που προηγήθηκε της χρεοκοπίας, όπως αναλυτικά είχε προβλέψει με μαθηματική ακρίβεια στην περίφημη ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996, όπου έλεγε χαρακτηριστικά:
«Γι’ αυτό η Ελλάδα έχει δυσκολίες να βαδίσει προχωρώντας μπροστά με τους ρυθμούς που προκαλεί η ιστορία στο νέο μεγάλο της ραντεβού. Φοβάμαι ότι στο τέλος του κύκλου, το 2004, το 2010, θα έχουμε μια Ελλάδα που θα μοιάζει με αυτό που ονομάζω μια Ελλάδα ‘Τουρκομπαρόκ’. Θα είναι δηλαδή η Ελλάδα ένα φτωχό ίσως και συρρικνωμένο βιλαέτι ή γερμανικό λαντ».
Αυτά επικράτησαν τελικά στην Ελλάδα στα χρόνια της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, παρά την δυναμική αφετηριακή στιγμή και τις εναλλακτικές δυνατότητες που υπήρχαν. Κυριάρχησαν ήδη από τη δεκαετία του ’80, με όχημα την κρατικοποίηση κομμάτων και κινημάτων. Αυτή ήταν και η αντίθεση του Μιχάλη, ο κριτικός του λόγος απέναντι στον Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά και στη γραφειοκρατία του ΠΑΣΟΚ, μαζί με την έντονη κριτική του απέναντι στη συνάντηση Παπανδρέου - Οζάλ στο Νταβός της Ελβετίας το 1988. Στην 3η ειδική σύνοδο της ΚΕ ΠΑΣΟΚ που ακολούθησε και την οποία προκάλεσαν-ζήτησαν με κείμενό τους τα μέλη της ΚΕ του ΠΑΣΟΚ που κινούνταν στο ρεύμα των «Ιταλών», ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης μεταξύ πολλών άλλων που είπε και απευθυνόμενος στον Ανδρέα Παπανδρέου για το ζήτημα των σχολικών εγχειριδίων ιστορίας που προβλέπονταν στο κοινό ανακοινωθέν συμπερασμάτων του Νταβός θα αναφέρει:«Τέλος πάντων, Πρόεδρε, άλλο ο Κολοκοτρώνης και άλλο ο Δράμαλης».
Μια ακόμα παρένθεση. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θα διακόψει αυτή την εξέλιξη, ανακαλώντας την «πολιτική Νταβός». Στις αρχές όμως του 21ου αιώνα, θα ανακινηθεί αυτή η προσέγγιση στο «πνεύμα του Ελσίνκι» (1999) και το 2007 θα προκύψει το βιβλίο Ιστορίας της Στ΄ Δημοτικού με το «Συνωστίζονταν στη Σμύρνη» και πολλά άλλα και το οποίο τελικά δεν θα δοθεί ποτέ στους μαθητές λόγω των αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν στη δημόσια σφαίρα.Τα πράγματα επιταχύνθηκαν από το 1990 και μετά, με βασικό εργαλείο την τηλεκρατία και τα διάφορα λόμπι συμφερόντων,τη λεγόμενη 3η εποχή της πολιτικής επικοινωνίας με όρους πολιτικής επιστήμης, μια περίοδος με τα «ιδιωτικά» κανάλια και το διαδίκτυο ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο ειδικά στην Ελλάδα, ένα σύστημα καρτέλ, που ουσιαστικά απέκλειε, εξαφάνιζε τον ανταγωνιστικό λόγο του Μιχάλη και των πολιτικών εγχειρημάτων του, όπως ήταν η εμπειρία της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης. Μια εποχή, το 1999, που χαρακτηρίζεται από το Χρηματιστήριο, την Siemens, την παράδοση Οτζαλάν για να αναφέρουμε τρεις από τις στιγμές της μεταμόρφωσης του κόμματος από ΠΑΣΟΚ σε ΚΚΚΑΣΟΡ, όπως έγραφε χαρακτηριστικά ο Μιχάλης σε κείμενό του το 2009 και είναι και τίτλος βιβλίο του. Η σύγκλιση αυτή, που έλαβε τα χαρακτηριστικά του «συστήματος καρτέλ», οδήγησε στην ήττα του «συστήματος χώρα» το 2010. Όπως το έλεγε χαρακτηριστικά σε ομιλίες του την περίοδο της κρίσης «αυτά που είχαν στο μυαλό τους, οι «ελίτ», αυτά που είχαν στις βιβλιοθήκες τους, αυτά έκαναν».
Ίσως αυτό ακριβώς, η σχέση επιστήμης και πολιτικής, αλλιώς η πολιτική ως ανώτερη τέχνη, όπως είναι και ο υπότιτλοςενός βιβλίου του στην ύστερη περίοδό του, ή η σχέση της πολιτικής με την αλήθεια, όπως επίσης το έλεγε, να παρέχει και μια εξήγηση για τη μεγάλη εκτίμηση που έτρεφε ο Μιχάλης για τον πολιτικό και κοινωνιολόγο από το Λεβίδι Αρκαδίας, τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου.
Έχοντας λοιπόν αυτήν την αντίληψη για τη σχέση επιστήμης και πολιτικής, τη 2η ημέρα, σήμερα,και μετά την εισαγωγική ομιλία της Αθανασίας Φωτιάδου, καθώς η Αναστασία Μαχά λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων δεν κατόρθωσε να είναι μαζί μας, πραγματοποιήθηκαν έξι στρογγυλά τραπέζια στα οποία συζητήθηκαν ζητήματα που έθετε στη δημόσια σφαίρα, στην εκκλησία του δήμου, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης:
-Η θέση του Ελληνισμού σε έναν κόσμο που αλλάζει,
με ομιλητές τον Δημήτρη Αλευρομάγειρο, τον Λουκά Αξελό, τον Κωστή Ευσταθίου από την Κύπρο και συντονιστή τον Γιώργο Σαχίνη.
-Η εξέλιξη της Ευρώπης και η θέση της Ελλάδας,
με ομιλητές τον Κώστα Χατζηαντωνίου, τον Σταύρο Λυγερό, τον Γρηγόρη Ζαρωτιάδη και συντονιστή τον Θόδωρο Παντούλα.
-Ο αγώνας των λαών της Ανατολικής Μεσογείου και τον σχήμα του περιφερειακού διεθνισμού
με ομιλητές τον Ιμπραχέμ Μουσλέμ από το κουρδικό εθνικο-απελευθερωτικό κίνημα, την Κάτια Ζαγορίτου, τον Σωτήρη Ρούσσο και συντονιστή τον Γιώργο Τασιόπουλο στη θέση του Κώστα Δημητρόπουλου που δεν μπορούσε δυστυχώς να είναι παρών.
-Η μελέτη των γενοκτονιών ως επιστημονικό πεδίο και ως πολιτική πράξη
με ομιλητές τον αξιότιμο Πρέσβη της Αρμενίας κ. Τιγκράν Μκρτσιάν, τον Νίκο Μιχαηλίδη, τον Αριστομένη Συγγελάκη και συντονίστρια την Νίνα Κασιμάτη.
Η πολυκεντρική Ελλάδα, η σχέση πόλεως-υπαίθρου, η περιφερειακή ανάπτυξη
με ομιλητές τον Αναστάσιο Τσατσάκη, τον Μπενέτο Σπύρου, τον Δημήτρη Τσίγγο και συντονιστή τον Γιώργο Παπασίμο.
Η πολιτική ως σχέδιο, η ανάγκη του πολιτικού κόμματος στην Ελλάδα σήμερα με ομιλητές τον Ρούντι Ρινάλντι, τον Γιάννη Χατζηαντωνίου και συντονιστή τον Χρύσανθο Τάσση. Ο Γιάννης Παναγόπουλος, ηγετικό στέλεχος της Νεολαίας ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του ’90, για λόγους υπεράνω της βούλησής του δεν μπόρεσε να είναι σήμερα μαζί μας, στέλνοντας έναν σύντομο χαιρετισμό που διαβάστηκε από τον Χρύσανθο Τάσση.
Και στα έξι τραπέζια, μετά τις βασικές εισηγήσεις, ακολούθησε ένας γόνιμος και πλούσιος διάλογος.
Αυτές τις ημέρες παρατηρείται κάτι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και θα έλεγα πρωτόγνωρο και αξίζει κάποιος να το σκεφθεί και με αυτόν τον τρόπο. Διοργανώνονται εκδηλώσεις-συζητήσεις στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως των επιμέρους χαρακτηριστικών τους και των διαφορών τους, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από την απώλεια του Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Δεν νομίζω να έχει υπάρξει προηγούμενο τις τελευταίες δεκαετίες με άλλο πρόσωπο της πολιτικής και της διανόησης, ένα πρόσωπο που δεν είχε ασκήσει εξουσία ή δεν είχε κάνει πολιτική με την «επαγγελματική ή τηλεοπτική έννοια». Ίσως αυτό ακριβώς να αποτελεί μια εξήγηση για το φαινόμενο που παρατηρείται. Η στιγμή της ήττας, η συνειδητοποίηση της εσφαλμένης πορείας, με τρόπο επώδυνο καθώς τι άλλο ήταν ο εκφυλισμός του ΠΑΣΟΚ και η ακύρωση της δημοκρατικής παράταξης, διαδικασία που προηγήθηκε πολλά χρόνια πριν από την εκλογική κατάρρευση το 2012, η χρεοκοπία του «συστήματος χώρα» το 2010 ή η τραγωδία των Τεμπών το 2023. Είναι πραγματικά συνταρακτικές οι αναφορές της Μαρίας Καρυστιανού στις ομιλίες της στα ζητήματα της συνειδητοποίησης της αυτοσυνειδησίας, με τον πλέον τραγικό και επώδυνο τρόπο όχι μόνον της εσφαλμένης πορείας του τόπου, αλλά και της επιδεικνυόμενης ανοχής και στην πράξη αθέλητης συναίνεσης απέναντι σ’ ένα σύστημα εξουσίας, στη «διαφθορά που σκότωσε τα παιδιά μας».Είναι οι στιγμές, οι περίοδοι που αναζητούνται τα πρόσωπα εκείναπου κατ’ αρχάς αντιστάθηκαν σ’ αυτήν την γραμμή της ήττας, προειδοποιώντας γι’ αυτήν. Πρόσωπα που στάθηκαν όρθια.
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στο κείμενο της αποχώρησής του από το ΠΑΣΟΚ την περίοδο του 5ου συνεδρίου του, Μάρτιος 1999, στο οποίο και δεν είχε συμμετάσχει, μη προσερχόμενος καθόλου στο χώρο του συνεδρίου, αλλά το κείμενο μοιράστηκε στους συνέδρους από τέσσερις συντρόφους οι οποίοι είναι εδώ παρόντες:
«Προπαγανδίζουν - δεν πρόκειται για λόγο - ότι εντάσσεται (σήμ: η χώρα) στην ΟΝΕ. Δια μέσου όμως ενός άλλου δρόμου που δείξαμε χρόνια πριν, αναπτυξιακού και επόμενα δίκαιου κοινωνικά, θα μπορούσε να είχε ενταχθεί ήδη χωρίς τον κίνδυνο αν εξέλθει ή να είναι εύκολα εκβιάσιμος υπότροφός της. Γιατί σήμερα παραμένουν στο επίπεδο των υποδομών, οδικοί- σιδηροδρομικοί άξονες, της παραγωγικής δομής, της δομής του κράτους και του πολιτικού συστήματος όλες εκείνες οι ελλειμματικές δομές της ελληνικής προβληματικότητας. …
… … Οι εξωτερικοί δανειστές, διαφόρων μορφών, η απειλή πολέμου και όχι η ελεύθερη λαϊκή θέληση θα αποφασίζουν για το πώς και από ποιον θα κυβερνάται η χώρα».
Ο Μιχάλης δεν ήταν όμως μόνον ένα πρόσωπο που αντιστάθηκε σ’ αυτήν την πορεία που οδηγούσε στην ήττα. Ήταν ταυτόχρονα και δημιουργός. Και τούτο είναι το επόμενο σημείο της ερμηνείας αυτού του φαινομένου. Ο Μιχάλης υπήρξε ένας πολύ καλός μάστορας, ένας δημιουργικός δάσκαλος. Το έργο του δεν ήταν σχόλιο στη συγκυρία, δεν προοριζόταν για εφήμερη κατανάλωση ή μικροπολιτική. Απεχθανόταν τα παραπολιτικά, τον «διάλογο σκιών», την «ευκολία» του εικονικού λόγου, τα «λάικ», που τα χαρακτήριζε απαξιωτικά με συγκεκριμένο τρόπο.
Το έργο του, τα βιβλία του, η «Δωδεκάβιβλος» όπως έλεγε, η διανοητική του παραγωγή, είναι σχεδιασμένη για να τροφοδοτήσει τις επόμενες γενιές. Αυτή ήταν η έγνοιά του, την τελευταία 20ετία, μαζί με τη διαχρονική του αγάπη και ευθύνη για τον τόπο. Μια περίοδο, η ύστερη θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε, που ο Μιχάλης αποκτά μια ουσιαστική και λειτουργική σχέση με την αρχαία ελληνική γραμματεία και τα τελευταία χρόνια με τον ορθόδοξο λόγο.
Στο πρόσωπο και στη διαδρομή του Μιχάλη Χαραλαμπίδη εγγράφεται η δύναμη της ιστορίας, του λόγου, της ηθικής, όχι όταν αυτή διακηρύσσεται, όχι ως ηθικολογία, αλλά όταν γίνεται πράξη, παράδειγμα.
O Μιχάλης Χαραλαμπίδης υπήρξε φορέας μιας μεγάλης κληρονομιάς αγώνων του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και προκοπή, «δυναμικών και διαστάσεων που διαπερνούν το εθνικό και κοινωνικό γίγνεσθαι» όπως έλεγε ή όπως αναφέρει σε ομιλία του στην Παλαιά Βουλή, τον Σεπτέμβριο 2010 σε σχέση με το φαινόμενο της εθνογένεσης και τις διάφορες θεωρίες,
Ο Μιχάλης δεν ήταν όμως μόνον ένα πρόσωπο που αντιστάθηκε σ’ αυτήν την πορεία που οδηγούσε στην ήττα. Ήταν ταυτόχρονα και δημιουργός. Και τούτο είναι το επόμενο σημείο της ερμηνείας αυτού του φαινομένου. Ο Μιχάλης υπήρξε ένας πολύ καλός μάστορας, ένας δημιουργικός δάσκαλος. Το έργο του δεν ήταν σχόλιο στη συγκυρία, δεν προοριζόταν για εφήμερη κατανάλωση ή μικροπολιτική. Απεχθανόταν τα παραπολιτικά, τον «διάλογο σκιών», την «ευκολία» του εικονικού λόγου, τα «λάικ», που τα χαρακτήριζε απαξιωτικά με συγκεκριμένο τρόπο.
Το έργο του, τα βιβλία του, η «Δωδεκάβιβλος» όπως έλεγε, η διανοητική του παραγωγή, είναι σχεδιασμένη για να τροφοδοτήσει τις επόμενες γενιές. Αυτή ήταν η έγνοιά του, την τελευταία 20ετία, μαζί με τη διαχρονική του αγάπη και ευθύνη για τον τόπο. Μια περίοδο, η ύστερη θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε, που ο Μιχάλης αποκτά μια ουσιαστική και λειτουργική σχέση με την αρχαία ελληνική γραμματεία και τα τελευταία χρόνια με τον ορθόδοξο λόγο.
Στο πρόσωπο και στη διαδρομή του Μιχάλη Χαραλαμπίδη εγγράφεται η δύναμη της ιστορίας, του λόγου, της ηθικής, όχι όταν αυτή διακηρύσσεται, όχι ως ηθικολογία, αλλά όταν γίνεται πράξη, παράδειγμα.
O Μιχάλης Χαραλαμπίδης υπήρξε φορέας μιας μεγάλης κληρονομιάς αγώνων του ελληνικού λαού για εθνική ανεξαρτησία, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη και προκοπή, «δυναμικών και διαστάσεων που διαπερνούν το εθνικό και κοινωνικό γίγνεσθαι» όπως έλεγε ή όπως αναφέρει σε ομιλία του στην Παλαιά Βουλή, τον Σεπτέμβριο 2010 σε σχέση με το φαινόμενο της εθνογένεσης και τις διάφορες θεωρίες,
«Στην Ελλάδα δεν έχουμε ένα κράτος που φτιάχνει έθνος. Αυτό το έφτιαξαν οι ποιητές και οι φιλόσοφοι. Το έφτιαξε η Ιστορία».
Αλλά ήταν ταυτόχρονα και ενεργός συμπαραστάτης των λαών που αγωνίζονται. Διεθνιστής λόγω, έργω και διανοία. Αυτά τα χαρακτηριστικά της ταυτότητάς του, σε συνδυασμό με την αγάπη που είχε για την Νότια Αμερική, για τον ισπανόφωνο κόσμο ευρύτερα, μας οδήγησαν στην επιλογή του τίτλου του διημέρου «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί!», στίχος του ποιήματος «Μπολιβάρ» του Νίκου Εγγονόπουλου, γραμμένο στα χρόνια 1942-1943, περίοδο της κατοχής. Ο περιφερειακός διεθνισμός του είναι οργανικά συνδεδεμένος με την πατριωτική του ταυτότητα. Όπως ο ίδιος το συμπυκνώνει στην κατάληξη της ομιλίας του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, το 1996, προεκτείνοντας το κλασικό σύνθημα του Ανδρέα Παπανδρέου της δεκαετίας του ’60,
«Η Ελλάδα θα ανήκει στους Έλληνες, όταν η Ανατολική Μεσόγειος ανήκει στους λαούς της».
Η ματιά του ήταν ελληνιστική, οικουμενική, ανθρωπιστική, σοσιαλιστική, ο πατριωτισμός του πνευματική κατάσταση, έχοντας παραγωγική και αναπτυξιακή διάσταση. Ειπώθηκαν πολλά παραδείγματα στο διήμερο για τις διαστάσεις αυτές. Έτσι έβλεπε την Ελλάδα στην Ευρώπη, αλλά και στα Βαλκάνια, στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ήθελε μια Ευρωπαϊκή Ένωση θεμελιωμένη στις αρχές και τις αξίες που αποτέλεσαν τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δημοκρατιών την περίοδο της νεωτερικότητας, την Ελευθερία, την Ισότητα, την Αδελφοσύνη, την Κοινωνική Δικαιοσύνη. Ένα ευρωπαϊκό οικοδόμημα το οποίο να στηρίζεται στις ελληνικές αξίες, στον ελληνικό πολιτισμό. Απέναντι στον ετεροκαθορισμό των στρατοπέδων της «Ευρωλατρείας» και της «Ευρωεχθρότητας», όπως γράφει στη Διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης στις Ευρωεκλογές του 2004. Έβλεπε τη συμμετοχή της Ελλάδας στους ευρωπαϊκούς και διεθνείς θεσμούς, αλλά και στα κινήματα, να είναι πρωταγωνιστική, να συμβάλει στη διαμόρφωση της ημερήσιας διάταξης, θέτοντας τα ζητήματα του νέου ανατολικού ζητήματος, του τουρκικού προβλήματος στην κατεύθυνση επίλυσής του με βάση τα ιδανικά που αποτέλεσαν τα θεμέλια των ευρωπαϊκών δημοκρατιών. Έβλεπε και ήθελε, αναζητούσε συνομιλητές σε εκδοχές της κοινωνίας των πολιτών της Μικράς Ασίας και όχι στις κρατικές αυταρχικές-ολοκληρωτικές ιδεολογίες και τους εκπροσώπους τους, την κεμαλική και τη νεοθωμανική, όπως έκανε και κάνει η επίσημη πολιτική τάξη στην χώρα, δεξιά και αριστερά. Αλλά και για τη Μέση Ανατολή, γράφει χαρακτηριστικά εν όψει των Ευρωεκλογών του 2004, αναφερόμενος στο Παλαιστινιακό:
«Η χώρα οφείλει να πρωταγωνιστήσει στην επίλυση της βαθιάς πληγής που τροφοδοτεί τη βία, τον φονταμενταλισμό, την τρομοκρατία διαφόρων μορφών, το οφθαλμόν αντί οφθαλμού. Γιατί μ’ αυτόν τον τρόπο, μια και αυτή η βία παγκοσμιοποιείται, θα γίνουμε όλοι τυφλοί».
Τελικά η χώρα, τόσο σε επίπεδο εκπροσωπήσεων στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά και στα κινήματα, παρέμεινε βουβή, άφωνη. Αυτός είναι ο φτωχός απολογισμός των τελευταίων τουλάχιστον 30 χρόνων της ευρωπαϊκής και διεθνούς παρουσίας της χώρας.
Το δικαίωμα στη μνήμη, τόσο κινηματικά, όσο και θεσμικά, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης το ενέτασσε στην προοπτική και στον αγώνα για τον εκδημοκρατισμό και την απελευθέρωση των κοινωνιών από ιδεολογίες γενοκτόνας βίας, μέσα στις δραστηριότητες που είχε αναπτύξει στο πλαίσιο της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, το ελληνικό τμήμα της οποίας είχε εκδώσει στο 2ο μισό της δεκαετίας του ’80 το περιοδικό «Λαοί».
Όπως αναφέρει το 2001 χαρακτηριστικά στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του Βαρουχιάν Ατταριάν, Η Γενοκτονία των Αρμενίων στον ΟΗΕ από τις εκδόσεις Γόρδιος, την ευθύνη των οποίων είχε ο επιστήθιος φίλος και σύντροφος του Μιχάλη από τα χρόνια της Ιταλίας, Θόδωρος Σωσάνογλου, επαναφέροντας την πρότασή του που είχε πρωτοδιατυπώσει σε ομιλία του σε ημερίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον Μάιο του 1992, παρόντος του Ανδρέα Παπανδρέου:
Το δικαίωμα στη μνήμη, τόσο κινηματικά, όσο και θεσμικά, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης το ενέτασσε στην προοπτική και στον αγώνα για τον εκδημοκρατισμό και την απελευθέρωση των κοινωνιών από ιδεολογίες γενοκτόνας βίας, μέσα στις δραστηριότητες που είχε αναπτύξει στο πλαίσιο της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, το ελληνικό τμήμα της οποίας είχε εκδώσει στο 2ο μισό της δεκαετίας του ’80 το περιοδικό «Λαοί».
Όπως αναφέρει το 2001 χαρακτηριστικά στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου του Βαρουχιάν Ατταριάν, Η Γενοκτονία των Αρμενίων στον ΟΗΕ από τις εκδόσεις Γόρδιος, την ευθύνη των οποίων είχε ο επιστήθιος φίλος και σύντροφος του Μιχάλη από τα χρόνια της Ιταλίας, Θόδωρος Σωσάνογλου, επαναφέροντας την πρότασή του που είχε πρωτοδιατυπώσει σε ομιλία του σε ημερίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών, τον Μάιο του 1992, παρόντος του Ανδρέα Παπανδρέου:
« Η Ελλάδα για λόγους ιστορικούς, οφείλει και μπορεί να είναι Παγκόσμιο Κέντρο Έρευνας για την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας. Του εγκλήματος ενάντια στην ανθρωπότητα, όπως αυτό θεωρήθηκε. Από την αρχή του ηθικού, διανοητικού πολιτικού αγώνα μας ενάντια στη βία και το ρατσισμό στην περιοχή μας προτείναμε την ίδρυση στη Χίο ενός Διεθνούς πανεπιστημιακού τμήματος Σπουδών για την πρόληψη του εγκλήματος της γενοκτονίας. Στο Στενό της Ερυθραίας κάθε εκατό χρόνια έχουμε πολιτικές βίας. Τη σφαγή της Χίου το 1822 και την πυρπόληση της Σμύρνης το 1922. Ακόμη, όμως και σήμερα, δεν υπήρξαν ελεύθεροι και έντιμοι επιστήμονες και διανοούμενοι – δεν μιλούμε για τους κρατικούς προπαγανδιστές- που να αποκαλύψουν και να καταγγείλουν τις δομές που προκαλούν, παράγουν και αναπαράγουν κυκλικά τη βία. Το διεθνές αυτό τμήμα σπουδών μπορεί να αποτελεί δομή του ίδιου του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Μια χώρα που διεκδικεί το όνομα της Ελλάδας, που θέλει να λέγεται Ελλάδα πρέπει να αποτελεί μια ηθική και όχι μια ανήθικη δύναμη στην περιοχή».
Την πρόταση αυτή την επαναφέραμε τον Μάιο 2021 και εν όψει της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την σφαγή της Χίου και 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή την επόμενη χρονιά, καλώντας την πολιτική κοινωνία και την κοινωνία πολιτών να προχωρήσουν ή να διεκδικήσουν την ίδρυση ενός σχετικού Πανεπιστημιακού Τμήματος ή Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στη Χίο, να δούμε ευρύτερα, να φανταστούμε και να σχεδιάσουμε την Ελλάδα ως διεθνές κέντρο ανθρωπιστικών σπουδών. Δεν υπήρξε μέχρι σήμερα καμία ανταπόκριση. Εμείς όμως επιμένουμε. Και καλούμε και σήμερα από αυτή την ημερίδα, να ληφθούν σχετικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή σε κυβερνητικό επίπεδο, σε επίπεδο κοινοβουλίου, όσο και κοινωνίας πολιτών.
Όπως αναφέρθηκε ο πατριωτισμός του Μιχάλη στηριζόταν σε υλικούς όρους, πνευματικές προϋποθέσεις και σταθερές. Ήταν πατριωτισμός της μνήμης και του σχεδίου. Όχι των κραυγών. Είτε των εθνικιστών, είτε των «μακεδονοφάγων», όπως ειρωνικά χαρακτήριζε τους «ζηλωτές» της συμφωνίας των Πρεσπών. Ένα παράδειγμα. Ο Μιχάλης ήταν πολύ αντίθετος, είναι γνωστό αυτό, στην επίσημη εκδοχή της ιστορίας «περί ανταλλαγής πληθυσμών» το 1923. Για δύο βασικούς λόγους. Ο ένας ήταν ότι η «αφήγηση» αυτή αποκρύπτει το γεγονός της γενοκτονίας του Ανατολικού Ελληνισμού. Μιας έννοιας που όπως σωστά ειπώθηκε από τον Νίκο Μιχαηλίδη στην ομιλία του, ο Χαραλαμπίδης την εισήγαγε στο δημόσιο λόγο-βίο. Ο άλλος, όπως αναφέρει σε μια από τις ελάχιστες τηλεοπτικές παρουσίες του την εποχή της τηλεκρατίας, όταν ήταν μέλος του ΕΓ του ΠΑΣΟΚ το 1995, είναι ότι αποκρύπτει το γεγονός ότι την περίοδο που γίνονταν σφαγές και διωγμοί του ελληνικού στοιχείου από το 1914 μέχρι το 1922, την ίδια εκείνη περίοδο στην Ελλάδα δεν συνέβαιναν πράξεις αντεκδίκησης. Και αυτό είναι κάτι που επαναλαμβάνεται, το 1955, αλλά και το 1974. Πρόκειται, όπως υποστηρίζει ο Πόντιος και Θρακιώτης Μιχάλης Χαραλαμπίδης, για μια από τις ωραιότερες και πιο ανθρωπιστικές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Και δεν διδάσκεται στα σχολεία, δεν αναφέρεται στην επίσημη ιστορία.
Την ίδια στιγμή που δηλώνει αυτά, εντείνει την κριτική του προς την ηγετική ομάδα του ΠΑΣΟΚ λέγοντας στην ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996:
Την πρόταση αυτή την επαναφέραμε τον Μάιο 2021 και εν όψει της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την σφαγή της Χίου και 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή την επόμενη χρονιά, καλώντας την πολιτική κοινωνία και την κοινωνία πολιτών να προχωρήσουν ή να διεκδικήσουν την ίδρυση ενός σχετικού Πανεπιστημιακού Τμήματος ή Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών στη Χίο, να δούμε ευρύτερα, να φανταστούμε και να σχεδιάσουμε την Ελλάδα ως διεθνές κέντρο ανθρωπιστικών σπουδών. Δεν υπήρξε μέχρι σήμερα καμία ανταπόκριση. Εμείς όμως επιμένουμε. Και καλούμε και σήμερα από αυτή την ημερίδα, να ληφθούν σχετικές πρωτοβουλίες προς την κατεύθυνση αυτή σε κυβερνητικό επίπεδο, σε επίπεδο κοινοβουλίου, όσο και κοινωνίας πολιτών.
Όπως αναφέρθηκε ο πατριωτισμός του Μιχάλη στηριζόταν σε υλικούς όρους, πνευματικές προϋποθέσεις και σταθερές. Ήταν πατριωτισμός της μνήμης και του σχεδίου. Όχι των κραυγών. Είτε των εθνικιστών, είτε των «μακεδονοφάγων», όπως ειρωνικά χαρακτήριζε τους «ζηλωτές» της συμφωνίας των Πρεσπών. Ένα παράδειγμα. Ο Μιχάλης ήταν πολύ αντίθετος, είναι γνωστό αυτό, στην επίσημη εκδοχή της ιστορίας «περί ανταλλαγής πληθυσμών» το 1923. Για δύο βασικούς λόγους. Ο ένας ήταν ότι η «αφήγηση» αυτή αποκρύπτει το γεγονός της γενοκτονίας του Ανατολικού Ελληνισμού. Μιας έννοιας που όπως σωστά ειπώθηκε από τον Νίκο Μιχαηλίδη στην ομιλία του, ο Χαραλαμπίδης την εισήγαγε στο δημόσιο λόγο-βίο. Ο άλλος, όπως αναφέρει σε μια από τις ελάχιστες τηλεοπτικές παρουσίες του την εποχή της τηλεκρατίας, όταν ήταν μέλος του ΕΓ του ΠΑΣΟΚ το 1995, είναι ότι αποκρύπτει το γεγονός ότι την περίοδο που γίνονταν σφαγές και διωγμοί του ελληνικού στοιχείου από το 1914 μέχρι το 1922, την ίδια εκείνη περίοδο στην Ελλάδα δεν συνέβαιναν πράξεις αντεκδίκησης. Και αυτό είναι κάτι που επαναλαμβάνεται, το 1955, αλλά και το 1974. Πρόκειται, όπως υποστηρίζει ο Πόντιος και Θρακιώτης Μιχάλης Χαραλαμπίδης, για μια από τις ωραιότερες και πιο ανθρωπιστικές σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Και δεν διδάσκεται στα σχολεία, δεν αναφέρεται στην επίσημη ιστορία.
Την ίδια στιγμή που δηλώνει αυτά, εντείνει την κριτική του προς την ηγετική ομάδα του ΠΑΣΟΚ λέγοντας στην ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996:
«Υπάρχει το εξής ιστορικό ερώτημα και πολιτικό ερώτημα που θα μας κρίνει τα επόμενα χρόνια : Γιατί η Ελλάδα δεν ήταν έτοιμη το Νοέμβριο του ’94, έτοιμη διπλωματικά, πολιτικά, οικονομικά, αμυντικά, ώστε να εξασκήσει το δικαίωμά της για την εφαρμογή των 12 μιλίων στο Αιγαίο ; Γιατί ; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα».
Αλλά και ένα και πλέον χρόνο πριν, τον Μάρτιο του 1995 ασκεί έντονη και δημόσια κριτική στον Πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου για την απόσυρση του βέτο στο ζήτημα της τελωνειακής σύνδεσης Τουρκίας και Ε.Ε.
Η κριτική για τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη γίνεται στα καίρια ζητήματα, όχι στα «παραπολιτικά» για διευθετήσεις ρόλων. Γι’ αυτό και όπως έλεγε σε μια συνέντευξή του, το 1994, ερμηνεύοντας τη συμπάθεια του Ανδρέα Παπανδρέου προς εκείνον παρά τον κριτικό του λόγο:
«Οι συγκρούσεις στο φως του ήλιου δημιουργούν συναισθήματα».
Την στρατηγική της Πολυκεντρικής Ελλάδας που ανέπτυσσε έντονα από τη δεκαετία του ’90, στη μέση πολιτικά περίοδό του, την κατανοούσε αφενός ως μια άλλη σχέση πρωτεύουσας-περιφερειών, πόλις-υπαίθρου, σχέση υπέρβασης του κράτους-πρωτεύουσα, αλλά και ως τον τρόπο παρουσίας του «συστήματος χώρα», στη θεσμική, παραγωγική και κοινωνική της διάσταση σε σχέση με τις γεωπολιτικές αλλαγές και τους γεωοικονομικούς μετασχηματισμούς του μεταψυχροπολεμικού κόσμου, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, ενός αναδυόμενου πολυκεντρικού κόσμου. Τη δυναμική σχέση του τοπικού με το παγκόσμιο, το «πάντοπος» όπως αναφέρει στην ιδρυτική Διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης τον Μάρτιο 2000, ένα κείμενο που συμπυκνώνει εθνική, πολιτική και κοινωνική συλλογική μνήμη του 20ου αιώνα και σχέδιο για τον Ελληνισμό στην κίνησή του τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό έβλεπε την κομβική θέση της Αλεξανδρούπολης, που δεν την έβλεπαν οι «εγχώριες ελίτ», αλλά κάποια χρόνια μετά την διέκριναν οι ΗΠΑ και την εισήγαγαν στο δικό τους σχεδιασμό ή τη δημιουργία μιας νέας πόλης στη Θράκη, της Ρωμανίας, που οι κυβερνώντες στην Αθήνα ματαίωσαν την δημιουργία της παρά την ψήφισή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο το 1997-8, έναν οδικό και σιδηροδρομικό άξονα Αλεξανδρούπολη-Μπουργκάς-Κωνστάντζα-Οδησσός, την ανάπτυξη πολλών λιμανιών και τη συνδεσιμότητά τους, την ανάδειξη της γεωοικονομικής κεντρικότητας της χώρας. Έβλεπε την Εγνατία Οδό, που πρότεινε να ονομαστεί Βενιζέλεια Οδός, γιατί ακριβώς την έβλεπε ως αναπτυξιακή συνέχεια του 1912-13, να προεκτείνεται στον κάθετο βαλκάνιο και παρευξείνιο άξονα, οδικό και σιδηροδρομικό. Όπως ήδη το είχε διατυπώσει στην ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996:
Την στρατηγική της Πολυκεντρικής Ελλάδας που ανέπτυσσε έντονα από τη δεκαετία του ’90, στη μέση πολιτικά περίοδό του, την κατανοούσε αφενός ως μια άλλη σχέση πρωτεύουσας-περιφερειών, πόλις-υπαίθρου, σχέση υπέρβασης του κράτους-πρωτεύουσα, αλλά και ως τον τρόπο παρουσίας του «συστήματος χώρα», στη θεσμική, παραγωγική και κοινωνική της διάσταση σε σχέση με τις γεωπολιτικές αλλαγές και τους γεωοικονομικούς μετασχηματισμούς του μεταψυχροπολεμικού κόσμου, την εποχή της παγκοσμιοποίησης, ενός αναδυόμενου πολυκεντρικού κόσμου. Τη δυναμική σχέση του τοπικού με το παγκόσμιο, το «πάντοπος» όπως αναφέρει στην ιδρυτική Διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης τον Μάρτιο 2000, ένα κείμενο που συμπυκνώνει εθνική, πολιτική και κοινωνική συλλογική μνήμη του 20ου αιώνα και σχέδιο για τον Ελληνισμό στην κίνησή του τις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Στο πλαίσιο αυτό έβλεπε την κομβική θέση της Αλεξανδρούπολης, που δεν την έβλεπαν οι «εγχώριες ελίτ», αλλά κάποια χρόνια μετά την διέκριναν οι ΗΠΑ και την εισήγαγαν στο δικό τους σχεδιασμό ή τη δημιουργία μιας νέας πόλης στη Θράκη, της Ρωμανίας, που οι κυβερνώντες στην Αθήνα ματαίωσαν την δημιουργία της παρά την ψήφισή της από το Ελληνικό Κοινοβούλιο το 1997-8, έναν οδικό και σιδηροδρομικό άξονα Αλεξανδρούπολη-Μπουργκάς-Κωνστάντζα-Οδησσός, την ανάπτυξη πολλών λιμανιών και τη συνδεσιμότητά τους, την ανάδειξη της γεωοικονομικής κεντρικότητας της χώρας. Έβλεπε την Εγνατία Οδό, που πρότεινε να ονομαστεί Βενιζέλεια Οδός, γιατί ακριβώς την έβλεπε ως αναπτυξιακή συνέχεια του 1912-13, να προεκτείνεται στον κάθετο βαλκάνιο και παρευξείνιο άξονα, οδικό και σιδηροδρομικό. Όπως ήδη το είχε διατυπώσει στην ομιλία του στο 4ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ το 1996:
«Ένας οδικός και σιδηροδρομικός άξονας Αλεξανδρούπολη-Μπουργκάς που θα ενώνει το Αιγαίο με τον Εύξεινο. Εκεί θα κριθεί το μέλλον της χώρας και εκεί θα κριθεί το μέλλον του έθνους μας».
Αντί αυτών λόγω ακριβώς της μη δημιουργίας του οδικού και σιδηροδρομικού άξονα ως προέκταση της Εγνατίας, η κυρίαρχη τάση πλέον είναι η οικονομική δορυφοροποίηση της δυτικής Θράκης από την Τουρκία, όπως ακριβώς επισήμανε ο Γιάννης Χατζηαντωνίου στην ομιλία του.
Στο ζήτημα της εσωτερικής ενσωμάτωσης - περιφερειακής επαναθεμελίωσης - διεθνούς ενσωμάτωσης, έβλεπε το θέμα του εθνικού και διεθνικού σιδηροδρόμου. Ίσως ήταν και ο μόνος που το έθετε ως σημείο κεντρικής αντίθεσης τόσο σε σχέση με την κατανομή των κονδυλίων του 2ου ΚΠΣ, του λεγόμενου πακέτου Ντελόρ, το 1994, στο πλαίσιο της «κινήσεων πολιτών για μια Πολυκεντρική Ελλάδα» και εντός ΠΑΣΟΚ, όσο και του 3ου ΚΠΣ, του λεγόμενου πακέτου Πρόντι το 2000 στο πλαίσιο της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης, αλλά και ως ζήτημα ιστορικής καθυστέρησης σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ, το 2004 στο πλαίσιο της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης. Ο μόνος χώρος που το έκανε. Μέχρι και σήμερα ακόμα και μετά την τραγωδία του 2023, στα συνέδρια αποτίμησης της 50ετίας το θέμα της ιστορικής αυτής καθυστέρησης της χώρας σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ, δεν συζητείται. Για τις «ελίτ»δεν υφίσταται ως ζήτημα. Παρά τον υποτιθέμενο ευρωπαϊσμό τους για τον οποίον επαίρονται πολλοί και πολλές. Πρόκειται για «ψευτοευρωπαϊσμό», όπως τον χαρακτήριζε ο Μιχάλης. Τα κονδύλια που προβλέπονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ήταν αφετηριακά ελάχιστα για τους σιδηροδρόμους, σύμφωνα με την πρόταση των κυβερνώντων, σε σύγκριση με άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, αλλά και μετά το έγκλημα στα Τέμπη, δεν υπήρξε ουσιαστικά ανακατανομή των προτεραιοτήτων. Στην Ελλάδα του 2025 είναι γνωστό ότιγια να πάει κάποιος με τρένο Αθήνα-Πάτρα, πηγαίνει με τρένο μέχρι το Κιάτο και από εκεί με λεωφορείο για Πάτρα ή Θεσσαλονίκη-Αλεξανδρούπολη, πηγαίνει με τρένο μέχρι τις Σέρρες και από εκεί με λεωφορείο για Αλεξανδρούπολη. Όπως δε επισήμως ανακοινώθηκε η σιδηροδρομική διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη θα είναι ασφαλής το 2027.
Το πάθος και η αγάπη του Μιχάλη για τα ζητήματα των πόλεων ήταν διαρκές. Στην ιδρυτική διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης το 2000 αναφέρει τις τρομακτικές αλλοιώσεις τη σφαγή του αστικού χώρου, την καταστροφή της Αθήνας, του Αττικού τοπίου, των ελληνικών πόλεων στο 2ο μισό του 20ου αιώνα. Τριτοκοσμικού και καθόλου ευρωπαϊκού χαρακτήρα μορφή αστικοποίησης, κράτος-πρωτεύουσα.
Το ίδιο πάθος και αγάπη τον διέκρινε και για τα ζητήματα της υπαίθρου, του αγροτικού χώρου, της αγροδιατροφής, της παραγωγής και των προϊόντων. Το τελευταίο του βιβλίο, το 2023, έχει τίτλο Αγροφιλία. Αγροτική Αναγέννηση-Νέα Αγροτικότητα.
Τα κόμματα, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης τα ήθελε μορφωτικούς χώρους, με όρους γκραμσιανούς όπως σωστά επισημάνθηκε από τον Ρούντι Ρινάλτι και τον Χρύσανθο Τάσση, συλλογικά υποκείμενα απελευθέρωσης και όχι αλλοτρίωσης των μελών, των πολιτών. Και αγωνίστηκε γι’ αυτό. Τα πολιτικά ρεύματα, όπως ειπώθηκε και στην ημερίδα, να είναι συνδεμένα με πραγματικά ζητήματα της κοινωνίας, έκφραση περιεχομένων της πολιτικής και όχι μηχανισμοί κομματικής αυτοαναφοράς στελεχών, της «χωριστής πολιτικής», των «παραπολιτικών διαρροών», τους αγχώδεις καριερισμούς ως αποκλειστικό κριτήριο πολιτικής συμπεριφοράς.
Τα κοινωνικά κινήματα, ο Μιχάλης τα ήθελε φορείς μετασχηματισμού σε μια καθολική προοπτική για το κοινό καλό, κατανοώντας τα σε μια ισότιμη βάση και όχι υφιστάμενα των κομμάτων ως ιμάντες μεταβίβασης της γραμμής αυτών, ούτε εγκλωβισμένα στο μερικό, το κλαδικό, τη συντεχνία. Αυτή ήταν μια βασική εποικοδομητικού χαρακτήρα κριτική του απέναντι στο φοιτητικό, το εργατικό, το αγροτικό κίνημα, αλλά και τις εκπροσωπήσεις των επαγγελματικών και επιστημονικών ενώσεων και συλλόγων. Ένα στοιχείο που δεν μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε στην ημερίδα ήταν αυτό. Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στο πλαίσιο των θεωρητικών επεξεργασιών και των παρεμβάσεων του για το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα την περίοδο 1982-1984, εξέδιδε μαζί με τον Νίκο Μανίκα, μια ιδιαίτερα σημαντική κινηματική φιγούρα, σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Βιομηχανικών Εργατοϋπαλληλικών Σωματείων (ΟΒΕΣ), το περιοδικό Συμβούλια για τον Εργατικό Έλεγχο και την Αυτοδιαχείριση.
Εμείς, φίλοι και σύντροφοι του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, δώσαμε μια υπόσχεση πέρσι τέτοια εποχή. Να συνεχίσουμε στο δρόμο που ο Μιχάλης αφειδώλευτα και διαρκώς άνοιγε και απλόχερα μας πρόσφερε.
Δεν γνωρίζω αν το διήμερο «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί!». θα αποδειχθεί αντάξιο του Σεμιναρίου του ΠΑΣΟΚ Ιταλίας στην Παβία το 1978, φωτογραφία του οποίου υπάρχει στο πρόγραμμα του Διημέρου. Είναι άλλες οι συνθήκες. Επιπλέον δεν έχουμε τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Έχουμε όμως το έργο του, για το οποίο πρέπει να φροντίσουμε ώστε οι νεότερες γενιές να ανατρέχουν στην πνευματική και ηθική παρακαταθήκη του αντλώντας έμπνευση, «για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γέννα», όπως λέει ο ποιητής.
Έχουμε φωνή και θα μιλάμε.
Είμαστε παρόντες.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Στο ζήτημα της εσωτερικής ενσωμάτωσης - περιφερειακής επαναθεμελίωσης - διεθνούς ενσωμάτωσης, έβλεπε το θέμα του εθνικού και διεθνικού σιδηροδρόμου. Ίσως ήταν και ο μόνος που το έθετε ως σημείο κεντρικής αντίθεσης τόσο σε σχέση με την κατανομή των κονδυλίων του 2ου ΚΠΣ, του λεγόμενου πακέτου Ντελόρ, το 1994, στο πλαίσιο της «κινήσεων πολιτών για μια Πολυκεντρική Ελλάδα» και εντός ΠΑΣΟΚ, όσο και του 3ου ΚΠΣ, του λεγόμενου πακέτου Πρόντι το 2000 στο πλαίσιο της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης, αλλά και ως ζήτημα ιστορικής καθυστέρησης σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ, το 2004 στο πλαίσιο της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης. Ο μόνος χώρος που το έκανε. Μέχρι και σήμερα ακόμα και μετά την τραγωδία του 2023, στα συνέδρια αποτίμησης της 50ετίας το θέμα της ιστορικής αυτής καθυστέρησης της χώρας σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ, δεν συζητείται. Για τις «ελίτ»δεν υφίσταται ως ζήτημα. Παρά τον υποτιθέμενο ευρωπαϊσμό τους για τον οποίον επαίρονται πολλοί και πολλές. Πρόκειται για «ψευτοευρωπαϊσμό», όπως τον χαρακτήριζε ο Μιχάλης. Τα κονδύλια που προβλέπονται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ήταν αφετηριακά ελάχιστα για τους σιδηροδρόμους, σύμφωνα με την πρόταση των κυβερνώντων, σε σύγκριση με άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, αλλά και μετά το έγκλημα στα Τέμπη, δεν υπήρξε ουσιαστικά ανακατανομή των προτεραιοτήτων. Στην Ελλάδα του 2025 είναι γνωστό ότιγια να πάει κάποιος με τρένο Αθήνα-Πάτρα, πηγαίνει με τρένο μέχρι το Κιάτο και από εκεί με λεωφορείο για Πάτρα ή Θεσσαλονίκη-Αλεξανδρούπολη, πηγαίνει με τρένο μέχρι τις Σέρρες και από εκεί με λεωφορείο για Αλεξανδρούπολη. Όπως δε επισήμως ανακοινώθηκε η σιδηροδρομική διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη θα είναι ασφαλής το 2027.
Το πάθος και η αγάπη του Μιχάλη για τα ζητήματα των πόλεων ήταν διαρκές. Στην ιδρυτική διακήρυξη της Δημοκρατικής Περιφερειακής Ένωσης το 2000 αναφέρει τις τρομακτικές αλλοιώσεις τη σφαγή του αστικού χώρου, την καταστροφή της Αθήνας, του Αττικού τοπίου, των ελληνικών πόλεων στο 2ο μισό του 20ου αιώνα. Τριτοκοσμικού και καθόλου ευρωπαϊκού χαρακτήρα μορφή αστικοποίησης, κράτος-πρωτεύουσα.
Το ίδιο πάθος και αγάπη τον διέκρινε και για τα ζητήματα της υπαίθρου, του αγροτικού χώρου, της αγροδιατροφής, της παραγωγής και των προϊόντων. Το τελευταίο του βιβλίο, το 2023, έχει τίτλο Αγροφιλία. Αγροτική Αναγέννηση-Νέα Αγροτικότητα.
Τα κόμματα, ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης τα ήθελε μορφωτικούς χώρους, με όρους γκραμσιανούς όπως σωστά επισημάνθηκε από τον Ρούντι Ρινάλτι και τον Χρύσανθο Τάσση, συλλογικά υποκείμενα απελευθέρωσης και όχι αλλοτρίωσης των μελών, των πολιτών. Και αγωνίστηκε γι’ αυτό. Τα πολιτικά ρεύματα, όπως ειπώθηκε και στην ημερίδα, να είναι συνδεμένα με πραγματικά ζητήματα της κοινωνίας, έκφραση περιεχομένων της πολιτικής και όχι μηχανισμοί κομματικής αυτοαναφοράς στελεχών, της «χωριστής πολιτικής», των «παραπολιτικών διαρροών», τους αγχώδεις καριερισμούς ως αποκλειστικό κριτήριο πολιτικής συμπεριφοράς.
Τα κοινωνικά κινήματα, ο Μιχάλης τα ήθελε φορείς μετασχηματισμού σε μια καθολική προοπτική για το κοινό καλό, κατανοώντας τα σε μια ισότιμη βάση και όχι υφιστάμενα των κομμάτων ως ιμάντες μεταβίβασης της γραμμής αυτών, ούτε εγκλωβισμένα στο μερικό, το κλαδικό, τη συντεχνία. Αυτή ήταν μια βασική εποικοδομητικού χαρακτήρα κριτική του απέναντι στο φοιτητικό, το εργατικό, το αγροτικό κίνημα, αλλά και τις εκπροσωπήσεις των επαγγελματικών και επιστημονικών ενώσεων και συλλόγων. Ένα στοιχείο που δεν μπορέσαμε να συμπεριλάβουμε στην ημερίδα ήταν αυτό. Ο Μιχάλης Χαραλαμπίδης στο πλαίσιο των θεωρητικών επεξεργασιών και των παρεμβάσεων του για το εργατικό-συνδικαλιστικό κίνημα την περίοδο 1982-1984, εξέδιδε μαζί με τον Νίκο Μανίκα, μια ιδιαίτερα σημαντική κινηματική φιγούρα, σε συνεργασία με την Ομοσπονδία Βιομηχανικών Εργατοϋπαλληλικών Σωματείων (ΟΒΕΣ), το περιοδικό Συμβούλια για τον Εργατικό Έλεγχο και την Αυτοδιαχείριση.
Εμείς, φίλοι και σύντροφοι του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, δώσαμε μια υπόσχεση πέρσι τέτοια εποχή. Να συνεχίσουμε στο δρόμο που ο Μιχάλης αφειδώλευτα και διαρκώς άνοιγε και απλόχερα μας πρόσφερε.
Δεν γνωρίζω αν το διήμερο «Είσαι του Ρήγα Φερραίου παιδί!». θα αποδειχθεί αντάξιο του Σεμιναρίου του ΠΑΣΟΚ Ιταλίας στην Παβία το 1978, φωτογραφία του οποίου υπάρχει στο πρόγραμμα του Διημέρου. Είναι άλλες οι συνθήκες. Επιπλέον δεν έχουμε τον Μιχάλη Χαραλαμπίδη.
Έχουμε όμως το έργο του, για το οποίο πρέπει να φροντίσουμε ώστε οι νεότερες γενιές να ανατρέχουν στην πνευματική και ηθική παρακαταθήκη του αντλώντας έμπνευση, «για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γέννα», όπως λέει ο ποιητής.
Έχουμε φωνή και θα μιλάμε.
Είμαστε παρόντες.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.