Hannah Arendt: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ εννέα: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου


Μετάφραση: Κοκκίνης Παναγιώτης


Είναι σχεδόν αδύνατο ακόμη και τώρα να περιγραφεί τι πραγματικά συνέβη στην Ευρώπη στις 4 Αυγούστου του 1914. Οι μέρες πριν και οι ημέρες μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο διαχωρίζονται όχι σαν το τέλος μιας παλιάς και η αρχή μιας νέας περιόδου, ​​αλλά, ως η προηγούμενη και η επόμενη ημέρα μετά από μια έκρηξη. Ωστόσο, αυτό το σχήμα λόγου είναι ανακριβές, όπως και όλα τα άλλα, επειδή η ησυχία της θλίψης που κατασταλάζει μετά από μια καταστροφή ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα. Η πρώτη έκρηξη φαίνεται να πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση στην οποία έχουμε πιαστεί από τότε και την οποία κανείς δεν φαίνεται να είναι σε θέση να σταματήσει. Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέλυσε την Ευρωπαϊκή αβροφροσύνη (comity) των εθνών ανεπανόρθωτα, κάτι που κανένας άλλος πόλεμος δεν είχε κάνει ποτέ. Ο πληθωρισμός κατέστρεψε ολόκληρη την τάξη των μικρών ιδιοκτητών χωρίς ελπίδα για ανάκαμψη ή νέα συγκρότηση, κάτι που καμία νομισματική κρίση δεν είχε κάνει ποτέ πριν τόσο ριζικά. Η ανεργία, όταν ήρθε, έφτασε μυθώδεις αναλογίες, δεν περιοριζόταν πλέον στην εργατική τάξη, αλλά άδραξε με ασήμαντες εξαιρέσεις ολόκληρα έθνη. Οι εμφύλιοι πόλεμοι που ξεκινούν και εξαπλώνονται πάνω από είκοσι χρόνια δύσκολης ειρήνης δεν ήταν μόνο πιο αιματηροί και πιο σκληροί από ό, τι όλοι οι προγενέστεροι, αλλά ακολουθήθηκαν από μεταναστεύσεις ομάδων που, σε αντίθεση με τους ευτυχέστερους προηγούμενους των θρησκευτικών πολέμων, δεν ήταν καλοδεχούμενες πουθενά και δεν μπορούσαν να αφομοιωθούν πουθενά. Μόλις άφηναν το σπίτι τους παρέμεναν άστεγοι, από τη στιγμή που άφηναν την χώρα τους γινόντουσαν ανιθαγενείς (stateless), από τη στιγμή που είχαν στερηθεί τα ανθρώπινα δικαιώματά τους γινόντουσαν χωρίς δικαιώματα, τα αποβράσματα της γης. Τίποτα από ότι έγινε, δεν έχει σημασία πόσο ηλίθιο, δεν έχει σημασία πόσο πολλοί άνθρωποι γνώριζαν και προείπαν τις συνέπειες, δεν θα μπορούσε να αναιρεθεί ή να προληφθεί. Κάθε συμβάν είχε το αμετάκλητο της τελευταίας απόφασης, απόφαση που δεν επιβλήθηκε ούτε από τον Θεό ούτε από τον διάβολο, αλλά φαινόταν περισσότερο σαν η έκφραση κάποιου ανεπανόρθωτα ηλίθιου φαταλισμού.

Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού

Παρουσίαση του βιβλίου "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα
Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού" του Σωτήρη Αμάραντου.

Κάμερα - Επιμέλεια : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Παρόντες σημαντικοί άνθρωποι της
φιλοσοφίας στην παρουσίαση του βιβλίου του Σωτήρη Αμάραντου με τίτλο "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού"
που πραγματοποιήθηκε στο "Polis Art Cafe"
την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2019. Προλόγισαν το βιβλίο ο καθηγητής και πρώην
Πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γεώργιος
Κοντογιώργης, ο συγγραφέας κ. Βαγγέλης Καλιόσης,
ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Στέφανος Ρωζάνης,
ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας κ. Αντώνης
Παπαρίζος και η κυρία Φωτεινή Βάκη
επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας και πρώην βουλευτής Κερκύρας.

ΠΗΓΗ: https://contogeorgis.blogspot.com/2019/11/blog-post_24.html
 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Χάνα Άρεντ: το ξερίζωμα του ανθρώπου ως πηγή του ολοκληρωτισμού

Του Σπύρου Κουτρούλη

Μια πρώτη μορφή δημοσιεύθηκε στην ΡΗΞΗ φ. 130, 131, 132.

                                                     Α'

Η Χάνα Άρεντ και το έργο της αποτελεί σημείο αναφοράς αλλά  και σε πολλές περιπτώσεις σημείο αντιλεγόμενο. Ανέπτυξε ένα κριτικό λόγο που  επεκτάθηκε, σε διαφορετική αναλογία, σε όλα τα πολιτικά ρεύματα, στον καπιταλισμό, στον σταλινισμό, στον φασισμό. Στο τέλος δυσαρέστησε και το Ισραήλ με αφορμή το έργο της  για την δίκη του Άιχμαν.

Στην χώρα μας έχουν μεταφραστεί πολλά από τα σημαντικά της δοκίμια  όπως,"Περί  βίας", "Για την Επανάσταση",  "Η πολιτική φιλοσοφία του Κάντ" και η "Ανθρώπινη Κατάσταση". Το τελευταίο αποτελεί  ίσως το πιο σημαντικό από τα έργα της, που μεταφράστηκαν. Διαβάζουμε, σε αυτό, εύστοχες επισημάνσεις για την μοναξιά και το ξερίζωμα του σύγχρονου ανθρώπου  που προεικονίζουν πολλές από τις σκέψεις που θα θεμελιώσουν ότι περιγράφει ως το ολοκληρωτικό σύστημα όπως: "στις σύγχρονες περιστάσεις αυτή η αποστέρηση των "αντικειμενικών" σχέσεων  με τους άλλους και της πραγματικότητας  που αυτοί  εγγυούνται έχει καταστεί το μαζικό φαινόμενο της μοναξιάς κι έχει προσλάβει την πιο ακραία  και  πιο αντιανθρώπινη μορφή  της. Ο λόγος της οξύτητας αυτού του φαινομένου είναι ότι η μαζική κοινωνία δεν καταστρέφει μόνο την δημόσια σφαίρα αλλά και την ιδιωτική, δεν στερεί από τους ανθρώπους μόνο την θέση τους μέσα  στον κόσμο, αλλά τον ιδιωτικό τους οίκο, όπου κάποτε ένοιωθαν προφυλαγμένοι από τον κόσμο και όπου, εν πάση περιπτώσει, ακόμη και όσοι  αποκλείονταν από τον κόσμο  μπορούσαν να βρίσκουν ένα υποκατάστατό του στην θαλπωρή της εστίας και στην περιορισμένη πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής"[1].

Hannah Arendt – ο εκφυλισμός του Ισραήλ: μια μιλιταριστική δύναμη όπως η αρχαία Σπάρτη

 

Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από τη συλλογή της εβραϊκής καταγωγής φιλοσόφου Hannah Arendt «Hannah Arendt’s The Jewish Writings (2007)». Αρχικά δημοσιεύτηκε στον ιστοτόπο Mondoweiss.

Μετάφραση: Θεοδοσιάδης Μιχάλης

Ο εθνικισμός που βασίζεται μονάχα στην ωμή ισχύ του έθνους είναι από μόνος του φαύλος. Ομολογουμένως, ένας εθνικισμός που (αναγκαστικά) βασίζεται στη ισχύ ενός ξένου έθνους είναι σίγουρα χειρότερος. Τέτοια είναι η απειλή που συνιστά ο εβραϊκός εθνικισμός και το εβραϊκό κράτος που αρκετοί επιθυμούν, ένα κράτος που θα περιβάλλεται (αναπόφευκτα) από αραβικά κράτη και αραβικούς λαούς. Μήτε μια εβραϊκή πλειοψηφία στην Παλαιστίνη, μήτε η μετακίνηση όλων των Αράβων της Παλαιστίνης (την οποία ζητούσαν ανοιχτά οι ρεβιζιονιστές) θα αλλάξει ουσιαστικά την κατάσταση, διότι οι Εβραίοι (της Παλαιστίνης) θα πρέπει να ζητήσουν προστασία από μια εξουσία εκτός των συνόρων τους και εναντίον των γειτόνων τους. Η άλλη εκδοχή είναι η εξής: οι ίδιοι να καταλήξουν σε συμφωνία συνεργασίας με τους γείτονές τους…

Οι Σιωνιστές, αν συνεχίσουν να αγνοούν τους Μεσογειακούς λαούς, δίνοντας σημασία μονάχα στις ισχυρές δυνάμεις εκτός συνόρων, το μόνο που θα καταφέρουν θα είναι να δώσουν την εντύπωση πως οι ίδιοι είναι πιόνια των δεύτερων και πράκτορες ξένων και εχθρικών συμφερόντων. Οι Εβραίοι που γνωρίζουν την ιστορία τους οφείλουν να κατανοήσουν πως μια τέτοια κατάσταση θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε ένα νέο κύμα αντι-εβραϊκού μίσους. Ο αυριανός αντισημιτισμός θα έρθει ως επιβεβαίωση πως οι Εβραίοι όχι μόνο επωφελήθηκαν από την παρουσία ξένων μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή της Παλαιστίνης αλλά, πολύ περισσότερο, θα δοθεί η εντύπωση πως τούτη η πραγματικότητα είχε σχεδιαστεί από τους ίδιους και, ως εκ τούτου, οι Σιωνιστές θα κατηγορηθούν ως υπαίτιοι κάθε έκβασης… Η μοναδική καινοτομία που εισήγαγαν οι Σιωνιστές στο πεδίο της ιστορικής φιλοσοφίας, μέσα από τις νέες εμπειρίες τους, βασίζεται στο εξής αξίωμα: «ένα έθνος είναι μια ομάδα ανθρώπων … που συγκροτείται κάτω από την ύπαρξη ενός κοινού εχθρού» (Herzl). Πρόκειται για ένα παράλογο δόγμα…

Tο διαδικτυακό «φαινόμενο Άρεντ»

Μια μακροσκελής συνέντευξη της γερμανοεβραίας φιλοσόφου το 1964 στη γερμανική τηλεόραση κάνει σήμερα ρεκόρ κλικ στο youtube. Πώς εξηγείται το «φαινόμενο Άρεντ» στην εποχή των νέων διαδικτυακών μέσων;

Δεν πρόκειται για κάποιο βίντεο τριών λεπτών με ταχύτητα, χρώμα, κίνηση σαν κι αυτά που κάνουν θραύση στο youtube. Στην πραγματικότητα δεν έχει καμία απολύτως σχέση με όλα αυτά. Μια συνέντευξη της γερμανοεβραίας φιλοσόφου και μελετήτριας του ολοκληρωτισμού Χάνα Άρεντ (1905-1975) το 1964 στην εκπομπή του Δεύτερου Προγράμματος της γερμανικής τηλεόρασης ZDF «Zur Person» με τον δημοσιογράφο Γκύντερ Γκάους (1929-2004) προκαλεί ενθουσιασμό σήμερα στο γερμανικό διαδίκτυο. Ήδη οι διάφορες εκδοχές της που κυκλοφορούν στο youtube έχουν κάνει σχεδόν ένα εκατομμύριο κλικ. Είναι το πιο «απίθανο χιτ του youtube», έγραψε πρόσφατα η Rheinische Post.

Αν δει κανείς τη συνέντευξη με σημερινά, τεχνικά και μόνο κριτήρια θα έλεγε ότι οπτικά τουλάχιστον είναι βαρετή. Ασπρόμαυρη τηλεόραση, συζήτηση χωρίς παύσεις, ελάχιστο μοντάζ. Στην πραγματικότητα ο θεατής βλέπει μόνο τη Χάνα Άρεντ να καπνίζει αρειμανίως, πού και πού να βήχει, ενώ ο οικοδεσπότης-παρουσιαστής έχει την πλάτη του γυρισμένη στο κοινό. Η συνέντευξη διαρκεί πάνω από μια ώρα και ξεκινά χωρίς εισαγωγή, κατευθείαν με δύσκολες ερωτήσεις ακαδημαϊκού περιεχομένου.

Πώς εξηγείται το διαδικτυακό «φαινόμενο Άρεντ»;

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορούν να εξηγήσουν την επιτυχία αυτού του βίντεο στο youtube. Σίγουρα δεν είναι αυτό που λέμε «σούπερ χιτ» με τα δεδομένα του youtube, αλλά σε κάθε περίπτωση ένα «φαινόμενο» που αξίζει κανείς να το εξετάσει πιο προσεκτικά. Αν αναλύσει κανείς το προφίλ των χρηστών που το έχουν παρακολουθήσει θα βρει ανάμεσά τους «φαν» της φιλοσοφίας. Ακόμη και πολιτικούς όπως ο Πράσινος πρωθυπουργός της Βάδης-Βυρτεμβέργης Βίνφριντ Κρέτσμαν. Αλλά όχι μόνο. Η Χάνα Άρεντ έγινε της μόδας στο ευρύ κοινό το 2012, όταν βγήκε στους κινηματογράφους μια ταινία για τη ζωή της.

Επίσης η ίδια η εκπομπή Zur Person του Γκύντερ Γκάους θεωρείται θρυλική, με σημαντικές προσωπικότητες της γερμανικής πνευματικής και πολιτικής ζωής να έχουν φιλοξενηθεί στο ιστορικό πλατό της: από τον Μάρτιν Χάιντεγκερ μέχρι τον Κόνραντ Αντενάουερ, τον Βίλυ Μπράντ και τον Χέλμουτ Σμιτ.

Όπως ανέφερε στο γερμανικό πρακτορείο ειδήσεων dpa ο Μάνουελ Μένκε, ειδικός στην ιστορία των ΜΜΕ, σήμερα το διαδίκτυο και ειδικά τα νέα μέσα όπως το youtube διευκολύνουν τη διάδοση αρχειακού υλικού και ιστορικών συνεντεύξεων, όπως αυτής με την Χάνα Άρεντ. Με την ίδια λογική δεν είναι μόνο η συγκεκριμένη συνέντευξη που κάνει σήμερα απρόσμενα κλικ αλλά και πολλές άλλες αντίστοιχες, όπως μια συνέντευξη με τον Χέλμουτ Σμιτ το 1986 στο «NDR Τalk Show», η οποία έχει στο youtube πάνω από 200.000 κλικ και πολλά σχόλια.

Χάνα Άρεντ: το ξερίζωμα του ανθρώπου ως πηγή του ολοκληρωτισμού

του Σπύρου Κουτρούλη

Μια πρώτη μορφή δημοσιεύθηκε στην ΡΗΞΗ φ. 130, 131, 132.

Α'

Η Χάνα Άρεντ και το έργο της αποτελεί σημείο αναφοράς αλλά και σε πολλές περιπτώσεις σημείο αντιλεγόμενο. Ανέπτυξε ένα κριτικό λόγο που επεκτάθηκε, σε διαφορετική αναλογία, σε όλα τα πολιτικά ρεύματα, στον καπιταλισμό, στον σταλινισμό, στον φασισμό. Στο τέλος δυσαρέστησε και το Ισραήλ με αφορμή το έργο της για την δίκη του Άιχμαν.

Στην χώρα μας έχουν μεταφραστεί πολλά από τα σημαντικά της δοκίμια όπως,"Περί βίας", "Για την Επανάσταση", "Η πολιτική φιλοσοφία του Κάντ" και η "Ανθρώπινη Κατάσταση". Το τελευταίο αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό από τα έργα της, που μεταφράστηκαν. Διαβάζουμε, σε αυτό, εύστοχες επισημάνσεις για την μοναξιά και το ξερίζωμα του σύγχρονου ανθρώπου που προεικονίζουν πολλές από τις σκέψεις που θα θεμελιώσουν ότι περιγράφει ως το ολοκληρωτικό σύστημα όπως: "στις σύγχρονες περιστάσεις αυτή η αποστέρηση των "αντικειμενικών" σχέσεων με τους άλλους και της πραγματικότητας που αυτοί εγγυούνται έχει καταστεί το μαζικό φαινόμενο της μοναξιάς κι έχει προσλάβει την πιο ακραία και πιο αντιανθρώπινη μορφή της. Ο λόγος της οξύτητας αυτού του φαινομένου είναι ότι η μαζική κοινωνία δεν καταστρέφει μόνο την δημόσια σφαίρα αλλά και την ιδιωτική, δεν στερεί από τους ανθρώπους μόνο την θέση τους μέσα στον κόσμο, αλλά τον ιδιωτικό τους οίκο, όπου κάποτε ένοιωθαν προφυλαγμένοι από τον κόσμο και όπου, εν πάση περιπτώσει, ακόμη και όσοι αποκλείονταν από τον κόσμο μπορούσαν να βρίσκουν ένα υποκατάστατό του στην θαλπωρή της εστίας και στην περιορισμένη πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής"[1].

Η ισχύ ερμηνεύεται ως "ότι συντηρεί την ύπαρξη της δημόσιας σφαίρας, τον δυνητικό χώρο δημόσιας εμφάνισης μεταξύ ενεργούντων και ομιλούντων ανθρώπων"[2] . Ο ελεύθερος χρόνος είναι υποθηκευμένος καθώς "ο ελεύθερος χρόνος τουanimal laborans δεν ξοδεύεται πουθενά αλλού εκτός από την κατανάλωση, κι όσος περισσότερος χρόνος του μένει τόσο πιο άπληστες και πιο ακόρεστες γίνονται οι ορέξεις του "[3].

Χάνα Άρεντ: το ξερίζωμα του ανθρώπου ως πηγή του ολοκληρωτισμού

Σπύρος Κουτρούλης

Η Χάνα Άρεντ και το έργο της αποτελεί σημείο αναφοράς αλλά  και σε πολλές περιπτώσεις σημείο αντιλεγόμενο. Ανέπτυξε ένα κριτικό λόγο που  επεκτάθηκε, σε διαφορετική αναλογία, σε όλα τα πολιτικά ρεύματα, στον καπιταλισμό, στον σταλινισμό, στον φασισμό. Στο τέλος δυσαρέστησε και το Ισραήλ με αφορμή το έργο της  για την δίκη του Άιχμαν.

Στην χώρα μας έχουν μεταφραστεί πολλά από τα σημαντικά της δοκίμια  όπως,"Περί  βίας", "Για την Επανάσταση",  "Η πολιτική φιλοσοφία του Κάντ" και η "Ανθρώπινη Κατάσταση". Το τελευταίο αποτελεί  ίσως το πιο σημαντικό από τα έργα της, που μεταφράστηκαν. Διαβάζουμε, σε αυτό, εύστοχες επισημάνσεις για την μοναξιά και το ξερίζωμα του σύγχρονου ανθρώπου  που προεικονίζουν πολλές από τις σκέψεις που θα θεμελιώσουν ότι περιγράφει ως το ολοκληρωτικό σύστημα όπως: "στις σύγχρονες περιστάσεις αυτή η αποστέρηση των "αντικειμενικών" σχέσεων  με τους άλλους και της πραγματικότητας  που αυτοί  εγγυούνται έχει καταστεί το μαζικό φαινόμενο της μοναξιάς κι έχει προσλάβει την πιο ακραία  και  πιο αντιανθρώπινη μορφή  της. Ο λόγος της οξύτητας αυτού του φαινομένου είναι ότι η μαζική κοινωνία δεν καταστρέφει μόνο την δημόσια σφαίρα αλλά και την ιδιωτική, δεν στερεί από τους ανθρώπους μόνο την θέση τους μέσα  στον κόσμο, αλλά τον ιδιωτικό τους οίκο, όπου κάποτε ένοιωθαν προφυλαγμένοι από τον κόσμο και όπου, εν πάση περιπτώσει, ακόμη και όσοι  αποκλείονταν από τον κόσμο  μπορούσαν να βρίσκουν ένα υποκατάστατό του στην θαλπωρή της εστίας και στην περιορισμένη πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής"[1].

 Η ισχύ ερμηνεύεται ως "ότι συντηρεί την ύπαρξη της δημόσιας σφαίρας, τον δυνητικό χώρο δημόσιας εμφάνισης μεταξύ ενεργούντων και ομιλούντων ανθρώπων"[2] . Ο ελεύθερος χρόνος είναι υποθηκευμένος καθώς  "ο ελεύθερος χρόνος του animallaborans δεν ξοδεύεται πουθενά αλλού εκτός από την κατανάλωση, κι όσος περισσότερος χρόνος του μένει τόσο πιο άπληστες και πιο ακόρεστες γίνονται οι ορέξεις του "[3].

 Στο έργο της Χ. Άρεντ, "Το ολοκληρωτικό σύστημα", παρόμοιες σκέψεις χρησιμοποιούνται  για να ερμηνεύσουν τον ναζισμό και τον σταλινισμό.

 Το έργο της Άρεντ, θεωρείται πλέον κλασσικό παρά τις επιμέρους αντιρρήσεις που μπορούν να διατυπωθούν σχετικά με την προσπάθεια της να ταυτίσει πλήρως τον ναζισμό, τον φασισμό και τον σταλινισμό  και να παρακάμψει τις  εμφανείς  και ουσιαστικές  διαφορές τους. Σε αυτό το σημείο διαφωνούν συντηρητικοί στοχαστές όπως ο Ρ. Αρόν που καταλήγει ότι " η διαφορά ανάμεσα στον κομμουνισμό και στον ναζισμόείναι ουσιαστική, ανεξάρτητα από τις ομοιότητες. Η διαφορά είναι ουσιαστική  εξαιτίας της ιδέας που εμπνέει το ένα και το άλλο εγχείρημα, στη μια περίπτωση η κατάληξη είναι το στρατόπεδο εργασίας, στην άλλη οι θάλαμοι αερίων "[4].

Το ξερίζωμα του ανθρώπου ως πηγή ολοκληρωτισμού

Για το έργο της Χάνα Άρεντ

Του Σπύρου Κουτρούλη από την Ρήξη φ. 130 

Η Χάνα Άρεντ και το έργο της αποτελεί σημείο αναφοράς, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις σημείο αντιλεγόμενο. Ανέπτυξε έναν κριτικό λόγο που επεκτάθηκε, σε διαφορετική αναλογία, σε όλα τα πολιτικά ρεύματα, στον καπιταλισμό, στον σταλινισμό, στον φασισμό. Στο τέλος δυσαρέστησε και το Ισραήλ, με αφορμή το έργο της για τη δίκη του Άιχμαν.

Στη χώρα μας έχουν μεταφραστεί πολλά από τα σημαντικά της δοκίμια όπως, «Περί βίας», «Για την Επανάσταση», «Η πολιτική φιλοσοφία του Καντ» και η «Ανθρώπινη Κατάσταση». Το τελευταίο αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό από τα έργα της που μεταφράστηκαν. Διαβάζουμε, σε αυτό, εύστοχες επισημάνσεις για τη μοναξιά και το ξερίζωμα του σύγχρονου ανθρώπου που προεικονίζουν πολλές από τις σκέψεις που θα θεμελιώσουν ό,τι περιγράφει ως το ολοκληρωτικό σύστημα, όπως: «Στις σύγχρονες περιστάσεις, αυτή η αποστέρηση των ‘αντικειμενικών’ σχέσεων με τους άλλους και της πραγματικότητας που αυτοί εγγυούνται έχει καταστεί το μαζικό φαινόμενο της μοναξιάς κι έχει προσλάβει την πιο ακραία και πιο αντιανθρώπινη μορφή της. Ο λόγος της οξύτητας αυτού του φαινομένου είναι ότι η μαζική κοινωνία δεν καταστρέφει μόνο την δημόσια σφαίρα αλλά και την ιδιωτική, δεν στερεί από τους ανθρώπους μόνο την θέση τους μέσα στον κόσμο, αλλά τον ιδιωτικό τους οίκο, όπου κάποτε ένιωθαν προφυλαγμένοι από τον κόσμο και όπου, εν πάση περιπτώσει, ακόμη και όσοι αποκλείονταν από τον κόσμο μπορούσαν να βρίσκουν ένα υποκατάστατό του στην θαλπωρή της εστίας και στην περιορισμένη πραγματικότητα της οικογενειακής ζωής»1.

Hannah Arendt: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ εννέα: Η παρακμή του έθνους – κράτους και το τέλος των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Μετάφραση: Κοκκίνης Παναγιώτης

Είναι σχεδόν αδύνατο ακόμη και τώρα να περιγραφεί τι πραγματικά συνέβη στην Ευρώπη στις 4 Αυγούστου του 1914. Οι μέρες πριν και οι ημέρες μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο διαχωρίζονται όχι σαν το τέλος μιας παλιάς και η αρχή μιας νέας περιόδου, ​​αλλά, ως η προηγούμενη και η επόμενη ημέρα μετά από μια έκρηξη. Ωστόσο, αυτό το σχήμα λόγου είναι ανακριβές, όπως και όλα τα άλλα, επειδή η ησυχία της θλίψης που κατασταλάζει μετά από μια καταστροφή ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα. Η πρώτη έκρηξη φαίνεται να πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση στην οποία έχουμε πιαστεί από τότε και την οποία κανείς δεν φαίνεται να είναι σε θέση να σταματήσει. Ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος διέλυσε την Ευρωπαϊκή αβροφροσύνη (comity) των εθνών ανεπανόρθωτα, κάτι που κανένας άλλος πόλεμος δεν είχε κάνει ποτέ. Ο πληθωρισμός κατέστρεψε ολόκληρη την τάξη των μικρών ιδιοκτητών χωρίς ελπίδα για ανάκαμψη ή νέα συγκρότηση, κάτι που καμία νομισματική κρίση δεν είχε κάνει ποτέ πριν τόσο ριζικά. Η ανεργία, όταν ήρθε, έφτασε μυθώδεις αναλογίες, δεν περιοριζόταν πλέον στην εργατική τάξη, αλλά άδραξε με ασήμαντες εξαιρέσεις ολόκληρα έθνη. Οι εμφύλιοι πόλεμοι που ξεκινούν και εξαπλώνονται πάνω από είκοσι χρόνια δύσκολης ειρήνης δεν ήταν μόνο πιο αιματηροί και πιο σκληροί από ό, τι όλοι οι προγενέστεροι, αλλά ακολουθήθηκαν από μεταναστεύσεις ομάδων που, σε αντίθεση με τους ευτυχέστερους προηγούμενους των θρησκευτικών πολέμων, δεν ήταν καλοδεχούμενες πουθενά και δεν μπορούσαν να αφομοιωθούν πουθενά. Μόλις άφηναν το σπίτι τους παρέμεναν άστεγοι, από τη στιγμή που άφηναν την χώρα τους γινόντουσαν ανιθαγενείς (stateless), από τη στιγμή που είχαν στερηθεί τα ανθρώπινα δικαιώματά τους γινόντουσαν χωρίς δικαιώματα, τα αποβράσματα της γης. Τίποτα από ότι έγινε, δεν έχει σημασία πόσο ηλίθιο, δεν έχει σημασία πόσο πολλοί άνθρωποι γνώριζαν και προείπαν τις συνέπειες, δεν θα μπορούσε να αναιρεθεί ή να προληφθεί. Κάθε συμβάν είχε το αμετάκλητο της τελευταίας απόφασης, απόφαση που δεν επιβλήθηκε ούτε από τον Θεό ούτε από τον διάβολο, αλλά φαινόταν περισσότερο σαν η έκφραση κάποιου ανεπανόρθωτα ηλίθιου φαταλισμού.

Αθ. Aλεξανδρής: Η παρακμή της πολιτικής και η άνοδος του μαζάνθρωπου: Όταν η ιδιωτεία γεννά τον ολοκληρωτισμό

Aθανάσιος Aλεξανδρής

 

To σημερινό πολιτικό σύστημα που η γενεαλογία του μετράει δεκαετίες – αν όχι και όσα τα χρόνια του νεοελληνικού κράτους – τρίζει, και οι τριγμοί του δεν αφήνουν πλέον κανέναν αδιάφορο. Ο πανικός των κυρίαρχων πολιτικών κομμάτων μπροστά στην ρευστότητα των συνθηκών που τα έχει εν μέρη καταπιεί είναι πρόδηλος της κατάστασης. Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο πως η οικονομική κρίση είναι το επιφαινόμενο μίας ριζικά πολιτικής κρίσης.

 

Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί ακόμη κανείς πως, τόσο η σημερινή οικονομική κρίση, όσο και η κρίση του πολιτικού συστήματος, δεν είναι τελικά παρά η τελευταία «πράξη» ενός «δράματος» που ξεκίνησε ήδη από την γέννησή του. Δεν είναι οι σημερινές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες οι καθοριστικές των σημερινών γεγονότων και της πραγματικότητας που ζούμε. Θα ήταν ίσως αφελές να προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε τα πράγματα δίχως να αναλογιστούμε την ευρύτερη διαμόρφωση των κοινωνιών και των ανθρώπων που τις κινούν.

 

Η άνοδος του ολοκληρωτισμού

Σίγουρα, η “ξαφνική άνοδος” της Χρυσής Αυγής, η οποία δεν επηρεάστηκε αρνητικά από την ενασχόληση των ΜΜΕ, της δικαιοσύνης και των πολιτικών κομμάτων με την εγκληματική της δραστηριότητα, ξάφνιασε πολλούς. Πολλοί αρκέστηκαν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο με την «αυξανόμενη δυσαρέσκεια των πολιτών από τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση», ίσως ως μια άλλη διέξοδο διαμαρτυρίας για τον εκφυλισμό της «πολιτικής σκηνής» ή την ιδεολογική χρεωκοπία των κομμάτων, και πιθανώς αυτό να αληθεύει σε κάποιο βαθμό (πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι αυτή είναι η άποψη 77% των ερωτηθέντων [1]).

 

Βέβαια, παραμένουν πολλά κενά, καθώς ακόμη και αν αυτή η προσχώρηση τόσων ανθρώπων αποτελεί έκφραση μιας τιμωρητικής διάθεσης προς τον υπόλοιπο πολιτικό κόσμο, μια τέτοια συγκατάβαση παύει να είναι λογική όταν γνωρίζει κανείς το τι πρεσβεύει μια τέτοια οργάνωση. Τόσο η «άγνοια» για τις αρχές και την εγκληματική δραστηριότητα αυτής της ναζιστικής οργάνωσης όσο και η «αμορφοσιά» των μελών και συμπαθούντων δεν μπορούν να σταθούν ως δικαιολογία και ίσως  υποστηρίζονται περισσότερο για να καθησυχάσουν τον κορμό των πολιτικών κομμάτων. Άλλωστε, η ιστορική έρευνα έχει καταδείξει πως ακόμη και στην χιτλερική Γερμανία, οι Γερμανοί ήταν ενήμεροι των φριχτών εγκλημάτων των ναζί που υποστήριζαν και πως η ικανότητα ανεξάρτητης σκέψης δεν ήταν θύμα κάποιας πλύσης εγκεφάλου. [2]

Hannah Arendt: H αποξένωση δεν είναι μοναξιά*

Hannah Arendt

Η αποξένωση δεν είναι μοναξιά. Η τελευταία απαιτεί να είμαστε μόνοι, ενώ η αποξένωση γίνεται ιδιαίτερα αισθητή όταν βρισκόμαστε με άλλους. Εκτός από μερικές σκόρπιες παρατηρήσεις – που γενικά εμφανίζονται κάπως παράδοξα, όπως η φράση του Κάτωνα (την μεταφέρει ο Κικέρων στο De republica 1,17: “Nunquam minus solum esse, quam cum solus esset”, «ποτέ δεν ήταν λιγότερο μόνος από όταν ήταν μόνος» ή μάλλον «δεν αισθανόταν ποτέ λιγότερο αποξενωμένος παρά όταν βρισκόταν σε μοναξιά – ο πρώτος που έκανε τη διάκριση μεταξύ μοναξιάς και αποξένωσης ήταν ο Επίκτητος, ο ελληνικής καταγωγής απελευθερωμένος σκλάβος και φιλόσοφος. Η αποκάλυψή του έγινε τυχαία, γιατί δεν τον απασχολούσε τόσο η μοναξιά ή η αποξένωση, όσο η μοναχική ύπαρξη με την έννοια, της απόλυτης ανεξαρτησίας. Όπως παρατηρεί ο επίκτητος (Διατριβαί, Βιβλίο 3, Κεφ. 13), ο αποξενωμένος (έρημος) άνθρωπος περιτριγυρίζεται από άλλους ανθρώπους, αλλά δεν μπορεί να έχει κάποια επαφή μαζί τους και είναι εκτεθειμένος στην εχθρότητά τους. Ο μοναχικός, αντίθετα, είναι μόνος και μπορεί γι΄ αυτό «να είναι μαζί με τον εαυτό του», αφού οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα «να μιλούν με το εαυτό τους».

Ο Καντ κι ο Άιχμαν

Σκέψεις για το Φασισμό

Αρθρογράφος: 

Πέτρος Θεοδωρίδης

Μετά την εποχή του «τέλους της ιστορίας» και του «τέλους των ιδεολογιών» (κυρίαρχες θεωρίες της δεκαετίας του ’90) μπαίνουμε σε μια εποχή όπου συμπυκνώνεται τρομαχτικά ο χρόνος. Τα τελευταία χρόνια δεν έχουμε μια επιτάχυνση του χρόνου; Έναν χρόνο τόσο πυκνό σε γεγονότα και αλλαγές ώστε να μην προλαβαίνουμε καν να τις συνειδητοποιήσουμε; Και όχι μόνο επιτάχυνση του χρόνου αλλά και μια παράξενη αλλαγή πλεύσης, μια οπισθοδρόμηση: είμαστε πολύ πιο κοντά στο Μεσοπόλεμο παρά -ας πούμε- στη Μεταπολίτευση. Η Ψυχοπαθολογία του Φασισμού είναι -και το αισθανόμαστε πια όλοι- πολύ πιο κοντά στη σημερινή εποχή. Με κάποια παράξενη έννοια ,με κάποια τρύπα στον Χρόνο είμαστε πολύ κοντά στο 1933.

Και εδώ μπορούμε να κάνουμε μερικές παρατηρήσεις:

1ον Η ψυχοπαθολογία του Φασισμού εκφράζεται πολύ καλά με την αντίληψη του Carl Schmitt 1: η έννοια του Πολιτικού αφορά στη διάκριση μεταξύ Φίλου και εχθρού και στη κατάσταση έκτακτης ανάγκης ως «αναστολή του νόμου από τον ίδιο το νόμο». .

Άσε το κακό να βγει

του ΚΙΜΠΙ

Το ιστορικό-φιλοσοφικό επεισόδιο είναι γνωστό, πρόσφατα έγινε και ταινία. Η Γερμανοεβραία πολιτική φιλόσοφος Χάνα Άρεντ αναλαμβάνει το 1962, για λογαριασμό του αμερικανικού περιοδικού «New Yorker», να παρακολουθήσει τη δίκη του Άντολφ Άιχμαν, ενός εκ των εμπνευστών και εκτελεστών του Ολοκαυτώματος, στην Ιερουσαλήμ. Η πολύμηνη δίκη και η διεισδυτική παρατήρησή της από την Άρεντ απέδωσαν το κλασικό, αν και αμφιλεγόμενο στην εποχή του, δοκίμιο «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ: έκθεση για την κοινοτοπία του κακού». Η άποψη της Άρεντ, που προκάλεσε υστερικές αντιδράσεις από ετερόκλητες πλευρές, ήταν ότι το απόλυτο κακό μπορεί να συντελεστεί από εντελώς «κανονικούς» ανθρώπους, ανθρώπους σαν όλους μας. Αξιοπρεπείς συζύγους, τρυφερούς γονείς, φιλότιμους γραφειοκράτες ή ανθρώπους «σοκαριστικής μετριότητας», όπως λέει η Άρεντ, υποταγμένους ωστόσο στο καθήκον να τηρούν κανόνες, διαταγές, εντολές, όσο παράλογες κι απάνθρωπες κι αν είναι. Ο ίδιος ο Άιχμαν, κατά την ανάκρισή του, δήλωσε πως είχε ζήσει όλη τη ζωή του σύμφωνα με τους ηθικούς κανόνες του Καντ, κι ιδιαίτερα με βάση την καντιανή αντίληψη για το καθήκον.

Η άποψη της Άρεντ σόκαρε τότε, αν και αποτύπωνε με ακρίβεια το φαινόμενο της μαζικής συμμετοχής κανονικών, αξιοπρεπών, μετρίων Γερμανών -και όχι μόνον- στα ανήκουστα εγκλήματα της ναζιστικής μηχανής. Οι άνθρωποι αυτοί -όχι χιλιάδες, αλλά εκατομμύρια- δεν ήταν, σύμφωνα με την Άρεντ, ενσαρκώσεις του απόλυτου κακού, αλλά τρομακτικά φυσιολογικοί άνθρωποι που συμμετείχαν σε τερατώδεις πράξεις κάνοντας απλώς το καθήκον τους: υπακούοντας στον νόμο του ναζιστικού κράτους, στην πιο αποκρουστική «νομιμότητα» που γέννησε ο ανθρώπινος πολιτισμός.

Καθώς βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη το λαϊκό υπερθέαμα «εξάρθρωση της Χρυσής Αυγής», με πλούσιες λεπτομέρειες για το πώς δρούσαν, πώς συζητούσαν στο τηλέφωνο, πώς εξέφραζαν τον φόβο ή τον θυμό τους, πώς βιοπορίζονταν, πώς πέρασαν τα πρώτα βράδια τους στο κρατητήριο, τι έφαγαν, τι ανέβασαν στο Facebook, τι «τουίταραν» πρωταγωνιστές και κομπάρσοι της ναζιστικής οργάνωσης, ερχόμαστε και πάλι αντιμέτωποι με την κοινοτοπία του κακού. Είδαμε την κόρη του «φίρερ» να υπερασπίζεται τον πατέρα της, τη σύζυγό του να αντιδρά σαν πληγωμένη μαινάδα στη σύλληψή του. «Ακούσαμε» μέλη και στελέχη να συνομιλούν στα τηλέφωνα -με φράσεις στραμπουληγμένες-, να εναλλάσσουν τους φόβους τους για το στρίμωγμα της Χ.Α. με κουτσομπολιά για τους αρχηγούς της, σχόλια για γνωστούς τους και εντελώς κοινότοπες πληροφορίες: για την εφορία, για την ουρά στον ΟΑΕΔ, για ένα γεύμα με φίλους, για μια έξοδο σε κλαμπ, για εμπειρίες από τις «θύρες» ποδοσφαιρικών ομάδων.