Στη μνήμη του Πατροκοσμά του Αιτωλού.

Όλες οι αναρτήσεις του Γερομοριά για τον Πατροκοσμά ΕΔΩ

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

Συμπληρώνονται σήμερα 245 χρόνια από την 24η Αυγούστου 1779, ημέρα που μαρτύρησε, μετά από απόφαση του Κουρτ Πασά χωρίς καμιά επίσημη κατηγορία, στο Κολικόντασι της Αλβανίας, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ή Πατροκοσμάς! 

Ο Ελληνορθόδοξος ιερομόναχος, ιερομάρτυρας, ισαπόστολος, διαφωτιστής, εθνεγέρτης και Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η μνήμη του οποίου εορτάζεται στις 24 Αυγούστου.

Όπως λέγεται, ο Πατροκοσμάς ίδρυσε 250 σχολεία μέσα σε δεκαέξι χρόνια. Κι ένας από τους κυριότερους σκοπούς της ζωής του υπήρξε «η σπουδή της ελληνικής γλώσσας και η ισχυροποίηση των ασθενών εθνολογικώς και γλωσσικώς διαμερισμάτων της εθνότητας, ιδίως των βορειότερων». 

Αυτοί που τον εχθρεύονταν και τον πολεμούσαν γι αυτό δεν ήταν μόνο Τούρκοι κατακτητές αλλά και Ενετοί, Εβραίοι, κοτζαμπάσηδες και άλλοι πλούσιοι της περιοχής όπου έδρασε. Μαζί του ήταν όμως χιλιάδες πιστοί Χριστιανοί, ακόμα και Μουσουλμάνοι που τον ακολουθούσαν. 

Η μνήμη του παρέμεινε για δεκαετίες ολοζώντανη και μετά τον βίαιο θάνατό του στην κρεμάλα, όπως φαίνεται και από το περιστατικό της ανακομοιδής των λειψάνων του Αγίου από τον Αλή Πασά και τη σχετική λιτανεία μέσα στο αρχοντικό σεράι του, που περιγράφει παραστατικότατα ο βιογράφους του Αλή, ο Γάλλος Jeraumer de la Lauce :

 «Συναντήσαμε στο δρόμο το λείψανο του Αγίου Κοσμά κι ακολουθήσαμε κι εμείς μαζί με τάλλο πλήθος προς το σεράι. (…) Η πομπή τέλος μπήκε στην κεντρική αυλή γιομάτη κι αυτή από πλήθος (…) Οι Έλληνες καλόγεροι πέρασαν από διπλούς στίχους σωματοφυλάκων του Αλή, παρατεταγμένων από δω κι από κει. Φορούσαν τις επίσημες στολές τους κόκκινες και χρυσοκέντητες και στα σιλάχια τους λαμποκοπούσαν τα καθάρια τους άρματα. Ξαφνικά στο ύψος της μεγάλης σκάλας, πούφερνε στο εσωτερικό του παλατιού παρατήρησα ένα θέαμα περίεργο κι ανεκδιήγητο. 

Στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό τον φωτιστή των σκλαβωμένων Ελλήνων, Πατροκοσμά

Τις πρεσβείες του μεγάλου ιεραποστόλου 

και φωτιστή των σκλαβωμένων Ελλήνων.

Επιμέλεια, Έρευνα: Σοφία Ντρέκου

Η Ορθόδοξη εκκλησία εορτάζει τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό (1714 - 1779), γνωστός και ως Πατροκοσμάς. Το κατά κόσμον όνομά του ήταν Κώνστας, ενώ το επώνυμό του παραμένει άγνωστο. Το 1961 ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και εορτάζεται στις 24 Αυγούστου. Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε φωτοφόρος απόστολος του Ευαγγελίου, στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Η Εκκλησία του Χριστού, για να τιμήσει τον αγώνα και την προσφορά του, τον ονόμασε Ισαπόστολο.

Έγνοια του η ελληνική γλώσσα και η ορθοδοξία. 210 Ελληνικά Σχολεία, 1.100 κατώτερα, 4.000 κολυμβήθρες, χιλιάδες φωτισμένες και σεσωσμένες ψυχές μαρτυρούν το τεράστιο ιεραποστολικό του έργο. Αξιοσημείωτη είναι η οικολογική του ευαισθησία και πρωτοπορία σε στιγμές και χρόνια ανύποπτα από τα σύγχρονο προβληματισμό, αφού πίστευε και διακήρυττε πώς όταν ο άνθρωπος εγκαταλείψει τα δέντρα, δεν θα μπορέσει πλέον να επιβιώσει επί γης. 

Ο μαρτυρικός του θάνατος έγινε σύμβολο ελπίδας και νίκης για τους υπόδουλους Έλληνες. Οι κατοπινοί αγωνιστές ορμούσαν στη μάχη τραγουδώντας το γνωστό δίστιχο: «βοήθα μας Αη -Γιώργη και συ Άγιε Κοσμά, να πάρουμε την Πόλη και την Αγιά-Σοφιά», ως πολεμικό εφαλτήριο σάλπισμα! www.sophia-ntrekou.gr

Ο Άγιος Ιερομάρτυς και Ισαπόστολος 

Κοσμάς ο Αιτωλός ο και Φιλοθεΐτης

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, με σκηνές του μαρτυρίου του

εικ. Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, με σκηνές του μαρτυρίου του. 

Φορητή εικόνα Ι. Κ. Αγίας Άννης - Καρυών (19ος αι.). 

Από το βιβλίο «Οι Άγιοι του Αγίου Όρους» του 

Μοναχού Μωυσέως Αγιορείτου (εκδ. Μυγδονία).

Μαρτύρησε στο Κολικόντασι της Αλβανίας στις 24 Αυγούστου 1779

Ο Φωτισμός και ο Κοσμάς Αιτωλός

Χρέος έχουν εκείνοι οπού σπουδάζουν, να μη τρέχουν εις αρχοντικά και αυλάς μεγάλων και να ματαιώνωσι την σπουδήν τους, δια να αποκτήσουν πλούτον και αξιώματα, αλλά να διδάσκωσι μάλιστα τον κοινόν λαόν, οπού ζώσι με πολλήν απαιδευσίαν και βαρβαρότητα.

Κοσμάς Αιτωλός [1]

Του Γιώργου Καραμπελιά από την ιστοσελίδα Πεμπτουσία

Ο Κοσμάς [2], του οποίου το κοσμικό όνομα ήταν Κώνστας, είναι άγνωστο που και πότε ακριβώς γεννήθηκε (πιθανότατα το 1714). Αναφέρει ο ίδιος, «Η πατρίδα μου η ψεύτικη, η γήϊνος, η ματαία, είναι από του Αγίου Άρτης την επαρχίαν, από το Απόκουρον» [3], περιοχή της Αιτωλίας, κοντά στο Θέρμο, «από ένα μικρόν χωρίον ονομαζόμενον Μέγαν Δένδρον» [4].

Άρχισε να μαθαίνει γράμματα από την ηλικία των οκτώ ετών, από το 1722 έως το 1732, κοντά στον ιεροδιάκονο Γεράσιμο Λύτσικα, πιθανώς στη Σιγδίτσα της Παρνασσίδας• γύρω στα είκοσι χρόνια του, άρχισε να «διδάσκεται τα γραμματικά υποκάτω εις τον ιεροδιάκονον Ανανίαν τον καλούμενον Δερβισάνον», ενώ δίδασκε και ο ίδιος ως υποδιδάσκαλος στη Λομποτινά της Μεγάλης Ναυπακτίας. Τέλος, γύρω στα 1737 η 1738, πήγε στα Βραγγιανά Ευρυτανίας, στη σχολή που είχε ιδρύσει ο Ευγένιος Γιαννούλης, όπου είχε σαν δάσκαλό του έναν λόγιο, μαθητή του Ευγένιου, τον Θεοφάνη εκ Φουρνά [5], και παρακολούθησε γραμματικά και θεολογικά μαθήματα, αριθμητική και γεωμετρία, ενώ απέκτησε και γνώσεις πρακτικής ιατρικής.

Σε ώριμη ηλικία παρακολούθησε μαθήματα στην Αθωνιάδα, στο Άγιον Όρος, και, σύμφωνα με το «Μαρτυρολόγιον», «ετελείωσε τα γραμματικά υποκάτω εις τον διδάσκαλον Παναγιώτην Παλαμάν• μετά δε ταύτα παρέλαβε και την Λογικήν από τον διδάσκαλον Νικόλαον Τζαρτζούλιον» ενώ παρακολούθησε και τον Ευγένιο Βούλγαρι.

Λίγα γνωρίζουμε σχετικά με το επίπεδο των γνώσεών του: «Και εγώ από το σχολείον έμαθα τα εικοσιτέσσερα γράμματα… έμαθα και πεντέξ ελληνικά…» «και έμαθα πολλών λογιών γράμματα, εβραϊκά, τουρκικά, φράγκικα και από όλα τα έθνη και πολλά τα εδιάβασα» [6]. Όπως φαίνεται από τις διδαχές του, γνώριζε την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τους Πατέρες, τα λειτουργικά βιβλία, καθώς και τα Συναξάρια των Αγίων και την Αμαρτωλών Σωτηρία, του Αγάπιου Λάνδου, την οποία αναφέρει ρητώς [7]. Σε ο,τι αφορά στις λοιπές γνώσεις του, ορισμένες αναφορές στις διδαχές παραπέμπουν στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Έτσι, η φράση «Ούτος ο κόσμος αδελφοί μου είναι ωσάν μία φυλακή. Πότε πρέπει να χαίρεται ο άνθρωπος; Όταν εμβαίνη εις την φυλακήν η όταν ελευθερώνεται από την φυλακήν», παραπέμπει στον Σωκράτη του πλατωνικού Φαίδωνα [8]. Σε μια διδαχή του υποστηρίζει πως ο Θεός έπλασε τον Αδάμ αφού «επήρε από την γην χώμα και νερόν και φωτιά και αέρα», άποψη που παραπέμπει στις θεωρίες των προσωκρατικών. Μετά το πέρας των σπουδών του, και αφού χειροτονήθηκε ιερομόναχος στη Μονή Φιλοθέου, το 1760, μετέβη στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί πήρε μαθήματα ρητορικής από τον αδελφό του Χρύσανθο και έλαβε και την άδεια «του εκ Δελβίνου της Ηπείρου», πατριάρχη Σεραφείμ Β –που είχε συνταχθεί με τους επαναστάτες κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών–, να αρχίσει το κηρυγματικό του έργο: Οι περιοδείες του –τρεις η τέσσερις κατ’ άλλους– συνεχίστηκαν μέχρι το 1779, διέτρεξε δε, σπιθαμή προς σπιθαμή, μεγάλο μέρος της νησιωτικής –Αιγαίο και Ιόνια– και ηπειρωτικής Ελλάδας, με ιδιαίτερη έμφαση στη Νότια και Βόρεια Ήπειρο, όπου τον βρήκε και ο μαρτυρικός θάνατος.

ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΠΟΥ ΔΙΔΑΞΕ Ο ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑΣ

Ζωντανή μαρτυρία και καταγεγραμμένη παράδοση για την παρουσία του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού στον τόπο μας, όπου δίδαξε τους προγόνους μας, αποτελεί το έως σήμερα αγέρωχο Ιερό Παρεκκλήσιο που βρίσκεται στις βόρειες παρυφές της κοιλάδας του Ερυθροποτάμου, μεταξύ των χωριών Χελιδόνας και Μικρής Δοξιπάρας.

Κείμενο: Ευάγγελος Σ. Σοβαράς (Καστροπολίτης)

Στις 24 Αυγούστου η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Κοσμά του Αιτωλού (1714 – 1779) του “Πατροκοσμά”, του εθνοϊερομάρτυρα και Άγιου της Εκκλησίας μας, που με το κήρυγμά του έδωσε δύναμη στους υπόδουλους Έλληνες στα χρόνια της σκλαβιάς και κράτησε άσβεστη τη φλόγα της Πίστης, της Ελπίδας και της Ελευθερίας.

Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός σε φορητή εικόνα στο παρεκκλήσιο στη Χελιδόνα Έβρου

Πολυσχιδής προσωπικότητα, λόγιος, ιεροκήρυκας, κοινωνικός μεταρρυθμιστής και διαφωτιστής, γνωστός και ως «Πατροκοσμάς».
Όπως μαρτυρεί όμως και το προσωνύμιο «Αιτωλός», ο Άγιος γεννήθηκε στην Αιτωλοακαρνανία (πιθανότατα το 1714) και ως τόπος γέννησής του, αναφέρεται το Μέγα Δένδρο Αιτωλίας. Ο πατέρας του ήταν Ηπειρώτης, κατά πάσα πιθανότητα από τα Ζαγόρια.

Γύρω στο 1750 ο Κοσμάς αποφάσισε να μεταβεί στην Αθωνιάδα Σχολή, στο Άγιο Όρος. Εκεί, είχε δασκάλους τον Ευγένιο Βούλγαρη, τον Παναγιώτη Παλαμά, τον Νεόφυτο Καυσοκαλυβίτη και το Νικόλαο Τζαρτζούλη. Το 1759, ο Κοσμάς πήγε στη Μονή Φιλοθέου του Αγίου Όρους, όπου έγινε Μοναχός και πήρε το όνομα με το οποίο έγινε γνωστός, αλλάζοντας το αρχικό του όνομα, Κώνστας (Κωνσταντίνος).

Στέλιος Κούκος: Άγιος Κοσμάς Αιτωλός, Το επαναστατικό του πρόταγμα και η συνεχής σπονδυλωτή γιορτή και πανήγυρις εν κινήσει που δημιούργησε!

Άγιος Κοσμάς [Αιτωλός] ο Νέος Μάρτυρας (1714-1779).

Γράφει ο Στέλιος Κούκος

Ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και η πορεία του μοιάζουν σαν ένα φτερό στον άνεμο, μέσα στους μακάβριους τούρκικους αγέρηδες. Και ταυτόχρονα φαίνεται σαν ένα ωδικό πουλί απαράμιλλης φωνής και γλυκύτητας που με τον λόγο του γλύκανε και συγχρόνως έθρεψε και φώτισε τους Ρωμιούς και τον ελληνισμό εν μέσω της σκοτεινής και σκληρής τουρκοκρατίας.

Ένας περιφερόμενος Ιωάννης Χρυσόστομος, τηρουμένων των αναλογιών, που περιέφερε το λυόμενο και φορητό βάθρο του που συμβόλιζε τον τάφο του, όπως έλεγε ο ίδιος, σε αποστολικές περιοδείες οι οποίες εξελίχθηκαν και σε πολιτισμικές!

Ο λόγος του ήταν πάντα καρδιακός απευθυνόταν κατευθείαν στις καρδιές των υποδούλων Ελλήνων, ρίχνοντας για μια ακόμη φορά τους σπόρους της πίστης, όπως και των ελληνικών γραμμάτων, σχεδόν, σε χέρσα γη. Άλλωστε και η χριστιανική πίστη εδραιώθηκε εκεί όπου είχαν καλλιεργηθεί τα ελληνικά γράμματα, η ελληνική ευαισθησία των ποιητών, της φιλοσοφίας, της τέχνης. Και ας χρειάστηκε να μαρτυρήσουν χιλιάδες πρώην λάτρεις του Δωδεκάθεου από μεγάλη αγάπη και εσωτερική πεποίθηση! Πραγματικά, στα αίματα των αρχαίων Ελλήνων στερεώθηκε ολόκληρος ο χριστιανισμός! Φαίνεται πως μπρος στην αλήθεια που γεύτηκαν τίποτε δεν μπορούσε, πλέον, να τους κρατήσει μακριά της!

Και να ο μετέπειτα μάρτυρας-νεομάρτυρας Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ως περιφερόμενος Ιωάννης Χρυσόστομος και «πατριάρχης» εν πορεία και αποστολή να στήνει το βάθρο-τάφο του το οποίο ήταν η εν αιχμαλωσία Αγία Σοφία, το καθολικό του ελληνισμού, και με τον λόγο του να αγκαλιάζει και να αγαλλιάζει τις ψυχές των σκλάβων!

Κοσμάς ο Αιτωλός. (*)

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

Στο εξαιρετικά σημαντικό και διαφωτιστικό βιβλίο «Κοσμάς ο Αιτωλός» του Φάνη Μιχαλόπουλου περιγράφεται διεξοδικά γιατί ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ή Πατροκοσμάς πέρασε στην Ελληνική Ιστορία σαν ο Ελληνορθόδοξος ιερομόναχος, ιερομάρτυρας, ισαπόστολος, θαυματουργός, διαφωτιστής, εθνεγέρτης και «άγιος της Κλεφτουριάς» που στη διάρκεια της τουρκοκρατίας ίδρυσε 250 σχολεία μέσα σε μόλις δεκαέξι χρόνια.

Ένας από τους κυριότερους σκοπούς αυτής της μεγάλης προσωπικότητας του Ελληνισμού υπήρξε «η σπουδή της ελληνικής γλώσσας και η ισχυροποίηση των ασθενών εθνολογικώς και γλωσσικώς διαμερισμάτων της εθνότητας, ιδίως των βορειότερων». Η πίστη του λαού σ΄ αυτόν ήταν τόσο δυνατή που όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση του 1821 ακούγονταν το περίφημο δίστιχο: «Βόηθα μας Άγιε Γιώργη και συ Άγιε Κοσμά / να πάρουμε την Πόλι και την Αγια Σοφιά».

Αυτοί που τον εχθρεύονταν και τον πολεμούσαν δεν ήταν όμως μόνο οι Τούρκοι κατακτητές αλλά και Ενετοί, Εβραίοι, αλλά και κοτζαμπάσηδες της περιοχής όπου έδρασε. Μαζί του είχε όμως χιλιάδες πιστούς Χριστιανούς, ακόμα και Μουσουλμάνους.

ΠΑΤΡΟΚΟΣΜΑΣ ΚΑΙ ΜΑΜΩΝΑΣ!..

του παπά Ηλία Υφαντή

Στην αρχή του επέτρεπαν να κηρύττει παντού ελεύθερα. Γιατί πίστεψαν ότι δεν θα ’λεγε τίποτε διαφορετικό από κάποιους ιεροκήρυκες, που εξωραΐζουν τα νεκροταφεία των συνειδήσεων. Έτσι ώστε να τρώνε και να παχαίνουν τα σκουλήκια της αδικίας. Αλλά διαψεύστηκαν. 

Γιατί ο Πατροκοσμάς (γιορτάζει στις 24 Αυγούστου), αντί να διανθίζει τα κηρύγματά του με υπνοφόρες τιποτολογίες, παιάνισε το εγερτήριο σάλπισμα του Ευαγγελίου. Τόσο μάλιστα εκκωφαντικά, που ο λαός, που το ενστερνίστηκε, ξύπνησε και δεν έλεγε να ξαναδώσει νυσταγμό στα βλέφαρά του. 

Ιδιαίτερα επαναστάτησε η συνείδησή του Πατροκοσμά, όταν διαπίστωσε αφενός την αγνότητα των ανθρώπων του λαού και αφετέρου την πονηριά, και την εκμετάλλευση των πλουσίων, των εμπόρων και των κοτζαμπάσηδων. 

Γεγονός που τον ανάγκασε να κηρύξει αναφανδόν τον πόλεμο, όχι μόνο απέναντι στο πνευματικό σκοτάδι, αλλά και την κοινωνική αδικία. 

Χτυπούσε την αρχοντική τάξη. Κεραυνοβολούσε αμείλικτα τις καταχρήσεις, των αρχών, την πονηριά των πλουσίων και την εκμετάλλευση των εμπόρων. Κι ακόμη πιο πέρα στιγμάτιζε την υποχθόνια συμπεριφορά των Εβραίων...

Κλειδί για την απόδραση απ' το πνευματικό σκοτάδι και την κοινωνική αθλιότητα, για τον Πατροκοσμά, δεν μπορούσε να ήταν άλλο απ’ την παιδεία. "Καλύτερα αδελφέ μου, έλεγε, να έχεις στο χωριό σου ελληνικό σχολείο, παρά βρύσες και πηγάδια. Καλύτερα τα παιδιά σας να τ’ αφήσετε φτωχά και γραμματισμένα παρά πλούσια και αγράμματα…». 

Κι έφτανε στο σημείο να συνιστά το γκρέμισμα και εκκλησιών ακόμη, για το χτίσιμο σχολείων. Ενώ έκανε τις γυναίκες να ρίχνουν στα πόδια του ο, τι φορούσαν πολύτιμο. Και με τις πάσης φύσεως προσφορές και συνεισφορές κατόρθωσε το απίστευτο: Να ιδρύσει, μέσα σε τέτοιες συνθήκες εχθρότητας και βαρβαρότητας, περί στα 250 σχολεία, εκ των οποίων 10 σχολαρχεία...

Από το άλλο όμως μέρος, όσο ο λόγος του φρονημάτιζε το λαό, τόσο εξόργιζε τους κοτζαμπάσηδες και τους προύχοντες, που τους στηλίτευε.

Και βέβαια, προτού τον δολοφονήσουν βιολογικά, φρόντισαν να τον δολοφονήσουν ηθικά. Αφού τον παρουσίασαν ως «αντεθνικώς δρώντα». Γιατί, λέει, ξεσήκωνε το λαό εναντίον των Τούρκων.

Και βέβαια έτσι γίνεται πάντα: Αυτούς, που ζωντανούς το κατεστημένο υπονομεύει και δολοφονεί, νεκρούς τους τιμά. Και μάλιστα με εξαιρετική λαμπρότητα.

Χαρακτηριστικά, στο Αργυρόκαστρο ο Μητροπολίτης Δοσίθεος μαζί με τους προύχοντες τον αντιμετώπισε με εχθρότητα. Στα Γιάννενα ο Μητροπολίτης με τους Εβραίους εμπόδισαν την είσοδό του στην πόλη. Στη Ζάκυνθο ο Μητροπολίτης Κουτούβαλης υποδαύλιζε εναντίον του το αρχοντολόι. Τον χαρακτήρισε "αιρετικό" και τον αφόρισε (εκκλησιαστικό επιτίμιο). Κι ακόμη στην Άρτα, την Πρέβεζα, τη Ζάκυνθο, τη Λευκάδα, την Πάργα και τη Λάρισα Ρωμιοί και Τούρκοι προύχοντες και Εβραίοι συνασπίστηκαν εναντίον του. 

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: Αληθινός επαναστάτης, ανανεωτής των πάντων!

Η ενσάρκωσι αυτής της αγωγής και της χάριτος του Αναστημένου διακρίνεται στα πρόσωπα όλων των Αγίων. Μπορούμε όμως να τα δούμε χαρακτηριστικά και χειροπιαστά στη μορφή και στο έργο του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, που γεννιέται πνευματικά στο Άγιον Όρος, παίρνει ευλογία από τον Οικουμενικό Πατριάρχη κυρ-Σωφρόνιο, και βγαίνει στο κήρυγμα. Το ήθος και ο λόγος του έχουν μια άμεση σχέσι με το ήθος του Όρους και τη μεγαλοπρέπεια της Αγια-Σοφιάς.

Έζησε στο Όρος δεκαεφτά χρόνια. Ασκήθηκε. Έγινε αγιορείτης αληθινός. Έμαθε να είναι ταπεινός. Αγιάστηκε. Ήταν καλή φύσι ο ίδιος. Και ανέτειλε από μέσα του αυτό το θαύμα, ο ήλιος που φώτισε την υπ’ ουρανόν. Εξαίφνης, ανελπίστως, σου μη ειδότος, έρχονται τα χαρίσματα μόνα τους εάν ο τόπος είναι καθαρός όταν και όπως ο Θεός θέλει.

Δεν τον δίδαξε κανείς επί μέρους πράγματα· πώς να μιλήση, πώς να γράψη στον κάθε πασά, πώς να διοργανώση την παιδεία.

Γνώρισε τον συντετμημένο λόγο της Χάριτος, το πλήρωμα της ζωής που ξεπερνά κάθε θάνατο· και βγήκε να το πη στους κρεμασμένους σε ποικίλους σταυρούς αδελφούς του. Και, σαν καλός Σαμαρείτης, τους μαλάκωσε τον πόνο, τους έπλυνε τις πληγές και τους οδήγησε στην άληκτη χαρά της καινής κτίσεως.

Μιλά προσωπικά, κινείται ελεύθερα, πολιτεύεται όσια

Μέσα στην Εκκλησία δεν παίρνεις εξωτερικές, μηχανικές εντολές, που σε κάνουν ετεροκίνητο, ούτε αυτοσχεδιάζεις, μεταβάλλοντας σε πειραματόζωα τους ανθρώπους που ποιμαίνεις. Αλλά είσαι ελεύθερος, κινείσαι αυθόρμητα και υπακούεις στη μιαν Αλήθεια και Ζωή. Πεθαίνεις, θάπτεσαι συν τω Χριστώ, και ανατέλλει από μέσα σου μια όντως άλλη ζωή που σε ξεπερνά, ξεπερνά τον θάνατο, ανήκει σε όλους. Και συ ανήκεις σε όλους.

Στη μνήμη του π. Κοσμά του Αιτωλού.

Του Βασίλη Στοϊλόπουλου

Στη μνήμη του π. Κοσμά του Αιτωλού.

Συμπληρώνονται σήμερα 240 χρόνια από την 24η Αυγούστου 1779, ημέρα που μαρτύρησε, μετά από απόφαση του Κουρτ Πασά χωρίς καμιά επίσημη κατηγορία, στο Κολικόντασι της Αλβανίας, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ή Πατροκοσμάς! Πέρασε στην Ιστορία σαν ο Ελληνορθόδοξος ιερομόναχος, ιερομάρτυρας, ισαπόστολος, διαφωτιστής και εθνεγέρτης που, όπως λέγεται, ίδρυσε 250 σχολεία μέσα σε δεκαέξι χρόνια. «Η σπουδή της ελληνικής γλώσσας και η ισχυροποίηση των ασθενών εθνολογικώς και γλωσσικώς διαμερισμάτων της εθνότητας, ιδίως των βορειότερων, υπήρξε ένας από τους κυριότερους σκοπούς του.» Αυτοί που τον εχθρεύονταν και τον πολεμούσαν γι αυτό δεν ήταν μόνο Τούρκοι κατακτητές αλλά και Ενετοί, Εβραίοι, κοτζαμπάσηδες και άλλοι πλούσιοι της περιοχής όπου έδρασε. Μαζί του ήταν όμως χιλιάδες πιστοί Χριστιανοί, ακόμα και Μουσουλμάνοι. 

Η μνήμη του παρέμεινε για δεκαετίες ολοζώντανη και μετά τον βίαιο θάνατό του στην κρεμάλα, όπως φαίνεται και από το περιστατικό της ανακομοιδής των λειψάνων του Αγίου από τον Αλή Πασά και τη σχετική λιτανεία μέσα στο αρχοντικό σεράι του, που περιγράφει παραστατικότατα ο βιογράφους του Αλή, ο Γάλλος Jeraumer de la Lauce * : 

«Συναντήσαμε στο δρόμο το λείψανο του Αγίου Κοσμά κι ακολουθήσαμε κι εμείς μαζί με τάλλο πλήθος προς το σεράι. (…) Η πομπή τέλος μπήκε στην κεντρική αυλή γιομάτη κι αυτή από πλήθος (…) Οι Έλληνες καλόγεροι πέρασαν από διπλούς στίχους σωματοφυλάκων του Αλή, παρατεταγμένων από δω κι από κει. Φορούσαν τις επίσημες στολές τους κόκκινες και χρυσοκέντητες και στα σιλάχια τους λαμποκοπούσαν τα καθάρια τους άρματα. Ξαφνικά στο ύψος της μεγάλης σκάλας, πούφερνε στο εσωτερικό του παλατιού παρατήρησα ένα θέαμα περίεργο κι ανεκδιήγητο. Εκατό πενήντα χριστιανόπουλα από κείνα, που ζούσαν στο σεράι, ασπροντυμένα κι ολοκάθαρα, χύθηκαν στον πυλώνα του παλατιού, κρατώντας στα χέρια τους ασημένια θυμιατά. Χανούμισσες με τους διάφανους λευκούς φερετζέδες τους βγήκαν πίσω από τα παιδιά. Ανέβαιναν περίπου σε τριακόσιες και στριμώχθηκαν όλες στο βάθος του πυλώνα από δω κι από κει της μεγάλης πύλης της εισόδου. Από μακριά μούκαναν την εντύπωση ομίλων από άσπρα φαντάσματα. (….)

Έξαφνα είδα τον Αλή να προχωρεί, έχοντας στο πλευρό του μιαν ωραία ξεσκέπαστη γυναίκα. Ήταν η Κυρά Βασιλική ολόμαυρα ντυμένη, που βημάτιζε σεμνά, πλάι στον τύραννο με δακρυσμένα τα μεγάλα της μάτια και κυττάζοντας χάμω ντροπαλά. Κι ενώ οι καλόγεροι, που σήκωναν το λείψανο ανέβαιναν σιγά τις πέτρινες σκάλες, όλο εκείνο το πλήθος γονάτισε. Πρώτος έδωσε το παράδειγμα ο Αλής. Στον πυλώνα, μέσα στην αυλή, τα παιδόπουλα του σεραγιού, οι σωματοφύλακες κι ο άλλος λαός, στο νεκροταφείον απέναντι, έξω στο δρόμο, χιλιάδες άνθρωποι, προσκυνούσαν τον Άγιο γονατιστοί. Η φωνή του παπά ακούστηκε τότε διακριτή κι ηχηρή : «Από λιμού, λοιμού και πολέμου σώσον ημάς Κύριε». Ο Αλής κι η Βασιλική σηκώθηκαν τότε κι ασπάστηκαν μ΄ ευλάβεια τη γυάλινη θυρίδα της ασημένιας κάσσας. Τα παιδόπουλα κουνούσαν τα θυμιατήρια τους, που γιόμιζαν την ατμόσφαιρα μ΄ άσπρα σύννεφα καπνού. Έπειτα όλοι χάθηκαν στο βάθος του σεραγιού κι ο λαός διαλύθηκε έξω.»

Ανακηρύχθηκε Άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας το 1961 και η μνήμη του εορτάζεται στις 24 Αυγούστου.

* Περισσότερα στο Φάνης Μιχαλόπουλος, «Κοσμάς ο Αιτωλός», Εναλλακτικές εκδόσεις, 2011.

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και η αναγέννηση των Ελλήνων

Γράφηκε κάπου πως «υπάρχουν πρόσωπα, που όταν πρόκειται να τα ιστορήσεις, πρέπει να είσαι πάντα γονατιστός». Ένα τέτοιο πρόσωπο είναι και ο Κοσμάς ο Αιτωλός!
Ήταν ένας λεπτός, ωχρός ανθρωπάκος, ως ενάμιση μέτρο ύψος, τυλιγμένος σ’ ένα ράσο τριμμένο, μ’ ένα ξεθωριασμένο σκούφο στο κεφάλι, χοντροπάπουτσα στα μικρά του πόδια, ένα μπαστούνι στό ’να χέρι και στο άλλο ένα κομποσκοίνι μ’ ένα σταυρό κρεμασμένο στην άκρη.

Το βαπτιστικό του όνομα, ήταν Κώνστας, το γένος Δημητρίου. Είχε γεννηθεί από ευσεβείς γονείς και από μικρός είχε δείξει την κλήση του προς την θρησκεία μα και προς τα γράμματα. Έλαβε καλή μόρφωση, ενώ ως διδάσκαλος, δίδαξε και ο ίδιος στην Ναυπακτία. Όταν ιδρύθηκε η περίφημος Αθωνιάδα Σχολή στο Άγιον Όρος, έσπευσε εκεί, ώστε να παρακολουθήσει φιλοσοφικά μαθήματα, ενώ επεδόθη στην μελέτη της Αγίας Γραφής και των Πατέρων της Εκκλησίας. Έλεγε ο ίδιος σχετικώς: «Μελετώντας το άγιον και ιερόν Ευαγγέλιον εύρον μέσα πολλά και διάφορα νοήματα τα οποία είναι όλα μαργαριτάρια, διαμάντια, θησαυρός, πλούτος, χαρά, ευφροσύνη, ζωή αιώνιος». Το 1759 εκάρη μοναχός στην μονή Φιλοθέου και εν συνεχεία χειροτονήθηκε ιερεύς.

Ζούσε μια ήρεμη ζωή στο μοναστήρι, μα η ψυχή, γνωρίζοντας ότι οι υπόδουλοι αδελφοί του υπέφεραν, δεν μπορούσε να ηρεμήσει.

Η δράση του – η ίδρυση σχολείων

 
Η εποχή που ο Κοσμάς ο Αιτωλός ξεκινά την δράση του, είναι μια δύσκολη εποχή. Χριστιανοί φυλακίζονταν και διώκονταν, και μόνον η αποδοχή της πίστεως του Μωάμεθ, τους απελευθέρωνε. Φόροι αβάσταχτοι τους βάραιναν και μόνον ο εξισλαμισμός τους απήλλασσε από αυτούς. Κοπέλες κλείνονταν στα χαρέμια["Νεκρός": ο άγιος απελευθέρωσε πολλές, αγοράζοντάς τις με εράνους]. Αγόρια αρπάζονταν για να γίνουν γενίτσαροι.

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: Η διδασκαλία του έκανε θαύματα!

Ο Ιερομάρτυρας, Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός.

Όπως αναφέρει αυτήκοος μάρτυρας του κηρύγματος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, η διδασκαλία του ήταν απλούστατη όπως αυτή των αλιέων Αποστόλων.

Και αυτός ήταν γαλήνιος και ήσυχος, και φαινόταν να είναι πλήρης της χάριτος, της ιλαρότητας και της ενθέου γλυκύτητας του Αγίου Πνεύματος.

Όπως αναφέρει ο αυτήκοος μάρτυρας:

“ο Θεός που κυβερνά και οικονομεί τα πάντα, συνηργούσε άνωθεν και εβεβαίωνε τους λόγους του Αγίου με σημεία και θαύματα, όπως ακριβώς συνέβαινε και κατά τις περιοδείες των Αποστόλων».

Ως παραδείγματα αναφέρει αυτά που συνέβησαν στην Κεφαλλονιά:

Στο νησί αυτό ζούσε κάποιος φτωχός ράφτης ο οποίος είχε το δεξί του χέρι για πολλά χρόνια ακίνητο και άχρηστο. Αυτός, λοιπόν, κατέφυγε στον Άγιο και τον παρακάλεσε να τον θεραπεύσει.

Τότε ο άγιος Κοσμάς του είπε να παρακαλουθήσει με ευλάβεια την διδασκαλία του και ο Θεός θα τον ευσπλαχνισθεί. Ο φτωχός ράφτης υπάκουσε και αφού άκουσε ευλαβώς το κήρυγμα, την επόμενη μέρα θεραπεύτηκε τελείως!

Όταν κάποιος άλλος παράλυτος έμαθε αυτό το παράδοξο γεγονός, παρεκάλεσε και ο ίδιος και τον μετέφεραν εν ώρα διδασκαλίας του Ιερόμαρτυρα Κοσμά και έτσι μετά από λίγες μέρες έγινε καλά.

Στο κάστρο της Άσσου έμενε ένας ευγενής, ο οποίος από πολλά χρόνια ήταν εντελώς κουφός. Για τον λόγο αυτό πήγε και αυτός στον τόπο που δίδασκε ο Άγιος και έτσι έγινε καλά αμέσως!

Διασκευή από τον Μεγάλο Συναξαριστή της Εκκλησίας.

«Ένας Έλληνας που καθιέρωσε τη δωρεάν παιδεία»

Θα μπορούσαμε να πούμε στον τίτλο “ένας Ρωμιός” αλλά προτιμούμε να δανειστούμε τον τίτλο από τις Δοκιμές του Γιώργου Σεφέρη ο οποίος τιτλοφορεί ένα κείμενό του “Ένας Έλληνας – Ο Μακρυγιάννης”, -αν και εδώ δεν αναφερόμαστε στον στρατηγό.

Πάντως ένας Έλληνας μόνος του και ολομόναχος δεν μπορεί να υπάρξει. Θα είναι σαν τη μαύρη κατάρα, για να μην πούμε και άκρως επικίνδυνος. Ο Έλληνας μπορεί να υπάρξει μόνον ως πρόσωπο. Ένα κοινωνικό ον μέσα στην κοινότητα από την οποία εμπνέεται, χωρίς να περιχαρακώνεται και να μένει αποκλεισμένος από τον λοιπό κόσμο, να συμπεριφέρεται με ευθύνη και ευγένεια, να προσφέρει όπου μπορεί και βεβαίως να λογοδοτεί. Το ένα άτομο “ως Έλληνας” ή ακόμη χειρότερο ως ελληναράς στην καλύτερη περίπτωση θα αποτελεί μια τραγική φιγούρα αν όχι μια καρικατούρα.

Για να υπάρξει ο πραγματικός Έλληνας πρέπει να βρει έναν όμοιó του για να αποτελεί πρόσωπο (προς όψιν). Και όταν δεν τον βρίσκει θα πρέπει να τον “δημιουργήσει”… Κάτι τέτοιο ποιητική αδεία, ως σενάριο και ως υπόθεση εργασίας θα ισχυριστούμε για τον μεγάλο αυτόν Ρωμιό, ο οποίος τον 18ο αιώνα γνωρίζοντας πολύ καλά την κατάσταση των υποδούλων συμπατριωτών του ανέστειλε τη δική του ησυχία και βάλθηκε να τους φέρει στο αρχέγονο κάλλος. (Καμία σχέση με την αρχαιομανία των λογίων που επικράτησε μετά την επανάσταση και την απελευθέρωση της χώρας, η οποία μας απέκοψε βίαια από την ελληνική συνέχεια).

Στον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό τον Πατροκοσμά (1714 - 24 Αυγούστου 1779)

Τις πρεσβείες του μεγάλου ιεραποστόλου 

και φωτιστή των σκλαβωμένων Ελλήνων.

Η Ορθόδοξη εκκλησία εορτάζει τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό (1714 - 1779), γνωστός και ως Πατροκοσμάς. Το κατά κόσμον όνομά του ήταν Κώνστας, ενώ το επώνυμό του παραμένει άγνωστο. Το 1961 ανακηρύχθηκε άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας και εορτάζεται στις 24 Αυγούστου.

Ο Άγιος Κοσμάς υπήρξε φωτοφόρος απόστολος του Ευαγγελίου, στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς. Η Εκκλησία του Χριστού, για να τιμήσει τον αγώνα και την προσφορά του, τον ονόμασε Ισαπόστολο.

Έγνοια του η ελληνική γλώσσα και η ορθοδοξία.  210 Ελληνικά Σχολεία, 1.100 κατώτερα, 4.000 κολυμβήθρες, χιλιάδες φωτισμένες και σεσωσμένες ψυχές μαρτυρούν το τεράστιο ιεραποστολικό του έργο.

Αξιοσημείωτη είναι η οικολογική του ευαισθησία και πρωτοπορία σε στιγμές και χρόνια ανύποπτα από τα σύγχρονο προβληματισμό, αφού πίστευε και διακήρυττε πώς όταν ο άνθρωπος εγκαταλείψει τα δέντρα, δεν θα μπορέσει πλέον να επιβιώσει επί γης. 

Διαβάστε για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό και Ισαπόστολο τα παρακάτω:

Του Πατροκοσμά, τότε και τώρα…

Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου

24 Αυγούστου: μνήμη του αγίου Κοσμά του Αιτωλού (1714 - 1779).

Κάτι λακωνικό. Παραθέτω ένα απόσπασμα από τις «Διδαχές» του, δηλαδή από τις ομιλίες και τις συζητήσεις που έκανε με τους υπόδουλους, τους οποίους καλούσε να χειραφετηθούν από κάθε λογής δουλεία.

«Εσύ που αδίκησες τους αδερφούς σου, και με άκουσες να τους λέω να σε συγχωρέσουν, μη χαίρεσαι, αλλά καλύτερα να κλαις και να θρηνείς, γιατί αυτή η συγχώρεση γίνεται φωτιά πάνω στο κεφάλι σου, αν δεν τους επιστρέψεις αυτά που τους πήρες άδικα […]. Όλοι οι εξομολόγοι, οι πατριάρχες, οι επίσκοποι, οι ιερείς, όλος ο κόσμος αν σε συγχωρέσει, και πάλι ασυγχώρητος θα μείνεις. Ποιος έχει, λοιπόν, την εξουσία να σε συγχωρέσει; Αυτός που τον αδίκησες […]. Αδελφοί μου, όσοι αδικήσατε κάποιους, είτε αυτοί είναι Τούρκοι, είτε Εβραίοι, είτε Φράγκοι, να δώσετε πίσω αυτό που πήρατε άδικα, γιατί είναι καταραμένο»*.

Υλικό για σκέψη και πράξη, σχετικά με

-    την κοινωνική αδικία,

-    το προβάδισμα στην αποκατάσταση της δικαιοσύνης κι όχι στα ευχολόγια,

-    τη σχέση εκκλησιαστικών μυστηρίων και τρόπου ζωής,

-    τη διάκριση των ανθρώπων με βάση το δίκιο κι όχι με βάση τη ράτσα,

-  την ψυχική γενναιότητα, που μπορεί να κάνει τον κόσμο και τους ανθρώπους καλύτερους.

Οι καλύτερες διδαχές γίνονται, ως γνωστό, με την ίδια τη ζωή. Ο Κοσμάς ο Αιτωλός ξεκίνησε αφήνοντας έναν ψηλό τόπο (το Άγιον Όρος) και κατέληξε σε έναν ψηλότερο: στην κρεμάλα του. Στο μεσοδιάστημα έσπειρε καμιά 200ριά σχολεία - και ελπίδες, από κείνες που δεν πεθαίνουν.

---

*   Μεταγραφή Θ.Ν.Π.. Το πρωτότυπο, στο βιβλίο του Ιωάννη Β. Μενούνου, «Κοσμά του Αιτωλού διδαχές. Φιλολογική μελέτη - κείμενα», εκδ. Τήνος, Αθήνα 1979, σσ. 226-227.

ΠΗΓΗ:http://blogvirona.blogspot.gr/