Εκπαιδευτικός μύθος ή αλήθεια – Αφού θα το βρω στη Google γιατί να το μάθω;

Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και της εύκολης πρόσβασης σε αυτήν. Πολλές φορές απευθυνόμαστε σε μηχανές αναζήτησης όπως η google ή η yahoo για να βρούμε κάτι που δεν ξέρουμε, να αναζητήσουμε πληροφορίες για προϊόντα, να κάνουμε αγορές κ.ο.κ. Συνήθως, η ευκολία αυτή μας λύνει τα χέρια και είναι πράγματι ένα σπουδαίο επίτευγμα της εποχής μας. Ταυτόχρονα όμως οδηγεί πολλούς ανθρώπους στο να αναρωτιούνται πολύ συχνά αν είναι αναγκαίο να μάθουν μια πληροφορία όταν την πληροφορία αυτή μπορούν να τη βρουν εύκολα κάνοντας μια αναζήτηση στη Google.

Αυτή η άποψη είναι πολύ διαδεδομένη στο χώρο της εκπαίδευσης, μεταξύ των καθηγητών, μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ αυτών που χαράζουν εκπαιδευτική πολιτική ή εκπαιδεύουν τους μελλοντικούς καθηγητές και δασκάλους. Αυτήν την άποψη θα διε­ρευνήσουμε σε αυτό το άρθρο και θα προσπαθήσουμε να την κατατάξουμε στην περιοχή της αλήθειας ή σε αυτήν του μύθου.

Φυσικά, δεν είναι απαραίτητο να συμφωνήσετε με τα επόμενα επιχειρήματα, ούτε όλα είναι μαύρο ή άσπρο. Σίγουρα όμως μπορεί να είναι ένα μικρό έναυσμα για περισσότερη σκέψη! Ας ορίσουμε λοιπόν το πρόβλημα θέτοντας προς κρίση την επόμενη ερώτηση – άποψη:

«Αφού μπορώ να βρω στη google οποιαδήποτε γνώση θέλω, οποιαδήποτε στιγμή θέλω, γιατί να πρέπει να μάθω τη γνώση αυτή στο σχολείο;»

Η διάκριση μεταξύ των δεδομένων, της πληροφορίας και της γνώσης

Θα κάνω μια προσπάθεια να τονίσω τη διάκριση μεταξύ δεδομένων (data), πληροφορίας (information) και γνώσης (knowledge). Αυτές οι τρεις λέξεις και ειδικότερα οι δύο τελευταίες χρησιμοποιούνται πολλές φορές εναλλακτικά. Όμως, η καθεμιά έχει το δικό της νόημα και δεν ταυ­τίζονται!

Για ένα νέο εγκυκλοπαιδισμό

Γράφει ο Μάριος Νοβακόπουλος, διεθνολόγος

Από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος εφηύρε την γραφή και άρχισε να καταχωρεί τις σκέψεις ή τα δεδομένα από το περιβάλλον του, αναδύθηκε ο αγώνας για την συγκέντρωση και ταξινόμηση της γνώσεως. Πριν την εφεύρεση της τυπογραφίας και φυσικά πριν από το διαδίκτυο, τα γραπτά, η αποθησαυρισμένη συλλογική εμπειρία, ηθική παρακαταθήκη και τεχνική δεξιότητα μίας κοινωνίας, ήταν σπάνια και δυσεύρετα. Στους ανωτέρους πολιτισμούς δε, όπου αναπτύσσονται έστω στοιχειωδώς οι επιστήμες, η φιλοσοφία και η ιστορία, βασιλείς και ιερείς προσπάθησαν να αποκτήσουν μεγάλα αρχεία, βιβλιοθήκες, όπου θα βρισκόταν στην άμεση πρόσβαση τους όλη η γνώση της εποχής.

Η εγκυκλοπαίδεια γεννιέται από την ανάγκη των διδασκάλων να συγκεντρώσουν σε ένα σημείο τη μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα γνώσεων, ώστε να είναι εύκολα προσβάσιμες και αξιοποιήσιμες. Μία εγκυκλοπαίδεια μπορεί να φιλοδοξεί να καλύψει το σύνολο του επιστητού ή να προσφέρει πληροφορίες για έναν συγκεκριμένο κλάδο. Με την σημερινή της μορφή γεννιέται από τους Γάλλους διαφωτιστές Ντ’ Αλαμπέρ και Ντιντερό, οι οποίοι θέλησαν να δημιουργήσουν ένα μορφωτικό και διανοητικό εργαλείο, το οποίο με την ευχρησία του θα διένειμε τη γνώση απλόχερα στο ευρύ κοινό, διαλύοντας τις προκαταλήψεις, τη δεισιδαιμονία και την αμάθεια – η Καθολική Εκκλησία βρισκόταν κατ’ εξοχήν στο στόχαστρο τους. Έργα όμως συγκεντρωτικά της μέχρι τότε γραμματείας ή γενικών γνώσεων υπάρχουν από την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα. Τον επίσκοπο Ισίδωρο της Σεβίλης (7ο αι.) πιστώνεται μία από τις πρώτες εγκυκλοπαίδειες, ενώ στο Βυζάντιο εμφανίζεται το εκτενέστατο λεξικό Σούδα. Πολλά έργα αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων μας είναι γνωστά μόνον διότι τα παραθέτει ο πατριάρχης Άγιος Φώτιος ο Μέγας στην Μυριόβιβλο του.

Πριν την εξάπλωση και ωρίμανση του διαδικτύου, κάθε σπίτι, από αυτό ενός λογίου μέχρι μίας λαϊκής οικογενείας, θα είχε κάποια εγκυκλοπαίδεια, περισσότερο ή λιγότερο εμβριθή ή επικαιροποιημένη. Πολλοί από εμάς κάναμε τα πρώτα μας βήματα στο διάβασμα και την έρευνα ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της, αλλάζοντας κάμποσους τόμους μέχρι να βρούμε όσα μας ενδιαφέρουν ή απλά χαζεύοντας από λήμμα σε λήμμα. Βεβαίως πέραν από τις κατ’ εξοχήν εγκυκλοπαίδειες, εκείνες γενικών γνώσεων, ανάλογα το σπίτι θα έβρισκε κανείς τεχνικές, ιατρικές, θρησκευτικές κ.ο.κ. Στην ίδια κατηγορία μαζί τους θα προσθέσουμε τους άτλαντες, εγκυκλοπαίδειες της γεωγραφίας που στις σελίδες τους έκρυβαν όλες τις πληροφορίες που χρειαζόταν κανείς για τον κόσμο. Στην Ελλάδα δυστυχώς δεν έχουμε πολλές και προσβάσιμες βιβλιοθήκες, ούτε την αντίστοιχη κουλτούρα δανεισμού. Έτσι το σπίτι έπρεπε να είναι σχετικά αυτάρκες, να δίνει στον μαθητή, τον επαγγελματία ή τον φιλομαθή άνθρωπο όλα τα μέσα που χρειαζόταν. Περισσότερο από άλλα βιβλία, η εγκυκλοπαίδεια έδινε έναν αέρα εγκυρότητος και αξιοπιστίας: και φιλοσοφικά να το δει κανείς, δεν μιλάμε απλώς για έναν κατάλογο γνώσεων, αλλά για μία προσπάθεια συστηματοποίησης και εκλαΐκευσης των ανακαλύψεων και της μνήμης του είδους (ή, στενότερα, της κοινωνίας) ώστε να μεταδοθεί στις επόμενες γενιές, να μην αλλοιωθεί και να μην λησμονηθεί. Το τραύμα της πτώσεως της Ρώμης και του χαώδους πρωίμου Μεσαίωνος, με τη δραματική απώλεια πηγών και την πτώση του πνευματικού επιπέδου, ακόμη στοιχειώνει τη Δύση.