Σε έναν κόσμο «χωρίς σύνορα»,η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο συνεχίζεται χωρίς φραγμούς!
Κοινωνιολόγος, Σύμβουλος απεξάρτησης στο Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων ατόμων (ΚΕΘΕΑ)
24/02/2019
Οιδίποδας και Αντιγόνη
«
Χειραφέτηση», «ελευθερία», «δικαιώματα», «επιθυμία», «ταυτότητα», «πρόοδος», «αντιεξουσία», «ηδονή», «οικολογία», «έμβια όντα», «βιοτεχνολογία», «συμπερίληψη»,
και τόσα άλλα, πολλά εισαγωγικά, που στάμπαραν λέξεις, όπως το καυτό σίδερο στο δέρμα των ζώων που πάνε για σφαγή.
Λέξεις που χάνουν το νόημα τους και καταλήγουν να σημαίνουν το αντίθετό τους, που καταλήγουν να οδηγούν στο αντίθετό τους.
Ήταν στον απόηχο του Μάη του 68, όταν ο φιλόσοφος Ντελέζ και ο (σε πολλά διεισδυτικός) ψυχίατρος Γκουαταρί, με το έργο τους «Ο αντι-Οιδίποδας»(1972), οδήγησαν εντελώς στα άκρα τα απελευθερωτικά μηνύματα που έφερνε στην ασφυκτικά περίκλειστη κοινωνία των προηγούμενων καιρών, η δεκαετία του ΄60.
Συνδέοντας την «απελευθέρωση» του ατόμου, ως υποκείμενο και αντικείμενο σχέσεων, με την ικανοποίηση και πλήρη απελευθέρωση της επιθυμίας με κάθε τρόπο και κάθε μέσον, κατέληξαν να ηγεμονεύσουν μιας δήθεν επαναστατικής αλλαγής, που στην ουσία μετέτρεπε το σώμα σε μέσον και αντικείμενο. Σε μια μηχανή ικανοποίησης επιθυμιών και κατανάλωσης του Άλλου, υλοποιώντας με το προσωπείο της χειραφέτησης, τις καλύτερες εξουσιαστικές φαντασιώσεις του μαρκήσιου Ντε Σαντ.
Όμως, όπως μας θυμίζει ο ψυχαναλυτής Μάσσιμο Ρεκαλκάτι, στο εκπληκτικό βιβλίο του «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου»(Γονείς και παιδιά μετά τη δύση του πατέρα – εκδόσεις Κέλευθος), ακόμα κι αυτοί οι «πατέρες» της αντι-οιδιπόδειας κουλτούρας, προειδοποιούσαν για τους μικροφασισμούς που κρύβει αυτή η «αντικαθεστωτική» υλοποίηση κάθε συνειδητής και ασυνείδητης επιθυμίας και ορμής.
Οι Ντελέζ και Γκουαταρί, «σκοτώνοντας» εντέλει τον Οιδίποδα, μηδενίζοντας το όριο και την ηθική, που με τη μορφή της ενοχής και της αυτοτιμωρίας οριζόταν στο αρχαίο δράμα, παρ’ όλα αυτά προειδοποιούσαν, για την ακραία εφαρμογή της προτροπής τους : «Η μητέρα μπορεί να θεωρηθεί εξουσιοδοτημένη να αυνανίζει τον γιο;, ο πατέρας να μπορεί να γίνει μαμά;». Περιγράφοντας έτσι, 10 χρόνια μετά τον αντι-Οιδίποδα, τους μικρο-Οιδίποδες που γεννιούνται ως ωφέλιμα πρόσωπα της ηθικής νοημοσύνης του ανθρώπινου γένους, εκεί που νόμιζαν ότι μπορεί να υπάρχει μόνο η απελευθέρωση της επιθυμίας ως επαναστατική πράξη. Τονίζουν, μάλιστα, ότι χρειάζεται προσοχή ώστε αυτή η απαίτηση, «να μην μετατραπεί σε καταστροφή, σκέτη και απλή κατάργηση, πάθος κατάργησης» (…) Προσοχή ώστε αυτή η «γραμμή φυγής που απορρίπτει το όριο να μην γίνει «γραμμή θανάτου» («Τα Χίλια Επίπεδα»-1980).
Άραγε, μας θυμίζουν όλα τα παραπάνω, πράξεις και συμβολισμούς των ημερών μας; Μα, αυτό όχι μόνο αυτό είναι σαφές, αλλά ζούμε και την ουσιαστική πραγματοποίησή τους. Άλλωστε το ναρκισσιστικό κίνημα ενός επιφανειακού δικαιωματισμού (πρόσφατα κρατικοποιημένου, με την ανάληψη της εξουσίας από τον ΣΥΡΙΖΑ του 3%, επιφανούς τμήματος του «κινήματος»), αντλεί το θεωρητικό του οπλοστάσιο από την ακραία κινηματική οντολογία των Ντελέζ και Γκουαταρί, αλλά και του πρώιμου Φουκώ, του Ντεριντά, κ.α
Το σύγχρονο κίνημα «υπέρ των δικαιωμάτων» (ως άρνηση της δημοκρατίας), δεν αντλεί, πια, την ορμή του από την ανάγκη για το ξεπέρασμα της απολυταρχίας ενός του πατέρα-αφέντη, που αποτέλεσε ένα φυσιολογικό ξέσπασμα και ανάγκη, την δεκαετία του ΄60, αλλά από την τραυματική και εξουσιαστική οδηγία να απορρίψεις και να εξαφανίσεις τον πατέρα ως ύπαρξη. Και όπως μας λέει, και πάλι ο Ρεκαλκάτι: «Πραγματική χειραφέτηση από τον πατέρα δεν σημαίνει απόρριψη της ύπαρξής του. Για να υπάρξεις χωρίς πατέρα, υποστήριζε ο Λακάν, πρέπει να μάθεις να τον αξιοποιείς. Η άρνηση του πατέρα σε αλυσοδένει για πάντα στον πατέρα. (…) απορρίπτοντας (η ρητορική αυτή) την πατρότητα, απορρίπτει και το συμβολικό χρέος που κάνει εφικτή την γενεαλόγηση δια μέσου των γενεών. Η ελευθερία αποσυνδέεται από την ευθύνη και γίνεται ιδιοτροπία, θρίαμβος της διαστροφής».
Έπειτα από την βιαστική «εξαφάνιση του πατέρα», ως κριτήριο ενός δήθεν προοδευτικού πολιτισμού που οδήγησε στην πλήρη αποθέωση της κατανάλωσης, της οικονομίας ως κερδοσκοπικής ύλης και στην κυριαρχία μιας ψευδοδημόσιας σφαίρας, τελικά «όλα σημαίνουν τα πάντα και τίποτα», χωρίς αρχή και τέλος. Και βέβαια ο «θάνατος» του πατέρα, δεν οδήγησε στην εξάλειψη του ανδρικού σωβινισμού, αλλά μάλλον διευκόλυνε και έθρεψε τις συνθήκες διόγκωσής του.
Ο καταναλωτισμός είναι από τις λέξεις που «πετάει» κανείς σε συζητήσεις, εκπομπές και σχολικές εκθέσεις, με την αυτονόητη αντίληψη πως πρόκειται για κάτι κακό, που επιβαρύνει τις ζωές μας και συνιστά ευρύτερη κοινωνική παθογένεια.
Δημοσθένης Παπαδάτος
