Arthur Schopenhauer – Η σημαντικότητα του εαυτού μας

Ο καθένας δεν μπορεί να βρίσκεται σε τέλεια αρμονία παρά μόνο με τον εαυτό του και όχι με τον φίλο του ή την ερωμένη του, καθώς οι διαφορές προσωπικότητας και ιδιοσυγκρασίας επιφέρουν σε κάθε περίπτωση μια, έστω και μικρή, δυσαρμονία.

Ως εκ τούτου, την αληθή, βαθιά ψυχική γαλήνη και τέλεια αταραξία του θυμικού δεν την βρίσκει κανείς παρά μόνο στην μοναχικότητα. Εάν, τώρα, η προσωπικότητα κάποιου είναι μεγάλη και πλούσια, τότε ο άνθρωπος αυτός απολαμβάνει την πλέον ευτυχή κατάσταση που είναι δυνατόν να βρεθεί σ’ αυτόν τον πενιχρό κόσμο.

Ναι, ας το πούμε ανοιχτά: όσο στενά και αν συνδέουν τους ανθρώπους η φιλία, ο έρωτας και ο γάμος, απόλυτα ειλικρινής είναι ο καθένας, σε τελική ανάλυση, μόνο με τον εαυτό του ή το πολύ – πολύ και με το παιδί του.

Από όλα τούτα προκύπτει ότι στην καλύτερη κατάσταση βρίσκεται εκείνος που δεν έχει βασισθεί παρά στον εαυτό του και είναι γι’ αυτόν τα πάντα σ’ όλες τις περιστάσεις. Επιπλέον, όσα περισσότερα έχει κανείς καθ’ εαυτόν τόσα λιγότερα μπορεί να βρει εκτός του.

Ένα κάποιο αίσθημα πλήρους αυτάρκειας είναι αυτό που αποτρέπει τους ανθρώπους μ’ εσωτερική αξία κι εσωτερικό πλούτο να κάνουν τις διόλου ασήμαντες θυσίες που απαιτεί η συναναστροφή μ’ άλλους, πόσο μάλλον να την επιδιώξουν απαρνούμενοι τον εαυτό τους.

Το ακριβώς αντίθετο κάνει τους συνηθισμένους ανθρώπους τόσο κοινωνικούς και καλόβολους: γι’ αυτούς είναι ευκολότερο ν’ αντέξουν άλλους παρά τον εαυτό τους. Σε τούτα δε προστίθεται και το γεγονός πως ό,τι έχει πραγματική αξία δεν εκτιμάται από τους ανθρώπους, ενώ ότι εκτιμάται δεν έχει αξία. Τεκμήριο και συνάμα συνέπεια αυτού αποτελεί ο αποτραβηγμένος βίος κάθε αξιοπρεπούς και εξέχοντος ανθρώπου.

Ο φιλόσοφος Χρήστος Μαλεβίτσης, μια οδυνόμενη πορεία προς τον Θεό

ΜΑΡΙΑ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΔΟΥ ΠΟΘΟΥ

Είμαι ένα πλάσμα εφήμερο, Κύριε,
που το πλήρωσες με τον πόθο της αιωνιότητας

Σήμερα επισφραγίζεται μία πραγματικά υπεράνθρωπη προσπάθεια, ένας αληθινός άθλος, από τους άξιους φίλους του αείμνηστου Χρήστου Μαλεβίτση, που αφιέρωσαν χρόνο απέραντο και μόχθο και πίστη στο μεγάλο έργο του, και ξεπέρασαν δυσκολίες και αντίξοες περιστάσεις, προχώρησαν με μόνη την αγάπη και την αφοσίωση, τη διορατικότητα πως το μέγιστο αυτό έργο έπρεπε να μείνει συμπαγές και αλώβητο για τις γενιές τις επερχόμενες. Μια αγάπη αγιότητας. ‘Ισως γιατί το έργο του Χρήστου Μαλεβίτση έχει μέσα του την αγιότητα, μια οδυνόμενη πορεία προς τον θεό, μια εναγώνια αναζήτηση των δρόμων του θεού. Και αυτό ενέπνευσε την ομάδα των φίλων Χρήστου Μαλεβίτση να φέρει σε πέρας με θυσίες το μέγιστο αυτό επίτευγμα.

Πολύ φτωχός ο λόγος του θαυμασμού μας για τον άθλο που επιτέλεσαν, λόγος ελλιπής. Η ίδια η προσπάθεια τους μεγαλύνει το έργο τους. Εντρύφησαν στο έργο του Χρήστου Μαλεβίτση και έθεσαν σκοπό της ζωής τους να το προστατέψουν από τη λήθη του χρόνου, διανοίγοντας έτσι στη συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου, και όχι μόνο, τις πηγές της σοφίας του που είναι πηγές της αλήθειας του θεού.

Έρχεται κάποια στιγμή στον βίο που συνειδητοποιείς το μέγιστο δώρο της φιλίας. Κι εμένα μου δωρίθηκε η τιμή να έχω υπάρξει φίλη του αείμνηστου Χρήστου Μαλεβίτση, και της Κικής Μαλεβίτση, και να έχω ζήσει από κοντά της αγωνίες που κάθε φορά τον οδηγούσαν σε τούτη ή στην άλλη ακρώρεια του πνεύματος.

Σε μια συνέντευξη που του είχα πάρει για το περιοδικό Διαβάζω, μεταξύ των ερωτημάτων υπήρχαν και δύο που αφορούσαν στην ποίηση του φιλοσοφικού του λόγου και στην υπαρξιακή ή μεταφυσική διάσταση που έδινε στη λέξη “αγγελία”, “αγγέλλω”. Και οι απαντήσεις του ακόμα παιδεύουν τη σκέψη μου. Το πρώτο ερώτημα ήταν: “Σε όλα τα βιβλία σας, ο λόγος είναι φιλοσοφικός αλλά μαζί και ποιητικός. Μια ποίηση περιρρέει όλα τα κείμενά σας και τα φέρνει πιο κοντά στην ανθρώπινη αλήθεια. Πιστεύετε πως οι φιλοσοφικές αλήθειες μπορούν να εκφραστούν με ποίηση;”
Μεταξύ άλλων, είπε: “Βιώνω το ανθρώπινο δράμα ως όλον, και αυτό το όλον προσλαμβάνει τη μορφή της εφημερίας της υπάρξεως στον κόσμο. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να εκφέρει τον τελευταίο του λόγο για το τι του συμβαίνει, όμως μπορεί να σύρει την ύπαρξή του προς το τελευταίο ακρωτήριο, έναντι του μυστηριακού ωκεανού του αγνώστου. Σε αυτό το ακροτελεύτιο σημείο της εγκοσμιότητας φρίσσει και δεν μπορεί να κάμει τίποτε άλλο, από το να εφημερεύει, κρατώντας αναμμένο το κερί της υπάρξεώς του που του εδωρήθη, για όσο χρόνο τούτο θα φέγγει. Διότι σε λίγο θα σβήσει. Και τα πάντα θα βυθιστούν στο σκότος της νύχτας του Θεού. Αυτές οι εμβιώσεις είναι από τη φύση τους ποιητικές”.

Και το δεύτερο ερώτημα ήταν: “Στα βιβλία σας χρησιμοποιείτε συχνά τη λέξη “άγγελμα”. Κάπου λέτε “το πνεύμα αγγέλλει”. Ποια σημασία δίνετε σε αυτό το ρήμα “αγγέλλω;”

Η απάντηση ήταν στέρεη και σχεδόν παραβολική.

“Ο τόπος του πνεύματος είναι η εσωτερικότητα του ανθρώπου. Ο Θεός δεν μιλάει ούτε από τα λουλούδια, ούτε από τα ρυάκια, ούτε από τα βουνά, ούτε από τ’ αστέρια. Μιλάει μόνο μέσα από την ψυχή του ανθρώπου”, είπε.

Ένας υπέροχος αντίλογος: 8 φιλόσοφοι εναντιώνονται στη φιλοσοφία του Καστοριάδη

Πολλές από τις φράσεις του Κορνήλιου Καστοριάδη έμειναν στην ιστορία και στάθηκαν ικανές να επηρεάσουν τον φλοιό της φιλοσοφίας μας. Το μεγαλύτερο ερώτημα που προκαλεί η φιλοσοφία του είναι: Μπορεί όντως η κοινωνία να αυτοθεσμιστεί ; Μπορεί να δημιουργήσει νόμους και θεσμούς χωρίς την παρέμβαση του κράτους; Πολλοί φιλόσοφοι διαφώνησαν και αμφισβήτησαν το κοινωνικό μοντέλο της κοινωνικής αυτοθέσμισης κι όλο το υπόβαθρο που την στερέωσε στα μάτια του Κορνήλιου Καστοριάδη.

Μαρξ (Οι υλικές συνθήκες καθορίζουν τις κοινωνικές δομές)

Ο Μαρξ διαφώνησε μ΄αυτή την σκέψη, η οικονομική βάση (τα μέσα παραγωγής και οι ταξικές σχέσεις) καθορίζει θεμελιωδώς την υπερδομή, η οποία περιλαμβάνει τους νομικούς και πολιτικούς θεσμούς. Επομένως, οι κοινωνίες δεν μπορούν απλώς να αυτοθεσμιστούν. Για τους μαρξιστές, το κράτος είναι απαραίτητο εργαλείο για τη διαχείριση των συγκρούσεων που προκύπτουν από την ταξική πάλη και τις οικονομικές πραγματικότητες.

Μαξ Βέμπερ ( Η ορθολογικη – νομική εξουσία είναι απαραίτητη για την κοινωνική τάξη)

 

Για τον Βέμπερ το κράτος ως ενσάρκωση της νομικής εξουσίας είναι απαραίτητο για την επιβολή των νόμων και την διασφάλιση της τάξης. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ιδεαλιστική αντίληψη του Καστοριάδη πως η κοινωνία αυτοθεσμίζεται μέσω της άμεσης δημοκρατίας ή της συλλογικής αυτονομίας.

Τα παιδιά των φιλοσόφων

Οι περισσότεροι από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους ασκούσαν το ίδιο επάγγελμα: ήταν δάσκαλοι. Η σχέση τους με τους μαθητές τους σε πολλές περιπτώσεις διαρκούσε καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου τους. Τι συνέβη όμως με τα δικά τους παιδιά; Τους δίδαξαν τη φιλοσοφία τους; Το ερώτημα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον αν ρίξουμε φως στη ζωή των φιλοσόφων που θεωρούσαν εαυτούς καθοδηγητές του βίου, σε εκείνους που διαμόρφωσαν μία θεωρία για την ευδαιμονία ως σκοπό της ζωής, που τη δίδαξαν με το υπόδειγμα του δικού τους βίου.

Ένας από τους πρώτους φιλοσόφους, τον 6ο π.Χ. αιώνα, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ενάντια στην αυστηρότητα και μυστικοπάθεια της φιλοσοφίας του, νυμφεύτηκε τη Θεανώ. Φαίνεται ότι έζησαν ευτυχισμένοι μαζί με τα παιδιά τους, φιλοσοφώντας. Ο Πυθαγόρας παρέδωσε τη διεύθυνση της σχολής στη γυναίκα του, Θεανώ, για να την παραδώσει και αυτή με τη σειρά της στα παιδιά της. Ο Διογένης Λαέρτιος επικαλείται μία επιστολή όπου η κόρη του Πυθαγόρα, Δαμώ, επαινείται, καθώς ακολούθησε την εντολή του πατέρα της να «μην βγουν από το σπίτι τα υπομνήματα του Πυθαγόρα, ενώ θα μπορούσε να το κάνει κερδίζοντας πολλά χρήματα». Όπως σχολιάζει στη συνέχεια «η ίδια θεωρούσε την πενία και τις πατρικές εντολές πολυτιμότερες από τον χρυσό, παρά το γεγονός ότι ήταν γυναίκα» (8.42). Αλλά και ο γιος του Πυθαγόρα, Τηλαύγης, διαδέχθηκε τον ίδιο στη σχολή και υπήρξε δάσκαλος του μεγάλου Εμπεδοκλή. Ο πρώτος ιδρυτής ολόκληρης σχολής λοιπόν δημιούργησε μία οικογενειακή παράδοση – τη συνέχεια της οποίας δε γνωρίζουμε. Η αρχή όμως έχει γίνει. Γυναίκες μπορούν να διοικούν σχολές και να κρατούν κρυφά τα διδάγματα. Τι γίνεται όμως στη συνέχεια;

Πολλοί φιλόσοφοι δεν νυμφεύτηκαν (Πλάτωνας, Επίκουρος, Ζήνων ο Κιτιεύς). Η φιλοσοφία χρειάζεται ελεύθερο χρόνο. Η διαλεκτική συζήτηση, η μελέτη των έργων, η έρευνα της φύσης δεν απαιτούν απλώς χρόνο, αλλά την αφοσίωση του φιλοσόφου. Η φιλοσοφία και η ζωή είναι ένα. Βέβαια, κανείς δεν περιμένει από έναν άντρα να ασχοληθεί με το μεγάλωμα των παιδιών τον 5ο και τον 4ο π.Χ. αιώνα. Ίσως όμως με την ανατροφή των παιδιών; Εξάλλου, στις τόσες θεωρίες που διαμόρφωσαν η παιδεία αποτελεί πάντοτε το επίκεντρο. Οι φιλόσοφοι αρχίζουν να εργάζονται κυρίως ως δάσκαλοι. Ακόμη και οι σχολάρχες διδάσκουν. Τον 4ο π.Χ. αιώνα, όποιος ήθελε να θεωρείται μορφωμένος έπρεπε να φοιτήσει σε μία φιλοσοφική σχολή.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, περιφέρεται ο Σωκράτης στην αγορά της Αθήνας. Η περίπτωσή του είναι πρωτόγνωρη. Δε χρειάζεται τίποτε το υλικό, ούτε καν πληρώνεται για τα μαθήματά του. Και όμως. Οι πλουσιότεροι και πιο δημοφιλείς νέοι της εποχής τον ακολουθούν πιστά, για να διδαχθούν από αυτόν. Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Σωκράτης καταδικάζεται σε θάνατο, στα 70 του χρόνια, και αφήνει πίσω του την οικογένειά του, τη σύζυγό του (παντρεύτηκε δύο φορές) και τα τρία του παιδιά. Στην πλατωνική «Απολογία» ο κατηγορούμενος Σωκράτης, αστειευόμενος, αναφέρεται στα παιδιά του, τα οποία ουδέποτε χρησιμοποίησε «για να τον λυπηθούν» οι Αθηναίοι ώστε να επηρεάσει την ετυμηγορία του δικαστηρίου:

Ανάμεσα στη φιλοσοφία και τη θεολογία

Ζωγραφική: Νεκτάριος Αντωνόπουλος

Γιώργος Γρηγορίου

Κείμενα, Χρήστος Γιανναράς

Χρήστος Γιανναράς και Ζαν- Λυκ Μαριόν.

Δύο συγγενείς πορείες, δύο ανάλογες αντιδράσεις

Χρήστος Γιανναράς. Από τον «θάνατο του Θεού» στην αποφατική θεολογία

Για τον Χρήστο Γιανναρά ο Φρειδερίκος Νίτσε (Friedrich Nietzsche) υπήρξε ο φιλόσοφος-προφήτης της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας[1]. Είχε το χάρισμα της πρόβλεψης και της προαγγελίας. Διακρινόταν για την οξυμμένη αντιληπτικότητά του και είχε τη ικανότητα της οξυδέρκειας. Στο βιβλίο του Η θέληση για δύναμη (Der Wille zur Macht), το 1887, σημειώνει ο Γιανναράς, ο Γερμανός φιλόσοφος εκθέτει το δικό του αφήγημα για την επερχόμενη ιστορία των δύο επομένων αιώνων. «Περιγράφω», αναφέρει εκεί, «αυτό που έρχεται και νομοτελειακά θα συμβεί. Περιγράφω την ανάδυση του μηδενισμού· ενός μηδενισμού που αποδίδω στον Χριστιανισμό· σ’ αυτήν την μηδενιστική θρησκεία».

Φωτογραφία: Βασίλης Γόνης

Προκειμένου να κατανοήσουμε τι εννοεί ο Νίτσε όταν χαρακτηρίζει τον Χριστιανισμό «μηδενιστική θρησκεία», θα πρέπει, μας λέει ο Γιανναράς, να λάβουμε υπ’ όψιν μας τις δύο εκδοχές της χριστιανικής θρησκείας που είχε γνωρίσει ο Γερμανός φιλόσοφος: τη ρωμαιοκαθολική και την προτεσταντική. Υπό τις δύο αυτές εκδοχές, γράφει, δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο Νίτσε γνωρίζει και αναφέρεται σε μία θρησκεία νοησιαρχική και ηθικιστική[2]. Αυτή είναι η θρησκεία που ονομάζει θρησκεία του μηδενός. Αυτής της θρησκείας «ο Θεός πέθανε» και τον Θεό αυτόν «τον σκοτώσαμε εμείς», θα γράψει στο έργο του Η χαρούμενη Επιστήμη (Die fröhliche Wissenschaft).

Για τον Γιανναρά, το διορατικό χάρισμα του Νίτσε συνίσταται στην πιστοποίηση ότι ο Θεός του, ο Θεός που πέθανε, είναι ο Θεός του μεσαιωνικού Χριστιανισμού. Η περί του θεού αυτού ήδη νεκρή νοητική κατασκευή είναι εκείνη που πέθανε· και φονείς του Θεού αυτού είμαστε όλοι εμείς· εμείς που δεχτήκαμε να επαληθεύεται η ύπαρξή του από την «ορθότητα» της συλλογιστικής μας μεθόδου, εμείς που μεταποιήσαμε τον Θεό σε νεκρό νοητικό είδωλο[3]. Το «ο Θεός πέθανε» σημαίνει ότι ο χριστιανικός Θεός, ο Θεός της χριστιανικής μεταφυσικής, είναι πλέον ένα νεκρό πλάσμα του νου, μία αφηρημένη έννοια, μία ειδωλοποιημένη συμβατική αξία. Το προφητικό κήρυγμα του Νίτσε για τον «θάνατο του Θεού» είναι μια άρνηση που μηδενίζει τα «νοητά είδωλα του Θεού» δίχως να αποκαλύπτει κάποια αλήθεια στη θέση τους. Πρόκειται για έναν ειδωλοκλαστικό αποφατισμό, που με τη μορφή του μηδενισμού εμφανίζεται ως η εσωτερική κρίση της δυτικής μεταφυσικής· μιας μεταφυσικής, η οποία στηριζόμενη στην αλλοτριωμένη από τον σχολαστικισμό αριστοτελική γνωσιοθεωρία, οικοδομείται επάνω στην προϋπόθεση της ύπαρξης του Θεού, ενώ σταδιακά τον αποκλείει από την παρουσία του στον κόσμο. Ο Θεός ταυτίζεται με τη νοητική σύλληψη της απρόσωπης και αφηρημένης πρώτης αιτίας του κόσμου ή της απόλυτης αυθεντίας στην Ηθική. Και στις δύο περιπτώσεις η ύπαρξή του είναι μία νοητική αναγκαιότητα κατοχυρωμένη με αποδεικτική επιχειρηματολογία[4], αλλά άσχετη με την ιστορική εμπειρία και την υπαρκτική περιπέτεια του ανθρώπου [5].

Δημόκριτος: «Περί ευθυμίας»

«[Για τον Δημόκριτο] σκοπός της ζωής είναι η ψυχική γαλήνη (τέλος δ᾽ εἶναι τὴν εὐθυμίαν), η οποία δεν ταυτίζεται με την ηδονή, όπως πιστεύουν κάποιοι που παρανόησαν τα διδάγματά του, αλλά η κατάσταση κατά την οποία η ψυχή ζει με γαλήνη και σταθερότητα, χωρίς να ταράζεται από κανέναν φόβο ή δεισιδαιμονία ή από κάποιο άλλο πάθος»

Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων 9.7.45

Ο Δημόκριτος αποτελεί μία ιδιάζουσα περίπτωση στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Εμφανίζεται στο προσκήνιο χάρη στην ατομική του θεωρία, μία εξαιρετική σύλληψη της δομής του κόσμου από «άτομα και κενό». Αλλά, αυτή δεν είναι η μοναδική του συμβολή στη φιλοσοφία. Πέρα από την έρευνα της φύσης, ο Δημόκριτος ασχολήθηκε με την Ηθική, ξεκινώντας πρώτος τη συζήτηση για τον σκοπό της ζωής. Υπήρξε πολυγραφότατος, αν και τα βιβλία που δημοσίευσε, ακολουθώντας την «τύχη» των περισσότερων έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, έχουν χαθεί. Εντούτοις, η θεωρία του αναμφίβολα ήταν γνωστή και παρέμεινε δημοφιλής, όπως δείχνουν οι πηγές, κατά τα ελληνιστικά χρόνια, ενώ φαίνεται ότι άσκησε την επιρροή της σε όλες τις θεωρίες βίου που ακολούθησαν (Κυνισμός, Στωικισμός, Επικουρισμός). Ο Αβδηρίτης φιλόσοφος δε θα προβεί σε γενικόλογες παρατηρήσεις, αλλά θα διαμορφώσει έναν συμβουλευτικό λόγο που βρίθει πρακτικών συμβουλών. Φαίνεται ότι το βιβλίο του «Περί ευθυμίας» ξεκινούσε ως εξής:

«O άνθρωπος που έχει σκοπό την ευθυμία (τὸν εὐθυμεῖσθαι μέλλοντα) δεν πρέπει να κάνει πολλά […] ούτε να κάνει πράγματα που θα ξεπερνούν τις δυνατότητές του και τη φύση του. […] ώστε ακόμη κι αν η τύχη βρεθεί μπροστά του και τον οδηγήσει να θέλει περισσότερα, αυτός τα βάζει στην άκρη και δεν αναλαμβάνει περισσότερα από τις δυνατότητές του» (Δημόκριτος, απ. 3)

Ποιες είναι οι τύχες του στοχασμού στη σημερινή Ελλάδα;

Ποιες είναι οι τύχες του στοχασμού στη σημερινή Ελλάδα; Ακούγεται ο λόγος της φιλοσοφίας, των κοινωνικών επιστημών, της θεολογίας, των ανθρωπιστικών σπουδών στη δημόσια σφαίρα; 

Πώς προσλαμβάνεται και από ποιους, διεξάγεται ουσιαστικός διάλογος πάνω τους, ποια είναι η επιρροή των ιδεών που διακινούνται;

Αυτά ήταν τα θέματα που τέθηκαν στη δημόσια συζήτηση για τη «Σκέψη στην Ελλάδα σήμερα» που διεξήχθη στις 16 Ιουλίου στον Αίθριο Χώρο του Θεάτρου Κυδωνία, στις εφετινές «Νύχτες του Ιουλίου». Εισηγητές ήταν ο Κώστας Ανδρουλιδάκης, ο Σωτήρης Γουνελάς και η Ιωάννα Τσιβάκου και συντονιστής της συζήτησης ο Κώστας Κουτσουρέλης. 

Την εισήγηση του Κ. Ανδρουλιδάκη που δημοσιεύουμε παρακάτω, θα ακολουθήσουν προσεχώς οι ομιλίες των άλλων δύο συνεισηγητών. — ΝΠ

~.~

του ΚΩΣΤΑ ΑΝΔΡΟΥΛΙΔΑΚΗ

Υπάρχει ένα είδος πολυάσχολων στη Ρώμη, που τρέχουν
εδώ κι εκεί καταϊδρωμένοι, έχουν σαν ασχολία τους
την απραξία, ασθμαίνουν χωρίς λόγο, κι ενώ κάνουν
πολλά δεν κάνουν τίποτα.
— ΦΑΙΔΡΟΣ, Ανέκδοτα κατά τον τρόπο του Αισώπου [1]
Κι όμως πρέπει να λογαριάσουμε κατά πού προχωρούμε
— ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ, «Ένας γέροντας στην ακροποταμιά»

Τα ερωτήματα που τέθηκαν ως αφετηρία για τη συζήτησή μας είναι: Ποιες είναι οι τύχες του στοχασμού στη σημερινή Ελλάδα; Ακούγεται ο λόγος της φιλοσοφίας, των κοινωνικών επιστημών, της θεολογίας, των ανθρωπιστικών επιστημών στη δημόσια σφαίρα; Πώς προσλαμβάνεται και από ποιους, διεξάγεται ουσιαστικός διάλογος, ποια είναι η επιρροή των ιδεών που διακινούνται;

ΕΔΩ διαβάστε όλη την ανάρτηση από το ΝΕΟΝ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ

Π.Νέλλα :Ο Θάνατος του Θεού και η Ανάσταση του ανθρώπου ( Κείμενα για την Ανάσταση από τον ΓΕΡΟΜΟΡΙΑ)

Ο Π.Νέλλας υπήρξε ένας σπουδαίος θεολόγος και ιδρυτής του περιοδικού "Σύναξη".Ακριβώς επειδή τα κείμενα του όπως αυτό , που αναπαράγουμε από την ιστοσελίδα "Αντίφωνο", είναι σημαντικά και μαρτυρούν μια σημαντική θεολογική και θύραθεν παιδεία , αφορούν καίρια καθένα που στοχάζεται για την μοίρα του ανθρώπου.

Παναγιώτης Νέλλας

Ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνα ἀπό τά κεντρικά θέματα ὄχι μόνο τῆς σύγχρονης δυτικῆς φιλοσοφίας καί λογοτεχνίας, ἀλλά καί τῆς ἴδιας τῆς θεολογίας. Τά τελευταῖα χρόνια γράφτηκαν χιλιάδες σελίδες σχετικές μ᾽ αὐτό, ἀνέβηκαν ἔργα στό θέατρο, γυρίσθηκαν ταινίες, τό θέμα ξέφυγε ἀπό τά μελετητήρια τῶν εἰδικῶν καί ἀπασχολεῖ τό εὐρύτερο κοινό. Τό σύντομο αὐτό δοκίμιο ἔχει σκοπό νά δώσει, στήν ἀρχή μιά γενική ἐνημέρωση καί μιά ἑρμηνεία γιά τό φαινόμενο, καί νά προσπαθήσει στή συνέχεια, ἀφοῦ τό τοποθετήσει μέ βάση τά ὀρθόδοξα κριτήρια, νά σκιαγραφήσει τή συμβολή, πού θά μποροῦσε νά προσφέρει ἡ Ὀρθοδοξία συμμετέχοντας στή σχετική συζήτηση.

Στό χῶρο τῆς φιλοσοφίας τό θέμα ἀρχίζει μέ τό Nietzsche, γιά τόν ὁποῖο, ὅπως εἶναι γνωστό, ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ ἀποκαλύπτεται καί ταυτόχρονα εἶναι ταυτόσημος μέ τήν ἀνατροπή ὅλων τῶν ἀξιῶν, ὁλόκληρης τῆς ὑπεραισθητῆς περιοχῆς σύμπαντος τοῦ κόσμου τῶν ἰδεῶν καί τῶν ἰδανικῶν. Μοναδική καί ὕψιστη ἀξία μένει γιά τό Nietzsche ὁ ἄνθρωπος, ὁ ″ὑπεράνθρωπος″: «Ποῦ εἶναι ὁ Θεός;» Γράφει ἤδη στά 1882. «Θά σᾶς τό πῶ ἐγώ. Τόν σκοτώσαμε. Ἐμεῖς ὅλοι εἴμαστε οἱ φονιάδες του... ὁ Θεός εἶναι νεκρός... ὁ Θεός θά μείνει νεκρός. Τί ἄλλο εἶναι οἱ ἐκκλησίες παρά οἱ τάφοι καί τά μνήματα τοῦ Θεοῦ;»

Ὁ Nietzsche στήν ἐποχή του ἀναγκάζεται νά βάλει τά λόγια αὐτά στό στόμα ἑνός τρελοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλά ὁ Sartre ἐπαναλαμβάνει μέ πλήρη ἄνεση τό ἴδιο κήρυγμα κατά τήν ἔναρξη τοῦ Β’ παγκοσμίου πολέμου, μιλώντας σέ μιά δημόσια συγκέντρωση στή Γενεύη: «Κύριοι, ὁ Θεός πέθανε. Σᾶς ἀναγγέλλω, κύριοι, τό θάνατο τοῦ Θεοῦ.»

Τό τί σημαίνει γιά τήν ἄθεη ὑπαρξιακή φιλοσοφία ὁ θάνατος τοῦ Θεοῦ, μᾶς τό ἀποκαλύπτει μέ ἐνάργεια ἡ ἀντίστοιχη λογοτεχνία. Ἀφοῦ δέν ὑπάρχει Θεός, ἄρα δέν ὑπάρχει παρά ἡ βιολογική ζωή. Μέ διονυσιακή ἀγαλλίαση ὁ Camus ὑμνεῖ στά πρῶτα του ἔργα τό μεγαλεῖο καί τή χαρά αὐτῆς τῆς ζωῆς.τήν ὁμορφιά πού κλείνει μέσα της μιά ζεστή μέρα στήν ἀκροθαλασσιά, μιά χειμωνιάτικη νύχτα, πού ἡ οἰκογένεια εἶναι μαζεμένη γύρω στή φωτιά. Ἀλλά ἡ βιολογική ζωή εἶναι ἡ ″ἐν φθορᾷ ζωή″ καί ὁ ἴδιος ὁ Camus ὅσο προχωρεῖ, ἀνακαλύπτει μέσα στή ζωή τό σαράκι αὐτό τῆς φθορᾶς, πού κλέβει τή χαρά, πού ἀπομυζᾶ τήν οὐσία καί ἀφήνει ἀνούσια καί ἀνόητη τή ζωή, πού δημιουργεῖ μέσα στόν ἄνθρωπο τήν αἴσθηση τοῦ χάους καί τοῦ κενοῦ, πράγμα πού τόσο ἔντονα περιγράφεται στόν «Ξένο», καί πού ὁ Sartre μέ τόση ἐπιτυχία ὀνομάζει στό ὁμόνυμο ἔργο του «Ναυτία».

Τα φιλοσοφικά θεμέλια του φιλελευθερισ

Ευάγγελος Κοροβίνης

Στις 4/7/23 στον ιστότοπο Katehon και στα πλαίσια σεμιναρίου του ινστιτούτου Κωνσταντινουπόλεως αναρτήθηκε απομαγνητοφωνημένη ομιλία της Natalia Viktorovna Melentyeva για τα φιλοσοφικά θεμέλια του φιλελευθερισμού. Βρήκα αυτήν την εκτενή ομιλία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σπεύδω να καταθέσω μια περίληψη της:

Ο φιλελευθερισμός ισχυρίζεται ότι το άτομο είναι μέτρο όλων των πραγμάτων. Από που προήλθε όμως η ιδέα του ατόμου; Ο όρος άτομο χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει την τρίτη τάξη της κλασικής αρχαιοελληνικής ταξινόμησης του επιστητού σε γένη-είδη-άτομα. Το γένος χωρίζεται σε είδη και το είδος σε άτομα. Σημειωτέον ότι στον Δημόκριτο και τον Επίκουρο απαντάται μια αποκλίνουσα προς την κλασική ταξινόμηση προσέγγιση. Άτομα για αυτούς τους δύο φιλοσόφους δεν είναι κατά κανένα τρόπο τα μεμονωμένα σύνθετα όντα, αλλά τα αδιαίρετα μικρά σωματίδια που δεν συλλαμβάνονται από τις αισθήσεις.

Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης διακρίνουν δύο όψεις στην διαδικασία μετάβασης από το είδος στο άτομο, στην διαδικασία δηλαδή της εξατομίκευσης: α) την ενεργητική, την σταδιακή μορφοποίηση του είδους σε συγκεκριμένα άτομα και β) την παθητική, το αποτέλεσμα και το τελικό προϊόν της διαδικασίας της εξατομίκευσης, μια συγκεκριμένη ενιαία οντότητα.

Οι Έλληνες κλασικοί έδιναν πολύ μικρότερη σημασία στην παθητική πλευρά της διαδικασίας της εξατομίκευσης σε σχέση με την ενεργητική. Στην συνέχεια, όμως, και συγκεκριμένα στην ρωμαϊκή εποχή, με αφετηρία τον Κικέρωνα, το τελικό αποτέλεσμα της διαδικασίας της εξατομίκευσης ονομάσθηκε individuum και κατανοήθηκε ως άτομο προικισμένο με την ιδιότητα του αδιαίρετου κατά αναλογία με το άτομο του Δημόκριτου. Στον Αριστοτέλη αντίθετα το αδιαίρετο του ατόμου δεν τονίζεται και δεν ανυψώνεται σε ουσιώδες χαρακτηριστικό του μεμονωμένου όντος.

HANS JONAS Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ‘ΕΥΘΥΝΗΣ’ (1)

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ  ΜΙΑΣ ΗΘΙΚΗΣ  ΓΙΑ  ΤΟΝ                         

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ  ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

           Στα παιδιά μου, Ayalah, Jonathan, Gabrielle

                                      Πρόλογος

     
 Ο οριστικά αποδεσμευθείς Προμηθέας,  που του δίνει άγνωστες μέχρι τώρα δυνάμεις η επιστήμη και ακαταπόνητη ώθηση η οικονομία, καλεί για μιαν ηθική, που να συγκρατή με εκούσια χαλινάρια απ’ το να γίνη ολέθρια καταστροφικός ο άνθρωπος. Το ότι μετεστράφη σε απειλή η υπόσχεση τής μοντέρνας τεχνικής, ή ότι συνδέθηκε αναπόσπαστα με την απειλή αυτή η τεχνική, αποτελεί και την αφετηριακή θέση τού βιβλίου.  Μια ‘θέση’ που ξεπερνά τη διαπίστωση τής φυσικής απειλής. Η προοριζόμενη για την ανθρώπινη ευτυχία υποταγή τής φύσης οδήγησε, με την υπερβολή μιας ‘επιτυχίας’, που εκτείνεται και στην ίδιαν την ανθρώπινη πλέον φύση, στη μεγαλύτερη πρόκληση που έχει ποτέ προκύψει, απ’ την ίδιαν του τη δράση, στο ανθρώπινο Είναι. Είναι όλα ‘μοντέρνα’ εδώ, ανόμοια με τα μέχρι τώρα, τόσο ως προς το είδος όσο και ως προς τα μεγέθη: Αυτό που μπορεί να κάνη σήμερα ο άνθρωπος, και το οποίο είναι κατόπιν υποχρεωμένος, κατά την ακαταμάχητη εξάσκηση αυτής τής ‘δυνατότητας’ να κάνη, δεν έχει το όμοιό του στην παρελθούσα εμπειρία. Στην οποίαν και ήταν προσαρμοσμένη κάθε  ‘σοφία’ περί σωστής συμπεριφοράς μέχρι τώρα. Δεν μας διδάσκει άρα λοιπόν καμμιά παραδεδομένη ηθική για τους κανόνες τού «καλού» και του «κακού», τους οποίους και θα πρέπη να ‘δεχτούν’ οι εντελώς νέοι τρόποι ισχύος και τα πιθανά ‘δημιουργήματά’ τους. Η ‘νέα περιοχή’ συλλογικής πράξης, στην οποία και εισήλθαμε με την υψηλή λεγόμενη τεχνολογία, είναι ακόμα ‘ουδέτερη ζώνη’ για την ηθική θεωρία.

      Σ’ αυτό το κενό (το οποίο είναι ταυτόχρονα και το κενό τού σημερινού σχετικισμού τών αξιών) παίρνει και η παρούσα προσπάθεια τη θέση της. Τί μπορεί να χρησιμεύση ‘εδώ’ ως πυξίδα; Μα ο ίδιος ο προβλεπόμενος κίνδυνος! Στις αστραπές του που έρχονται απ’ το μέλλον, στην εμφάνιση τού πλανητικού μεγέθους και τού ανθρώπινου ‘ναυαγίου’ αυτού τού μέλλοντος, μπορούν να ανακαλυφθούν πρώτ’ απ’ όλα οι ηθικές αρχές, απ’ τις οποίες και θα προέλθουν οι νέες υποχρεώσεις τής καινούργιας ισχύος. Αυτό το ονομάζω «παρουσία (Heuristik) τού φόβου»: Είναι η προβλεπόμενη κατ’ αρχάς παραμόρφωση τού ανθρώπου που μας βοηθά στο να προφυλάξουμε απ’ αυτήν ακριβώς την παραμόρφωση την έννοια τού ανθρώπου. Γιατί γνωρίζουμε κατ’ αρχάς τί είναι αυτό που διακυβεύεται, όταν γνωρίζουμε ότι ακριβώς διακυβεύεται. Και καθώς δεν πρόκειται  εδώ μόνο για την ανθρώπινη μοίρα, αλλά και για την ανθρώπινη εικόνα, όχι μόνο για τη φυσική επιβίωση, αλλά και για την ακεραιότητα τής ύπαρξης, έτσι πρέπει να είναι όχι μόνο μια ηθική τής ευφυίας, αλλά και μια ηθική τού σεβασμού, η ηθική που καλείται να προστατεύση και την επιβίωση και την ακεραιότητα.

      Η θεμελίωση μιας τέτοιας ηθικής, που δεν συνδέεται πλέον μόνο με τη σημερινή και ‘άμεση’ συνανθρωπότητα, πρέπει να επεκτείνεται και στη μεταφυσική, απ’ την οποία και μόνο μπορεί να προκύψη το ερώτημα, γιατί πρέπει να υπάρχουν άραγες γενικώς στον κόσμο άνθρωποι: γιατί να είναι άρα προστακτικό, να εξασφαλισθή η ύπαρξή τους για το μέλλον. Υποχρεώνει η περιπέτεια τής τεχνολογίας με τα ακρότατα εγχειρήματά της σ’ αυτό το εγχείρημα ακρότατης συνείδησης ή συλλογισμού.  Θα επιχειρηθή λοιπόν μια τέτοια θεμελίωση εδώ, αντίθετα (μάλιστα…) στη θετικιστικο-αναλυτική παραίτηση τής σύγχρονης φιλοσοφίας. Και θα ξετυλιχτούν εκ νέου οντολογικά τα παλαιά ερωτήματα για τη σχέση Είναι και Οφείλειν, αιτίας και σκοπού, φύσεως και αξίας, ώστε να θεμελιωθή πέρα απ’ τον αξιακό υποκειμενισμό, στο Είναι, το καινούργιο χρέος τού ανθρώπου.

      Το πραγματικό θέμα είναι ωστόσο αυτό το ίδιο το καινούργιο χρέος, που συμπεριλαμβάνεται στην έννοια ή τον όρο τής ευθύνης. Χωρίς να είναι βέβαια ένα καινούργιο φαινόμενο στον χώρο τού ήθους, δεν είχε ωστόσο ποτέ ένα παρόμοιο αντικείμενο η ευθύνη, και δεν απασχόλησε επίσης παρά ελάχιστα μέχρι τώρα την ηθική θεωρία. Ήταν τόσο περιορισμένες η γνώση και η δύναμη, ώστε δεν περιελάμβαναν την πρόβλεψη για το απώτερο μέλλον, και ούτε βέβαια ολόκληρη την οικουμένη υπό τήν συνείδηση τής ίδιας τής δικής μας αιτιότητας. Αντί για την άσκοπη ‘μαντεία’ μεταγενέστερων συνεπειών σε μιαν άγνωστη μοίρα, συγκεντρωνόταν η ηθική στην ποιότητα τού ήθους τής ίδιας τής στιγμιαίας πράξης, όπου και έπρεπε να προσεχθή το δίκαιο τού πλησίον. Στους καιρούς τής τεχνολογίας η ηθική έχει όμως μπροστά της πράξεις (και όχι μόνον τού μεμονωμένου υποκειμένου), που ‘εκτείνονται’ χωρίς προηγούμενο παράδειγμα αιτιατά στο μέλλον, συνοδευμένες από μιαν πρόγνωση, που ξεπερνά κατά πολύ, ατελής όπως πάντα, κάθε τι το παραδεδομένο. Κοντά σ’ αυτό και το μέγεθος των ‘μακρινών’ επιδράσεων, αλλά συχνά και η μη αντιστρεψιμότητά τους. Όλ’ αυτά φέρνουν την ευθύνη στο κέντρο τής ηθικής, και μάλιστα με τέτοιους χρονικούς και τοπικούς ορίζοντες, αντίστοιχους προς εκείνους τών (‘τεχνολογικών’…) πράξεων. Γι’ αυτό και η ελλείπουσα μέχρι τώρα θεωρία τής ευθύνης αποτελεί το κέντρο τού παρόντος έργου.

      Απ’ τη διευρυμένη μελλοντική διάσταση τής σημερινής ευθύνης προκύπτει και το τελικό μας θέμα: η ουτοπία. Η παγκόσμια τεχνολογική δυναμική προόδου κρύβει και έναν υπονοούμενον ουτοπισμό εντός της, τουλάχιστον ως προς την τάση της, αν όχι και στο πρόγραμμά της. Και η μία, ήδη υπάρχουσα ηθική με παγκόσμια μελλοντική προοπτική, ο μαρξισμός, ανέδειξε, σε συνδυασμό ακριβώς με την τεχνική, σε σαφή σκοπό τήν ουτοπία. Κάτι που μας αναγκάζει σε μια διεξοδική κριτική τού ουτοπικού ιδεώδους. Καθώς δέ ‘αναλαμβάνει’ αρχαιότατα όνειρα τής ανθρωπότητας, και μοιάζει μάλιστα να διαθέτη   σήμερα καί την τεχνική και τα μέσα για να μετατρέψη σ’ ένα εγχείρημα το όνειρο, κατέστη πλέον ο ‘άσκοπος’ προηγουμένως ουτοπισμός η πιο επικίνδυνη – επειδή είναι ακριβώς και ιδεαλιστική – προσπάθεια τής σημερινής ανθρωπότητας. Απέναντι στην αδιακρισία τών σκοπεύσεών του, που απατώνται και πλανώνται τόσο οικολογικά όσο και ανθρωπολογικά (με αποδεδειγμένο το πρώτο, και αναδεικνυόμενο φιλοσοφικά το δεύτερο), η αρχή τής ευθύνης αντιπαραθέτει την πιο μετριόφρονα εργασία, που επιτάσσουν ο φόβος και ο σεβασμός: να διαφυλαχθή για τον άνθρωπο, στην παραμένουσα αμφισημία τής ελευθερίας του, που δεν μπορεί  να την αναιρέση ποτέ καμμιά αλλαγή τών περιστάσεων, η ακεραιότητα τού κόσμου του και τής ύπαρξής του απέναντι στις υπερβάσεις τής ισχύος του.

Χριστιανοσωκρατικοαντιπλατωνικόν

από Νίκος Τουλαντάς

Όταν το τελευταίο έργο σου είναι οι Νόμοι, σε επίπεδο κυκνείου άσματος, σε ώρα κατάθεσης σύνοψης της σπουδής που προτείνεις λοιπόν, με τις πράξεις και τους (δια)λόγους σου, στον συνάνθρωπό σου να μιμηθεί, τότε, κάτι δε πήγε καλά. Ο Πλάτων παραμένει «ο Πλάτων!» κυρίως λόγω Μουσικής (γλώσσας, ύφους, ρυθμού, επιμέρους συλλήψεων). Ο Πλάτων κατέληξε να είναι επιλεκτικά απαλόψυχος απέναντι στα προσωπικά και κοινοτικά προβλήματα. Δεν ήτανε Σωκράτης. Και, μέσω του Ξενοφώντειου Σωκράτη, βρίσκω τον τελευταίο όχι μόνο ως μία κατάσταση εναρέτου προ Χριστού χριστιανού (ασκητή) όπως λέγεται, αλλά έως και μία περίπτωση «πάσχισης του Θεού», όπως την περιγράφουν τα πατερικά. Ήταν το Έν, βέβαια.

Ο Πλάτων έγινε Πάπας στο τέλος. Και, όλως παραλλήλως, για διοικητικούς, παιδαγωγικούς και θρησκευτικούς λόγους κυρίως. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μία περίπτωση προτάσεως της καταταγής του στο αγιολόγιο της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας (από μαθητές του Πλήθωνα). Όμως ο Πλάτων ήταν πολύ σκληρός με τους θρησκευτικούς παραβάτες (Νόμοι 907D-909D), και πολύ σίγουρος πως τα άστρα είναι θεότητες που τους πρέπουνε θυσίες κι αφοσίωση (821B-D), και δεχόμαστε, συνειδητά αποσπασματικά το έργο του γιατί είναι πραγματικά ένας μεγάλος στοχαστής. Αλλά και τί δάσκαλο είχε!

Πρέπει να στοχαστούμε πως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, όλη η στόφα των Μεγανόων του Χρυσού Αιώνα και όχι μόνο αυτού, περνούσαν καλά με τις απασχολήσεις τους, την έβρισκαν στον βασανισμό της παιδαγωγίας τους, και εκ της τιμιότητός τους εκφέραν την ανάλογη λογική μετοχή τους. Δεν αμφιβάλλουμε ακούγοντας τους δασκάλους που μιλούν για τις υποθέσεις τους, όταν σου λένε, π.χ., πως η νεότερη φιλοσοφία «δεν είναι παρά σχόλια στον Πλάτωνα» (A. N. Whitehead via Ζ. Λορεντζάτος/Φιλοσοφία και Επιστήμη).

*

Ο Σωκράτης ήταν όσιος.

Το σημείο της «πάσχισης» του Σωκράτη, το «χριστιανικό» σημείο που προδίδει τον φιλόσοφο, είναι πως δεν είναι μόνος, δεν αρχίζει και πεθαίνει με τον εαυτό του: το δαιμόνιο, η «φωνή». Αυτό το σημείο μαρτυρεί μία κατάσταση φωτισμού, όχι επιδεικτικού ασκητισμού ή προσωπικής διδασκαλίας∙ μαρτυρεί την φυσικότητα του κόσμου∙ μαρτυρεί την επίτευξη της άμεσης πληροφορίας και κραταιάς ως προς τη σιγουριά της∙ και επειδή ακριβώς ξέρει τον κόσμο που τον ξεπερνά, όταν λέει ότι δεν γνωρίζει τίποτα, πάλι αυτό (το Έν υπάρχει και δρα μέσα μας) μαρτυρά. Και είναι (ή όχι – ό,τι βλέπει ο καθένας) το ανάλογο με το του Χριστού (Λουκ. 12,11-12): «ὅταν δὲ προσφέρωσιν ὑμᾶς ἐπὶ τὰς συναγωγὰς καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, μὴ μεριμνᾶτε πῶς ἢ τί ἀπολογήσησθε ἢ τί εἴπητε· τὸ γὰρ Ἅγιον Πνεῦμα διδάξει ὑμᾶς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἃ δεῖ εἰπεῖν». Γιατί είναι ανάλογο; Διασκευάζω από την Απόλογία Σωκράτους του Ξενοφώντα:

''ΜΗΛΟ: Ο ΑΠΟΚΡΥΦΟΣ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ''

Το μήλο ως καρπός συνδέεται από την αρχαιότητα έως σήμερα με πολλές συμβολικές μυθολογικές ιστορίες, με προεξέχουσα αυτή του κήπου των πρωτόπλαστων στον κήπο του Παραδείσου. Το παράδοξο είναι πως το μήλο δεν αναφέρεται ως ο απαγορευμένος καρπό, στην παλαιά διαθήκη. Για ποιό λόγο επικράτησε λοιπόν το μήλο ως ο απαγορευμένος καρπός;

Ως εισαγωγή στο θέμα θα χρησιμοποιήσω ένα απόσπασμα του Χρήστου Μαλεβίτση από το δοκίμιο του “ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΗ” από το βιβλίο του: “ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΩΝ ΕΣΠΕΡΙΔΩΝ” (1984 Εκδόσεις IMAGO):

«Οι δύο πόλοι, γύρω από τους οποίους στρέφεται το μεγαλείο και το δράμα του ανθρώπου είναι η γνώση και η δύναμη. Αλλά για τον άνθρωπο η δύναμη προέρχεται από τη γνώση. Γι’ αυτό εν τέλει το δράμα παίζεται στο επίπεδο της γνώσης. Η κοσμοϊστορική σημασία της γνώσης έγινε αντιληπτή από τα πανάρχαια χρόνια. Γι’ αυτό, τόσο το πνεύμα του Ισραήλ όσο και της Ελλάδος, έθεσαν το ζήτημα στο υψηλό επίπεδο της ρήξεως του ανθρώπου με το θείο. Και έχομε στη Βίβλο την εκμύθευση του δέντρου της γνώσεως, ενώ στην Ελληνική μυθολογία έχομε την εκμύθευση της αρπαγής της φωτιάς από τους θεούς, με αυτουργό τον Προμηθέα. Τονίζω και πάλι πως αυτοί οι δύο ευφυείς και βαθυνούστατοι λαοί αντελήφθησαν την κοσμοϊστορική σημασία της γνώσεως. Η γνώση δεν είναι ένα απλό συμβάν ανάμεσα στα άλλα. Είναι το κατ’ εξοχήν συμβάν της υπάρξεως. Πάντως και στις δύο περιπτώσεις το θείο ήταν αντίθετο. Διότι η γνώση αυτονομεί τον άνθρωπο και τον απομακρύνει από το θείο. Δεν πρέπει να αντιμετωπίσομε το ζήτημα ρηχά και να πούμε πως οι Θεοί εκπροσωπούν δυνάμεις “αντιδραστικές”, που απεχθάνονται την πρόοδο. Μας είναι πιο χρήσιμο να εννοήσουμε πως η αντίθεση συμβαίνει στο βάθος του πνεύματος, συνεπώς και οι δύο ροπές είναι εξίσου έγκυρες. Και αν ο κίνδυνος από τη γνώση δεν ήταν ορατός εδώ και χιλιάδες χρόνια, από τότε που ζει ο μύθος, τώρα πλέον είναι ορατός διά γυμνού οφθαλμού. Η γνώση απειλεί σύμπασα τη ζωή του πλανήτη. Ιδού που οι φόβοι της θεότητας, δηλαδή της έσχατης εσωτερικότητας, πηγαίνουν να επαληθευθούν».

Κίρκεργκωρ, Λεβινάς και ορθόδοξη Πατερική Θεολογία (Μέρος 1ο)

από Δημήτρης Γ. Ιωάννου

Ο υπαρξισμός είναι ένα κίνημα που μεσουράνησε στην δυτική Ευρώπη το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, αν και ο ιδρυτής του, ο φιλόσοφος Σέρεν Κίρκεγκωρ έζησε και δημιούργησε τον 19ο. Προέχει να μάθουμε σε τι το φιλοσοφικό αυτό ρεύμα είναι σύμφωνο με τον χριστιανισμό και σε τι διαφοροποιείται. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι αρκετοί από τους στοχαστές του ήταν χριστιανοί, και μάλιστα ο λουθηρανός Κίρκεγκωρ, που έγραψε όμως πολλά και για το αδύνατο της πίστης.

Ο Κίρκεγκωρ ήταν κατά της ιδρυματικής εκκλησίας, που άλλωστε πίστευε ότι είχε προδώσει τον ρόλο της, και ήταν υπέρμαχος της υποκειμενικότητας-το ξεχωριστό άτομο σχετίζεται και συνδιαλέγεται με τον Θεό του μεμονωμένα. Θα είχε ενδιαφέρον να μελετήσουμε λίγο την θρησκευτική σκέψη του Κίρκεγκωρ.

Ο Θεός γίνεται γενικά για τον υπαρξισμό η απόλυτη Υπόσταση- «υπόσταση» είναι το υποκείμενο, το άτομο, αυτό που δεν μπορεί να αναχθεί στο καθολικό, αλλά αποτελεί την μοναδικότητα. Όλοι οι υπαρξιστές φιλόσοφοι μίλησαν για αυτή την απόλυτη Υπόσταση, τον Θεό, ορισμένοι την αποδέχθηκαν, ορισμένοι την απέρριψαν. Για μερικούς, αυτή η «απόλυτη Υπόσταση» δεν είχε και τόσο μεγάλη σημασία, όπως για τον γερμανό φιλόσοφο Χάιντεγκερ, ο οποίος πίστευε ότι το λεγόμενο «dasein» μεριμνά πρωτίστως για το Είναι. Για τον Χάιντεγκερ το Είναι είναι μια βαθύτερη πραγματικότητα ακόμη και από τον ίδιο τον Θεό, αφού, αν ο Θεός υπάρχει, τότε υπάγεται και Αυτός στο Είναι.

Για τον Κίρκεγκωρ όμως δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Ο Θεός είναι η απόλυτη πραγματικότητα, έναντι της οποίας οφείλει να προσδιοριστεί κάθε ανθρώπινη υποκειμενικότητα. Ο Θεός είναι η «Απόλυτη Υπόσταση»- και όχι το απόλυτο πρόσωπο. Δεν πρέπει να συγχέουμε τον υπαρξισμό με τον περσοναλισμό- η έννοια του «προσώπου» χαρακτηρίζει επακριβώς τον περσοναλισμό, ενώ αντιθέτως για τους υπαρξιστές αυτή είναι προβληματική. Αυτό ισχύει π.χ. για τον Χάιντεγκερ, για τον οποίο το «Dasein» διαφοροποιείται έναντι του προσώπου, καθώς είναι ερριμμένο στον κόσμο και μεριμνά για το Είναι.

Θα ήταν λάθος να ονομάσουμε και το υποκείμενο του Κίρκεγκωρ «πρόσωπο»- καθώς η πραγματικότητα της υπέρβασης, του παράδοξου και του απόλυτου πάθους είναι αυτά που το χαρακτηρίζουν. Ο Κίρκεγκωρ πάντως ξεκινά το φιλοσοφικό του εγχείρημα διαφοροποιούμενος από τον Χέγκελ, για τον οποίο αξία έχει το καθολικό, το γενικό, το απόλυτο Πνεύμα, που είναι κάτι το αντικειμενικό και το οποίο θα κατισχύσει στην Ιστορία. Έναντι του Χέγκελ αυτοπροσδιορίζεται ο Κίρκεγκωρ ως ο φιλόσοφος της ατομικότητας, του υποκειμενικού, αυτού που δεν μπορεί να ενταχθεί στο Γενικό, αυτό το οποίο δεν συμπεριλαμβάνεται στην αντικειμενική εγελιανή Ιστορία. Σημασία για τον Δανό φιλόσοφο έχει το μερικό, το μη αναγώγιμο σε ευρύτερες έννοιες, μαζί και το μοναχικό. Για τον Κίρκεγκωρ η υποκειμενικότητα είναι μοναχική, αποτραβιέται κανείς στον δικό του κόσμο, εφόσον η Γλώσσα αδυνατεί από ένα σημείο και πέρα να εκφράσει την μεμονωμένη υπόσταση, και ο άνθρωπος δεν γίνεται πια κατανοητός. Είναι μέσα σε αυτή την μοναχικότητα που συναντά ο άνθρωπος τον Θεό του.

Προς αμνήμονες

"Ο βασιλιάς μιας κοινότητας είχε δέκα άγρια σκυλιά. Τα χρησιμοποιούσε για να βασανίζει και να τρώνε όποιον από τους υπηρέτες του έκανε λάθος. Ένας από τους υπηρέτες έδωσε μια γνώμη που ήταν λάθος, και δεν άρεσε καθόλου στον βασιλιά.

Διέταξε λοιπόν να ρίξουν τον υπηρέτη στα σκυλιά.

Ο υπηρέτης είπε: «Σε υπηρέτησα δέκα χρόνια, και μου το ξεπληρώνεις έτσι; Παρακαλώ δώστε μου δέκα μέρες πριν με πετάξετε σε αυτά τα σκυλιά! ” Ο βασιλιάς συμφώνησε.

Εκείνες τις δέκα μέρες, ο υπηρέτης πήγε στον φύλακα που προσέχει τα σκυλιά και του είπε ότι θα ήθελε να εξυπηρετήσει τα σκυλιά για τις επόμενες δέκα ημέρες. Ο φύλακας ήταν μπερδεμένος αλλά συμφώνησε, και ο υπηρέτης άρχισε να ταΐζει τα σκυλιά, να τα καθαρίζει, να τα κάνει μπάνιο και να τους παρέχει κάθε είδους άνεση.

Οι αριθμοί

Οι αριθμοί 

Αντιγόνη Βουτσινά

«Μάθε επιτέλους να μετράς»,

από παιδί του φώναζε ο πατέρας

κι αυτός προσπαθούσε τόσο

που όταν ο πατέρας πέθανε

έσκυψε πάνω απ’ το φέρετρο

και του ‘πε:

«Πέθανες στις τρεις και τέταρτο ακριβώς.

Ζύγιζες εβδομήντα έξι κιλά.

Ως ώρας έκλαψα δώδεκα λίτρα δάκρυ.

Απέχεις τετρακόσια είκοσι μέτρα από το μνήμα.

Σου έφεραν εξακόσια δεκαοχτώ τριαντάφυλλα.

Είδες πατέρα; Τα υπολόγισα όλα».

και τον κοίταξε για τελευταία φορά.

Με μια λύπη

αμέτρητη.

Οι αριθμοί ~Αντιγόνη Βουτσινά~

ΠΗΓΗ- Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Δρ. Μάνος Δανέζης «Σκέψεις για ένα νέο πολιτισμικό ρεύμα» - Φ.Σ."Παρνασσός" 13Απρ2022

Διάλεξη – συζήτηση του Δρ Μάνου Δανέζη, Αστροφυσικού, μέλους του Σώματος Ομοτίμων Καθηγητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα: «Σκέψεις για ένα νέο πολιτισμικό ρεύμα». 

π. Ν. Λουδοβίκος: «Ου Φονεύσεις» O νέος πόλεμος και ο άνθρωπος

(Διορθωμένο) «Ου Φονεύσεις» O νέος πόλεμος και ο άνθρωπος Πατήρ Νικόλαος Λουδοβίκος

ΠΗΓΗ: Antifono.gr

Δ. ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ

ΛΙΑΝΤΙΝΗΣ «Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΟΥ ΓΝΩΡΙΖΕ ΠΟΛΛΑ»

Νίτσε: Λόγος και επιθυμία

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

8 Φεβρουαρίου 2022

1

195

Ο Νίτσε, αυτός ο προφήτης του μεταμοντερνισμού, υπήρξε εχθρός του «λόγου» – και γενικότερα, η σημερινή φιλοσοφία κυριαρχείται από ρεύματα που καταγγέλλουν τον «λογοκεντρισμό» και την «φαλλοκρατία»  του. Ο Νίτσε θεωρούσε παράλληλα τον λόγο ως πατέρα της μεταφυσικής, καθώς ο Πλάτων, ο πρώτος μεγάλος μεταφυσικός, στήριξε την θεωρία του των Ιδεών ακριβώς πάνω στον «λόγο». Και η μεταφυσική έγινε αιτία να τυρρανηθεί η Δύση για   χιλιετίες. Η κυρίαρχη εργαλειακή (= ο λόγος σαν εργαλείο αποδομεί την πολυπλοκότητα του κόσμου) ορθολογικότητα μετέτρεψε τον κόσμο σε ένα απλό μέσο για την επιβίωση, σε απλό υποχείριο της αυτοσυντήρησης, του στέρησε την γεμάτη μυστήριο ομορφιά. Μην μπορώντας όμως να επιτύχει στο έργο του ο λόγος, οδήγησε στην πραγματικότητα εαυτόν στην αυτοαναίρεση και τον πολιτισμό στην βαρβαρότητα. 

Με μεγαλύτερη σφοδρότητα από την περίπτωση του Πλάτωνα, του πρώτου μεταφυσικού, επιτίθεται ο Νίτσε στους μοντέρνους και τον «νεωτερικό Λόγο» τους, ο οποίος φενακίζει, εξαπατά τη σύγχρονη συνείδηση, προσφέροντάς της δήθεν ακράδαντες «αλήθειες», αδιαφιλονίκητες κανονιστικές αρχές και πλασματικούς βιοκοσμικούς στόχους. «Η κριτική διενεργείται ως γενεαλογική μέθοδος η οποία αποδομεί τις αξιώσεις ισχύος του εργαλειακού Λόγου, καταδεικνύοντας τον εξουσιαστικό και αυτοκαταστροφικό του χαρακτήρα», λέγει κάποιος σύγχρονος μελετητής (Χ. Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, «Το τραγικό, η τραγωδία και ο φιλόσοφος», Αθήνα 1986, σελ. 51).