Τα παιδιά των φιλοσόφων

Οι περισσότεροι από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους ασκούσαν το ίδιο επάγγελμα: ήταν δάσκαλοι. Η σχέση τους με τους μαθητές τους σε πολλές περιπτώσεις διαρκούσε καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου τους. Τι συνέβη όμως με τα δικά τους παιδιά; Τους δίδαξαν τη φιλοσοφία τους; Το ερώτημα γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρον αν ρίξουμε φως στη ζωή των φιλοσόφων που θεωρούσαν εαυτούς καθοδηγητές του βίου, σε εκείνους που διαμόρφωσαν μία θεωρία για την ευδαιμονία ως σκοπό της ζωής, που τη δίδαξαν με το υπόδειγμα του δικού τους βίου.

Ένας από τους πρώτους φιλοσόφους, τον 6ο π.Χ. αιώνα, ο Πυθαγόρας ο Σάμιος, ενάντια στην αυστηρότητα και μυστικοπάθεια της φιλοσοφίας του, νυμφεύτηκε τη Θεανώ. Φαίνεται ότι έζησαν ευτυχισμένοι μαζί με τα παιδιά τους, φιλοσοφώντας. Ο Πυθαγόρας παρέδωσε τη διεύθυνση της σχολής στη γυναίκα του, Θεανώ, για να την παραδώσει και αυτή με τη σειρά της στα παιδιά της. Ο Διογένης Λαέρτιος επικαλείται μία επιστολή όπου η κόρη του Πυθαγόρα, Δαμώ, επαινείται, καθώς ακολούθησε την εντολή του πατέρα της να «μην βγουν από το σπίτι τα υπομνήματα του Πυθαγόρα, ενώ θα μπορούσε να το κάνει κερδίζοντας πολλά χρήματα». Όπως σχολιάζει στη συνέχεια «η ίδια θεωρούσε την πενία και τις πατρικές εντολές πολυτιμότερες από τον χρυσό, παρά το γεγονός ότι ήταν γυναίκα» (8.42). Αλλά και ο γιος του Πυθαγόρα, Τηλαύγης, διαδέχθηκε τον ίδιο στη σχολή και υπήρξε δάσκαλος του μεγάλου Εμπεδοκλή. Ο πρώτος ιδρυτής ολόκληρης σχολής λοιπόν δημιούργησε μία οικογενειακή παράδοση – τη συνέχεια της οποίας δε γνωρίζουμε. Η αρχή όμως έχει γίνει. Γυναίκες μπορούν να διοικούν σχολές και να κρατούν κρυφά τα διδάγματα. Τι γίνεται όμως στη συνέχεια;

Πολλοί φιλόσοφοι δεν νυμφεύτηκαν (Πλάτωνας, Επίκουρος, Ζήνων ο Κιτιεύς). Η φιλοσοφία χρειάζεται ελεύθερο χρόνο. Η διαλεκτική συζήτηση, η μελέτη των έργων, η έρευνα της φύσης δεν απαιτούν απλώς χρόνο, αλλά την αφοσίωση του φιλοσόφου. Η φιλοσοφία και η ζωή είναι ένα. Βέβαια, κανείς δεν περιμένει από έναν άντρα να ασχοληθεί με το μεγάλωμα των παιδιών τον 5ο και τον 4ο π.Χ. αιώνα. Ίσως όμως με την ανατροφή των παιδιών; Εξάλλου, στις τόσες θεωρίες που διαμόρφωσαν η παιδεία αποτελεί πάντοτε το επίκεντρο. Οι φιλόσοφοι αρχίζουν να εργάζονται κυρίως ως δάσκαλοι. Ακόμη και οι σχολάρχες διδάσκουν. Τον 4ο π.Χ. αιώνα, όποιος ήθελε να θεωρείται μορφωμένος έπρεπε να φοιτήσει σε μία φιλοσοφική σχολή.

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα, περιφέρεται ο Σωκράτης στην αγορά της Αθήνας. Η περίπτωσή του είναι πρωτόγνωρη. Δε χρειάζεται τίποτε το υλικό, ούτε καν πληρώνεται για τα μαθήματά του. Και όμως. Οι πλουσιότεροι και πιο δημοφιλείς νέοι της εποχής τον ακολουθούν πιστά, για να διδαχθούν από αυτόν. Η συνέχεια είναι γνωστή. Ο Σωκράτης καταδικάζεται σε θάνατο, στα 70 του χρόνια, και αφήνει πίσω του την οικογένειά του, τη σύζυγό του (παντρεύτηκε δύο φορές) και τα τρία του παιδιά. Στην πλατωνική «Απολογία» ο κατηγορούμενος Σωκράτης, αστειευόμενος, αναφέρεται στα παιδιά του, τα οποία ουδέποτε χρησιμοποίησε «για να τον λυπηθούν» οι Αθηναίοι ώστε να επηρεάσει την ετυμηγορία του δικαστηρίου:

«Γιατί εγώ, καλέ μου, έχω τους δικούς μου ανθρώπους. Και αυτό γιατί δεν φύτρωσα από δρυ ή από πέτρα αλλά από ανθρώπους, ώστε να έχω και συγγενείς και γιους, ω άνδρες Αθηναίοι. Ο ένας είναι νεαρός ήδη και τα άλλα δύο παιδιά. Αλλά κανένα από αυτά δεν έφερα εδώ για να σας παρακαλέσω να με αθωώσετε» Πλάτωνας, Απολογία Σωκράτους, 34d

Τι απέγιναν τα παιδιά του Σωκράτη; Ο Αριστοτέλης τα χρησιμοποιεί ως παράδειγμα ανοησίας, όταν στη Ρητορική του αναφέρεται στα «εκτός αγαθά», και ειδικότερα στην ευγενική καταγωγή που βασίζεται στην καταγωγή (ἡ δ᾽ εὐγένεια ἐντιμότης προγόνων ἐστίν):

«Οι απόγονοι των προικισμένων οικογενειών εκφυλίζονται σε μορφές παραφροσύνης (εἰς μανικώτερα ἤθη), όπως για παράδειγμα τα παιδιά του Αλκιβιάδη και του Διονύσιου του πρεσβύτερου· ενώ, οι απόγονοι των μετρημένων οικογενειών σε μορφές ανοησίας και νωθρότητας, όπως τα παιδιά του Κίμωνα, του Περικλή και του Σωκράτη» Αριστοτέλης, Ρητορική 1390b

Την ίδια εποχή με τον Σωκράτη, η Αρήτη, η κόρη του Αρίστιππου (ιδρυτή της Ηδονιστικής σχολής) διδάσκει στην Αθήνα τη θεωρία που έχει διδαχθεί από τον πατέρα της (την οποία θα κληροδοτήσει στον γιο της που θα ονομαστεί «μητροδίδακτος»). Τα παιδιά των φιλοσόφων μπορούν να διδαχθούν. Αρκεί οι γονείς τους να βρουν χρόνο. Τον χρόνο που αφιερώνουν στους μαθητές τους.

Η δρ. Έλσα Νικολαΐδου είναι συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους, Φιλοσοφία για όλους: Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους Φιλοσόφους, Μεταίχμιο 2022


ΠΗΓΗ:https://antikleidi.com/2024/10/15/philosopherskids/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com