Π. Νικόλαος Λουδοβίκος: Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής και η καθημερινή ασημαντότητα

Οι λόγοι των όντων και ο Λόγος Χριστός κατά τον άγιο Μάξιμο Ομολογητή

 Διονύσης Σκλήρης

 -

Ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής (π. 580-662) ζει σε μια μεταιχμιακή εποχή, στο τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας και στις αρχές του καθαυτό Μεσαίωνα, η οποία σφραγίστηκε από την οριστική κατάρρευση της ελληνορωμαϊκής οικουμένης στη Μεσόγειο με την άνοδο του Ισλάμ. Σε συνάφεια με το ιστορικό αυτό πλαίσιο, η περίοδος χαρακτηρίστηκε από την πάλη της Ορθόδοξης θεολογίας με τις αιρέσεις του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού, οι οποίες απετέλεσαν κρατικές προσπάθειες να επιτευχθεί συμβιβασμός με τις ανατολικές επαρχίες, όπου ήταν διαδεδομένος ο Μονοφυσιτισμός, μέσω μιας συμβιβαστικής φόρμουλας ότι ο Χριστός είχε δύο φύσεις, αλλά μία θέληση και ενέργεια. Ο άγιος Μάξιμος στην προσπάθειά του να βεβαιώσει την πίστη στις δύο θελήσεις και δύο ενέργειες του Χριστού αντίθετα προς το κρατικό δόγμα, ανέπτυξε μία ανθρωπολογία της θελήσεως, σύμφωνα με την οποία το θέλημα αποτελεί μία αναπόσπαστη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής, εξίσου πρωταρχική με τον νου. Αυτή η πλήρης καταξίωση και λεπτομερής φιλοσοφική ανάπτυξη της ανθρώπινης θελήσεως, την οποία κατά τη Δυοθελητική θεολογία προσέλαβε ο Χριστός ως θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης φύσης, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες συμβολές του αγίου Μαξίμου στην ιστορία της σκέψης, η οποία μπορεί να παρομοιαστεί με την ανάλογη έμφαση που δόθηκε στη θέληση στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Αυγουστίνου Ιππώνος στη Δύση, αν και η σκέψη του αγίου Μαξίμου ανήκει σε μια διαφορετική, ανατολική, γραμμή σκέψης.

Για να φτάσει όμως σε αυτό το συμπέρασμα της σημασίας της θελήσεως, ο άγιος Μάξιμος αξιοποίησε τη φιλοσοφία των λόγων των όντων, η οποία σημαίνει κατ’ αρχήν ότι κάθε φύση έχει αναπόσπαστα ουσιώδη χαρακτηριστικά, τα οποία προκύπτουν από τον ειδητικό και μορφικό ορισμό της ως προς την υπερβατική αρχή της, που είναι ο λόγος. Απώτερος σκοπός της ύστερης σκέψης του αγίου Μαξίμου ήταν να καταδείξει ότι η θέληση ανήκει ουσιωδώς στον λόγο της ανθρώπινης φύσης. Με την έμφασή του στους λόγους των όντων, ο άγιος Μάξιμος ολοκληρώνει στο τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας μια μεγάλη ελληνική μεταφυσική παράδοση που συνθέτει τον Πλατωνισμό και τον Αριστοτελισμό, ενώ απηχεί επιδράσεις και πολλών άλλων ρευμάτων της ελληνικής σκέψης. Στο κεφάλαιο αυτό, θα εξετάσουμε μία από τις σημαντικότερες συμβολές του στη φιλοσοφία, ήτοι τη θεωρία των λόγων των όντων, η οποία διαπερνά τη σύνολη σκέψη του. Θα δούμε τη χριστιανική μετάπλαση της φιλοσοφικής έννοιας του λόγου και τη συμπλήρωσή της από τον «τρόπον ὑπάρξεως» σε ένα νέο εννοιολογικό δίπολο.

Η σχέση ανάμεσα στον Έναν Λόγον και τους πολλούς. Οι διαφορετικές σημασίες του όρου λόγος.

O λόγος στη σκέψη του αγίου Μαξίμου έχει τη σημασία της εκδήλωσης του Θεού, η οποία ταυτοχρόνως εξηγεί τα όντα, αλλά συνδυάζεται και με μια σειρά από άλλες σημασίες, τις οποίες θα αναπτύξουμε.

 

Θουκυδίδης και Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής - Ελληνοχριστιανικός Γεωπολιτισμός

Είναι εν τέλει ο Θουκυδίδης ο πνευματικός προπάτορας του Μακιαβέλλι; Ή μήπως η «Ελληνική Γραμμή» ανέμενε τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή για να επιτύχει το δικό της «Τέλος της Ιστορίας»; 

Ο Διονύσης Σκλήρης και ο Νίκος Μαυρίδης, σ’ αυτό το πρώτο μέρος της συζήτησής τους, στα πλαίσια της εκπομπής του Αντιφώνου «Γεωπολιτισμός», πριν ανιχνεύσουν την συνέχεια της αρχαιοελληνικής γεωπολιτικής σκέψης στην Βυζαντινή, επιχειρούν να διεισδύσουν στο περιεχόμενο της έννοιας της «Δύναμης» και της επίδρασής της στα ιστορικά δρώμενα. 

Οδηγοί τους δύο πραγματικοί τιτάνες της σκέψης: ο Θουκυδίδης και ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής.