π. Νικόλαος Λουδοβίκος: Ο άγιος Μάξιμος και η θεολογική μας πτωχεία

Ο π. Νικόλαος Λουδοβίκος εξηγεί την ελληνική πατερική θεολογία, δίνοντας έμφαση στον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή, του οποίου η σκέψη θεωρείται κλειδί για την κατανόηση αυτής της παράδοσης.

 Αναφέρει τον Μάξιμο ως μέλος μιας τριάδας, μαζί με τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο και τον Γρηγόριο Παλαμά, που εισάγουν μια νέα ανθρωπολογία την οποία ονομάζει αναλογική ταυτότητα. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην υπαρξιακή διάσταση της θεολογίας του, στην έννοια της ηθικής ως κοινωνίας των όντων, στην γνωσιολογία ως υπαρξιακή μετοχή στην ενέργεια του Θεού, και στην έννοια του φυσικού θελήματος του ανθρώπου. Τέλος, θίγεται η έννοια της αγάπης και ο ρόλος της ευγνωμοσύνης στον δωρεοδότη.

«ΤΙ ΕΙΝ' ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΤΟ ΛΕΝΕ ΑΓΑΠΗ: Σπουδή στα 400 Κεφάλαια περί αγάπης του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού».

Ομιλητής είναι ο Αιδεσιμολογιώτατος Πρωτοπρεσβύτερος π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής Θεολογίας και Φιλοσοφίας, ο οποίος θα αναπτύξει το θέμα: 

«ΤΙ ΕΙΝ' ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΤΟ ΛΕΝΕ ΑΓΑΠΗ: Σπουδή στα 400 Κεφάλαια περί αγάπης του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητού».

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής για την αγάπη

Πρόλογος στα 400 Κεφάλαια περί αγάπης του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή

από

 Αναστάσιος, αρχιεπ. Αλβανίας 

 -

20 Ιανουαρίου 2025

Βασίλειος Μπετσάκος, Μάξιμος ο Ομολογητής 400 Κεφάλαια περί αγάπης, εκδ. Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2019.

Η μακροχρόνια σπουδή σχετικά με το θρησκευτικό βίωμα της ανθρωπότητος, η επιτόπια έρευνα σε διάφορες ηπείρους για την αρτιότερη μελέτη της Ιστορίας των Θρησκευμάτων, καθώς και η επικοινωνία με αναρίθμητους συνανθρώπους με έχουν οδηγήσει στην εξής βεβαιότητα: Δεν υπάρχει πιο περιεκτικός, ακριβής, επαναστατικός και διαρκώς επίκαιρος ορισμός της Υπέρτατης Πραγματικότητος από τον στίχο του Ευαγγελιστού Ιωάννου στην Α΄ Καθολική του επιστολή: «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί, καὶ ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ιω. 4:16). Όπως, όμως, εύστοχα ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής διευκρινίζει, «Πολλοί έχουν πει πολλά για την αγάπη· αλλά μόνο στους μαθητές του Χριστού, αν την ψάξεις, θα τη βρεις· διότι μόνον αυτοί είχαν την αληθινή αγάπη διδάσκαλο της αγάπης» (Κεφάλαια περὶ ἀγάπης, Δ΄, 100).

Η αλήθεια περί αγάπης φωτίζεται με ανέσπερο φως από την Καινή Διαθήκη, που αποκάλυψε ότι ο Θεός έλαβε μια εκπληκτική πρωτοβουλία: «Οὕτω γὰρ ἠγάπησεν ὁ Θεὸς τὸν κόσμον, ὥστε τὸν υἱὸν αὐτοῦ τὸν μονογενῆ ἔδωκεν, ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτὸν μὴ ἀπόληται, ἀλλ᾿ ἔχῃ ζωὴν αἰώνιον» (Ιω. 3:16). Ο σαρκωθείς Υιός και Λόγος του Θεού, ο Ιησούς Χριστός, υπέδειξε οριστικά τα βασικά στάδια για τη βίωση της τελείας αγάπης. Πρώτον, επικύρωσε εμφατικά τον πυρήνα του δοθέντος στον Μωυσή θείου νόμου «ἀγαπήσεις Κύριον τὸν Θεόν σου ἐξ ὅλης τῆς καρδίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ψυχῆς σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς διανοίας σου καὶ ἐξ ὅλης τῆς ἰσχύος σου. αὕτη πρώτη ἐντολή. Δευτέρα ὁμοία, αὕτη· ἀγαπήσεις τὸν πλησίον σου ὡς σεαυτόν. μείζων τούτων ἄλλη ἐντολὴ οὐκ ἔστι» (Μαρκ. 12:30-31). Δεύτερον, πρόσθεσε και αποσαφήνισε τον δεσμό της αγάπης με τις εντολές Του: «Ὁ ἔχων τὰς ἐντολάς μου καὶ τηρῶν αὐτάς, ἐκεῖνός ἐστιν ὁ ἀγαπῶν με· ὁ δὲ ἀγαπῶν με ἀγαπηθήσεται ὑπὸ τοῦ πατρός μου, καὶ ἐγὼ ἀγαπήσω αὐτὸν καὶ ἐμφανίσω αὐτῷ ἐμαυτόν»(Ιω. 14:21). Τρίτον, τόνισε το «μένειν» ἐν Αὐτῷ: «Καθὼς ἠγάπησέ με ὁ πατήρ, κἀγὼ ἠγάπησα ὑμᾶς·μείνατε ἐν τῇ ἀγάπῃ τῇ ἐμῇ. ἐὰν τὰς ἐντολάς μου τηρήσητε, μενεῖτε ἐν τῇ ἀγάπῃ μου, καθὼς ἐγὼ τὰς ἐντολὰς τοῦ πατρός μου τετήρηκα καὶ μένω αὐτοῦ ἐν τῇ ἀγάπῃ» (Ιω. 15:9-10). Είναι εμφανής η συνάφεια των λόγων του Κυρίου με τον αρχικά αναφερθέντα αποστολικό στίχο: «Ὁ μένων ἐν τῇ ἀγάπῃ ἐν τῷ Θεῷ μένει καὶ ὁ Θεὸς ἐν αὐτῷ» (Α΄ Ιω. 4:16). Σε αυτήν την αλήθεια καταλήγουν και τα Κεφάλαια περὶ ἀγάπης του Αγίου Μαξίμου: «Ο άνθρωπος, λοιπόν, που απέκτησε την αγάπη, απέκτησε τον ίδιο τον Θεό, διότι ο Θεός είναι αγάπη» (Δ΄, 100).

Π. Νικόλαος Λουδοβίκος: Ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής και η καθημερινή ασημαντότητα

Οι λόγοι των όντων και ο Λόγος Χριστός κατά τον άγιο Μάξιμο Ομολογητή

 Διονύσης Σκλήρης

 -

Ο άγιος Μάξιμος Ομολογητής (π. 580-662) ζει σε μια μεταιχμιακή εποχή, στο τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας και στις αρχές του καθαυτό Μεσαίωνα, η οποία σφραγίστηκε από την οριστική κατάρρευση της ελληνορωμαϊκής οικουμένης στη Μεσόγειο με την άνοδο του Ισλάμ. Σε συνάφεια με το ιστορικό αυτό πλαίσιο, η περίοδος χαρακτηρίστηκε από την πάλη της Ορθόδοξης θεολογίας με τις αιρέσεις του Μονοθελητισμού και του Μονοενεργητισμού, οι οποίες απετέλεσαν κρατικές προσπάθειες να επιτευχθεί συμβιβασμός με τις ανατολικές επαρχίες, όπου ήταν διαδεδομένος ο Μονοφυσιτισμός, μέσω μιας συμβιβαστικής φόρμουλας ότι ο Χριστός είχε δύο φύσεις, αλλά μία θέληση και ενέργεια. Ο άγιος Μάξιμος στην προσπάθειά του να βεβαιώσει την πίστη στις δύο θελήσεις και δύο ενέργειες του Χριστού αντίθετα προς το κρατικό δόγμα, ανέπτυξε μία ανθρωπολογία της θελήσεως, σύμφωνα με την οποία το θέλημα αποτελεί μία αναπόσπαστη δύναμη της ανθρώπινης ψυχής, εξίσου πρωταρχική με τον νου. Αυτή η πλήρης καταξίωση και λεπτομερής φιλοσοφική ανάπτυξη της ανθρώπινης θελήσεως, την οποία κατά τη Δυοθελητική θεολογία προσέλαβε ο Χριστός ως θεμελιώδη πτυχή της ανθρώπινης φύσης, αποτελεί μία από τις σημαντικότερες συμβολές του αγίου Μαξίμου στην ιστορία της σκέψης, η οποία μπορεί να παρομοιαστεί με την ανάλογη έμφαση που δόθηκε στη θέληση στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Αυγουστίνου Ιππώνος στη Δύση, αν και η σκέψη του αγίου Μαξίμου ανήκει σε μια διαφορετική, ανατολική, γραμμή σκέψης.

Για να φτάσει όμως σε αυτό το συμπέρασμα της σημασίας της θελήσεως, ο άγιος Μάξιμος αξιοποίησε τη φιλοσοφία των λόγων των όντων, η οποία σημαίνει κατ’ αρχήν ότι κάθε φύση έχει αναπόσπαστα ουσιώδη χαρακτηριστικά, τα οποία προκύπτουν από τον ειδητικό και μορφικό ορισμό της ως προς την υπερβατική αρχή της, που είναι ο λόγος. Απώτερος σκοπός της ύστερης σκέψης του αγίου Μαξίμου ήταν να καταδείξει ότι η θέληση ανήκει ουσιωδώς στον λόγο της ανθρώπινης φύσης. Με την έμφασή του στους λόγους των όντων, ο άγιος Μάξιμος ολοκληρώνει στο τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας μια μεγάλη ελληνική μεταφυσική παράδοση που συνθέτει τον Πλατωνισμό και τον Αριστοτελισμό, ενώ απηχεί επιδράσεις και πολλών άλλων ρευμάτων της ελληνικής σκέψης. Στο κεφάλαιο αυτό, θα εξετάσουμε μία από τις σημαντικότερες συμβολές του στη φιλοσοφία, ήτοι τη θεωρία των λόγων των όντων, η οποία διαπερνά τη σύνολη σκέψη του. Θα δούμε τη χριστιανική μετάπλαση της φιλοσοφικής έννοιας του λόγου και τη συμπλήρωσή της από τον «τρόπον ὑπάρξεως» σε ένα νέο εννοιολογικό δίπολο.

Η σχέση ανάμεσα στον Έναν Λόγον και τους πολλούς. Οι διαφορετικές σημασίες του όρου λόγος.

O λόγος στη σκέψη του αγίου Μαξίμου έχει τη σημασία της εκδήλωσης του Θεού, η οποία ταυτοχρόνως εξηγεί τα όντα, αλλά συνδυάζεται και με μια σειρά από άλλες σημασίες, τις οποίες θα αναπτύξουμε.

 

Θουκυδίδης και Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής - Ελληνοχριστιανικός Γεωπολιτισμός

Είναι εν τέλει ο Θουκυδίδης ο πνευματικός προπάτορας του Μακιαβέλλι; Ή μήπως η «Ελληνική Γραμμή» ανέμενε τον Άγιο Μάξιμο τον Ομολογητή για να επιτύχει το δικό της «Τέλος της Ιστορίας»; 

Ο Διονύσης Σκλήρης και ο Νίκος Μαυρίδης, σ’ αυτό το πρώτο μέρος της συζήτησής τους, στα πλαίσια της εκπομπής του Αντιφώνου «Γεωπολιτισμός», πριν ανιχνεύσουν την συνέχεια της αρχαιοελληνικής γεωπολιτικής σκέψης στην Βυζαντινή, επιχειρούν να διεισδύσουν στο περιεχόμενο της έννοιας της «Δύναμης» και της επίδρασής της στα ιστορικά δρώμενα. 

Οδηγοί τους δύο πραγματικοί τιτάνες της σκέψης: ο Θουκυδίδης και ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής.