"Ο βασιλιάς των κουρελήδων" του Άγγελου Τερζάκη (1959)

«Συκοφαντημένο» Βυζάντιο ! 

«Ξέρω πάρα πολύ καλά ότι το Βυζάντιο είναι μια υπόθεση άγνωστη και εν πολλοίς συκοφαντημένη υπόθεση, στο εξωτερικό.»

 Έλεγε σε μια συνέντευξή του, επ΄ ευκαιρία της ραδιοφωνικής παρουσίασης του υπέροχου ιστορικού του δράματος «Ο βασιλιάς των κουρελήδων» (*) ο συγγραφέας της αξέχαστης «Γενιάς του ΄30», Άγγελος Τερζάκης.

 Και συνέχιζε : «ο λόγος είναι απλούστατος και γνωστός. Ο λόγος είναι το παλιό «Σχίσμα», η πρόληψη η παλιά που είχε δημιουργηθεί γύρω από το «Σχίσμα» των Εκκλησιών και η οποία αν και λησμονήθηκε σαν αιτία, εξακολουθεί όμως να λειτουργεί σαν αποτέλεσμα. 

Δηλαδή, στο εξωτερικό (σ.σ. και όχι μόνο), αν εξαιρέσει κανείς έναν κύκλο κάπως περιορισμένο από αρχαιολόγους, βυζαντινολόγους, τεχνοκριτικούς και ένα ειδικό φωτισμένο κοινό, ο υπόλοιπος κόσμος αγνοεί το Βυζάντιο. Και έγραψα το έργο (σ.σ. «Ο βασιλιάς των κουρελήδων») ακριβώς για να προκαλέσω αυτή τη μοίρα που βαραίνει απάνω στο Βυζάντιο για να ταράξω τα νερά όσο περνάει από τη δύναμή μου και ν΄ αντιληφτούν ότι το Βυζάντιο δεν είναι απλώς μια ιστορική παρουσία μέσα στο χρόνο, αλλά είναι μια παρουσία ευρύτερη, μια παρουσία όχι μόνον ανθρώπινη, αλλά μία παρουσία η οποία προϊδεάζει την εποχή μας για πάρα πολλά πράγματα, για πάρα πολλά ρεύματα, για πάρα πολλές αναστατώσεις, που φανερώθηκαν αργότερα.»

ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΜΥΝΟΜΕΝΟΣ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ;

ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Ξαφνικά, εδώ κι ένα δεκαήμερο ο ειδησεογραφικός βομβαρδισμός για τις «εκατόμβες της πανδημίας» σίγησε. Όχι επειδή το συμβάν θεωρήθηκε λήξαν: τα τιμωρητικά μέτρα της κυβέρνησης κατά των «απείθαρχων» πολιτών σε αγαστή σύμπραξη με
τους εργοδοτικούς εκβιασμούς, η δημόσια μασκαράτα της «προφύλαξης», ο φόρος υγείας στους πολίτες κάποιας ηλικίας που εννοούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους από μια ναζιστικού τύπου γενετική παρέμβαση και, πάνω απ’ όλα, η μεθοδευμένη στρατηγική εξόντωσης κάπου 10.000 ανυπότακτων υγειονομικών, συνεχίζονται με ανανεωμένο σαδισμό κι εκδικητική εμμονή – δείχνοντας πώς οι στόχοι τους ούτε βραχυπρόθεσμοι ούτε απλώς «υγειονομικοί» ήταν. Ο λόγος είναι ότι η κυβερνητικά επιδοτούμενη βιομηχανία των fake news ανέλαβε νέα αποστολή, όπου και μετέφερε άρδην όλο το τεχνικό της προσωπικό: μια κολοσσιαία προπαγανδιστική εκστρατεία υπέρ των ΝΑΤΟϊκών της αφεντικών και την ευρωπαϊκών τους δεκανέων, κατά του γεωστρατηγικού τους αντιπάλου, της Ρωσίας.

Ακόμα μία φορά η «Ευρώπη», παραδειγματικά δυσλειτουργική και ανίκανη να διαχειριστεί τα προβλήματα που γεννά η ίδια η αρχιτεκτονική της, αποφάσισε να παίξει τον ρόλο του χρήσιμου ηλίθιου πυροβολώντας τα πόδια της. Η προθυμία της να πληρώσει, τουλάχιστον οικονομικά εάν όχι και με όρους ασφάλειας, το κόστος των αποφάσεων του στρατηγικού της «προστάτη», κατασιγάζοντας εν μιά νυκτί τα κατά καιρούς τραυλίσματα δοκιμαστικής και άτολμης «διαφοροποίησης», είναι πέραν ενός σημείου ανεξήγητη – αλλ’ ας πούμε ότι αυτό είναι μια ξεχωριστή συζήτηση, που μπορεί να γίνει σε δεύτερη φάση… Εκείνο που τώρα μας απασχολεί είναι η διαστροφή των σημασιών που έχει γίνει βαρύ υπερόπλο στα χέρια των επιγόνων του Διαφωτισμού και υπερήφανων κατά τ’ άλλα για τον «ορθολογισμό» τους (το ίδιο όπλο που χρησιμοποιήθηκε εναντίον μας στη διάρκεια της πανδημικής σκηνοθεσίας), και η ολοκληρωτικού τύπου φίμωση της σκέψης και του δημόσιου λόγου σε αυτό το κομμάτι του κόσμου που έχει το θράσος ν’ αποκαλεί τον εαυτό του «φιλελεύθερη/ες δημοκρατία/ες». Όχι, δεν είναι ο πυρηνικός όλεθρος που μας απειλεί τούτη τη στιγμή, όχι περισσότερο τουλάχιστον απ’ όσο μας απειλούσε από το 1945 και μετά· είναι η φρικιαστική έγερση του ολοκληρωτισμού με κοινοβουλευτικό μανδύα, η οργουελιανή στόχευση στον πυρήνα των κυττάρων και της σκέψης μας, προαιώνιο όνειρο κάθε ολοκληρωτισμού που τώρα επιτέλους γίνεται εφικτό με την εφιαλτική συνδρομή μιας μακάβριας τεχνολογίας.

Απάντηση του Αθανάσιου Τερζάκη στο άρθρο με τίτλο: «Τι άλλο θα δούμε»

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΑΡΘΡΟ ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΤΙ ΑΛΛΟ ΘΑ ΔΟΥΜΕ;»ΣΧΕΤΙΚΑ  ΜΕ ΤΗΝ  ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ  ΤΟΥ  1821

Στις 12-8-2019 διάβασα στο gargalianoionline.gr άρθρο της συμπατριώτισσας και έγκριτης νομικού κας Β. Μαρίνη με τίτλο «Τι άλλο θα δούμε;». Το άρθρο αναφερόταν στην ανάθεση από τον Πρωθυπουργό κ. Κυρ. Μητσοτάκη, της ηγεσίας των εορταστικών εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 στην κα Γιάννα Αγγελοπούλου.

Η αρθρογράφος κάνει την κριτική της γι᾿ αυτή την επιλογή, όπως έχει δικαίωμα να κάνει κάθε πολίτης, αλλά στη συνέχεια παραθέτει γεγονότα και απόψεις, τα οποία κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας σαν προϊόντα ιστορικής έρευνας και κριτικής. Τα έχουμε ξαναδιαβάσει πολλές φορές. Είναι χιλιοειπωμένα και είναι γνωστό ποιοι τα γράφουν.

Προφανώς σε όλους αυτούς έχουν απαντήσει δόκιμοι ιστορικοί, ερευνητές και άνθρωποι του πνεύματος, αρμοδιότεροι και πολύ εγκρατέστεροι στην ιστορική γνώση από εμένα.

Με το κείμενό μου αυτό δεν επιθυμώ να αντιπαρατεθώ στην κα Β. Μαρίνη, παρά τη διαφωνία μου για τον τρόπο που προσεγγίζει και ερμηνεύει την ιστορία. Θέλω όμως να αποκαταστήσω την αλήθεια σχετικά με τα γεγονότα που αναφέρονται στο εν λόγω άρθρο, για χάρη των αναγνωστών που προβληματίστηκαν και δεν έχουν ευχέρεια πρόσβασης στις πηγές. Δυστυχώς οι καλοκαιρινές διακοπές με κρατούσαν μακριά από την βιβλιοθήκη μου, και καθυστέρησα την απάντηση, γιατί ήθελα να παραθέσω με ακρίβεια τις πηγές που χρησιμοποιώ.

Αρχικά γράφει ότι «η Επανάσταση δεν έγινε από όλους του Έλληνες».  Εγώ θα αντιστρέψω το ερώτημα: Ποιος απουσίασε απ᾿ αυτόν τον Αγώνα;

Η απάντηση θα προκύψει από τις γραμμές που ακολουθούν.

Στη συνέχεια υποστηρίζει ότι η Επανάσταση «προετοιμάστηκε ιδεολογικά από τον Ρήγα Φεραίο που μετέφερε με πάθος τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης στην Βαλκανική». Ας δούμε όμως τι γράφει γι᾿ αυτό ο κορυφαίος του Αγώνα Θεόδ. Κολοκοτρώνης στα Απομνημονεύματά του:

«Η επανάσταση  η εδική μας δεν ομοιάζει με καμμιάν απ᾿ όσαις γίνονται την σήμερον εις την Ευρώπην. Της Ευρώπης αι επαναστάσεις εναντίον των διοικήσεών των είναι εμφύλιος πόλεμος. Ο εδικός μας πόλεμος ήτον ο πλέον δίκαιος, ήτον έθνος με άλλον έθνος… Ούτε ο Σουλτάνος ηθέλησε ποτέ να θεωρήση τον ελληνικον λαόν ως λαόν, αλλ᾿ ως σκλάβους» (Απομνημονεύματα Θ. Κολοκοτρώνη. Καταγραφή Γ. Τερτσέτη- Επιμέλεια Τ. Βουρνάς σελ. 240. Εκδόσεις Τολίδη.)

Να γιατί έγινε η Επανάσταση!

Ο έρωτας και η αγάπη μέσα από τα μάτια του σπουδαίου Έλληνα πεζογράφου και το έργο του Μυστική ζωή

Μανταλένα Μαρία Διαμαντή

Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους, θεατρικούς συγγραφείς και δοκιμιογράφους της λεγόμενης "γενιάς του `30". Είναι ο άνθρωπος  που έφερε τον αέρα της ανανέωσης στα ελληνικά γράμματα. Μαζί με τον Θεοτοκά είναι οι κύριοι εκφραστές του θεωρητικού προβληματισμού και των αναζητήσεων της γενιάς τους. Δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από τον Άγγελο Τερζάκη.

Τα μυθιστορήματα του Άγγελου Τερζάκη είναι αστικά, απεικονίζοντας την κοινωνία του μεσοπολέμου, όπως βγήκε τραυματισμένη από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Το έργο του το χαρακτηρίζουν: το καταθλιπτικό κλίμα, η ασφυκτική ατμόσφαιρα, οι ήρωες που είναι δέσμιοι των οικονομικών δυσκολιών και των κοινωνικών προκαταλήψεων και η απαισιοδοξία.

Η "Μενεξεδένια Πολιτεία" είναι το πρώτο θεατρικό έργο του. Το ιστορικό δράμα "Αυτοκράτωρ Μιχαήλ", σημειώνει και αυτό μεγάλη επιτυχία. Τότε είναι που ο σπουδαίος λογοτέχνης διορίζεται γενικός γραμματέας του Εθνικού Θεάτρου, το οποίο υπηρετεί από διάφορες θέσεις έως το 1971.

Το 1957  δημοσιεύει τη "Μυστική ζωή". Με αυτό ο Τερζάκης κλείνει  τον κύκλο των πεζογραφικών του έργων, ο οποίος ξεκίνησε το 1930 με τους Δεσμώτες  και συμπεριέλαβε οκτώ μυθιστορήματα. 

Μελετώντας το συγκεκριμένο έργο, διακρίνουμε πολλά από εκείνα τα στοιχεία, τα θέματα, τους αφηγηματικούς τρόπους και τις τεχνικές που υπάρχουν  στα μυθιστορήματα που προηγήθηκαν. Η διαφορά είναι ότι η "Μυστική ζωή" βρίσκεται στο πιο ώριμο σημείο της δημιουργίας του συγγραφέα.

Αναφέρεται στην ιστορία ενός φτωχού διανοούμενου μέσης ηλικίας. Ενός ανθρώπου που έχει βιώσει την απόρριψη του κοινωνικού περιβάλλοντος.

Σε κάποια φάση της ζωής του, συναντάει τη γυναίκα που στα μάτια του φαντάζει ως η ιδανική σύντροφος της ζωής του. Πρόκειται για μια κοπέλα με σπάνιες πνευματικές αρετές, με ασυνήθιστο βάθος ψυχής, η οποία -δυστυχώς- είχε  κι αυτή τραυματιστεί από τη ζωή και ζούσε απομονωμένη  με τον ηλικιωμένο πατέρα της. 

Ένα σύγχρονο έργο στον τρόπο που χειρίζεται την ψυχολογία των προσώπων, και στα βαθύτερα προβλήματα που αντιπροσωπεύουν τις αγωνίες του ανθρώπου της εποχής μας.  

Επέλεξα αποφθέγματα από τη "Μυστική ζωή" για τον έρωτα και σας τα παραθέτω...

Το μεγαλείο του έρωτα βρίσκεται στην προσφορά. Όχι σ’ αυτό που παίρνεις.

 Τι άλλο είναι ο έρωτας , λογουχάρη, από ένας βασανισμός του ενός για τον άλλο, του ενός από τον άλλο;

Τι σχέση έχει με την αγάπη ο έρωτας; Η αγάπη είναι αυταπάρνηση, ο έρωτας εγωισμός.

Η ομορφιά του έρωτα δε βρίσκεται στην αιωνιότητα, βρίσκεται στην προσωρινότητα!

Λένε τον παράνομο έρωτα πρόστυχο. Ψέματα! Ο νόμιμος έρωτας είναι ο πρόστυχος, γιατί έχασε αυτό το μυστηριακό, το αμαρτωλό, το μαρτύριο που σε ξεσκίζει.

 Οι άλλοι αγαπούν τον άνθρωπο για ό,τι είναι. Εγώ τον αγαπώ γι’ αυτό που θα μπορούσε να είναι.

Άγγελος Τερζάκης "Το καντήλι που αγρυπνά"

ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

Γιατί ο άνθρωπος δεν έχει μόνο βάθος χρόνου ατομικό. Όλο το νόημα της Ιστορίας κρύβεται σε τούτο ακριβώς: στο ότι αποτελεί μια συντεταγμένη του χρόνου που διαφοροποιεί τον άνθρωπο από τα άλλα έμβια όντα και του προσδιορίζει την ανθρωπιά. Αν δεν υπήρχε αυτό, η Ιστορία, η πάντοτε πιτσιλισμένη από αίματα, θα ήταν μόνον ό,τι είπε ο Νίτσε, ένα απέραντο αίσχος. Και οι ιδεολογίες μαζί, που έρχονται και παρέρχονται.

Την Κυριακή που μας πέρασε, θα άξιζε ίσως ανάμεσα στα τόσα άλλα ζητήματα της ημέρας, θέματα γενικά και ειδικά, φροντίδες και έγνοιες μας προσωπικές ή μόνιμες, να στραφεί ο νους μας και σε ένα ζήτημα που ορθώνεται όλο και πιο κάθετο, κατηγορηματικό στον καιρό που ζούμε. Πρέπει να θυμόμαστε; Να έχουμε μνήμη ή να μην έχουμε; Και τι λογής μνήμη;

Αλλά, γιατί ειδικά την Κυριακή που πέρασε σκεφτήκαμε αυτό το θέμα, θα πει κανένας. Γιατί ήταν μέρα μνήμης όσο λίγες, τουλάχιστον για τις γενιές που φτάνουν ως του υποφραφόμενου. 29 Μαΐου, η άλωση της Πόλης. Το γκρέμισμα ενός ολόκληρου κόσμου. Μια στροφή από τις αποφασιστικότερες και τις πιο δραματικές στην πορεία της Ιστορίας. Ορόσημο για ολόκληρη τη φυλή των ανθρώπων που έλκει την πνευματική καταγωγή της από τον ελληνολατινικό πολιτισμό.

Δε θα εξάρω εδώ τη σημασία του γεγονότος, τέτοιοι σχολιασμοί, όταν δεν υποβαστάζονται από μια σοφία έγκυρη κι όταν δεν προσκομίζουν κάτι ουσιαστικό και νέο, ξεπέφτουν στην ανίερη φιλολογία ή στο συμβατικότερο σχολικό λόγο, είτε επικήδειος είναι είτε πανηγυρικός. Προτιμότερο τότε να ανοίξουμε και να διαβάσουμε από μέσα μας, ευλαβικά, μια σελίδα αυθεντική, που να έχει το παλμό της προσωπικής μαρτυρίας. Αυτό κι έκανα από μέρους μου, για να τελέσω το μνημόσυνο που μου υπαγορευόταν από τη συναισθηματική μου κλίση. Άνοιξα τις πολύτιμες πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού του Απ. Βακαλόπουλου και διάβασα από κει τις δυο σελίδες του Κριτόβουλου που περιγράφουν τις τραγικές στιγμές της Άλωσης. Με τα κουτσά, μονόφθαλμα λατινικά μου, διάβασα και τις άλλες δυο σελίδες του Λεονάρδου του Χίου, του καθολικού επισκόπου, που είχε πάει τότε στην Πόλη με τον καρδινάλιο Ισίδωρο και διακόσιους άνδρες για να ενισχύσει την άμυνά της. Είδα μέσα μου έτσι αρκετά, άκουσα αρκετά, στοχάστηκα τα απλά εκείνα πράγματα που είναι ο σταθερός σχολιασμός όλων των πολύ μεγάλων γεγονότων. Ύστερα έκλεισα το βιβλίο με βαριά καρδιά. Μεταφέρω εδώ τη συνέχεια από τον εσωτερικό μονόλογό μου.

Να θυμόμαστε λοιπόν ή να μην θυμόμαστε; Λυπάμαι για την αμλέτεια αυτή διατύπωση, αλλά τώρα που την κοιτάζω γραμμένη, συλλογίζομαι πως θέτει ένα ερώτημα όχι λιγότερο αδυσώπητο από του Δανού πρίγκιπα. Γιατί το να υπάρχει ή να μην υπάρχεις, ελάχιστα διαφέρει από το να θυμάσαι ή να μην θυμάσαι. Ύπαρξη δίχως μνήμη, ίσον πρόσωπο χωρίς ταυτότητα, άρα χωρίς αυτοσυνείδηση. Αν καταργήσω τη μνήμη μου, καταργώ το εγώ μου. Το θέμα είναι τι περιεχόμενο πρέπει να έχει αυτό το <<εγώ>>. Από κει αρχίζει όλη η ιστορία.

Το ένα <<εγώ>> μου, το καθαρά προσωπικό, το διαπλάθει αυτόματα η προσωπική μου ζωή, οι σχέσεις μου με το στενό και ευρύτερο περίγυρο, οι αντιστάσεις που συναντώ, οι σχέσεις που δημιουργώ, τα κάθε λογής συναπαντήματά μου, με τις αντιδράσεις που μου προκαλούν. 

Το άλλο <<εγώ>> μου το έχουν διαμορφώσει έννοιες και πληροφορίες που μου μεταδόθηκαν θέλεις με την οργανωμένη παιδεία, θέλεις με την προφορική παράδοση. Κατασταλαγμένο σε ένα στρώμα όχι λιγότερο βαθύ από το πρώτο, ιδίως όταν η διεργασία αυτή έγινε στα πολύ χλωρά χρόνια, μετουσιώθηκε γρήγορα σ΄ απόθεμα συναισθηματικό κι έτσι είναι που ζυμώθηκε, έκανε το ένα με τ΄ άλλο, το θεμελιακό << εγώ>> μας. Τώρα σε ώριμη ηλικία, τα δυο μαζί αποτελούν ένα. 

Αντιδρώ με τις ιδέες μου και για τις ιδέες μου τόσο άμεσα, τόσο ζωηρά, όσο και για τα στοιχειώδη ζωικά συμφέροντά μου. Μια τάξη πραγμάτων νέα που θα ήθελε να με στρατολογήσει στις αντιλήψεις της, θα έπρεπε να επέμβει σ΄ αυτό το αφομοιωμένο ιδεολογικό απόθεμά μου. Να επέμβει δραστικά, όχι απλώς βίαια, γιατί αν εκδηλωθεί βάναυσα, δεν θα πετύχει άλλο παρά να με εξαγριώσει ή να με εξουδετερώσει. Είναι η περίπτωση των ολοκληρωτικών καθεστώτων, που πηγαίνουν να στρεβλώσουν διαμορφωμένες πια, συγκροτημένες ανθρώπινες συνειδήσεις.

Μου λένε λοιπόν ότι δεν πρέπει να διατηρώ τη μνήμη καταστάσεων που υποβάλλουν το μίσος, που διαιωνίζουν την αντιδικία, ιδίως την εθνική, και βρίσκω αυτό τον ισχυρισμό λογικό, ευθυγραμμισμένο με το πνεύμα του καιρού μου. Δεν εξετάζω εδώ, αν συχνότατα, μου ζητάνε ένα τέτοιο ψυχολογικό μου αφοπλισμό, για να τον αντικαταστήσουν αμέσως με έναν άλλον ψυχολογικό μου εξοπλισμό, άλλα μίση και άλλες αντιδικίες. Παραδέχομαι ότι τα δεύτερα είναι γόνιμα, ενώ τα πρώτα άγονα, τα δεύτερα συγχρονισμένα, τα πρώτα ξεπερασμένα. Τα δεύτερα διεκπεραιωτικά μιας πορείας προς την οριστική κατάργηση κάθε ανταγωνισμού. Εκεί που σκοντάφτω είναι στην έμμεση αμφισβήτηση που γίνεται έτσι του ιδεολογικοσυναισθηματικού μου υπόβαθρου. 

Ένα άτομο αναπτύσσεται κανονικά, οργανικά, μέσα σε ένα κόσμο που έχει βάθος χρόνου, προσωπικότητα, ιστορική συνέχεια. Η διάσταση τούτη, μια συντεταγμένη μέσα στο χρόνο δεν προσδιορίζει απλώς: ορίζει την ανθρωπιά. Αλίμονο σε εκείνους που μπορούν με ένα τίναγμα των ώμων τους να πετάνε από πάνω τους όλο το συναισθηματικό φορτίο του ιστορικού χρόνου κι αλίμονο στις κοινωνίες που τους περιέχουν. Πρόσωπα τέτοια είναι τέρατα εγκεφαλισμού επικίνδυνα, ακόμα κι όταν προβάλλουν τον ισχυρισμό της ιδεολογίας για όπλο. Πρόσωπα με τόσο εύκολα αντικαταστατή ταυτότητα δεν έχουν την ικανότητα να συλλάβουν, να σεβαστούν τις αξίες των αποχρώσεων, την ανιούσα των ημιτονίων, δηλαδή εκείνα ακριβώς που υφαίνουν την ανθρώπινη θερμοκρασία. Βλέπουν τον κόσμο σαν ένα συγκρότημα οικοδομικό από κύβους, σχήματα γεωμετρικά, όγκους στερεομετρικούς, υλικά που μπορείς να τα μετακινείς όπως θέλεις, βάσει σχεδίου.

Άγγελος Τερζάκης, "Το καντήλι που αγρυπνά"

Την Κυριακή που μας πέρασε, θα άξιζε ίσως ανάμεσα στα τόσα άλλα ζητήματα της ημέρας, θέματα γενικά και ειδικά, φροντίδες και έγνοιες μας προσωπικές ή μόνιμες, να στραφεί ο νους μας και σε ένα ζήτημα που ορθώνεται όλο και πιο κάθετο, κατηγορηματικό στον καιρό που ζούμε. Πρέπει να θυμόμαστε; Να έχουμε μνήμη ή να μην έχουμε; Και τι λογής μνήμη;

Αλλά, γιατί ειδικά την Κυριακή που πέρασε σκεφτήκαμε αυτό το θέμα, θα πει κανένας. Γιατί ήταν μέρα μνήμης όσο λίγες, τουλάχιστον για τις γενιές που φτάνουν ως του υποφραφόμενου. 29 Μαΐου, η άλωση της Πόλης. Το γκρέμισμα ενός ολόκληρου κόσμου. Μια στροφή από τις αποφασιστικότερες και τις πιο δραματικές στην πορεία της Ιστορίας. Ορόσημο για ολόκληρη τη φυλή των ανθρώπων που έλκει την πνευματική καταγωγή της από τον ελληνολατινικό πολιτισμό.

Δε θα εξάρω εδώ τη σημασία του γεγονότος, τέτοιοι σχολιασμοί, όταν δεν υποβαστάζονται από μια σοφία έγκυρη κι όταν δεν προσκομίζουν κάτι ουσιαστικό και νέο, ξεπέφτουν στην ανίερη φιλολογία ή στο συμβατικότερο σχολικό λόγο, είτε επικήδειος είναι είτε πανηγυρικός. Προτιμότερο τότε να ανοίξουμε και να διαβάσουμε από μέσα μας, ευλαβικά, μια σελίδα αυθεντική, που να έχει το παλμό της προσωπικής μαρτυρίας. Αυτό κι έκανα από μέρους μου, για να τελέσω το μνημόσυνο που μου υπαγορευόταν από τη συναισθηματική μου κλίση. Άνοιξα τις πολύτιμες πηγές της Ιστορίας του Νέου Ελληνισμού του Απ. Βακαλόπουλου και διάβασα από κει τις δυο σελίδες του Κριτόβουλου που περιγράφουν τις τραγικές στιγμές της Άλωσης. Με τα κουτσά, μονόφθαλμα λατινικά μου, διάβασα και τις άλλες δυο σελίδες του Λεονάρδου του Χίου, του καθολικού επισκόπου, που είχε πάει τότε στην Πόλη με τον καρδινάλιο Ισίδωρο και διακόσιους άνδρες για να ενισχύσει την άμυνά της. Είδα μέσα μου έτσι αρκετά, άκουσα αρκετά, στοχάστηκα τα απλά εκείνα πράγματα που είναι ο σταθερός σχολιασμός όλων των πολύ μεγάλων γεγονότων. Ύστερα έκλεισα το βιβλίο με βαριά καρδιά. Μεταφέρω εδώ τη συνέχεια από τον εσωτερικό μονόλογό μου.