«Περί Ανθρώπινης Φύσεως»: Από τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό στον Χάιντεγκερ και τον Λακάν

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

Ο άνθρωπος, κατά τη ρήση του Πασκάλ,  είναι ένα τίποτε μπροστά στο σύμπαν, αλλά και ένα σύμπαν μπροστά στο τίποτε. Ποια ειναι αλήθεια η πατερική ανθρωπολογία και πόσο ενδιαφέρον έχει για μας σήμερα; Στο ερώτημα αυτό θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε, στο μικρό μέτρο των δυνάμεών μας, ευχόμενοι κάποιος να αναλάβει μια ευρύτερη θεολογική-φιλοσοφική σύνθεση, όσον αφορά αυτό το μεγάλης σημασίας ζήτημα.

******************

Θα μείνουμε κυρίως στο έργο του αγίου Ιωάννου Δαμασκηνού, αυτού του μεγάλου συστηματοποιητή αλλά και συνεχιστή της πατερικής διδασκαλίας. Στα  «Διαλεκτικά» του ο ιερός Πατήρ γράφει λοιπόν κάτι πολύ σημαντικό, ότι τα ανθρώπινα άτομα είναι μεν πράγματι σύνθετα, ως αποτελούμενα από σώμα και ψυχή (γι’ αυτό και βέβαια υπάρχουν σωματικές και ψυχικές, «mental» ανθρώπινες εκδηλώσεις), ωστόσο τα πράγματα έχουν διαφορετικά για την ανθρώπινη φύση εν γένει. Αυτή παραδόξως δεν είναι «σύνθετη», αλλά απλή,  «μία»[1] – το «μία» εδώ σημαίνει βαθιά ενικότητα, υποδηλώνει την  δυναμική συνύπαρξη και σύγκραση, χωρίς όμως και εξαφάνιση, των δύο συνθετικών μερών του ατόμου «άνθρωπος». Ένας και μόνο ένας είναι, για παράδειγμα, ο ψυχοδυναμισμός του «εσθίειν», καθώς η ψυχική μου επιθυμία, η «αίσθηση» της πείνας κινεί και το σώμα μου προς το τρέφεσθαι. Ισχύει και το αντίστροφο: κάτι σωματικό, η ανάγκη για τροφή ως βιολογία, κινεί το πνευματικό, τον πόθο για να εξασφαλίσω τροφή. Ωστόσο η όλη διαδικασία μπορεί να λάβει άλλη μορφή, καθώς η λαιμαργία, που συνιστά ψυχικό βέβαια, αλλά παθολογικό γεγονός, κινεί και αυτή με τη σειρά της το ήδη κορεσμένο από φαγητό σώμα για να λάβει περισσότερη τροφή. Στην ανάλυση αυτή φαίνεται ότι ένας είναι ο ψυχοδυναμισμός του «εσθίειν» και τρομερή η αλληλοσυμπλοκή ψυχής και σώματος.

Ωστόσο, μερικές φορές το σώμα μου, που εν γένει θεωρείται κατώτερο ανθρώπινο στοιχείο σε σχέση με την πνευματικότερη ψυχή, συμβαίνει να παίρνει τα οντολογικά «ηνία» έναντι της τελευταίας, όπως π.χ. η διά των οφθαλμών θέα κάποιας υλικής ωραιότητας, ενός ανοιξιάτικου λ.χ. λιβαδιού, κινητοποιεί τη ψυχή μου, ώστε αυτή να αρχίσει να αναζητά και το όμορφο πνευματικά. Επίσης, συμβαίνει όταν δίνεις διά των χειρών σου ένα υλικό αγαθό, τότε και μόνον τότε δημιουργείται το σημειολογικό σύμπαν του «δώρου», που πρέπει πια να καταστεί πνευματικότερο. Αν δεν υπήρχε σώμα, θα ήταν νεκρή και η μεταφορά, με όλο της το σημασιολογικό –οιονεί οντολογικό – εύρος.

Επικίνδυνη μαθητεία. Για τη χαϊντεγκεριανή κληρονομιά

Ο καθηγητής και συγγραφέας Ρίτσαρντ Γουόλιν έχει αφιερώσει σημαντικό μέρος του έργου του στον Χάιντεγκερ. Δεν ανήκει στους υπερασπιστές της κληρονομιάς αυτής και βρίσκεται κοντά σε όσους εκτιμούν πως δεν μπορεί να διαχωριστούν οι πολιτικές εκτροπές του φιλοσόφου από τον πυρήνα της σκέψης του. Το αξιοσημείωτο όμως στα Παιδιά του Χάιντεγκερ βρίσκεται στον τρόπο με το οποίο ο Γουόλιν ανασυγκροτεί τη σκέψη τεσσάρων φιλοσόφων του αιώνα ως προς τoυς δεσμούς τους με την χαϊντεγκεριανή «στοχαστική οδό» (denkweg). Δεν έχουμε εδώ αυτόνομες μελέτες για τη Χάννα Άρεντ, τον Καρλ Λέβιτ, τον Χανς Γιόνας και τον Μαρκούζε όσο ένα πλέγμα συλλογισμών για τη συσχέτιση όλων αυτών των πνευμάτων με την καταλυτική παρέμβαση του δασκάλου τους.

Ποιος είναι όμως ο ιστορικοφιλοσοφικός πυρήνας που επιτρέπει στο μαθητή να χαράζει τον δικό του δρόμο σκέψης, χωρίς όμως να απαλλάσσεται από τη σκιά του δασκάλου; Σε όλα σχεδόν τα κεφάλαια της μελέτης του, ο Γουόλιν επιστρέφει στον ριζοσπαστισμό που διέπει τη χαϊντεγκεριανή κριτική της νεωτερικότητας και, κυρίως, στις πρακτικές συνεπαγωγές αυτού του ριζοσπαστισμού. Συνέπειες της ανάγνωσης που επιχειρεί ο Χάιντεγκερ για την ουσία των νεοτέρων χρόνων είναι η από μέρους του απαξίωση κάθε κοινωνικοπολιτικού ανθρωπισμού, η περιφρόνηση για τη δημοκρατία και η αντιμετώπιση του σύγχρονου πολιτισμού ως συνθήκης πτώσης και οντολογικής παρακμής. Ήδη από τις απαρχές της, τη δεκαετία του ΄20, η ριζική χειρονομία του Χάιντεγκερ εντός οντολογίας συνομιλεί εμμέσως με τις γενικότερες πολιτιστικές θέσεις της λόγιας Aκροδεξιάς η οποία απεχθανόταν την κουλτούρα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης: σε εκείνη την περίοδο συντελείται η σύνθεση ριζοσπαστισμού και αριστοκρατισμού, μια σύγκλιση ευαισθησιών που συνεχίζει την παλαιότερη κριτική του Νίτσε στον «τελευταίο άνθρωπο» των δημοκρατικών καιρών, αναζητώντας μια γερμανική πνευματικότητα στους αντίποδες του αμερικανισμού και του μπολσεβικισμού. Στον Χάιντεγκερ, ωστόσο, αυτή η επίθεση πραγματώνεται μέσα από τον ερμητικό στοχασμό τού Είναι ο οποίος διαχωρίζεται από το «οντικό» επίπεδο. Στο οντικό επίπεδο ο φιλόσοφος εναποθέτει όσα γι’ αυτόν κρίνονται μη θεμελιώδη και επουσιώδη: τα πολιτικά γεγονότα, τις κοινωνιολογικές και ιδεολογικές ερμηνείες αλλά και τις διαμάχες γύρω από την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Όλα αυτά τα σημαντικά για κάθε πρακτική φιλοσοφία ο Χάιντεγκερ θα τα θεωρήσει μορφές συγκάλυψης της αλήθειας τού Είναι και των τρόπων με τους οποίους αυτή η αλήθεια ξεδιπλώνεται ως αυθεντική ιστορία και πεπρωμένο.

M. Heidegger: Ερμηνεία και Γλώσσα

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος


    Martin Heidegger

1889-1976

Προς ερμηνευτική του Πολιτικού

§1

Ένα νέο βιβλίο μας κυκλοφορεί εντός των προσεχών ημερών από τις εκδόσεις Ρώμη: Τσιμισκή 16, Θεσσαλονίκη. Τηλ.: 2310 227581.

Ο τίτλος του έχει ως εξής:

                                          

Δημ. Τζωρτζόπουλος

Martin Heidegger

ΕΡΜΗΝΕΙΑ  ΚΑΙ  ΓΛΩΣΣΑ τ. 1

Ερμηνευτική του Πολιτικού

(«Δημοκρατία» ‒«Σοσιαλισμός» ‒«Κομμουνισμός»)

Περιεχόμενα

Συντομογραφίες......................... 4

1. Εισαγωγή.............................. 11

2. Heidegger και Marx: Θεωρία και πράξη

...     του Πολιτικού...................... 21

    §1. Το Πολιτικό ως πόλεμος ...23

    §2. Το Πολιτικό ως παρ-ουσία ...41

    §3. Η βιαιοπραγία  του Πολιτικού ....65

    §4. Ο μαρξιστικός λόγος του Πολιτικού……  97

    §5. Το σούρουπο του ιστορικού μαρξισμού…121

3. Τι είναι «Κομμουνισμός; Από τον

...      Marx στον Heidegger....... 131

    §1 … απουσία νοήματος... 133

    §2 … εξουσία των ολίγων.. 159

    §3… δικτατορία της απρόσωπης μάζας…….  203

    §4… εμπειρία της παγκόσμιας ιστορίας…….215

4. Επίμετρο

     Μπέρτολτ Μπρεχτ: Στους Ευθυγραμμιζόμενους…263

5. Πίνακας όρων και εννοιών 269

§2

Ι. Ο ίδιος ο Λόγος, ως Λόγος του Είναι, κατά τον Χάιντεγκερ, είναι αυτός που μας προς(σ)-καλεί να προσεγγίζουμε το παρόν με όρους της φιλοσοφίας, με τη δύναμη της σκέψης, με την ερμηνευτική της δεινότητα, και όχι με τις έκφυλες  λεκτικές ή έμπρακτες συμπεριφορές συγκεκριμένων πολιτικών υποκόσμων, που υπολείπονται ακόμη και αυτής τούτης της εφήμερης κουλτούρας των αιγοπροβάτων.

ΙΙ. Η χαϊντεγκεριανή ερμηνευτική του Πολιτικού εκκινεί από τη διαπίστωση πως το Πολιτικό, η πολιτική και οι πολιτικοί, από τμήμα της πολιτικής κοινότητας, της πολιτείας, κατ’ Αριστοτέλη, έχουν φτάσει να είναι επικυρίαρχοι αυτής της τελευταίας: το μέρος καταβροχθίζει το όλο. Πώς συμβαίνει αυτό; Συμβαίνει δυνάμει της επενέργειας ενός φαύλου πολιτικού συστήματος.

ΙΙΙ.  Η εν λόγω φαυλότητα δομείται εσωτερικά στη βάση της μεταφυσικής υποκειμενικότητας, που ιεραρχείται εξουσιαστικά με αλυσιδωτές κάθετες αλληλο-εξαρτήσεις: από τον έναν εκάστοτε άρχοντα προς τα ενδιάμεσα όντα, τους ολίγους ανώνυμους/απρόσωπους λέει ο Χάιντεγκερ[1], δηλαδή τους ολίγους [=πολλούς] ανώνυμους, εκείνους που είναι πλήρως ταυτισμένοι με το σύνολο των πολιτικών-κρατικών μηχανισμών και τους κρατούν σε λειτουργία, και προς τα κάτω μέχρι τον τελευταίο οπαδό, πολιτικό πελάτη των διαφόρων αντίστοιχων «μαγαζιών».

ΙV. Τελικό αποτέλεσμα:  η συντριβή της εαυτότητας (Selbstheit), υπό τις άναρθρες θριαμβολογίες περί «προόδου», περί «κοινωνικής ισότητας», περί «ανάπτυξης» κ.λπ. της εν λόγω υποκειμενικότητας [=συλλογικής +ατομικής], ξεμωραμένης πια από τη φιλαρχία. Ο άνθρωπος, ως εκ τούτου, των σημερινών πόλεων, μας προειδοποιεί ο Χάιντεγκερ[2], απομακρύνεται από τη σκέψη του Είναι, που είναι ενδιάθετη στην ύπαρξή του, και συναφώς από τον αληθινό μόχθο του βίου του.

§3

Ι. Η εγκατάλειψη των ανθρώπων από το Είναι (τους) τους μετατρέπει σε «πιθήκους του τεχνικού πολιτισμού» (Χάιντεγκερ), που έχουν χάσει τον δρόμο προς τον επαναπατρισμό τους.  Πολλοί, ελλείψει αληθινής  πατρίδας του Είναι, στοιβάζονται, προς αναζήτηση βεβαιότητας,  στη μια ή την άλλη κομματική, γενικώς συντεχνιακή, «πατρίδα» με τις αντίστοιχες ιδεολογικές μορφές, ανεστραμμένες λογικές, απολιθωμένες ιδεοληψίες.

Η «απόσυρση του Χάιντεγκερ», ο λόγος και το πρόσωπο

Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 

Τι συμβαίνει άραγε όταν προσπαθώ να λύσω ένα γεωμετρικό πρόβλημα, που περιλαμβάνει κάποιο σχήμα, πχ ένα τετράγωνο; Ο Χάιντεγκερ θα μας έλεγε ότι, κοιτάζοντας αυτό το τετράγωνο, αισθάνομαι την «ανοικείωση», την «απόσυρση» δηλαδή των πραγμάτων. Και αυτό γιατί τα γεωμετρικά σχήματα θεωρούνται εν γένει «παράγωγα», αφαιρέσεις της επιστήμης, που προκύπτουν ως αποτέλεσμα της υπαρκτικής «βλάβης» με τον κόσμο. Όταν βαδίζω προς τα μπροστά, γιατί πχ θέλω να φτάσω ένα ποτάμι και να πιω νερό, δεν έχω ιδέα ότι ακολουθώ μια ευθεία. Αν βρω μπροστά μου ένα εμπόδιο, θα αναγκαστώ να στρίψω, πράγμα που σημαίνει ότι ο δρόμος μού γίνεται ανοίκειος, και τότε εννοώ τι θα πει «ευθεία». Παρομοίως και με το τετράγωνο, προκύπτει από έναν συνδυασμό πολλών ανοικειοτήτων, που περιλαμβάνουν βέβαια την πρώτιστη ανοικειότητα που λέγεται «ευθεία γραμμή» (πάντα, εννοούμε, ως θεωρητική κατασκευή). Γενικά, η απόσυρση των πραγμάτων, εδώ του «δρόμου», συντελεί ώστε να εμφανιστεί η θεωρία, και, εργαζόμενος «λογικά», λύνω το οποιοδήποτε προκύπτον πρόβλημα. (Για την εν λόγω προσέγγιση του Χάιντεγκερ, δες Hubert Dreyfus, Being-in-the world,  A Commentary on Heidegger’s “Being and Time”, MIT, 1999).

H καλύβα του Χάιντεγκερ και το πρόσωπο

Δημήτρης Ιωάννου

                                                    

Η βασική θέση, μάλλον «ενόραση» του Χάιντεγκερ, είναι ότι είμαστε «όντα-μέσα-στον-κόσμο», όπου βέβαια, αυτό το «μέσα» δεν αποτελεί μια απλή τοπική ένδειξη, αλλά υποδηλώνει την οργανική συσχέτιση του «ενθάδε - είναι» με τον κόσμο. Κατά μία έννοια, ο κόσμος είναι μέρος του ορισμού του «ενθάδε-είναι». Βαθύτερα, αυτό που θέλει να πει ο φιλόσοφος είναι ότι ποτέ δεν μπορούμε να είμαστε πραγματικά ριζικά «subjects», δηλαδή υποκείμενα, έναντι των οποίων ίσταται απέναντι ο κόσμος ως κάποιο «object», ανεξάρτητο αντικείμενο, το οποίο και αυτά παρατηρούν. Η διάκριση «υποκειμένου-αντικειμένου» καταργείται στον Χάιντεγκερ, εφόσον είμαστε «ήδη-μέσα-στον-κόσμο», μέρος αυτού, εμπλεκόμαστε άμεσα μαζί του. Όποτε λειτουργούμε ως «υποκείμενα» -γιατί συμβαίνει ενίοτε και αυτό- και «παρατηρούμε» τον κόσμο (δημιουργείται δηλαδή η αίσθηση, ή έστω η πραγματικότητα του «I», του εγώ), αυτό είναι κάτι παράγωγο, απότοκο της κυρίως ύπαρξής μας ως εγκοσμίων όντων. Πρόκειται για ένα δευτερεύον βίωμα, το οποίο, αν και σημαντικό, δεν είναι παρά «προκύπτον» («derivative») από μια βαθύτερη οντολογική κατηγορία. Με άλλα λόγια, είμαστε δευτερευόντως πρόσωπα και πρωτίστως «όντα μέσα στον κόσμο».

Περαιτέρω, μαζί με την προνομία του υποκειμένου, καταργείται και η πρωταρχική θέση της «θεωρίας», της θεωρητικής δηλαδή γνώσης, του κατεξοχήν τρόπου υπάρξεως που χαρακτηρίζει, κατά την φιλοσοφική παράδοση, το «subject» (το οποίο και γνωρίζει το «object», δηλαδή το «αντικείμενο», χρησιμοποιώντας αφηρημένες έννοιες, νοητές εικόνες, «ιδέες», τον λόγο κλπ). Και φυσικά, ακυρώνεται μαζί και η προνομία της συνείδησης, και μάλιστα της «αυτοσυνείδησης», που αποτελεί, κατά την παραδοσιακή (δυτική, αλλά με μια έννοια και ανατολική ορθόδοξη), αντίληψη, τον θεμελιώδη τρόπο ύπαρξης του έλλογου όντος, που ονομάζεται «άνθρωπος». 

M. Heidegger: ποιος είναι ο Ηράκλειτος;

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Martin Heidegger

1889-1976

Ο Ηράκλειτος μας οδηγεί:

από το Χάος στο Φάος

§1

Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει στον Ηράκλειτο την αρχέγονη απαρχή της ιστορίας του Είναι. Το ερώτημα συνακόλουθα που διατρέχει τη σκέψη του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου είναι: ποιος είναι ο Ηράκλειτος (GA 55, 5); Κατ’ αυτό τον τρόπο αποδέχεται το προ(σ)-κλητικό νεύμα που του απευθύνει ο στοχασμός του Ηράκλειτου και επιχειρεί να ανταποκριθεί, σχολιάζοντας πρωτίστως μια συμβολική «ιστορία» γύρω από τη ζωή και τη διδασκαλία του Εφέσιου σοφού. Περί αυτής μας λέει ο Αριστοτέλης:

«Λένε σχετικά με το τι είπε ο Ηράκλειτος σε κάποιους ξένους που ήθελαν να τον συναντήσουν. Όταν πλησίασαν και τον είδαν να ζεσταίνεται κοντά στο φούρνο, δίστασαν· τότε τους προέτρεψε να μπουν μέσα με θάρρος λέγοντάς τους πως κι εδώ υπάρχουν θεοί …» (Περί ζώων μορίων Α5. 645a 17).

Τι θέλουν να μας πουν αυτά τα λόγια; Κατ’ αρχήν εμφανίζεται ένας λόγος πουενθαρρύνει και προσκαλεί τους επισκέπτες. Σε τι τους προσκαλεί; Προφανώς όχι για να ζεσταθούν μαζί με τον σοφό κοντά στο φούρνο ή για να του μετριάσουν κάποια ένταση «μοναξιάς» του· απεναντίας, τους καλεί επειγόντως σε μετα–στροφή: τους ενθαρρύνει δηλαδή να στραφούν προς εκείνο τον τόπο διαμονής, όπου φωτίζει ένα άλλο φως (GA 55, 7): εκ πρώτης όψεως, και ο Ηράκλειτος ως φυσική ύπαρξη είναι ένα περατό, ενδεές ον, εγκατεστημένο σε έναν καθημερινό τόπο και αντιμέτωπο με το κρύο και την παγωνιά· πάνω απ’ όλα όμως είναι ο νοητής που στοχάζεται το Είναι (=Φύσις) και την ανθρώπινη ύπαρξη (=Da-sein). Η εν λόγω στοχαστική στάση, για την ιστορία του Είναι, έχει χαρακτήρα ιστορικό και όχι ιστοριογραφικό: ανήκει σ’ αυτό που κάνει τη σκέψη να είναι σκέψη του Είναι, να οικειώνεται με την εστία της ανθρώπινης ύπαρξης  και να μην είναι απλώς μια βιογραφική, πληροφοριακή ή και προπαγανδιστική πρόσοψη της μαζικής κουλτούρας, σαν εκείνες τις μονομερείς και άκρως προπαγανδιστικές ενεικονίσεις γύρω από πρόσωπα και πράγματα της σύγχρονης νεοελληνικής ή ευρωπαϊκής ιστορίας από τα δημόσια Μ.Μ.Ε.

M. Heidegger: προς δημιουργικό διάλογο με τον μαρξισμό

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Martin Heidegger

1889-1976

Τι είναι κομμουνισμός;

§1

  Θα συζητήσουμε για τον κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός και γενικότερα ο μαρξισμός έχουν μιλήσει, ανάμεσα στα άλλα, για την ανεστιότητα υπό τη μορφή της αποξένωσης του ανθρώπου. Η μαρξική έννοια της αποξένωσης, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, έχει τις ρίζες της στο γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ανέστιος, δεν έχει πατρίδα (Heidegger, GA 9, σ. 339). Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αυτός της πλανητικής εποχής, της εποχής δηλαδή που έχει διαμελίσει το Είναι του ανθρώπου και η οποία επιχειρεί να συγκολλήσει εκάστοτε τα κομμάτια αυτού του ανθρώπινου θρυμματισμού σε ένα τεχνικό-ζωικό όλο, με την τεχνικο-επιστημονική του περικύκλωση, επενδυμένη με ουκ ολίγη ηθικιστική-ανθρωπιστική συναισθηματοποίηση: ο άνθρωπος τελεί σε πλαισιοθέτηση (Gestell). Ο Χάιντεγκερ ορισμένως προσεγγίζει όλη τη μαρξιστική πραγματικότητα μέσα από την οπτική της ιστορίας του Είναι, αναγνωρίζοντας πως η αντίληψη του Μαρξ για την ιστορία είναι ανώτερη από κάθε άλλη ιστοριογραφική πρόσληψη της ιστορίας (ό.π., σ. 340). Γι' αυτό θεωρεί πως ένας διάλογος, δημιουργικός και παραγωγικός πάντοτε, είναι αναγκαίος όσο και εφικτός: 

«ούτε η Φαινομενολογία ούτε ο Υπαρξισμός φτάνουν σε εκείνη τη διάσταση, που καθιστά πρωτίστως δυνατό έναν δημιουργικό διάλογο με τον μαρξισμό» (ό.π., σ. 340).


Μένουμε λοιπόν στην αναγκαιότητα του διαλόγου, με δεδομένο και το γεγονός ότι η ιστορική πράξη του κομμουνισμού επιδείνωσε την ως άνω αποξένωση-ανεστιότητα, την οποία ο θεωρητικός λόγος του Μαρξ καταπολέμησε. Οι σκέψεις, που θα εκτεθούν στη συνέχεια, αποτελούν προδημοσιεύματα μιας φιλοσοφικής πραγμάτευσης του ζητήματος του κομμουνισμού σε ένα νέο βιβλίο μου με τίτλο: Martin Heidegger, Ανεστιότητα και κομμουνισμός. 

M. Heidegger: η ουσία της ποίησης

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Μάρτιν Χάιντεγκερ

1889-1976

Ο Χαίλντερλιν και η ποίηση:

 πώς κατανοείται η αλήθεια του Είναι [μας];

§1

Η οδός της ποίησης είναι μια επικίνδυνη οδός. Γιατί; Επειδή «οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει ἀλλὰ σημαίνει» (Ηράκλειτος, απ. 93). Η ποίηση δεν σκέπτεται δογματικά και μονοσήμαντα, δεν ζητά μια εικονική επικοινωνία και περαιτέρω, ως εκ τούτου, δεν επιθυμεί, δεν επιζητεί το κρύφιο, το σκοτεινό, το παραπλανητικό. Είναι φως και μένει στο φως.  Ο φιλόσοφος που έγκαιρα διέκρινε τη στοχαστική δύναμη της ποίησης του Χαίλντερλιν και εισχώρησε στο φιλοσοφικό βάθος του τελευταίου ως ποιητή είναι ο Χάιντεγκερ. Έτσι βλέπουμε πως η μετά τη Στροφή ανάπτυξη της σκέψης του διέπεται κατά πολύ από την αναγκαιότητα να «ακουστεί ο λόγος του Χαίλντερλιν». Η παρατεταμένη, επομένως, ενασχόλησή του με αυτόν τον «ποιητή των ποιητών», όπως αποφαινόταν ο ίδιος για τον Χαίλντερλιν, είναι ουσιαστικά μια συνεπής ανταπόκριση στην πρόθεση του Χαϊντεγκεριανού στοχασμού να μιλήσει για την ουσία της ποίησης: Γιατί ο συγκεκριμένος ποιητής και όχι ο Όμηρος, ο Σοφοκλής, ο Βιργίλιος ή ο Δάντης, ο Σαίξπηρ ή ο Γκαίτε (GA 4, 33);  Επειδή ο εν λόγω ποιητής συνέδεσε όλο το δημιουργικό-ποιητικό του  Είναι με τον προορισμό της ποίησης. Ποιος είναι ο προορισμός της ποίησης; Η ποίηση, με τον ιδιάζοντα σε αυτή και μόνο σε αυτή τρόπο, να καθιστά ποιητική την ουσία της· δηλαδή να αυτο-κατανοείται ως ποιείν,  επι-νοείν [=νοώ, συλλαμβάνω και υλοποιώ ιδέα του εαυτού ως Είναι], ως ευρίσκειν και εφευρίσκειν, ως κάμνειν, ως γενεσιουργία, ως αρχέγονη δημιουργία.  Ο ιδιάζων τρόπος, κατ’ αυτή την έννοια, που η ποίηση ποιεί την ουσία της είναι η γλώσσα.

M. Heidegger: προς δημιουργικό διάλογο με τον μαρξισμό

Martin Heidegger

1889-1976

Τι είναι κομμουνισμός;

§1

  Θα συζητήσουμε για τον κομμουνισμό. Ο κομμουνισμός και γενικότερα ο μαρξισμός έχουν μιλήσει, ανάμεσα στα άλλα, για την ανεστιότητα υπό τη μορφή της αποξένωσης του ανθρώπου. Η μαρξική έννοια της αποξένωσης, σύμφωνα με τον Χάιντεγκερ, έχει τις ρίζες της στο γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ανέστιος, δεν έχει πατρίδα (Heidegger, GA 9, σ. 339). Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι αυτός της πλανητικής εποχής, της εποχής δηλαδή που έχει διαμελίσει το Είναι του ανθρώπου και η οποία επιχειρεί να συγκολλήσει εκάστοτε τα κομμάτια αυτού του ανθρώπινου θρυμματισμού σε ένα τεχνικό-ζωικό όλο, με την τεχνικο-επιστημονική του περικύκλωση, επενδυμένη με ουκ ολίγη ηθικιστική-ανθρωπιστική συναισθηματοποίηση: ο άνθρωπος τελεί σε πλαισιοθέτηση (Gestell). Ο Χάιντεγκερ ορισμένως προσεγγίζει όλη τη μαρξιστική πραγματικότητα μέσα από την οπτική της ιστορίας του Είναι, αναγνωρίζοντας πως η αντίληψη του Μαρξ για την ιστορία είναι ανώτερη από κάθε άλλη ιστοριογραφική πρόσληψη της ιστορίας (ό.π., σ. 340). Γι' αυτό θεωρεί πως ένας διάλογος, δημιουργικός και παραγωγικός πάντοτε, είναι αναγκαίος όσο και εφικτός: 

«ούτε η Φαινομενολογία ούτε ο Υπαρξισμός φτάνουν σε εκείνη τη διάσταση, που καθιστά πρωτίστως δυνατό έναν δημιουργικό διάλογο με τον μαρξισμό» (ό.π., σ. 340).


Μένουμε λοιπόν στην αναγκαιότητα του διαλόγου, με δεδομένο και το γεγονός ότι η ιστορική πράξη του κομμουνισμού επιδείνωσε την ως άνω αποξένωση-ανεστιότητα, την οποία ο θεωρητικός λόγος του Μαρξ καταπολέμησε. Οι σκέψεις, που θα εκτεθούν στη συνέχεια, αποτελούν προδημοσιεύματα μιας φιλοσοφικής πραγμάτευσης του ζητήματος του κομμουνισμού σε ένα νέο βιβλίο μου με τίτλο: Martin Heidegger, Ανεστιότητα και κομμουνισμός.  Πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ρώμη, το αργότερο ως τον ερχόμενο Οκτώβριο.

M. Heidegger: τι είναι λαός; (2)

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Μάρτιν Χάιντεγκερ

1889-1976

Ο λαός είναι το πεπρωμένο του

§1

Ο Χάιντεγκερ αναγνωρίζει ότι η έννοια λαός δεν είναι μονοσήμαντη: χρησιμοποιείταιπολυδύναμα και ανάλογα με τις επί μέρους νοηματικές διεκδικήσεις ή φανερώσεις (GA 38, σ. 61). Ωστόσο αναζητεί εκείνη τη διακριτική και όχι λιγότερο διακριτή ενότητα, κάτω από την οποία μπορούν να υπαχθούν όλες οι σχετικές διαφοροποιήσεις. Για να δούμε τι είναι λαός, μας λέει ο φιλόσοφος, πρέπει να ξεκινάμε από το τι δεν είναι λαός. Τι δεν είναι λοιπόν λαός; Δεν είναι ένα πλήθος ανθρώπων, που συνδέει τον ενιαίο χαρακτήρα του με γεωγραφικά, βιολογικά, φυλετικά δεδομένα. Κατά την τρέχουσα αντίληψη είναι κι αυτό λαός, μας λέει ο φιλόσοφος, αλλά αποτελεί κυρίως μια συλλογική έκφραση ατόμων, εν πολλοίς χθαμαλή και καθεύδουσα:  μια μαζοποίηση χωρίς αυθεντικότητα και καμιά αυθεντική εννόηση του λαού ως ενιαίας δημιουργικής ολότητας, δηλαδή υπό τη μορφή «του λαϊκού-κρατικού Dasein» (Μ. Χάιντεγκερ: περί πολιτικής …, εκδ. Ηριδανός, σ. 119). Επίσης δεν μπορεί να συλλαμβάνεται ο λαός ως ένας κλειστός κόσμος μιας ορισμένης σωματικής, ψυχικής ή πνευματικής συλλογικότητας. Σ’ αυτές και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, η έννοια του λαού είναι εντελώς αφηρημένη, καθώς η έννοια του ανθρώπου, που εμπεριέχεται μέσα στην έννοια του λαού, δεν συλλαμβάνεται στην ιστορικότητά του, στο πεπρωμένο του, αλλά ως συμβεβηκός, ως συμπτωματική ιδιότητα, με αποτέλεσμα πλήθη και μάζες ανθρώπινων κοινωνιών να μετατρέπονται σε όχλο, σε συρφετό, αγόμενο και φερόμενο από τους εκάστοτε πολιτικούς, επιστημονικούς και άλλους δυνάστες του.