Ο Καβάφης για την ποίηση του Άγιου Γρηγορίου του Θεολόγου στο πεζό οι Bυζαντινοί ποιηταί

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος του Κ.Π. Καβάφη

Εργασία Σοφία Ντρέκου, Αρθρογράφος

(Sophia Drekou, BSc in Psychology)

Σε ένα πεζό κείμενό του με τον τίτλο «Οι Βυζαντινοί ποιηταί» (πρωτοδημοσιευμένο στην εφημερίδα «Τηλέγραφος» της Αλεξάνδρειας, 11/23 Απριλίου 1893), ο Κ.Π. Καβάφης επιχειρεί μια «σύντομον, συντομωτάτην σκιαγραφίαν της Bυζαντινής ποιήσεως», όπως γράφει ο ίδιος στο τέλος του συγκεκριμένου κειμένου, εκφράζοντας την βεβαιότητα ότι «εξ αυτής ο αναγνώστης θα εννοήση ότι το αντικείμενον είναι εκτενές και άξιον της σπουδής των ημετέρων λογίων.»

Το φύλλο 2588 της εφημερίδας «Τηλέγραφος» της Αλεξάνδρειας. Περιέχει, στην πρώτη σελίδα, το άρθρο του Καβάφη «Οι Βυζαντινοί ποιηταί», το οποίο φέρει την υπογραφή «Κ.Φ.Κ.».

Το ενδιαφέρον είναι ότι στο πεζό αυτό ο Αλεξανδρινός ποιητής αναφέρεται και στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος υπήρξε, ως γνωστόν και σπουδαίος ποιητής. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο Καβάφης παραθέτει την γνώμη του μεγάλου ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου για τον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο, ο οποίος βασίζεται σε μελέτες της εποχής του, που συγκρίνουν την ποίηση του Αγίου με αυτήν του Λαμαρτίνου*.

Ο Alphonse Marie Louis de Prat de Lamartine (21 Οκτωβρίου 1790 – 28 Φεβρουαρίου 1869), γνωστός στην Ελλάδα ως Λαμαρτίνος*, ήταν Γάλλος ποιητής, μυθιστοριογράφος, ιστοριογράφος και πολιτικός, από τα μεγαλύτερα ονόματα του ρομαντισμού στην Γαλλία.

Όμως ο Καβάφης είναι γνώστης και της γενικότερης έρευνας του καιρού του. Γι’ αυτό και ξέρει και το έργο που αποδιδόταν στον Άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο. Γράφει: «Περιήλθε δ’ εις ημάς δράμα του 11ου ή 12ου αιώνος επιγραφόμενον Xριστός Πάσχων, το οποίον είναι έργον με αξίαν και διά πολύν καιρόν απεδίδετο εις τον κάλαμον του αγ. Γρηγορίου του Nαζιανζηνού.»

Αλλά ας δούμε τι γράφει ακριβώς ο Καβάφης για την ποίηση του Γρηγορίου:

H χριστιανική ποίησις του Γρηγορίου του Nαζιανζηνού εθαυμάσθη υπό των λογίων πασών των εποχών, και εν τοις καθ’ ημάς χρόνοις συνεκρίθη προς την ποίησιν του Λαμαρτίνου. Iδού πώς εκφράζεται περί αυτής εν τη Iστορία του Eλληνικού Έθνους ο κ. Παπαρρηγόπουλος*:

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος και η Ισότητα των δύο φύλων

http://www.sophia-ntrekou.gr/2013/07/blog-post_6.html

της Σοφίας Ντρέκου

Μέχρι και ο Μέγας πατέρας της ορθόδοξης εκκλησίας και ένας από τους Τρεις Ιεράρχες μας, Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος († 25 Ιανουαρίου 390 μ.Χ), μίλησε μ' ένα πασίγνωστο απόσπασμα από ομιλία που εκφωνήθηκε στην ΚΠολη ενώπιον του αυτοκράτορα Μ. Θεοδοσίου και πολλών αρχόντων, με αφορμή την ανισότητα κατά των γυναικών (βλ. εδώ) στη νομοθεσία (από τη μελέτη Η θέση της Γυναίκας στο χριστιανισμό):

«Δε δέχομαι αυτή τη νομοθεσία, δεν επαινώ την (κοινωνική) συνήθεια. Οι νομοθέτες ήταν άνδρες, γι’ αυτό η νομοθεσία είναι κατά των γυναικών. Γι’ αυτό και δώσανε τα παιδιά στην εξουσία του πατέρα, αφήνοντας χωρίς φροντίδα το ασθενέστερο [σ.σ.: τη μητέρα ίσως εννοεί].

Ο Θεός όμως δε φέρθηκε έτσι, αλλά (είπε) «τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου, για να ζήσεις καλά», που είναι η πρώτη εντολή στην παλαιά διαθήκη. […] Βλέπετε την ισότητα της νομοθεσίας. Ένας δημιουργός του άντρα και της γυναίκας, ένα χώμα και οι δυο, μία εικόνα (του Θεού), ένας νόμος, ένας θάνατος, μία ανάσταση. Ομοίως, γίναμε και από άντρα και από γυναίκα. Ένα χρέος οφείλεται από τα παιδιά στους γονείς. Πώς λοιπόν εσύ απαιτείς σωφροσύνη (συζυγική πίστη) από τη γυναίκα σου, ενώ ο ίδιος δεν την προσφέρεις; Πώς ζητάς χωρίς να δίνεις; Πώς νομοθετείς άνισα για σώμα ισότιμο με το δικό σου;

Αν εξετάζεις τα χειρότερα, δες: αμάρτησε η γυναίκα (Εύα), το ίδιο και ο Αδάμ. Και τους δύο τους εξαπάτησε ο όφις. Δε βρέθηκε ο ένας πιο αδύναμος και ο άλλος πιο δυνατός. Αλλά εξετάζεις τα καλύτερα; Και τους δύο τους σώζει ο Χριστός με τα Πάθη του. Έγινε άνθρωπος για τον άνδρα; Το ίδιο και για τη γυναίκα… Λέγεται ότι προέρχεται [ο Χριστός] από το σπέρμα Δαβίδ. Νομίζεις ενδεχομένως ότι με αυτό τιμάται ο άντρας; Γεννάται όμως από την Παρθένο και αυτό είναι υπέρ των γυναικών». (Αγ. Γρηγορίου του Θεολόγου, Λόγος ΛΖ', 6-7).

• Εδώ, εκτός από το προφανές (την υπεράσπιση της γυναίκας), φαίνεται και ότι:

α) Ο άγιος θεωρεί τους νόμους προϊόν κοινωνικών συνθηκών και όχι κάτι με «θεϊκή αυθεντία», κάτι που η «φωτισμένη» Δύση «ανακάλυψε» μόλις περί το 17ο αιώνα.

β) «Δε δέχομαι τη νομοθεσία» γράφει. Ο άγιος θεωρεί άκυρο το νόμο που θίγει τα δικαιώματα (κατ' αυτόν αυτονόητα) ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων, όπως εν προκειμένω των γυναικών. Με άλλα λόγια, θέτει θέμα "συνταγματικότητας των νόμων": ενός υπερνομικού κριτηρίου, που θα καθορίζει αν ένας νόμος είναι ηθικός - άρα έγκυρος - ή όχι!

Το κριτήριο αυτό, προφανώς, γι' αυτόν είναι το ευαγγέλιο. Είναι αρκετό, αν το γνωρίζεις καλά, γιατί εκεί ο άνθρωπος φτάνει στην κορυφή της καταξίωσής του από τον ίδιο το Θεό, που γίνεται άνθρωπος.

• ...και συνεχίζει ο Άγιος Γρηγόριος: Πως απαιτείς σωφροσύνη;