Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για την αποικιοκρατία πέραν της Δύσης

Του Σπύρου Κουτρούλη 

Κορνήλιος Καστοριάδης: Η απάτη των αποδομιστών

"Η ιδεολογία και η απάτη των αποδομιστών στηρίζονται κατά μεγάλο μέρος στο "αίσθημα ενοχής" της Δύσης:

 πηγάζουν, για να το πω με συντομία, από ένα αθέμιτο μείγμα, όπου η κριτική του εργαλειακού και εργαλειοποιημένου ορθολογισμού (κριτική που έχει ήδη γίνει. εδώ και πολύν καιρό) συγχέεται ύπουλα με τη δυσφήμιση των ιδεών της αλήθειας, της αυτονομίας, της υπευθυνότητας. Ποντάρουν στο αίσθημα ενοχής της Δύσης σχετικά με την αποικιοκρατία, την εξόντωση των άλλων πολιτισμών, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, τη φαντασίωση της κυριαρχίας πάνω στη φύση, για να μεταπηδήσουν σε μια απατηλή και αυτοαντιφάσκουσα κριτική του ελληνοδυτικού προτάγματος της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας, των πόθων για χειραφέτηση, των θεσμών μέσα στους οποίους οι πόθοι αυτοί ενσαρκώθηκαν, έστω με αποσπασματική και ατελή μορφή(το πιο περίεργο είναι ότι οι ίδιοι αυτοί σοφιστές δεν αμελούν από καιρού εις καιρούν να ποζάρουν ως υπερασπιστές του δικαίου, της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου κ.λ.π.)".

Συζήτηση με τον Olivier Morel στις 18 Ιουνίου 1993 στο Radio Plurielle και στο La Republique internationale des lettres τον Ιούνιο του 1994, στο Κ.Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, εκδόσεις Ύψιλον,μετάφραση Κ.Κουρεμένος, Αθήνα 2000, σελ.121.

Κ.Καστοριάδης: Ανάμεσα στο κενό της Δύσης και τον μύθο των Αράβων

"Από τη μια υπάρχει η τεράστια  μυθοποίηση των Αράβων από τους ίδιους τους Άραβες, οι οποίοι αυτοπαρουσιάζονται μονίμως ως τα αιώνια θύματα της Ιστορίας. Στην πραγματικότητα, αν υπήρξε ένα κατακτητικό έθνος, από τον 7ο ως τον 11ο αιώνα, ήταν ακριβώς οι Άραβες. Οι Άραβες δεν είναι αυτοφυές είδος των βουνοπλαγιών του Άτλαντα στο Μαρόκο, ζούσαν στην Αραβία. Στην Αίγυπτο δεν υπάρχε ούτε ένας Άραβας.

 Η σημερινή κατάσταση είναι αποτέλεσμα κατ' αρχάς της κατάκτησης και του λίγο-πολύ αναγκαστικού εξισλαμισμού των υποταγμένων πληθυσμών, στη συνέχεια του επί αιώνες εποικισμού των Αράβων όχι από τους Ευρωπαίους μα από τους Τούρκους, και τέλος του δυτικού ημιαποικισμού για μια συγκριτικά πολύ μικρότερη περίοδο.

''Οι ολέθριες συνέπειες της αφθονίας''

Του Δημήτρη Βασιλειάδη                                                 

    Το παρακάτω απόσπασμα απ΄ τη συζήτηση ανάμεσα στον Καστοριάδη και τον Οκτ. Πας, που είχε να κάνει με την καταλυτική επιρροή της κατανάλωσης, ή της αφθονίας στην ''εξέλιξη'' του ανθρώπου, είναι παρμένο απ΄ το βιβλίο των εκδ. ''Πόλις'', με τίτλο ''Είμαστε υπεύθυνοι για την ιστορία μας'', σε επιμέλεια της Τέτας Παπαδοπούλου.                                            

   Κ. Καστοριάδης :  ''Την κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα θα την χαρακτήριζα ''εξαπλωμένη έρημο''. Για να απαντήσουμε στο ερώτημα ''ποιός εξαπλώνει αυτή την έρημο ;'' πρέπει να απορρίψουμε όλες τις έως τώρα γνωστές θεωρίες της ιστορίας. Δεν υπάρχουν πια ''συνωμοσίες του κεφαλαίου'', δεν υπάρχουν ''κακοί''. Κι όμως, τα πάντα συντρέχουν προς την ίδια κατεύθυνση, προς την κατεύθυνση της διαφθοράς, που έχει πλέον γίνει συστηματική της αυτόνομης εξέλιξης της τεχνοεπιστήμης, που κανείς δεν ελέγχει και βεβαίως, της αγοράς.   

     Σήμερα, δεν μας απασχολεί πλέον, εάν τα προϊόντα που παράγουμε είναι χρήσιμα. Το μόνο που μας απασχολεί είναι, εάν θα πωληθούν και ίσως ούτε καν αυτό, διότι ξέρουμε ότι έτσι κι αλλιώς θα πωληθούν μέσω διαφήμισης.''    

    

     Οκτάβιο Πας :  ''Πιστεύω πως εκείνο που πρέπει να μας απασχολήσει είναι η γενικευμένη παθητικότητα των ανθρώπων, η οποία νομίζω συνδέεται με την απαταγώδη αποτυχία του επαναστατικού κινήματος του 20ου αιώνα.            

                                          

     Μετά την αποτυχία του κομμουνισμού βρεθήκαμε μπροστά σε μια ''ιστορική παύση'', σε ένα κενό. Δεν έχουμε ιστορικά προτάγματα, ενώπαράλληλα ανεχόμαστε την παρούσα κατάσταση που καταστρέφει τις αξίες και μεταμορφώνει τη σύγχρονη κοινωνία σε κοινωνία κατανάλωσης...         

Καστοριάδης: Πολυτονικό, Δημοτική.

…Ἔχει καταστραφεῖ ἤδη ἡ γλώσσα. Βλέπω πῶς μιλιοῦνται τὰ ἑλληνικὰ στὰ λεγόμενα μαζικὰ μέσα πληροφόρησης. Μία φορὰ στὸ ραδιόφωνο μάλιστα ἄκουσα τὸ καταπληκτικὸ «ὥρα Ἑλλάδας τρία».

 […] Μὲ τὴν κατάργηση τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν καὶ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ μονοτονικοῦ ἔχουμε ἀποκοπεῖ κατὰ κάποιον τρόπο ἀπὸ τὴν ἱστορικὴ συνέχεια τῆς γλώσσας. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἕνα παιδὶ ποὺ μαθαίνει καὶ διαβάζει σήμερα [1987], κατ’ οὐσίαν, δὲν μπορεῖ νὰ διαβάσει ἀκόμα καὶ πρόσφατους νεοέλληνες συγγραφεῖς. Δὲν μπορεῖ νὰ διαβάσει Ἐλύτη, Σεφέρη, ἀκόμα λιγότερο Καβάφη. Καὶ τί πρέπει νὰ γίνει; Νὰ τυπωθεῖ ὁ Παπαδιαμάντης σὲ μονοτονικό; Καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ διαβάσει κανεὶς Παπαδιαμάντη ἢ Παπαρρηγόπουλο χωρὶς νὰ ξέρει καθαρεύουσα; Καὶ πῶς διδάσκεται αὐτὴ ἡ καθαρεύουσα; Φυσικὰ ἔπρεπε νὰ γίνει ἡ δημοτικὴ ἐπίσημη γλώσσα τοῦ κράτους, τῆς κοινωνίας, τῶν ἀνθρώπων ποὺ γράφουν. 

Ἀλλὰ ποιὰ δημοτική; Τί εἶναι ἡ δημοτική; Μπορεῖ ποτὲ νὰ ζήσει σύγχρονη κοινωνία προσπαθώντας νὰ περιοριστεῖ στὴν ὡραιότατη καὶ καταπλητικὴ γλώσσα τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν, τῶν ψαράδων, τῶν τσοπάνων; Δὲν μπορεῖ. […] …ἔγραφαν ὡραιότατη δημοτική. Αὐτὸ ὅμως δὲν σήμαινε ὅτι ἀπεμπολοῦσαν λέξεις ποὺ προέρχονταν ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ἤ, ἐνδεχομένως, εἶχαν κατασκευαστεῖ ἀπὸ τοὺς καθαρευουσιάνους.

[Ἀπαντώντας στὴν ἄποψη ὅτι μὲ τὴν ἐφαρμογὴ τοῦ μονοτονικοῦ καὶ τὴν ἁπλοποίηση τῆς ὀρθογραφίας οἱ μαθητὲς θὰ μάθουν καλύτερα ἑλληνικὰ ἢ τουλάχιστον θὰ τὰ γράφουν σωστότερα:]

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΓΙ ΣΤΙΝΑ Μιὰ τυπικὴ περίπτωση ἰδεολογηματικῆς συνείδησης

Ἀπὸ τὸ πρόσφατο βιβλίο τοῦ Γιάννη Καλιόρη, Ἐκ τοῦ συστάδην: Ἰδεολογίες καὶ ἰδεοληψίες,

 Ἐκδόσεις Ἁρμός, 2020, εὐρεία συναγωγή δοκιμίων καὶ ἄρθρων ἀντιπροσωπευτικῶν τοῦ πολυεπίπεδου καὶ πολυπρισματικοῦ ἔργου τοῦ στοχαστῆ, ἀναδημοσιεύουμε τὸ (ἀπὸ πολλὲς πλευρὲς ἐπίκαιρο) μελέτημα «Διαβάζοντας τὸν Ἄγι Στίνα: Μιὰ τυπικὴ περίπτωση ἱδεολογικῆς συνείδησης». Πρώτη δημοσίευση: περ. Σημειώσεις 67, Ἰούνιος 2008.

τοῦ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΙΟΡΗ

Ἐθνισμὸς καὶ ἐθνικισμὸς

Συχνὰ ἡ ἀξίωση τῆς μαξιμαλιστικῆς ἀρχῆς τοῦ «ὅλα ἢ τίποτα» ὁδηγεῖ εἴτε στὸ τίποτα εἴτε σὲ διάστροφη συρρίκνωση τοῦ ὅλα, καὶ γενικὰ στὴ ματαίωση τῆς ὅποιας μεταβατικῆς ἢ μερικῆς θετικότητος θὰ μποροῦσε νὰ προκύψει: ἐν ὀνόματι τοῦ ἀνέφικτου μείζονος γιὰ τὸ μέλλον χάνεται καὶ τὸ ἔλασσον ἐφικτὸ τοῦ παρόντος, καὶ μαζὶ ψευτίζει ἡ διαλεκτικὴ μέσων καὶ σκοποῦ, τακτικῆς καὶ στρατηγικῆς.

Κι αὐτὴ ἡ ἐπιδίωξη τοῦ ἀπόλυτου ἀφορᾶ ὄχι μόνο τὸν πρακτικὸ λόγο, τὴν ἔμπρακτη βούληση, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἴδιους τοὺς ὁρισμοὺς τῶν πραγμάτων, μὲ τὴν ἀναγωγή τους σὲ καθαρόγραμμα σχήματα ἀρχετυπικῆς ἰσχύος, ἀφαιρουμένης τῆς ἔγχρονης περιπλοκότητος. Ἔτσι, ἐνεργοῦνται συμπαγεῖς καταξιώσεις ἢ ἀπαξιώσεις, ἀδιακρίτως διαβαθμίσεων καὶ διαφορῶν, ἀπὸ ἕναν ἄγριο βολονταρισμὸ ποὺ ἐξισώνοντας τὰ ἄνισα, ἐξομοιώνοντας τὰ ἀνόμοια καὶ συμπτύσσοντας στανικῶς τὰ στάδια, ἀποβαίνει ἀτελέσφορος ὡς ἐκκινοῦσα πρόθεση εἴτε τυραννικὰ ἀποτελεσματικὸς ὡς ἔκβαση ξαστοχημένη.

Κάθε βαθμίδα, ὅμως, ὑπαγορεύει τακτικοὺς χειρισμοὺς στὸ πλαίσιο μιᾶς στρατηγικῆς σκοπῶν, ποὺ ἔχει ἀνάγκη ἀκριβῶς νὰ πορεύεται ὄχι μὲ σχηματικὲς ἁπλουστεύσεις ἢ ἅλματα λογικά, ἀλλὰ μὲ σταθμισμένους ἀναβαθμοὺς μέσα ἀπὸ τὴ συνθετότητα τῶν πραγμάτων, ὅπου ἀρχὲς καὶ περιστάσεις, ἀξίες καὶ γεγονότα πρέπει νὰ ἀλληλενεργοῦν ὠσμωτικά, ὥστε οὔτε ὁ ὁρίζοντας τοῦ στρατηγικοῦ σκοποῦ νὰ ἀπωθεῖται ἀπὸ τὴ συνείδηση, οὔτε νὰ παραβιάζεται ἀπόκρημνα ἡ ἀρχὴ τῆς πραγματικότητος κατὰ τοὺς ἑκάστοτε ὁρισμούς της καὶ νὰ ἀντενεργεῖ ματαιωτικά (γιὰ περισσότερα βλ. Ἡ κοινωνία τῆς ὀρθοπεταλιᾶς, Ἁρμός, 2004, σ. 463-465).

Παράδειγμα συρρικνωτικὰ μονοσήμαντου ὁρισμοῦ εἶναι συχνὰ ἡ σύνθετη καὶ περιεκτικὴ ἔννοια τοῦ ἔθνους –καὶ τοῦ ἐθνισμοῦ– τὸ ὁποῖο, θεωρούμενο μονομερῶς, συμπιέζεται σὲ μιά του μόνο διάσταση –αὐτὴν ποὺ μπορεῖ νὰ τὸ ἀντιπαραθέτει σὲ ἄλλα ἔθνη–, καὶ παραμερίζονται ὅλες οἱ ἄλλες, ἔτσι ὤστε ὁ πατριωτισμός, ὡς ἀγάπη καὶ ὑπεράσπιση τῆς πατρίδας, μὲ ταυτόχρονη ἀναγνώριση τῆς θεμιτότητος τῶν ἀλλοεθνῶν πατριωτισμῶν καὶ μὲ σεβαστικὴ πρὸς τὰ σεβάσματά τους στάση, ἐξομοιώνεται καταχρηστικὰ καὶ ἐξ ὁρισμοῦ μὲ ἐθνικισμὸ καὶ σωβινισμό, ποὺ ὄντως ὑπάρχουν ὡς δυνητικὴ ἐκτροπή, ἀλλὰ δὲν ἐξαντλοῦν τὴν πολλαπλῆ σημασία ἑνὸς συλλογικοῦ ὑποκειμένου μὲ τὸ ἰσχυρὸ φαντασιακὸ τοῦ Ἔθνους, συνεκτικό, δυναμογόνο καὶ μαζὶ κινδυνῶδες.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης που γνώρισα

ΕΛΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης στοχάστηκε πάνω στον άνθρωπο. Και αποφάνθηκε πως ο ρόλος του κάθε ανθρώπου μέσα στο κοινωνικό-ιστορικό είναι σπουδαίος. Φιλόσοφος-διάνοια πολλών καρατίων.

Ο Καστοριάδης είχε δέος για τις ιδέες. Και οι ιδέες είναι αυτές που επέφεραν εν καιρώ την πίστη του στον άνθρωπο. Είναι ένας Έλληνας που τιμά τους προγόνους μας. Πού βρισκόταν το σπίτι του Καστοριάδη στην Αθήνα; Πώς πέρασε άραγε τα παιδικά του χρόνια; Πίσω από ποια σκιά μεγάλωνε;

Ο Καστοριάδης λοιπόν, έζησε σε τρεις πόλεις: Την Κωνσταντινούπολη (Istanbul σήμερα), την Αθήνα και το Παρίσι. Γεννήθηκε στην πρώτη το 1922, μεγάλωσε στην Αθήνα και στα 23 του έφυγε για τη Γαλλία. Στην τελευταία πόλη μορφώθηκε και πέθανε το 1997.

Ο Καστοριάδης αγωνίστηκε από μικρό παιδί και διάβασε πολύ. Στην Αθήνα, σπούδασε νομικά και φιλοσοφία. Το σπίτι του Κορνήλιου –όπως μας πληροφορεί η Μιμίκα Κρανάκη, φίλη της νεότητάς του – βρισκόταν πίσω από την Μητρόπολη των Αθηνών, οδός Υπατίας 5. Ο όγκος του ναού θα γίνει προπομπός, χρόνια αργότερα, της σκέψης εναντίον Θεού και θρησκειών. Έτσι ο Κορνήλιος, μεγάλωσε “στη σκιά του Θεού”. Στο σπίτι αυτό, σε ηλικία μόλις έξι ετών, «είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει», πιάνοντας με βρεγμένα χέρια ένα καλώδιο… Από μικρός, ο Κορνήλιος, ενδιαφέρθηκε για πολλούς τομείς της σκέψης. Άρχισε ο ίδιος, να διαβάζει από νωρίς και έμαθε πως να προάγει τη σκέψη. Εμπνεύστηκε από το έργο του Μαξ Βέμπερ για τη γραφειοκρατία. Στο σπίτι αυτό πρωτοδιάβασε Καρλ Μαρξ.

Εδώ γύριζε μετά το σχολείο και αργότερα μετά τις διαλέξεις του νεο-καντιανού Δεσποτόπουλου στο πανεπιστήμιο. Ήταν και γενναίος νέος. Σε ηλικία μόλις 13 ετών έχασε όλα του τα μαλλιά, και η μητέρα του, η Σοφία Καστοριάδη, τρελάθηκε και πέθανε μερικούς μήνες αργότερα. Ο πατέρας του, ο Καίσρας Καστοριάδης, που φρόντιζε ώστε να μην του λείπει τίποτα, στο σπίτι υπήρχε και φωνόγραφος, είναι ο Βολταιρικός, που επειδή δεν επέτρεψε στον γιο του να ξενυχτίσει για να ολοκληρώσει την γραπτή τιμωρία που τού είχε επιβάλει το σχολείο, παραλίγο ο Κορνήλιος να πιάσει το βρεγμένο καλώδιο όπως προαναφέραμε…

Ταυτόχρονα, η απώλεια των μαλλιών, τού έδωσε δύναμη σε πολύ τρυφερή ηλικία. Οι φίλοι του, τού κολλάνε πλέον το προσωνύμιο «γλόμπος». Στα πρώτα βήματά του, βλέπει επίσης, τη δύναμη που έχουν “οι μικρές ομάδες ή οι μικρές παρέες” στην εξέλιξη της Ιστορίας και των ιδεών.

Η Οδύσσεια του Καστοριάδη

Tι έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τους εκπαιδευτικούς

Διαβάστε όσα έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τους εκπαιδευτικούς

Ασχέτως του πόσα γνωρίζει κανείς για τη σύγχρονη φιλοσοφία, και ασχέτως του πόσα γνωρίζει για το ίδιο το έργο του σπουδαίου διανοητή, είναι βέβαιο ότι γνωρίζει το όνομα Κορνήλιος Καστοριάδης, το όνομα ενός από τους σημαντικότερους διανοητές της Ευρώπης του 20ου αιώνα.


Πίστευε ότι η εκπαίδευση τελειώνει μόνο με τον θάνατο, καθώς έλεγε χαρακτηριστικά πως «η εκπαίδευση και η παιδεία ενός ανθρώπου ξεκινάει από την ηλικία μηδέν έως την ηλικία ωμέγα. Δηλαδή ως τη στιγμή που θα πεθάνει. Ο άνθρωπος διαμορφώνεται συνέχεια», έλεγε.

«Αν δεν υπάρχει έρωτας μέσα στην εκπαίδευση, δεν υπάρχει εκπαίδευση. Εάν κάποιος μαθαίνει κάτι στο σχολείο είναι διότι διαδοχικά τουλάχιστον έναν καθηγητή σε κάποια τάξη και στο πανεπιστήμιο ακόμη, τον ερωτεύεται. Και τον ερωτεύεται διότι βλέπει πως ο ίδιος ο καθηγητής είναι ερωτευμένος με αυτό που διδάσκει».

Ένας υπέροχος αντίλογος: 8 φιλόσοφοι εναντιώνονται στη φιλοσοφία του Καστοριάδη

Πολλές από τις φράσεις του Κορνήλιου Καστοριάδη έμειναν στην ιστορία και στάθηκαν ικανές να επηρεάσουν τον φλοιό της φιλοσοφίας μας. Το μεγαλύτερο ερώτημα που προκαλεί η φιλοσοφία του είναι: Μπορεί όντως η κοινωνία να αυτοθεσμιστεί ; Μπορεί να δημιουργήσει νόμους και θεσμούς χωρίς την παρέμβαση του κράτους; Πολλοί φιλόσοφοι διαφώνησαν και αμφισβήτησαν το κοινωνικό μοντέλο της κοινωνικής αυτοθέσμισης κι όλο το υπόβαθρο που την στερέωσε στα μάτια του Κορνήλιου Καστοριάδη.

Μαρξ (Οι υλικές συνθήκες καθορίζουν τις κοινωνικές δομές)

Ο Μαρξ διαφώνησε μ΄αυτή την σκέψη, η οικονομική βάση (τα μέσα παραγωγής και οι ταξικές σχέσεις) καθορίζει θεμελιωδώς την υπερδομή, η οποία περιλαμβάνει τους νομικούς και πολιτικούς θεσμούς. Επομένως, οι κοινωνίες δεν μπορούν απλώς να αυτοθεσμιστούν. Για τους μαρξιστές, το κράτος είναι απαραίτητο εργαλείο για τη διαχείριση των συγκρούσεων που προκύπτουν από την ταξική πάλη και τις οικονομικές πραγματικότητες.

Μαξ Βέμπερ ( Η ορθολογικη – νομική εξουσία είναι απαραίτητη για την κοινωνική τάξη)

 

Για τον Βέμπερ το κράτος ως ενσάρκωση της νομικής εξουσίας είναι απαραίτητο για την επιβολή των νόμων και την διασφάλιση της τάξης. Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με την ιδεαλιστική αντίληψη του Καστοριάδη πως η κοινωνία αυτοθεσμίζεται μέσω της άμεσης δημοκρατίας ή της συλλογικής αυτονομίας.

Ο Φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης για το πολυτονικό

Ο Φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης για τη γλώσσα:

«… Ἄν δέν θέλετε, κύριοι τοῦ ὑπουργείου, νά κάνετε φωνητική ὀρθογραφία, τότε πρέπει νά ἀφήσετε τούς τόνους καί τά πνεύματα, γιατί αὐτοί πού τούς βάλανε ξέρανε τί κάνανε. 

Δέν ὑπῆρχαν στά ἀρχαῖα ἑλληνικά, γιατί ἀπλούστατα ὑπῆρχαν μέσα στίς ἵδιες τίς λέξεις. Αὐτοί, οἱ Κριαρᾶς καί οἱ ἄλλοι, τά κτήνη τά τετράποδα πού ἔκαναν αὐτές τίς μεταρρυθμίσεις - αὐτό παρακαλῶ νά γραφεῖ στίς ἐφημερίδες - δέν ξέρουν τί εἶναι γλῶσσα. 

Δέν ξέρουν αὐτό πού γνώριζε ἡ κόρη μου στά τρία της χρόνια. Μάθαινε μία λέξη καί μετά έψαχνε γιά τίς συγγενεῖς της. Αὐτό εἶναι μὶα γλῶσσα. Ἕνα μάγμα, ἕνα πλέγμα ὅπου οἱ λέξεις παράγονται οἱ μέν ἀπό τίς δέ, ὅπου οἱ σημασίες γλιστρᾶνε ἀπό τή μία στήν ἄλλη, εἶναι μία ὀργανική ἐνότητα ἀπό τήν ὀποία δέν μπορεῖς νά βγάλεις καί νά κολλήσεις πράγματα, δυνάμει μίας ψευτοκυβερνήσεως, καθισμένος σ’ ἕνα γραφεῖο στό ὑπουργεῖο Παιδείας. 

Ἡ κατάργηση τῶν τόνων καί τῶν πνευμάτων εἶναι ἡ κατάργηση τῆς ὀρθογραφίας, πού εἶναι τελικά ἡ κατάργηση τῆς συνέχειας. Ἤδη, τά παιδιά δέν μποροῦν νά καταλάβουν Καβάφη, Σεφέρη, Ἐλύτη, γιατί αὐτοί εἶναι γεμάτοι ἀπό τόν πλοῦτο τῶν ἀρχαίων Ἑλληνικῶν. Δηλαδή, πᾶμε νά καταστρέψουμε ὅ,τι κτίσαμε. Αὐτή εἶναι ἡ δραματική μοῖρα τοῦ σύγχρονου Ἑλληνισμοῦ.»

Βόλος, 16/02/1989

Κορνήλιος Καστοριάδης: Δημοκρατία δίχως συμμετοχή πολιτών

Κορνήλιος Καστοριάδης: “Ακυβέρνητη Κοινωνία”, Συνεντεύξεις και Συζητήσεις 1974-1997 – Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010 (Cornelius Castoriadis – “A Society Adrift“, Interviews and Debates, 1974-1997 – Fordham University Press, New York, 2010).

«…η Δημοκρατία είναι ένα ζήτημα που ξεπερνάει την πολιτική προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δεν συμμετέχουν σήμερα».

​
——————————————–
Kern: Όταν τίθεται το ερώτημα της Δημοκρατίας σήμερα, αναφέρεται πάντα στην αντιπροσωπευτική, είτε πρόκειται να την εγκωμιάσουμε είτε να την επικρίνουμε. Δεν έχουμε προχωρήσει περισσότερο. Μπορούμε να προωθήσουμε μαζί σας την ερώτηση πιο πέρα, π.χ. προς τη μορφή της συμμετοχικής Δημοκρατίας;


Καστοριάδης: Προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δε μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δεν συμμετέχουν σήμερα.

Kern: Είναι επειδή στην αντιπροσωπευτική Δημοκρατία δεν τους ζητά κανένας να συμμετέχουν. Επιπλέον, οι περισσότεροι δεν πιστεύουν ότι είναι ελεύθεροι για κάτι τέτοιο.

Καστοριάδης: Όπως έλεγε ο Ρουσσώ για τους Άγγλους, δεν είναι ελεύθεροι παρά τη μέρα των εκλογών. Άραγε είναι ελεύθεροι ακόμη κι εκείνη τη μέρα; Τα χαρτιά είναι σημαδεμένα, οι ψευτοεπιλογές είναι προκαθορισμένες από τα κόμματα–και επιπλέον, κενές περιεχομένου. Τι είναι τα «προγράμματα» των πολιτικών κομμάτων σήμερα, στη Γαλλία, την Αγγλία ή αλλού;

Kern: Ίσως οι διαφορές τους να μην είναι πολύ σαφείς. Επ΄ ευκαιρία λοιπόν της σύγχρονης Δημοκρατίας…

Κορνήλιος Καστοριάδης: Οικολογία, ανάπτυξη και… νέα αριστερά

Κορνήλιος Καστοριάδης: Οικολογία, ανάπτυξη και… νέα αριστερά 

(Συνέντευξη περ. Νέα Οικολογία, 1985)
στις 26 Δεκεμβρίου 2023

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης έφυγε σαν σήμερα (11.3.1922 – 26.12.1997) σε μία σπάνια συνέντευξη του 1985.

 Σήμερα, δημοσιεύεται για πρώτη φορά από τον ιστότοπο Αυτολεξεί. Ευχαριστούμε τον Δημήτρη Μουστάκη για την εύρεση του αρχείου και τον Γιάβορ Ταρίνσκι για την ηλεκτρονική του μεταφορά. Η παρούσα συνέντευξη, με τίτλο «Άνδρες γαρ πόλις», δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Νέα Οικολογία (τεύχος 13, Νοέμβριος 1985).

Ο Καστοριάδης συζητά με τον Ηλία Ευθυμιόπουλο και τον Λεωνίδα Λουλούδη για την εμβέλεια του οικολογικού κινήματος, για τις προϋποθέσεις της κοινωνίας των πολιτών, για την αναγκαιότητα της Νέας Θεωρίας, για τον εκσυγχρονισμό της μαρξιστικής αριστεράς, για την εργαλειακή αντίληψη της τεχνολογίας, για τη σχέση της κοινωνίας με τη φύση.

Ηλίας Ευθυμιόπουλος: Πότε ξεκίνησε και ποια είναι σήμερα η σχέση σας με την οικολογία;

Κορνήλιος Καστοριάδης: Παρακολούθησα με συμπάθεια το οικολογικό κίνημα από τα πρώτα του κιόλας βήματα. Το 1962 η Ρακέλ Κάρσον δημοσιεύει τη Σιωπηλή Άνοιξη, βιβλίο που σημειώνει τις απαρχές της οικολογικής σκέψης μέσα από την αποκάλυψη των κινδύνων με τους οποίους μας απειλεί η χημική γεωργία, και που συναντά κατά κάποιο τρόπο τη δική μου κριτική αξιών του καπιταλισμού όπως η «πρόοδος» και η «τεχνολογία», αξίες τις οποίες άλλωστε ενστερνίστηκε τόσο ο κλασικός όσος και ο μετέπειτα μαρξισμός. Τα ζητήματα αυτά προσπάθησα να τα αναλύσω διεξοδικότερα σε μια συζήτηση που είχαμε με τον Κον-Μπεντίτ και που δημοσιεύτηκε και στα ελληνικά σ’ ένα βιβλιαράκι με τίτλο: Από την οικολογία στην αυτονομία (εκδ. Ράππα, 1981).

Θα έλεγα λοιπόν ότι εκ των πραγμάτων ήμουν κοντά σ’ αυτήν την προβληματική με μια μονάχα διαφορά: υποστηρίζω ότι η παραδοσιακή «χοντράδα» που ισχυρίζεται ότι δεν είναι δυνατόν να λυθούν τα οικολογικά προβλήματα εφόσον παραμένουν άθικτες οι κοινωνικές δομές εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Πρόκειται για ένα θέμα που διάφορες τάσεις ή ακόμα και άτομα στα πλαίσια του οικολογικού κινήματος τείνουν είτε να το υποτιμήσουν είτε και να το αγνοήσουν τελείως.

Η.Ε: Παρ’ όλ’ αυτά πιστεύετε πως οι δυνάμεις που στρατεύονται σήμερα κάτω τη σημαία της οικολογίας συνθέτουν έναν επαναστατικό χώρο;

Κ.Κ.: Κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια κρίση σ’ αυτό που παλιότερα ονομάζαμε επαναστατικό κίνημα. Μετά το εργατικό κίνημα που χαρακτήρισε μια ολόκληρη περίοδο κοινωνικών αγώνων, εμφανίστηκαν άλλα κινήματα όπως το κίνημα των γυναικών, το κίνημα των νέων, το οικολογικό κίνημα, τα οποία πήραν τη σκυτάλη ή μάλλον έθεσαν άλλες όψεις των προβλημάτων. Όμως σήμερα, εδώ και δέκα ή δεκαπέντε χρόνια, βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου όλα αυτά φαίνεται σαν να έχουν στερέψει, σαν να έχουν γίνει επιφανειακά, σαν να απασχολούν μόνο κάποιες μειοψηφίες. Βέβαια εδώ εμφανίζεται ένα ενδιάμεσο ερώτημα σχετικό με την εκτίμηση του φαινομένου που μόλις ανέφερα: πρόκειται για προσωρινή ύφεση την οποία προεκβάλλουμε σε ιστορική τάση ή πρόκειται για κάτι μονιμότερο;

Νομίζω ότι το δίλημμα σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα ξαναγίνεται επίκαιρο – αν υποτεθεί ότι είχε ποτέ πάψει να είναι. Με τη διαφορά ότι με τον όρο βαρβαρότητα δεν πρέπει να εννοούμε ιστορικές καταστάσεις γνωστές μας από το παρελθόν, αλλά μια κοινωνία όπου η μεγίστη πλειοψηφία των ανθρώπων έχει βυθιστεί σε πλήρη απάθεια απέναντι στα κοινωνικά φαινόμενα.

Η.Ε.: Ίσως να αδικούν την παρούσα φάση οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις. Άλλωστε το οικολογικό κίνημα αλλάζει διαρκώς το κέντρο βάρους του, παίρνει καινούργιες μορφές. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Greenpeace που μέσα σε λίγα χρόνια γνώρισε μια εκπληκτική άνοδο και απέκτησε παγκόσμια ακτινοβολία. Κατά τη γνώμη σας είναι επιβεβλημένη σήμερα η διεθνικότητα των στόχων;

Για την Δημοκρατία – Κορνήλιος Καστοριάδης

Του Δημήτρη Γιαννάτου 

Τα σύγχρονα συντάγματα αρχίζουν με διακηρύξεις των δικαιωμάτων, των οποίων η πρώτη
φράση είναι είτε ένα θεολογικό πιστεύω είτε μια αναλογία: «Η φύση διέταξε…» ή «ο Θεός διέταξε…», ή «Πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι» (ο τελευταίος αυτός ισχυρισμός είναι, ούτως ή άλλως, εσφαλμένος: η ισότητα είναι δημιουργία των ανθρώπων που δρουν πολιτικά). Σε σύγκριση με τα ανωτέρω, οι αθηναϊκοί νόμοι περιλαμβάνουν ένα στοιχείο αξεπέραστης βαθύτητας: αρχίζουν πάντα λέγοντας: «Έδοξε τη βουλή και τω δήμω», «Φάνηκε καλό, η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού ήταν ότι…», και κατόπιν ακολουθεί το κείμενο του νόμου. Αυτό το έδοξε είναι εκπληκτικό, είναι αληθινά ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας.


Δεν διαθέτουμε επιστήμη για το τι είναι καλό για την ανθρωπότητα, και δεν θα την αποκτήσουμε ποτέ.
Αν υπήρχε, δεν θα έπρεπε να αναζητούμε τη δημοκρατία, αλλά μάλλον την τυραννία εκείνου που θα κατείχε την επιστήμη αυτή. Θα επιχειρούσαμε να τον βρούμε για να του πούμε: «Ωραία, εσύ θα κυβερνήσεις επειδή κατέχεις την πολιτική επιστήμη». Αυτό άλλωστε λένε ρητά ο Πλάτων και πολλοί άλλοι˙ αυτό έλεγαν επίσης και οι κόλακες του Stalin: «Επειδή γνωρίζεις την ιστορία, την οικονομία, τη μουσική, τη γλωσσολογία…
Και ζήτω ο γενικός γραμματέας!».

Οι Αθηναίοι όμως έλεγαν: «Η καλοζυγισμένη γνώμη της βουλής και του λαού είναι να θεσπιστεί το εξής…». Αυτό σημαίνει ότι η δημοκρατία είναι το καθεστώς της δόξης, δηλαδή της καλομελετημένης γνώμης, της ικανότητάς μας να σχηματίζουμε γνώμη πάνω σε ζητήματα που ξεφεύγουν από τους γεωμετρικούς συλλογισμούς.

Ο κοινωνικός Φρόυντ και οι ατομιστές της «κοινότητας

Πάνω από 50 χρόνια, «μάθαμε» να «μαθαίνουμε» ότι η φρουδική ψυχανάλυση, εστίαζε στο άτομο και όχι στην κοινότητα και την κοινωνία. Τα χρόνια της αμφισβήτησης του ’60, παράλληλα με την ανάδυση του φρουδισμού ως αντίβαρο στον αφόρητο αστικό θετικισμό και στον μονοκόματο κανονιστικό μαρξισμό, εξαπλώνονται και οι μετα-φρουδικές σχολές ψυχοθεραπείας και ανάλυσης.

Κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα προσεγγίσεων που ορθώς συνυπολόγιζαν το ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα ως βασική παράμετρο μελέτης και θεραπευτικής ανακούφισης του ανθρώπου. Ταυτόχρονα, εστίαζαν στην «ανθρωπιστική» ματιά του …ανθρώπου και στην εξεύρεση της έμφυτης «επαναστατικής» καλοσύνης που μπορούσαν να την εντοπίσουν παντού, σε έναν κόσμο που κατά βάση, βέβαια δεν άλλαζε την οικονομική δομή και τις ταξικές αναδιπλώσεις του.

Το νέο θεραπευτικό ρεύμα της «κοινωνικής ψυχοθεραπείας», στην καλύτερη έκανε εποικοδομητική κριτική στον Φρουντ και στην χειρότερη λοιδωρούσε τις «ανακαλύψεις» του ως αυστηρές, συντηρητικές και ακραία εξειδικευμένες. Άλλωστε το κοινωνικά γόνιμο ρεύμα της αντιψυχιατρικής, μπόλιασε και τους επαγγελματίες της ψυχικής υγείας, που έτσι θα μετείχαν στον κοινωνικό αναβρασμό της εποχής, αναιρώντας τον … «εξουσιαστικό» πρώην εαυτό τους αλλά όχι το επάγγελμά τους!

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τον ποιητικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας

Στο δοκίμιό του «Εκφραστικά μέσα της ποιήσεως» ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής αναλύει την πολυσημία της «πρωτογενούς» ελληνικής γλώσσας και με πλήθος παραδειγμάτων δείχνει πώς οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες έπρεπε να καταφύγουν σε «τεχνάσματα» προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Μερικές μεταφραστικές δυσκολίες μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές στηρίζονταν συχνά σ' ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής γλώσσας, κοινό πιθανώς με άλλες πρωτογενείς γλώσσες, γνώρισμα που μπορούμε να αποκαλέσουμε αδιαίρετη πολυσημία των λέξεων και των γραμματικών πτώσεων. Οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έχουν πλέον αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα, και οι ποιητές προσέφυγαν σε άλλες οδούς προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν σε μια εξέταση των οδών της ποιητικής εκφραστικότητας και ιδιαίτερα της σημασιακής μουσικότητας της.

Ας αρχίσουμε από τους περίφημους στίχους της Σαπφούς (εκδ. Bergk 52):

Δέδυκε μεν α σελάννα και
Πληιάδες· μέσαι δε
νύκτες, παρά δ' έρχετ' ώρα,
εγώ δε μόνα κατεύδω.

Μια κατά λέξιν μετάφραση θα μπορούσε να ήταν η έξης:

Η Σελήνη έδυσε και η
Πούλια· είναι μεσάνυχτα, η
ώρα περνά, κι εγώ κοιμάμαι
μόνη.

 Η συνέχεια ΕΔΩ ...

Παναγιώτης Δρακόπουλος

Ο Καστοριάδης, ένιωθε μιαν υποχρέωση προς εμένα. Ο λόγος ήταν απλός: ήταν εντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Έγινε για πρώτη φορά γνωστός από το αφιέρωμα της Εποπτείας στις αρχές του 1977 – θαρρώ. Μου είχε χαρίσει ο Στίνας (τον συναντούσα κάποιες φορές στο βιβλιοδετείο του Γιάννη Κυριακάκου) ένα τεύχος του περιοδικού τους που έβγαζαν κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου όπου είχε κείμενα του Κορνήλιου: ένα δοκίμιό του για τον Μαξ Βέμπερ και ένα κομμάτι μετάφρασής του. Ο Στίνας μου είπε πως ο Καστοριάδης έφυγε για τη Γαλλία όταν είδε πως του επιτέθηκαν κουκουέδες μ ένα καδρόνι στην άκρη του οποίου είχαν φυτέψει μια πελώρια πρόκα και σημάδευαν την κεφαλή του! Όταν το δημοσιεύσαμε, ο Καστοριάδης συγκινήθηκε πάρα πολύ, κι έκτοτε ένιωθε απέναντί μας υποχρεωμένος.

Το Τζινάκι είχε διαφορετική στάση από μένα: «είναι το πιο στραφταλιστο μυαλό που έχω γνωρίσει» μου είπε, «αλλά σε παρακαλώ θερμά να μην στηρίξεις τίποτε ποτέ στο συναισθηματικό του κόσμο». Συναντηθήκαμε πολλές φορές με τον Κορνήλιο, στο Παρίσι, στην Αθήνα, και τον φιλοξενήσαμε κάποιον Ιούλιο στο Λεωνίδιο. Αρκετές φορές αναρωτήθηκε κι αυτός για την παιδεία μου. «Μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι σπούδασες Καλές Τέχνες, άλλες νομίζω πως μάλλον κοινωνική ανθρωπολογία ή ψυχολογία έχεις σπουδάσει». ‘Όταν του είπα ότι δεν έχω σπουδάσει και στην πράξη είμαι της Πέμπτης Δημοτικού που χάρις σε εκτίμηση της διευθύντριας του σχολείου μας μου δόθηκε χαρτί ότι τέλειωσα το Δημοτικό, άκουσε πάρα πολύ σοβαρός, και χωρίς καμιάν έκπληξη. Εξήγησε στη γυναίκα του Πιερά Ωλανιέ το θέμα, κι έπειτα γυρνάει και μου λέει: «Θα σε φάει η μαρμάγκα. Η φοβερή ελληνική μαρμάγκα.» Του είπα πως το ίδιο μου είπε και ο Μάνος Χατζηδάκης, ότι θα με κόβει πάντα η μηχανή του γκαζόν. Αλλά, είχα απαντήσει στον Μάνο, ότι δεν επιθυμώ να γίνω λαμπρό όνομα σε κανένα τομέα, κι έτσι δεν με νοιάζουν οι μηχανές κοπής. «Ασε τα αυτά,» επέμεινε ο Κορνήλιος. «Θα σε κατασπαράξει η μαρμάγκα, αυτός ο πανίσχυρος μηχανισμός βλακείας, ανικανότητας και ιδιοτέλειας που κυριαρχεί στην Ελλάδα. Τα πτυχία είναι αμυντικοί μηχανισμοί, κι εσύ δεν έχεις ούτε έναν!». 

Πολλές φορές, από Έλληνες αλλά και σπουδαίους ξένους άκουσα την ίδια πρόβλεψη. Ακόμη και στην Αμερική που καταφύγαμε, σπουδαίοι φίλοι είχαν τον ίδιο φόβο. Μόνον ο Ζμπίγκνιου Μπριεζίνσκυ, Σύμβουλος Ασφαλείας του Προέδρου των ΗΠΑ (υπήρξαν κάποτε και Πρόεδρος και Σύμβουλοι και ΗΠΑ) μου έστειλε ιδιόχειρο σημείωμα με μια μόνο φράση: chin up! (Το κρατώ ακόμη αυτό το σημαίωμα.)

Και να κλείσω με αυτό: εύχομαι να ζήσουν οι νέοι σήμερα τις ευλογίες που έζησα (και ζω) εγώ, να πάρουν τις χαρές και την κατάφαση που δέχθηκα εγώ. Όχι πως μου είναι άγνωστες οι δοκιμασίες, αλλά η ζωή μου στάθηκε ένα δώρο. Σας το εύχομαι!

Αυτοπεριορισμός και δημοκρατία μέσα από τη σκέψη του Καστοριάδη

Του Γιάβορ Ταρίνσκι (Yavor Tarinski)*

Γιατί η παρόρμηση της απλής όρεξης είναι δουλεία, ενώ

η υπακοή σε έναν νόμο που εγώ ο ίδιος έθεσα είναι ελευθερία [1]

Jean-Jacques Rousseau

Στον φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη αποδίδεται συχνά η ρήση ότι «η δημοκρατία είναι το καθεστώς του αυτοπεριορισμού».[02] Και επειδή γι’ αυτόν η μόνη πραγματική μορφή δημοκρατίας είναι η άμεση, αυτή η έκφραση μπορεί να φαίνεται κάπως περίεργη σε ορισμένους. Πολλοί έχουν ερμηνεύσει –συχνά με κακή προαίρεση– την άμεση δημοκρατία ως το καθεστώς που απαλλάσσει την κοινωνία από νόμους και κανονισμούς, με αποτέλεσμα την αποπολιτικοποίηση και την υποβάθμιση της. Όπως καταλαβαίνει κανείς, ξεκινώντας από μια τέτοια αντίληψη, εύλογα θα βρεθεί κανείς αντιμέτωπος με ανησυχίες σχετικά με τα αποτελέσματα της απεριόριστης δράσης των μαζών. [3]

Ωστόσο, η ουσία της άμεσης δημοκρατίας, όπως παρουσιάζεται από τον Καστοριάδη, διαφέρει σημαντικά από αυτές τις χαοτικές και μηδενιστικές λογικές. Για εκείνον, το πρωταρχικό νόημα του όρου δημοκρατία είναι πολιτικό· η δημοκρατία είναι πρωτίστως ένα καθεστώς στο οποίο όλοι οι πολίτες είναι ικανοί να κυβερνούν και να κυβερνούνται –με τους δύο όρους (δημοκρατία και αυτοπεριορισμός) να είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι. Με άλλα λόγια, είναι μια μορφή ρητής κοινωνικής αυτοθέσμισης, ανακλαστικότητας και αυτοπεριορισμού.

Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, η δημοκρατία δεν είναι μια απλή διαδικασία συλλογικής λήψης αποφάσεων που μπορεί να υπάρχει παράλληλα ή μέσα σε ένα μη-δημοκρατικό, ολιγαρχικό πλαίσιο, [4] όπως προτείνουν στοχαστές σαν τον Jürgen Habermas ή τη Chantal Mouffe. Για εκείνον αποτελεί τη βάση του προτάγματος της αυτονομίας –μια κοινωνική κατάσταση στην οποία η κοινωνία δεν αναγνωρίζει κανένα εξωτερικό όριο στη θεσμίζουσα δύναμή της. Σε αντίθεση με τις διάφορες μορφές ετερονομίας, στις οποίες οι νόμοι και οι κανονισμοί (θεωρείται ότι) προέρχονται από εξω-κοινωνικές πηγές, όπως οι καπιταλιστικές αγορές, τα έθνη-κράτη, οι θεοί, η ιστορική αναγκαιότητα κ.λπ., τα όρια μιας δημοκρατικής κοινότητας απορρέουν από τον αυτοπεριορισμό της μέσω της συλλογικής θέσης του νόμου.

Ο Καστοριάδης παρατηρεί ότι τα θεσμικά όργανα και οι νόμοι που υποδηλώνουν τι δεν μπορεί να γίνει, αλλά και τι πρέπει να συμβεί, είναι αυτά που κάνουν την κοινωνία να λειτουργεί. Χωρίς τέτοιους κανονισμούς οι κοινωνικοί δεσμοί αποσυντίθενται. Με τα δικά του λόγια, «η κοινωνία βρίσκεται εκεί ακριβώς τη στιγμή που υπάρχει αυτοπεριορισμός για όλους τους αδελφούς και τις αδελφές». [5]

Μορφές κοινωνικού περιορισμού

Κάθε κοινωνία όχι μόνο προσφέρει, αλλά με κάποιον τρόπο επιβάλλει στα μεμονωμένα μέλη της ορισμένες ρόλους, αξίες, πεποιθήσεις, τρόπους ζωής κ.λπ. Κάθε κοινωνική μορφή παρέχει ένα περιορισμένο εύρος τέτοιων σημασιών στον πληθυσμό της, αφού κανείς δεν μπορεί να είναι ούτε να κάνει ό,τι θέλει. Έτσι, μπορούμε να μιλήσουμε εδώ για έναν περιορισμό, που, παρά τις αρνητικές συνδηλώσεις του όρου, φέρει σίγουρα και ένα θετικό χαρακτηριστικό: με την απαγόρευση ορισμένων πράξεων, σκιαγραφούνται ταυτόχρονα πρότυπα για το τι πρέπει να γίνει και με αυτόν τον τρόπο προσδίδεται ένα ιδιαίτερο νόημα στη ζωή.

Ο περιορισμός δεν εμφανίζεται μόνο σε ορισμένα καθεστώτα. Αντιθέτως, κάθε κοινωνική τάξη καθορίζει μια διαφορετική πηγή αυτής της απαγόρευσης. Ένα αυτόνομο, ουσιαστικά δημοκρατικό, πλαίσιο υποδηλώνει ότι οι περιορισμοί θα επιβληθούν από την ίδια την κοινωνία στο σύνολό της. Από την άλλη πλευρά, στην ετερονομία, η απαγόρευση τίθεται εξω-κοινωνικά. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοιες εξω-κοινωνικές πηγές –πηγές που βρίσκονται εκτός της πραγματικής και ζωντανής κοινωνίας όπως οι θεοί, τα έθνη-κράτη, οι ιστορικές ηρωικές φιγούρες ή οι φυσικοί νόμοι– μολονότι μονοπωλούν την εξουσία μακριά από τις μάζες, δεν συνδέονται με κάποιον τρόπο με την κοινωνία ή δεν είναι προσβάσιμες από αυτήν. Σύμφωνα με τον Καστοριάδη, εξακολουθούν να πηγάζουν από την ανώνυμη θεσμίζουσα ικανότητα της κοινωνίας. [6] Λόγω αυτής της συγγένειας, μπορεί να γίνει νοητή η επαναστατική πολιτική αλλαγή.

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ 1991 / ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία

ΕΚΠΟΜΠΗ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΤΗΣ ΕΤ1 (ΒΙΝΤΕΟ) / Διανοούμενοι, πολιτική, δημιουργία.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τον ποιητικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας

Στο δοκίμιό του «Εκφραστικά μέσα της ποιήσεως» ο μεγάλος Έλληνας στοχαστής αναλύει την πολυσημία της «πρωτογενούς» ελληνικής γλώσσας και με πλήθος παραδειγμάτων δείχνει πώς οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες έπρεπε να καταφύγουν σε «τεχνάσματα» προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Μερικές μεταφραστικές δυσκολίες μας οδηγούν στη διαπίστωση ότι οι αρχαίοι Έλληνες ποιητές στηρίζονταν συχνά σ' ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ελληνικής γλώσσας, κοινό πιθανώς με άλλες πρωτογενείς γλώσσες, γνώρισμα που μπορούμε να αποκαλέσουμε αδιαίρετη πολυσημία των λέξεων και των γραμματικών πτώσεων. Οι νεότερες ευρωπαϊκές γλώσσες δεν έχουν πλέον αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα, και οι ποιητές προσέφυγαν σε άλλες οδούς προκειμένου να δημιουργήσουν μια συγκρίσιμη εκφραστική ένταση.

Αυτές οι διαπιστώσεις μας οδηγούν σε μια εξέταση των οδών της ποιητικής εκφραστικότητας και ιδιαίτερα της σημασιακής μουσικότητας της.

Ας αρχίσουμε από τους περίφημους στίχους της Σαπφούς (εκδ. Bergk 52):

Δέδυκε μεν α σελάννα και
Πληιάδες· μέσαι δε
νύκτες, παρά δ' έρχετ' ώρα,
εγώ δε μόνα κατεύδω.

Μια κατά λέξιν μετάφραση θα μπορούσε να ήταν η έξης:

Η Σελήνη έδυσε και η
Πούλια· είναι μεσάνυχτα, η
ώρα περνά, κι εγώ κοιμάμαι
μόνη.

Τοιχογραφία που δείχνει μια γυναίκα (αποκαλούμενη "Σαπφώ") με σύνεργα γραφής, από την Πομπηία.

Χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, βλέπουμε τον νυχτερινό ουρανό να περιγράφεται, τη Σελήνη και τις Πλειάδες να έχουν ήδη δύσει, κι αυτήν τη γυναίκα, ενδεχομένως ερωτευμένη με κάποιον που δεν είναι εκεί, ίσως και όχι, ωστόσο γεμάτη πόθους, η οποία, εν τω μέσω της νυκτός, δεν μπορεί να κοιμηθεί και λέγει τη θλίψη της που στο κρεβάτι της είναι μόνη.

Kορνήλιος Καστοριάδης: Για τη βλακώδη επίκληση του «νέου» κάθε λίγο και λιγάκι

Μια συναρπαστική συνέντευξη του μεγάλου Έλληνα στοχαστή για τις fake πρωτοπορίες του καιρού μας 13.2.2020 

Ο όρος "πρωτοπορία" συνδέεται συνήθως με καλλιτεχνικά ή πολιτικά κινήματα. Ομως γίνεται επίσης λόγος για "τεχνολογική πρωτοπορία", για "επιστημονική πρωτοπορία", για "επιστημονική έρευνα αιχμής". Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα σε όλα αυτά τα διαφορετικά πεδία; Tι σημαίνει "πρωτοπορία"; 

 KΟPNHΛIΟΣ KAΣTΟPIAΔHΣ: Θα κάνω πρώτα απ' όλα μια ιστορική παρατήρηση σχετικά με τον όρο "πρωτοπορία". Δεν πιστεύω ότι ο Σοφοκλής, ο Σαίξπηρ, ο Mπαχ ήταν πρωτοπόροι στην εποχή τους. Aυτό δεν σημαίνει ότι τα έργα τους τύγχαναν καθολικής αποδοχής. Yπήρχαν ασφαλώς διενέξεις, διαφορές απόψεων, γούστου, αισθητικής. Aλλά όμως τότε δεν υπήρχε η έννοια της "πρωτοπορίας". 

H έννοια αυτή η οποία προέρχεται από τη στρατιωτική ορολογία και περιγράφει μια ομάδα που προπορεύεται για να εξερευνήσει το χώρο και να κάνει τις πρώτες επαφές με τον εχθρό είναι μια σχετικά πρόσφατη επινόηση. H έννοια της "πρωτοπορίας" συνεπάγεται ότι η Ιστορία είναι και πρέπει να είναι "πορεία προς τα εμπρός" και "πρόοδος". 

Στην καλύτερη περίπτωση, η έννοια αυτή στηρίζεται σε τεράστιες φιλοσοφικές και ιστορικές προϋποθέσεις. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι απλώς παράλογη. Διότι είναι παράλογο να λες πως "ό,τι είναι καινούργιο είναι καλύτερο", "ό,τι είναι καινούργιο είναι ωραιότερο" κ.λπ. Kι όμως, αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στις μέρες μας. 

 ― Πού και πότε δημιουργήθηκε η "πρωτοπορία"; 

 Κ.Κ.: Οι πρώτες εκδηλώσεις αυτού του φαινομένου εμφανίστηκαν πιθανότατα στη Γαλλία στο τέλος της Παλινόρθωσης (μέσα του 19ου αιώνα) και ασφαλώς στη διάρκεια της εξουσίας του Ναπολέοντα Γ' (1852-1870). Ο Μπωντλέρ καταδικάστηκε για τα "Ανθη του κακού", διότι θεωρήθηκε ότι προσέβαλε τη δημόσια ηθική· ο Μανέ δημιούργησε σκάνδαλο με τον πίνακά του "Ολυμπία"· ο Ρεμπώ... κ.λπ. 

Η ριζική κριτική και η απομάκρυνση του Κ.Καστοριάδη από τον τροτσκισμό στο περιοδικό "Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα"

του Σπύρου Κουτρούλη

Ως φοιτητής ήδη ο Κ.Καστοριάδης στρατεύεται πολιτικά στην αιρετική τροτσκιστική ομάδα του Α.Στίνα. Σε αυτόν δεν θα πάψει να εκδηλώνει τον σεβασμό του ακόμη και όταν στα ύστερα χρόνια θα απομακρυνθεί όχι μόνο από τον τροτσκισμό αλλά και από τον μαρξισμό. Βεβαίως η ομάδα Στίνα είχε μάλλον μικρό αριθμό οπαδών και δέχθηκε πολλά πλήγματα κατά την κατοχή από την ΟΠΛΑ. Όμως ο πιο σημαντικός τροτσκιστής ο Πουλιόπουλος το ίδιο διάστημα θα εκτελεστεί από τους Ιταλούς. Η πολυπληθέστερη ομάδα τροτσκιστών κατά τον μεσοπόλεμο ήταν των "αρχειομαρξιστών". Συναντήθηκαν με τον Τρότσκι στην Κωνσταντινούπολη υποστήριξαν τον ελληνικό χαρακτήρα της Μακεδονίας και της Θράκης και όταν ο τελευταίος πέρασε με πλοίο από τον Πειραιά συγκέντρωσαν εκατοντάδες για να τον χαιρετήσουν. Μετά τον πόλεμο θα ταχθούν κατά του ΚΚΕ και του ΔΣΕ.

Στην Γαλλία, ο Καστοριάδης όταν με το πλοίο "Ματαρόα" το 1945 θα μεταναστεύσει για να σωθεί με πολλούς άλλους σημαντικούς νέους θα δημιουργήσει την δική του ομάδα και με διάφορα ψευδώνυμα θα εκδώσει το περιοδικό "Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα". Στο ίδιο διάστημα επικεφαλής των τροτσκιστών ήταν ένας άλλος Έλληνας, ο Μιχάλης Ράπτης.

Το 1949 θα διατυπώσει την πιο βαθιά κριτική του τροτσκισμού, που πλέον απομακρύνει την ομάδα του από 4η Διεθνή. Όμως ακόμη παραμένει μαρξιστής, ίσως και κομμουνιστής με τον δικό του τρόπο. Η ρήξη με την μαρξιστική-λενινιστική παράδοση, με την θεωρία και όχι μόνο με την πρακτική της εφαρμογή θα γίνει μετά το 1960.

Όλες οι αναφορές στα κείμενα του Καστοριάδη προέρχονται από το βιβλίο του "Η γραφειοκρατική κοινωνία",μετάφραση Έφη Παπαδοπούλου, Αλέκος Χόπογλου, εκδόσεις Βέργος, Αθήνα 1977.

Στο περιοδικό "Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα" (τεύχος 1, Μάρτιος 1949) καταλήγει ότι "η κυρίαρχη αντίθεση μέσα στις κοινωνίες παύει βαθμιαία να είναι η αντίθεση ανάμεσα στους κατέχοντες και τους μη κατέχοντες, για να αντικατασταθεί από εκείνη που υπάρχει ανάμεσα στους διευθύνοντες και τους εκτελεστές στη διαδικασία παραγωγής"(σελ.149).

Στο ίδιο τεύχος μαζί με τον Claude Lefort θα γράψει ανοικτή επιστολή προς την "4η Διεθνή" που διατυπώνει τους λόγους της διαφωνίας τους. Πρώτα καταδικάζουν την άποψη του Τρότσκι ότι τα σοβιετικά καθεστώτα ήταν "εκφυλισμένα εργατικά κράτη" που ήταν σοσιαλιστικά στην παραγωγή και μη σοσιαλιστικά στην διανομή και στην κατανάλωση και δεύτερον καταλήγουν ότι η κυρίαρχη τάξη που αντικατέστησε την αστική ήταν η γραφειοκρατία που μονοπωλούσε την πολιτική εξουσία όσο και την διεύθυνση των επιχειρήσεων.

Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού

Παρουσίαση του βιβλίου "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα
Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού" του Σωτήρη Αμάραντου.

Κάμερα - Επιμέλεια : Ιωσήφ Παπαδόπουλος.

Παρόντες σημαντικοί άνθρωποι της
φιλοσοφίας στην παρουσίαση του βιβλίου του Σωτήρη Αμάραντου με τίτλο "Κορνήλιος Καστοριάδης - Χάνα Άρεντ - Η έννοια του πολιτικού"
που πραγματοποιήθηκε στο "Polis Art Cafe"
την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου 2019. Προλόγισαν το βιβλίο ο καθηγητής και πρώην
Πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου κ. Γεώργιος
Κοντογιώργης, ο συγγραφέας κ. Βαγγέλης Καλιόσης,
ο καθηγητής Φιλοσοφίας κ. Στέφανος Ρωζάνης,
ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας κ. Αντώνης
Παπαρίζος και η κυρία Φωτεινή Βάκη
επίκουρη καθηγήτρια Φιλοσοφίας και πρώην βουλευτής Κερκύρας.

ΠΗΓΗ: https://contogeorgis.blogspot.com/2019/11/blog-post_24.html
 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com