ΟΥΤΟΠΙΑ...

Ο Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes) και τα δύσβατα μονοπάτια του Λεβιάθαν

Ο Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes) και τα δύσβατα μονοπάτια του Λεβιάθαν

Γράφει ο Αρχείος

«Η Φουρτούνα» (The Tempest). Γκραβούρα για το ομώνυμο έργο του William Shakespeare. Αρχείο: George Romney.

Ο Τόμας Χομπς (1588 – 1679) προφανώς γεννήθηκε σε λάθος εποχή. Αυτό πρέπει να του προκάλεσε ιδιαίτερες δυσκολίες. Γιος ιερέα σε μιά εποχή όπου μεσουρανούσε η θρησκεία, οι δεισιδαιμονίες, τα ξωτικά και οι νύμφες στις λίμνες, και μάλιστα, υπό την αιγίδα της Παπικής εξουσίας. Φοίτησε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, κάτι που αποδείχθηκε ιδιαίτερα εποικοδομητικό αφού κατέληξε να απεχθάνεται το πνευματικό (τότε) καθεστώς των πανεπιστημίων και, εξίσου φυσικά, το θρησκευτικό φανατισμό. Αργότερα μελέτησε κατ΄ ιδίαν κλασσική φιλολογία για να συλλάβει το περιεχόμενο της ζωής και να αντιληφθεί τη σημασία της φιλοσοφίας. Η αίσθηση του φόβου και του θανάτου και η ανάγκη για ασφάλεια αποτέλεσαν τα ψυχολογικά θεμέλια της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας του. Ως κίνητρο δε της ηθικής συμπεριφοράς των ανθρώπων ο Χομπς θεώρησε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης.

Παναγιώτης Κονδύλης: Ουτοπία και ιστορική πράξη

του Π. Κονδυλη

Όποιος ερμηνεύει την κατάρρευση του κομμουνισμού ως ήττα της Ουτοπίας και απαιτεί την οριστική απάρνηση των πειρασμών της ουτοπικής σκέψης και της ουτοπικά εμπνευσμένης πράξης βρίσκει στις ημέρες μας ευρεία επιδοκιμασία. Η σχετική επιχειρηματολογία έχει ήδη εκλαϊκευθεί με άξονα τη θέση ότι ο εύθραυστος και μάταιος χαρακτήρας του κομμουνιστικού εγχειρήματος σε τελευταία ανάλυση απορρέει από τις ουτοπικές θεωρητικές του προϋποθέσεις κι ότι η εξ υπαρχής αδυνατότητα πρακτικής εφαρμογής τούτων των προϋποθέσεων ώθησε τους κομμουνιστές στην απάνθρωπη βία και στην ολόπλευρη καταπίεση, ήτοι στον ολοκληρωτισμό, προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα σε θεωρία και πράξη. Η συνάφεια ανάμεσα σε ουτοπική πρόθεση και σε ολοκληρωτική εξουσία ή η μετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη εμφανίζεται έτσι αναπόδραστη, και στη ζοφερή αυτή ειμαρμένη αντιπαρατίθεται μιά πνευματική στάση, της οποίας η μετριοφροσύνη ή η καρτερική παραίτηση σ’ ό,τι αφορά την εύρεση εσχάτων αληθειών και γενικά δεσμευτικών τρόπων ζωής καθιστά δυνατή, όπως λέγεται, την ανοχή όλων απέναντι σε όλους και επομένως μια φιλάνθρωπη πολιτική. Τέτοιες ερμηνείες ή απόψεις ευδοκιμούν μέσα σε κοινωνίες, όπου αναμιγνύονται σε διάφορες παραλλαγές ηδονιστικές στάσεις, πλουραλισμός των αξιών και σκεπτικισμός απέναντι σε απόλυτες νοηματοδοσίες, για να παραχθούν ή να ενθαρρυνθούν έτσι συμπεριφορές απαραίτητες για τη διαδικασία της μαζικής παραγωγής και της μαζικής κατανάλωσης. Έσχατους σκοπούς και ολοκληρωτικές λύσεις μπορούν να ονειρεύονται μόνον μεγάλα συλλογικά υποκείμενα, όμως στη δυτική μαζική δημοκρατία η κατάτμηση της κοινωνίας σε άτομα έχει προχωρήσει τόσο πολύ, ώστε σε γενικές γραμμές ελάχιστη διάθεση αισθάνεται κανείς να αφήσει κατά μέρος την «αυτοπραγμάτωση» και να ταυτισθεί με υπερατομικά εγχειρήματα πέρα από τον βαθμό πού φαίνεται αναγκαίος για τη διασφάλιση της δικής του ευζωίας. Ύποπτες φαίνονται όχι μόνον οι μεγαλεπήβολες ουτοπίες, αλλά και κάθε τι, το οποίο ίσως να συνεπαγόταν θυσίες.

Για μια ρεαλιστική Επαναστατική Ουτοπία

Του Ευτύχη Μπιτσάκη

Απόσπασμα από το βιβλίο Ανθρώπινη φύση. Για τον κομμουνισμό του πεπερασμένου, που κυκλοφορεί τις επόμενες ημέρες από τις Eκδόσεις Τόπος. Του Ευτύχη Μπιτσάκη

Η ιστορία της ανθρωπότητας είναι μια μεταβαλλόμενη αντίφαση, ανάμεσα στο θαυμαστό της ύπαρξης, την πνευματικότητα, τη δημιουργικότητα, τον αναπτυγμένο συναισθηματικό κόσμο και στην επίσης διαφοροποιούμενη ανθρώπινη βαρβαρότητα. Ο «άνθρωπος των σπηλαίων» έφτασε στα άστρα. Αλλά η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο συνεχίζεται και οι σύγχρονοι πόλεμοι με την επιστημονική τεχνολογία εξοντώνουν ολόκληρους στρατούς (θυμηθείτε τον πόλεμο εναντίον του λαού του Ιράκ). Επίσης, η τερατώδης καταδίκη σε θάνατο ισχύει ακόμα σε «πολιτισμένες» και σε υποανάπτυκτες χώρες (από δηλητηριώδη ένεση, αγχόνη, τουφεκισμό, αποκεφαλισμό κ.ο.κ.). Το ίδιο και η φρίκη των βασανιστηρίων.

Δεσπόζουσα μορφή πολιτεύματος είναι σήμερα η αστική-κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η μορφή αυτή δεν είναι απλώς τυπική. Ήταν αποτέλεσμα αγώνων και επαναστάσεων και δημιούργησε νέους θεσμούς και νέες μορφές κοινωνικής συμβίωσης (Αστικό Δίκαιο, Παιδεία, κράτος πρόνοιας κ.λπ.). Όμως αυτή η μορφή ήταν ταυτόχρονα νομιμοποίηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Συνολικά, ήταν η έκφραση, στο επίπεδο των θεσμών, της κυριαρχίας της αστικής τάξης. Η αστική δημοκρατία είναι σήμερα ιστορικά ξεπερασμένη. Συνδέθηκε με δύο παγκόσμιους πολέμους, με το ναζισμό και το φασισμό και στις μέρες μας γίνεται όλο και περισσότερο τυπική και αυταρχική.