Ένα ημερολόγιο λιγότερο, μια προσευχή λιγότερο. Ένα σπίτι χωρίς τοίχο.

Του Μάνου Λαμπράκη 

Υπήρχε κάποτε ένας τοίχος σε κάθε σπίτι. Ένας τοίχος που δεν κρεμούσε διακοσμητικά, αλλά μέτραγε τον χρόνο με δισταγμό. Τα παλιά ημερολόγια τοίχου, εκείνα με το καθημερινό χαρτάκι που σκίζαμε με ευλάβεια, δεν ήταν απλώς χρηστικά αντικείμενα. Ήταν μικρά λειτουργικά τοπία, χειροποίητα ρολόγια της απώλειας, επιμελητές του καθημερινού.

 Στην πρόσοψη η ημερομηνία, ο Άγιος της ημέρας, οι ώρες Ανατολής και Δύσης, στην πλάτη, σχεδόν μυστικά, ένα ηθικό δίδαγμα: «να μην οργίζεσαι με τους αργούς», «το ψέμα ποτέ δεν νικά τον χρόνο»,  «ο καλός λόγος ελαφραίνει το τραπέζι». Δεν ήταν αποφθέγματα. Ήταν καθημερινές υπενθυμίσεις πως ο χρόνος δεν είναι εργαλείο, αλλά αίνιγμα.

Χρόνος Καιρός και Αιώνας - Δημήτρης Μαυρόπουλος

«Ἡ ὀμορφιὰ θὰ σώσει τὸν κόσμο»

Ντοστογιέφσκυ

Προσπαθῶ νὰ κάνω τεράστιο ἅλμα πίσω στὴ ζωή μου, νὰ θυμηθῶ πότε αἰσθάνθηκα τὴν ὕπαρξη τοῦ χρόνου. Ὅ,τι καταλαβαίνω πὼς πρέπει νὰ συνέβη ὀφείλεται στὶς διηγήσεις τῆς μάνας μου. Ἀναπληρώνω ἀπὸ τὴν πείρα τοῦ μεγαλώματος τῶν δικῶν μου παιδιῶν, ἢ τῶν παιδιῶν φίλων μου.

Πότε ἕνα μικρὸ παιδὶ φτάνει τελικὰ νὰ λέει «αὔριο» ἢ «χθὲς» ἔχοντας συνείδηση ἑνὸς χρονικοῦ μεγέθους ἴδιου μὲ αὐτὸ ποὺ ἔχουν οἱ γύρω του; Θὰ πρέπει νὰ παιδεύτηκα, ἀπ’ ὅ,τι ἔλεγε ἡ μάνα μου ― εἶχα κλείσει τὰ τρία καὶ μπέρδευα τὶς χρονικὲς ἀλληλουχίες. Προηγήθηκε ἡ αἴσθηση τοῦ «αὔριο» ἀπὸ τὴν αἴσθηση τοῦ «σήμερα» καὶ τοῦ «χθές». Κι ὅταν ἔμαθα πιὰ νὰ τὰ προσδιορίζω σωστὰ αὐτὰ τὰ τρία χρονικὰ σημεῖα, χαιρόμουν γιὰ τὶς ἐπιβραβεύσεις τῶν μεγάλων. Τὸ μπέρδεμα ὅμως ἐλλόχευε ὕπουλα στὴ ζωή μου, πάντα ἀγωνιοῦσα γιὰ τοὺς σωστοὺς προσδιορισμούς. Συχνὰ αἰσθανόμουν τὸ «αὔριο» ὡς «σήμερα», καμιὰ φορὰ καὶ ὡς «χθές», ἀλλὰ τέτοια αἰσθήματα τὰ κρατοῦσα γιὰ τὸν ἑαυτό μου. Στοὺς γύρω μου φανέρωνα πάντοτε αὐτὸ ποὺ περίμεναν ἀπὸ μένα, ἐπιδίωκα ἀπὸ μικρὸς νὰ σέβομαι τὶς κοινὲς συμβάσεις. Ἕνα μυστικὸ ἄρχισε σιγὰ σιγὰ νὰ διαμορφώνεται στὴ ζωή μου, ἕνα μυστικὸ ποὺ πῆρε ὑπαρξιακὲς διαστάσεις ὅταν πῆγα σχολεῖο καὶ οἱ δάσκαλοι βάλθηκαν, μὲ ζῆλο καὶ ἐπιμέλεια, νὰ μοῦ μάθουν τοὺς κανόνες τῆς ζωῆς. Τώρα δὲν ἦταν μόνο τὰ τρία βασικὰ μεγέθη (χθές, σήμερα, αὔριο), ἀλλὰ προστέθηκαν καὶ ἄλλοι χρονικοὶ προσδιορισμοί: ὁ μήνας, τὸ ἔτος, ἡ χρονικὴ περίοδος, τὸ μέτρημα τῆς ὥρας καὶ τῶν λεπτῶν ― καὶ στὸ μάθημα τῆς ἱστορίας τὸ «πρὸ Χριστοῦ» καὶ «μετὰ Χριστόν».

o Χρόνος της Ιστορίας και ο Χρόνος της Προφητείας

από π. Νικόλαος Λουδοβίκος

Τι είναι ο χρόνος; ο Θεολογικός χρόνος; Τι σημαίνει εσχατολογικός χρόνος; Πριν την δημιουργία δεν υπάρχει χρόνος, Ο χρόνος του σώματος και της ψυχής διαφέρει; Διαφορά γραμμικού κυκλικού και εσχατολογικού χρόνου, Ο χρόνος της προφητείας, Ποιο χρόνο βίωσε ο Χριστός στην γη; Ο χρόνος της εσωτερικής ζωής- ψυχής, Ο μεταθανάτιος χρόνος.

Ο χρόνος. Ένας αμείλικτος εχθρός ή ένας αιώνιος φίλος μας. π. Νικόλας Λουδοβίκος Επιμέλεια – παρουσίαση: Μαρία Αναγνωστίδου



ΠΗΓΗ:https://youtu.be/XHnTKfJCHt8
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com

Υπάρχει μόνο ένας απόλυτος χρόνος;

Υπάρχει πράγματι μόνο ένας απόλυτος χρόνος, ο οποίος αν και μετρείται με ατέλειες από τα πραγματικά ρολόγια, είναι ο αληθινός χρόνος του Κόσμου; Μοιάζει πως μάλλον έτσι πρέπει να είναι, αλλιώς τι νόημα έχει να...

Τι είναι ο Χρόνος; Κάθε παιδί που πάει σχολείο μαθαίνει τι είναι ο χρόνος. Αλλά επίσης για κάθε παιδί φτάνει μια στιγμή, που βρίσκεται αντιμέτωπο με τα παράδοξα που γεννάει η καθημερινή μας αντίληψη για τον χρόνο. Θυμάμαι όταν ήμουν και ο ίδιος παιδί, πως ξαφνικά μου καρφώθηκε στο μυαλό η ερώτηση αν ο χρόνος θα μπορούσε να τελειώνει κάπου ή να συνεχίζεται επ άπειρον. Πρέπει να τελειώνει κάποτε, γιατί πως να συλλάβουμε την άπειρη παρουσία του που θα εκτείνεται μπροστά μας, αν ο χρόνος δεν έχει τέλος; Αλλά πάλι αν έχει τέλος τι συμβαίνει ύστερα; Μελετώ την ερώτηση τι είναι ο χρόνος, κατά το μεγαλύτερο διάστημα της ενήλικης ζωής μου. Αλλά πρέπει να παραδεχτώ από την αρχή ότι δεν βρίσκομαι κοντύτερα στην απάντηση απ” ότι όταν ήμουν παιδί. Πράγματι μετά από αυτή όλη τη μελέτη, δεν νομίζω ότι μπορούμε ν” απαντήσουμε ούτε στην απλή ερώτηση: Τι πράγμα είναι αυτός ο χρόνος;

Ίσως το καλύτερο πράγμα που μπορώ να πω για τον χρόνο είναι να εξηγήσω πως βάθυνε για μένα το μυστήριο του χρόνου καθώς προσπαθώ να το αντιμετωπίσω. Να ένα ακόμη παράδοξο του χρόνου, που το ανακάλυψα μόνο όταν μεγάλωσα. Όλοι μας ξέρουμε ότι τα ρολόγια μετράνε το χρόνο. Αλλά τα ρολόγια είναι σύνθετα φυσικά συστήματα και ως εκ τούτου υπόκεινται σε ατέλειες, φθορές και εξάντληση της πηγής ενέργειάς τους. Αν πάρω δύο πραγματικά ρολόγια, τα συγχρονίσω και τα αφήσω να λειτουργήσουν, μετά από λίγο καιρό θα διαφωνούν ως προς τον χρόνο που δείχνουν.

Στέλιος Ράμφος: Η ιστορία του χρόνου

Κορωνοϊός: Πώς η πανδημία άλλαξε την αντίληψή μας για τον χρόνο

Του Αντώνη Σπυρόπουλου

Η πανδημία άλλαξε εντελώς και ριζικά τη ζωή μας. Μια θεμελιώδης αλλαγή που επέφερε είναι στις εμπειρίες μας στον χώρο: η κινητικότητά μας έχει περιοριστεί σοβαρά – περιορίζεται στη μεταφορά των σκουπιδιών στο κάδο ή σε μερικά χιλιόμετρα γύρω από τα σπίτια μας. Αλλά, το λιγότερο εμφανές, το απαγορευτικό έχει επίσης επηρεάσει τις εμπειρίες μας στον χρόνο.

Από κοινωνιολογικής άποψης η έρευνα του πώς σχετίζονται τα ανθρώπινα όντα με τον χρόνο, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια κρίσεων, θα μας βοηθήσει να συνάγουμε πολλά συμπεράσματα για τον τρόπο που η «παραβίαση» του παραδεδομένου χρόνου από την πανδημία επηρέασε τόσο την ψυχολογία μας, αλλά και το σύνολο των οικονομικών μας δραστηριοτήτων, εγκλωβίζοντάς μας σε ένα ατέρμονο παρόν.

Η τρέχουσα κρίση μπορεί να φανεί ότι μας στερεί τη «χρονική μας κανονικότητα», την ικανότητα δηλαδή της δόμησης, διαχείρισης και χειρισμού της εμπειρίας μας μέσα στο χρόνο. Για παράδειγμα, πολλοί από εμάς θα έχουμε ήδη χάσει τον χρόνο και θα αναρωτιόμαστε ποια μέρα της εβδομάδας είναι. Αισθανόμαστε λίγο σαν να έχει σταματήσει ο χρόνος.

Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό των εμπειριών μας στο χρόνο κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι αυτό που η ανθρωπολόγος Τζέιν Γκάγιερ ονόμασε «επιβεβλημένο παροντισμό»: ένα αίσθημα προσκόλλησης στο παρόν, σε συνδυασμό με την αδυναμία σχεδιασμού για το μέλλον. Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε πότε μπορούμε να δούμε τα αγαπημένα μας πρόσωπα ή πότε μπορούμε να κάνουμε διακοπές. Πιο σοβαρά, πολλοί από εμάς δεν γνωρίζουμε πότε θα επιστρέψουμε στη δουλειά –ή μάλιστα αν θα έχουμε δουλειά για να επιστρέψουμε. Εν μέσω αυτής της κρίσης, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα μέλλον που μοιάζει διαφορετικό από το παρόν.

Γιώργος Βέης: Πριν και μετά από κάθε ταξίδι

        

 1. Αφορμές για μια επανεκκίνηση

       Οι συνταξιδιώτες μας, για να μας γνωρίσουν καλύτερα, θέλουν αυτή τη φορά να τους δανείσουμε ένα μεγάλο μέρος από τις σκέψεις μας. Καθόλα νόμιμο. Κι άλλο τόσο συναρπαστικό. Δούναι και (ενδεχομένως) λαβείν.

    Ας σκύψουμε για λίγο στο παρελθόν, αλλά και στο μόλις χθες, με τον τρόπο που τα παιδιά μαζεύουν κογχύλια ή βότσαλα. Το ταξίδι μας έχει ήδη αρχίσει: ο Αρθούρος Σοπενχάουερ, ο «διαυγής και παθιασμένος», όπως συχνά τον αποκαλεί ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ανήκει στους στοχαστές εκείνους, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, διείδαν την εγγενή αμφιθυμία, η οποία  διακρίνει σταθερά τη σχέση χώρου – χρόνου και στο πλαίσιο των ταξιδιωτικών εντυπώσεων. Το ταξίδι μας ανοίγει έναν άλλο δρόμο, πέρα από οτιδήποτε άλλο ενδέχεται να σημαίνει – είναι η βασιλική οδός μιας οριακής, ασφαλώς συγκινησιακής  αυτογνωσίας. Παραθέτω τη σχετική απόφανση: «Πιστεύουμε ότι νοσταλγούμε ένα μακρινό τόπο, ενώ στην πραγματικότητα νοσταλγούμε μόνον τον χρόνο που ζήσαμε εκεί, τότε που ήμασταν πιο νέοι και πιο φρέσκοι. Έτσι λοιπόν μας ξεγελάει ο χρόνος: φορώντας τη μάσκα του χώρου. Αν ταξιδέψουμε ως εκεί, θα συνειδητοποιήσουμε την πλάνη μας.» (Βλ. Σοπενχάουερ, Επιλογή από το έργο του, μετάφραση: Ν. Σκουτερόπουλος – Κλ. Μπέτσεν, εκδόσεις στιγμή, 1996).

 2.  Η υπόνοια, η ψευδαίσθηση, η εξάρτηση

   Αν γυρίσουμε για λίγο στα δικά μας μέρη, ας πούμε είκοσι έξι αιώνες πριν, θα ανιχνεύσουμε στην κατ΄ εξοχήν παράδοξη απόφανση του Ζήνωνα του Ελεάτη την αγωνία του όντος να ανακαλύψει, να διεισδύσει και να ιδιοποιηθεί, έστω πρόσκαιρα,  τον πολυπόθητο Τόπο. Όσο κι αν μας ξενίζει στο πρώτο άκουσμά της, η φράση εμπεριέχει την τραγωδία της ου-τοπίας. Παραθέτω: «Αν υπάρχει ο τόπος, θα είναι μέσα σε κάτι· γιατί κάθε ον είναι μέσα σε κάτι· και το να είναι μέσα σε κάτι, είναι να είναι και μέσα σε τόπο. Άρα και ο τόπος θα είναι μέσα σε τόπο, και τούτο επ’ άπειρον· άρα δεν υπάρχει ο τόπος.» (Βλ. Προσωκρατικοί, επιλεγμένα αποσπάσματα-μετάφραση-εισαγωγικό σημείωμα: Ευάγγελος Ν. Ρούσσος, Κατάλογος 22, εκδόσεις στιγμή, 2000.) Αλλά μήπως και στον αφορισμό της Πρώτης ελεγείας του Ντουίνο ο Ρίλκε δεν διατυπώνει κάτι ανάλογο; Στην περιώνυμη άρνηση «Denn Bleiden ist nirgends» δεν υπεισέρχεται κατ΄ ανάγκην και η προοπτική της ματαιότητας όλων των ταξιδιών;

Το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο και η κρίση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

Η ομιλία του Ερατοσθένη Γ. Καψωμένου με τίτλο:

 Το ελληνικό πολιτισμικό πρότυπο και η κρίση του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού, από την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Ε.Μ.Θ. στις 17 Νοεμβρίου 2010. 

ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ Γ. ΚΑΨΩΜΕΝΟΣ 

Η εποχή μας διακρίνεται από μια μοναδικότητα: 

η κρίση του πολιτισμού, για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου, εκδηλώνεται ως διατάραξη της φυσικής ισορροπίας και ως ορατός κίνδυνος οικολογικής καταστροφής. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία του ανθρώπου, κρίση που συνδέεται με τα πρότυπα, τις δομές, την κατεύθυνση του πολιτισμού μας. 

Το μοντέλο βιομηχανικής και τεχνολογικής ανάπτυξης - θεμελιωμένο καθώς είναι στην αντίληψη της αντιπαλότητας προς τη φύση, που χαρακτηρίζει την κουλτούρα δυτικού τύπου[1] - επέβαλε, σε παγκόσμια κλίμακα, μια πολιτισμική επιλογή ασύμβατη προς τους φυσικούς όρους διατήρησης της ζωής και συνεπώς, αδιέξοδη. Η αντιμετώπιση του προβλήματος δεν είναι διόλου εύκολη, καθώς αυτό το πρότυπο κι αυτή η λογική αποτελούν δομικά συστατικά του συστήματος, με βαθιές ρίζες στη νοοτροπία και στην πρακτική του δυτικού ανθρώπου. Γι’ αυτό και καμιά από τις μεγάλες κοινωνικές ιδεολογίες που δίχασαν την ανθρωπότητα στον 20όν αιώνα δεν έχει απάντηση. Γιατί, ως προς τη σχέση ανθρώπου - φύσης, βρίσκονται στην ίδια πλευρά: 

η έννοια της «προόδου» συνδέεται με την κατάκτηση και εκμετάλλευση της φύσης, στον ασύμμετρο βαθμό που υπαγορεύει ο κοινός στόχος της «βιομηχανοποίησης» της παραγωγής. 

Προκύπτει λοιπόν επιτακτικό το ερώτημα πώς και γιατί η κατεύθυνση που έχει επιβάλει σε παγκόσμιο επίπεδο το κυρίαρχο δυτικό μοντέλο εμφανίζεται, σύμφωνα με τους επίσημους εκφραστές του, αναγκαστική και μη αναστρέψιμη. Ως την ώρα τουλάχιστον, η μόνη δυνατότητα που προσφέρει η λογική του συστήματος είναι μια κούρσα ανάπτυξης της διαστημικής τεχνολογίας και της αντίστοιχης βιομηχανικής παραγωγής, η οποία να εξασφαλίσει – κοντά στα γενναία κέρδη – και τις τεχνικές προϋποθέσεις για τη μετανάστευση μιας μικρής «αντιπροσωπείας» του ανθρώπινου γένους σε κάποιον άλλο πλανήτη – αν υπάρχει τέτοιος – που να διαθέτει ανάλογες με τη γη συνθήκες, για τη συνέχιση της ζωής. 

Η επαγγελία μιας συμβολικής επιβίωσης, μέσω της αναβίωσης του μύθου της Κιβωτού του Νώε, είναι το μέγιστο που έχει να προσφέρει στην ανθρωπότητα, ως αντιστάθμισμα για την ολική καταστροφή, ο κυρίαρχος δυτικός πολιτισμός. 

Γι' αυτό είναι ζωτικής σημασίας να γνωρίζομε ότι υπάρχουν στην ιστορία των ανθρώπινων πολιτισμών αξιόπιστα εναλλακτικά πρότυπα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν, με τις αναγκαίες αναπροσαρμογές, σε μια υπέρβαση του αδιεξόδου. Ανάμεσα στα τυπολογικά κριτήρια που έχουν προταθεί για την ταξινόμηση των πολιτισμικών συστημάτων, θεωρούμε πρόσφορο για το σκοπό μας να εξετάσομε το κριτήριο που προκύπτει από την αντίληψη που έχει μια ανθρώπινη κοινωνία για το χώρο και το χρόνο και τη μεταξύ τους σχέση.[2] Σύμφωνα μ’ αυτό το κριτήριο, διακρίνομε πολιτισμούς του χώρου και πολιτισμούς του χρόνου, που αντιπροσωπεύουν δυο διαφορετικές πολιτισμικές κατευθύνσεις, ιστορικά υπαρκτές και αντίπαλες.

 Οι πολιτισμοί του χώρου χαρακτηρίζονται από την προτεραιότητα που παίρνει μέσα στο κοσμοείδωλο της αντίστοιχης κοινωνίας ο τόπος, η πάτρια γη, προτεραιότητα που εκφράζεται με μια σχέση οικειότητας και αρμονίας προς τη φύση· και μ’ ένα αίσθημα συγγένειας των ανθρώπων που κατοικούν στον ίδιο τόπο· η κοινή τοπική καταγωγή γίνεται ο κυριότερος παράγοντας κοινωνικής συνοχής. Και ο τόπος αναγνωρίζεται ως το κατ’ εξοχήν πεδίο ενεργοποίησης, δημιουργίας και ολοκλήρωσης του ατόμου και της κοινότητας. Η συνείδηση ταυτότητας του ανθρώπου διαμορφώνεται σε άμεση συνάρτηση με τον τόπο και την τοπική κοινότητα. 

Στις παραδοσιακές κοινωνίες αυτού του τύπου ο χρόνος είναι κυκλικός και γίνεται αντιληπτός μέσα από τη σταθερή εναλλαγή της μέρας και της νύχτας και τη διαδοχή των εποχών. Έτσι, ο χρόνος ενσωματώνεται στο χώρο σε μια ενιαία αντίληψη του χωροχρόνου. 

Στη μυθολογία αυτών των πολιτισμών η αντίληψη του θείου είναι ενδοκοσμική. Ο θεός είναι μέσα στη φύση και είναι πληθυντικός. 

Οι πολιτισμοί του χρόνου, αντίθετα, χαρακτηρίζονται από την εμμονή στην προτεραιότητα του χρόνου, η οποία εκφράζεται με την αποσύνδεση από ένα γενέθλιο τόπο, με τη συνεχή μετακίνηση, την αποδημία, την ελεύθερη περιπλάνηση. Η παρουσία της γης στη μυθολογία αυτών των πολιτισμών συρρικνώνεται στο μέγιστο βαθμό, περιορίζεται στην ομοιομορφία και την ουδετερότητα της ερήμου, η οποία δεν προσφέρει όρους επιβίωσης στον άνθρωπο· είναι πεδίο άσκησης και δοκιμασίας, όχι ευδαιμονίας. 

Η αντίληψη του χρόνου είναι γραμμική, σε διαρκή ροή, και συναρτάται με την ιδέα της συνεχούς εξέλιξης. Συνεπώς, η θεότητα δεν μπορεί να συνδέεται με το χώρο, και πολύ λιγότερο, με τη φύση. 

Η περιοχή του θεού είναι το μεταφυσικό επέκεινα. Στην κοσμολογία αυτών των πολιτισμών ο Κόσμος έχει αρχή και τέλος· αρχίζει με τη γένεση του Κόσμου και τελειώνει με τη βασιλεία του Θεού. Στο πλαίσιο αυτής της εσχατολογίας, η ζωή του ανθρώπου νοείται ως μια δοκιμασία με στόχο την τελείωση. Και η συνείδηση της ταυτότητας δε συναρτάται με το χώρο και την κοινωνία αλλά με το υποκείμενο και με το νόμο του θεού. Αντίστοιχα, οι έννοιες της ιστορίας και του ιστορικού χρόνου αποχτούν κεντρική σημασία ως έννοιες ανταγωνιστικές προς τη φύση. Η ιστορική πορεία της ανθρωπότητας νοείται ως μια διαρκής ανοδική εξέλιξη μέσα στη διαχρονία.

Έρωτας και Χρόνος

Πέτρος Θεοδωρίδης

Ποιος είναι ο χρόνος του Έρωτα; Για το φιλόσοφο του μεσοπολέμου Δημήτρη Καπετανάκη ο χρόνος του έρωτα δεν μπορεί να είναι παρά η αιωνιότητα: «ο έρως σαν ορμή προς το απόλυτο, είναι και ορμή προς το αιώνιο. Αιώνια πρέπει να συνδεθούμε με τον ερώμενο, κι αυτό πρέπει να γίνει στην πραγματικότητα,  μέσα στον χρόνο της ύπαρξής μας[…] Θέλομε να έχουμε δικό μας αιώνια τον άλλο, γι’ αυτό θέλουμε και τον εαυτό μας αιώνιο».

Η εποχή μας -η νεωτερική και υστερονεωτερικη εποχή- είναι βαθιά σημαδεμένη από την ιδέα -ή την ιδεοληψία- του έρωτα ως μιας αφήγησης που καλείται να δώσει νόημα στη ζωή του καθενός μας.

Η ανάδυση της ιδέας του έρωτα συντελέστηκε στην Ευρώπη προς το τέλος του 12ου αιώνα όταν οι τροβαδούροι τραγουδούσαν το απέραντο πάθος τους για μία απρόσιτη αγαπημένη. Σύμφωνα με τον Octavio Paz ο "έρωτας" υπήρξε δημιούργημα μιας ομάδας ποιητών στο πλαίσιο της φεουδαλικής αριστοκρατίας του γαλλικού νότου κατά τον 12ο αιώνα.

Οι Προβηγκιανοί ποιητές χρησιμοποίησαν την έκφραση Fin ‘amors (που σημαίνει έρωτας εξαγνισμένος, εκλεπτυσμένος) και αντιστρέφοντας την παραδοσιακή σχέση των φύλων, ονόμαζαν τις αγαπημένες τους midons (από το meus dominus -κύριέ μου). Ο Fin ‘amors ενείχε χαρακτηριστικά "υπηρεσίας" με τρεις βαθμίδες: «μνηστήρας, ικέτης και δόκιμος». Η "υπηρεσία» άρχιζε με την ενατένιση του σώματος και του προσώπου της αγαπημένης και συνέχιζε, με ένα τελετουργικό μηνυμάτων, ποιημάτων και συναντήσεων. Ο τελικός σκοπός του Fin ‘amors, η ευτυχία, προέκυπτε από την ένωση της ηδονής και της ενατένισης του υλικού και του πνευματικού κόσμου. Ο Octavio Paz αντιμετωπίζει τον ιπποτικό-ρομαντικό έρωτα ως τρόπο ζωής, ως μια τέχνη του ζην και του θνήσκειν ως προνόμιο «αυτών που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει αριστοκρατία της καρδιάς».

Η αντίληψη αυτή του έρωτα ως αφήγησης, απαιτούσε χρόνο και σταθερότητα: ας θυμηθούμε ότι η δεύτερη σημασία του όρου ρομάντζο είναι μυθιστόρημα και ότι τα ερωτικά μυθιστορήματα του 18ου αιώνα ήταν κυρίως επιστολικά. Το γράμμα είναι ο φυσικός χώρος της μυχιότητας, του συναισθήματος και φυσικά η γραφή γραμμάτων συμπύκνωνε τον ερωτισμό της εποχής: ο ερωτισμός της αριστοκρατίας του 18ου αιώνα είναι ένας ερωτισμός της γραφής. Τα γράμματα γεννούν συναισθήματα διαφορετικά από εκείνα που δημιουργούν οι εικόνες και η αμεσότητα της εποχής μας. Η εικόνα,  η ερωτική εικόνα (ας πούμε το γυμνό) σε αρπάζει σχεδόν ολοκληρωτικά. Αντίθετα, το γράμμα είναι η μορφή της ηδονής της αναμονής: κατά αρχάς στέλνεται και δεν συναντιέσαι πρόσωπο με πρόσωπο με τον ή την αγαπημένη σου. Όταν φτάσει, δε βλέπεις τις εκφράσεις του προσώπου δεν αντιμετωπίζεις άμεσα τις αντιδράσεις και 3ον και φτάνει... αργά. Όσο αργά έφταναν στην ολοκλήρωση οι τότε ερωτικές σχέσεις. Επιπλέον scripta manent και κάποιος που τότε εξέφραζε τον έρωτά του με την επιστολογραφία ήξερε ενδόμυχα ότι κάθε γράμμα τον δέσμευε για πολύ καιρό. 

 Όμως στην εποχή μας η ταχύτητα έχει γίνει εθιστικό ναρκωτικό. Ζούμε σε μια εποχή «όπου το email αντικαθιστά την επιστολογραφία, όπου τα άρθρα στις εφημερίδες γίνονται όλο και μικρότερα, οι εναλλαγές εικόνων στις οθόνες συχνότερες».

Ζούμε στην εποχή της ρευστής νεωτερικότητας και της ρευστής -κατά Ζ. Μπάουμαν- αγάπης όπου η κεντρική μορφή είναι ο άνθρωπος χωρίς μόνιμους, σταθερούς, διαρκείς ανθεκτικούς δεσμούς, που δημιουργεί δεσμούς εξαρχής χαλαρούς, ώστε να μπορούν να λύνονται εύκολα γρήγορα και δίχως πόνο.

Ἡ χριστιανικὴ ἀντίληψη τοῦ χρόνου καὶ ἡ Ἱστορία ὡς Παράδοση

Νίκος Νησιώτης

Τὸ ἀξίωµα, νοµίζω, τὸ ὁποῖο ὁ χριστιανισµὸς προσπαθεῖ νὰ ξεδιπλώσει καὶ νὰ διαδώσει σ’ ὅλο τὸν κόσµο µὲ τὴν ἱεραποστολὴ καὶ τὸν εὐαγγελισµὸ εἶναι ὅτι ἡ θεία ἐν Χριστῷ ἀποκάλυψη δὲν συνέβη µόνο σ’ ἕνα σηµεῖο ἐν χρόνῳ, ὅπως ὁποιοδήποτε ἱστορικὸ γεγονὸς τῆς κοσµικῆς ἱστορίας, ἀλλὰ εἶναι παροῦσα σήµερα µέσῳ τῆς ζώσας πίστης, καὶ θὰ εἶναι παροῦσα σ’ ὅλες τὶς γενιὲς καὶ θὰ τελειωθεῖ καὶ συµπληρωθεῖ µὲ τὴ Δευτέρα Παρουσία. Ἡ οὐσία τῆς ἀποκάλυψης, ἡ ἐν Χριστῷ λύτρωση, δὲν εἶναι ἁπλῶς οὐσία, ἀλλὰ γίνεται µέσῳ τῆς πίστης στὴν Ἐκκλησία µιὰ παρ-οὐσία. Ὁ χριστιανικὸς ὑπαρξισµὸς βασίζεται στὴν ἀπόφαση ποὺ ἕνας πιστὸς παίρνει καθὼς ἀκούει τὸ Εὐαγγέλιο, τὸ ὁποῖο ἐπικεντρώνεται, σ’ ἕνα περασµένο γεγονὸς τὸ ὁποῖο γίνεται παρόν, ὅταν αὐτὸς κάνει τὸ ἱστορικὸ αὐτὸ γεγονὸς µία δύναµη γιὰ νέα ζωή, ἀκολουθώντας τὸ δρόµο τῶν προηγουµένων γενεῶν. Ἡ ὑπαρξιακὴ ἐπιλογὴ σὲ µιὰ χριστιανικὴ κατανόηση µεταµορφώνει τὸν κηρυχθέντα καὶ ἀναγνωσθέντα λόγο σὲ παρ-οὐσία, τὴν παρουσία τοῦ Χριστοῦ µέσῳ τῆς Ἐκκλησίας στὸν πιστό. Αὐτὴ ἡ ἐνσυνείδητη ἀποδοχὴ τοῦ περιεχοµένου τοῦ εὐαγγελικοῦ µηνύµατος γίνεται δυνατὴ ὄχι ἁπλῶς µὲ τὴν ἀπόφασή του, διότι ἡ ἐπιλογὴ τοῦ θέµατος δὲν εἶναι ποτὲ ἀπόλυτη στὴ χριστιανικὴ ἐµπειρία, ἐπειδὴ πρόκειται γιὰ τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Θεοῦ, ποὺ µεταδίδεται µέσῳ ἀνθρώπων καὶ σὲ κοινότητα ἀνθρώπων. Δὲν εἶναι µία ψυχολογικὴ συναισθηµατικὴ ἐµπειρία ἢ ἕνας εὔκολος µυστικισµός, ἀλλὰ στὴν πίστη τοῦ ἀτόµου εἶναι τὸ ἀποτέλεσµα αὐτοῦ ποὺ βιώνει µόνο στὴν Ἐκκλησία, µέσῳ τῆς ἐνέργειας τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος. Εἶναι γι’ αὐτὸ ποὺ χωρὶς µία δυνατὴ θεολογία τοῦ Ἁγίου Πνεύµατος ἡ ἀληθινὴ ὑπαρξιακὴ προσέγγιση στὸ πρόβληµα τῆς πίστης εἶναι ἀδύνατη.

Η μνήμη του χώρου και η α-λήθεια του χρόνου.

Μαρία Κάλλας , Δελφοί

Συγγραφέας: · Δ`~. Κοσμοϊδιογλωσσία

http://cosmoidioglossia.blogspot.com

Όταν ηττηθείς στον χώρο, είτε αυτός είναι η γη είτε η θάλασσα, μπορείς να αντισταθείς και να ανακάμψεις μέσω του χρόνου, μέσω της μνήμης' όταν ηττηθείς στον χρόνο, στη μνήμη, τότε ηττάσαι οριστικά' δεν ανακάμπτεις, αντιδράς αλλά δεν αντιστέκεσαι, αντιδράς αλλά δεν σκέφτεσαι, αντιδράς αλλά δεν αντεπιτίθεσαι, παραμένεις οριστικά υποταγμένος, οριστικά ηττημένος. Σε καταβάλλει το αίσθημα της παραίτησης, της ηττοπάθειας, της κατάθλιψης, της αδυναμίας. Δεν πιστεύεις σε τίποτα και δεν πρεσβεύεις τίποτα' παρά μονάχα τη λήθη.

Ο χώρος είναι σημείο αναφοράς και σύνδεσης με τον χρόνο, η γη και η θάλασσα είναι σημείο αναφοράς και σύνδεσης με τη μνήμη.

Η εκάστοτε κυρίαρχη εξουσία, όποια και εάν είναι αυτή, έχει πρώτα και κύρια έναν εχθρό' τη μνήμη, γιατί η μνήμη είναι αυτή που ανασύρει από τη λήθη και φανερώνει το παρελθόν του φορέα της, όταν αυτός δεν ήταν ακόμη κυρίαρχος, και η κάθε εξουσία θέλει να αυτόπροβάλλεται ως αιώνια και ες αεί, ως ανίκητη, να θεωρηθεί ως αδιανόητο να υπάρξει χώρος και χρόνος δίχως αυτήν.

Ο πρωταρχικός τρόπος και μέσον για να πολεμήσεις τη μνήμη, είναι να αποσυνδέσεις τους ανθρώπους από τον χώρο τους, από την «πόλη» τους, και να τους καταστήσεις ανίκανους να παίρνουν αποφάσεις και πρωτοβουλίες για τις ζωές τους, καθώς δίχως «πόλη», δεν υπάρχουν ούτε πολίτες, ούτε «πολιτισμός», παρά μονάχα υπήκοοι και «νομαδισμός» -ο νέος νομάδας και (περι)πλανητής, ο άνθρωπος του μέλλοντος, ο νέος άπατρις και φυγάς, έχει μια ιδιαίτερα σημαντική διαφορά από τον παλαιό, την οποία ξεχνούν ή συγκαλύπτουν. Την ανυπαρξία της μνήμης. Οι παλαιοί νομάδες, αυτοί οι γονιμοποιητές, ήταν οι νομάδες, του πάντα και ες αεί ρέοντος ποταμού της α-λήθειας, και όχι του της λήθης ποταμού, που από τα νερά του πίνουν οι κατερχόμενοι στον Άδη ζωντανοί νεκροί' ποτέ δεν έζησαν δίχως μνήμη και ποτέ δεν την εγκατέλειψαν, εξ ου και ζούσαν ελεύθεροι. Η μητ(ε)ρα αυτών των σπουδαίων και σαγηνευτικών παλαιών απάτριδων, ήταν οι δημιουργίες και η μνήμη τους.

ΤΟ ΞΕΧΑΡΒΑΛΩΜΕΝΟ ΡΟΛΟΪ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

Του Λεωνίδα Αποσκίτη

Στις προνεωτερικές κοινωνίες, οι Ευρωπαίοι δεν καταπιέζονταν από μια σαφή διάκριση μεταξύ εργασιακού και ελεύθερου χρόνου. Ο ελεύθερος χρόνος κυριαρχούσε στην ζωή όλων των κοινωνικών τάξεων όπως οι δεκάδες θρησκευτικές γιορτές και τα καρναβάλια. Η μεσαιωνική διαίρεση του χρόνου δεν ήταν ποτέ ακριβής και ακολουθούσε τις καμπάνες της εκκλησίας περισσότερο, παρά τις εργασιακές υποχρεώσεις. Η προτεσταντική ηθική, που επιβραβεύει τη συσσώρευση πλούτου, αλλά και τα ρολόγια μετά τον 17ο αιώνα, άλλαξαν τον χαλαρό ρυθμό των προηγούμενων εποχών. Η οργάνωση του χρόνου, στα πλαίσια της εντατικοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας, έγινε εκ των ουκ άνευ μέσα στο μαθηματικό σύμπαν των λογίων του Διαφωτισμού.

Μετά τη νεώτερη εποχή, η θρησκευτική ερμηνεία του κόσμου έπρεπε να αντικατασταθεί από ένα αψεγάδιαστο ορθολογικό σχέδιο όπου τα πάντα συνέβαιναν μέσα σ' ένα λογικό, ωρολογιακό μηχανισμό με αλάνθαστο τρόπο... Ο κόσμος δεν είχε πλέον χώρο για ήρωες και δράκους, μύθους και αποχρώσεις του λυκόφωτος. Επί ενάμιση αιώνα μετά την πτώση της Βαστίλλης, τα διάφορα “εκσυγχρονιστικά”, επαναστατικά κινήματα έδιναν και έπαιρναν, όλα κλαδιά του ίδιου κορμού που φύτρωσε με τον Διαφωτισμό: Γιακωβινισμός, Αναρχισμός, Σοσιαλισμός, Πρώτη και Δεύτερη Διεθνής, Μπολσεβικισμός, Τρίτη Διεθνής, Κοινωνία των Εθνών, Λαϊκά Μέτωπα, Κομιντέρν, Τέταρτη Διεθνής, και πάει λέγοντας.

Ο χρόνος και ο κόσμος της φθοράς - Φώτης Κόντογλου

Ο χρόνος και ο κόσμος της φθοράς 

Φώτης Κόντογλου

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Η πιο φοβερή και η πιο ανεξιχνίαστη δύναμη στον κόσμο είναι ο Χρόνος, ο Καιρός. Καλά-καλά τι είναι αυτή η δύναμη δεν το ξέρει κανένας, κι όσοι θελήσανε να την προσδιορίσουνε, μάταια πασκίσανε.

Το μυστήριο του Χρόνου απόμεινε ακατανόητο, κι ας μας φαίνεται τόσο φυσικός αυτός ο Χρόνος. Τον ίδιο τον Χρόνο δε μπορούμε να τον καταλάβουμε τι είναι, αλλά τον νοιώθουμε μοναχά από την ενέργεια που κάνει, από τα σημάδια που αφήνει πάνω στην πλάση. Η μυστηριώδης πνοή του όλα τ’ αλλάζει. Δεν απομένει τίποτα σταθερό, ακόμα κι όσα φαίνονται σταθερά κι αιώνια.

Μια αδιάκοπη κίνηση στριφογυρίζει όλα τα πάντα, μέρα-νύχτα, κι αυτή την άπιαστη και κρυφή κίνηση δε μπορεί να τη σταματήσει καμμιά δύναμη. Τούτο το πράγμα που το λέμε Χρόνο, το έχουμε συνηθίσει, είμαστε εξοικειωμένοι μαζί του, αλλιώς θα μας έπιανε τρόμος, αν είμαστε σε θέση να νοιώσουμε καλά τι είναι και τι κάνει. 

Όπως είπαμε, δουλεύει μέρα-νύχτα, αιώνες αιώνων, αδιάκοπα, βουβά, κρυφά, κι όλα τ’ αλλάζει με μία καταχθόνια δύναμη, άπιαστος, αόρατος, ανυπάκουος, τόσο, που να τον ξεχνά κανένας και να θαρρεί πως δεν υπάρχει, αυτός που είναι το μόνο πράγμα που υπάρχει και που δε μπορεί η διάνοιά μας, με κανέναν τρόπο, να καταλάβει πως κάποτε δεν θα υπάρχει, πως θα καταστραφεί, πως θα λείψει. Πως, αφού αυτό το «κάποτε» είναι ο ίδιος ο Χρόνος; Πώς μπορεί να φανταστεί κανένας πως κάποτε θα πάψει να υπάρχει αυτό το ίδιο το «κάποτε»;

Αν λείψει ο Χρόνος θα λείψουνε όλα τα πάντα. Αυτός τα γεννά, κι αυτός πάλι τα λυώνει, τα κάνει θρύψαλα, και τα εξαφανίζει. Γι αυτό οι αρχαίοι Έλληνες λέγανε στη Μυθολογία τους πώς ο Κρόνος, δηλαδή ο Χρόνος, έτρωγε τα παιδιά του. Γέννηση, μεγάλωμα, φθορά και θάνατος είναι τ' ακατάπαυστα έργα του.

Ενώ βρίσκεται γύρω μας, απάνω μας, μέσα μας, δεν τον νοιώθουμε ολότελα, αυτόν τον ακατανόητοάρχοντά μας, αυτόν πού είναι φίλος κ εχθρός μας, γιατί αυτός μάς φέρνει όλα τα καλά πού μάς χαροποιούνε, κι όλα τα κακά πού μάς πικραίνουνε. 

Μάς δίνει τη γέννηση, τη γλυκειά λέξη της ζωής, τη χαρά της νιότης, τη δύναμη της αντρείας, μάς δωρίζει παιδιά, εγγόνια, έργα λαμπρά πού μάς ξεγελούνε, κάθε λογής ευχαρίστηση κι ανάπαψη.

Και πάλι, ο ίδιος μάς δίνει τις στενοχώριες, τις θλίψεις, τους πόνους, τις αρρώστειες, το απίστευτο άλλαγμα και χάλασμα του κορμιού μας και των έργων, πού κοπιάσαμε να τα κάνουμε, και στο τέλος μας ποτίζει το φαρμάκι από το ίδιο ποτήρι πού μάς πότισε το γλυκό κρασί της χαράς, δίνοντάς μας τον θάνατο, σ εμάς και στους δικούς μας. 

Νίκος Λυγερός: Ανθρωπότητα και Χρόνος

...μια άλλη μορφή της συνείδησης

Όλες οι ανθρώπινες έννοιες είναι προβολές του ανθρώπινου πνεύματος γι'αυτό σε τελική ανάλυση πολλές φορές είναι απατηλές. Δεν βλέπουμε την πραγματικότητα , την αντιλαμβανόμαστε (όπως νομίζουμε εμείς πως είναι). Ο,τι βλέπουμε είναι μια ερμηνεία της πραγματικότητας, που βασίζεται σε υποκειμενικά, ελαττωματικά ή προκατειλημμένα παραδείγματα. Αυτό έχει επιπτώσεις όχι μόνο στο πώς καταλαβαίνουμε τον κόσμο, αλλά και πώς καταλαβαίνουμε τους ανθρώπους... Όταν κάποτε ρώτησαν τον Ηράκλειτο πώς γνωρίζει όσα γνωρίζει απάντησε: «ερεύνησα τον εαυτό μου». Όμως δεν αρκεί μόνο η αυτογνωσία, χρειάζεται και η εμπάθεια... O Σωκράτης, μέσω της μεθόδου διαλόγου που είχε αναπτύξει, εκμαίευε (εξ ου και Μαιευτική Μέθοδος) από τον συνομιλητή του την αλήθεια/γνώση που είχε μέσα του αλλά δεν γνώριζε. Ο άνθρωπος δε μπορει να αναζητά αυτό που δε γνωρίζει γιατί τότε δεν ξέρει τί να αναζητήσει αλλά ούτε αυτό που γνωρίζει μπορεί να αναζητά γιατί το ξέρει ήδη. Ο άνθρωπος τίποτε νέο δε μαθαίνει, παρά μόνο παίρνει συνείδηση των όσων ήδη γνωρίζει. Η γνώση (μάθηση) είναι ανάμνηση (ενθύμιση) , υπάρχει λοιπόν η ανάμνηση μέσα μας...

Νίκος Λυγερός: Ανθρωπότητα και Χρόνος

Η εξέταση της έννοιας της ανθρωπότητας σ’ ένα αυστηρά οντολογικό πλαίσιο την υποβαθμίζει. Χωρίς τη διαχρονική της φύση και το χρονικό της προσδιορισμό, φαίνεται τοπικά ισόμορφη με την κοινωνία. Αλλά η κοινωνία δεν μπορεί παρά να αποτελεί μία εκφυλισμένη προβολή της αποτελεσματικής δομής της ανθρωπότητας. Χωρίς ολιστικό όραμα, η ανθρωπότητα μοιάζει ως μία τεχνητή αφηρημένη έννοια ή ακόμα ως ένα μοντέλο ad hoc. Και δεν τίθεται θέμα ανοικοδόμησής της αρχίζοντας με πολυτοπικές πληροφορίες που θα έδιναν μία έννοια ολική. Δεν είναι αυτός ο στόχος μας, διότι δεν είναι ούτε γνωστικά ανθεκτικός, ούτε μαθηματικά εφικτός. Το αφηρημένο μοντέλο της ανθρωπότητας είναι πιο πολύπλοκο και χρειάζεται την ενδογενή παρέμβαση του χρόνου. Κάθε προσέγγιση που δεν λαμβάνει υπόψη το χρονικό στοιχείο, δεν στερείται απλώς αποτελεσματικότητας ως προς την κατανόηση της έννοιας, αλλά επιπλέον αρνείται το βάθος της δομής της ανθρωπότητας. Διότι ο χρόνος λειτουργεί επίσης ως χώρος της μνήμης για την ανθρωπότητα. Ως εκ τούτου, δεν μπορούμε να αρκούμαστε μόνο στην οντολογία της ανθρωπότητας και του χρόνου, οφείλουμε επίσης να συλλάβουμε την τελεολογική πλευρά αυτού του συνονθυλεύματος. Στοιχεία μη κοινωνικά για την ανθρώπινη σκέψη, η ανθρωπότητα και ο χρόνος ενεργούν κατά τρόπο κυβερνητικό.

Η σχέση του Εσπερινού και του Όρθρου με τη Δημιουργία του Κόσμου και τη Σωτηρία μας (& την καθημερινή μας ελπίδα)

Ένα συγκλονιστικό κείμενο του πατρός Αλέξανδρου Σμέμαν (Alexander Schmemann), που μας προσφέρει υπέροχα στοιχεία από τη βαθιά πνευματική και ελπιδοφόρα σημασία των δύο αυτών αρχαίων ακολουθιών, δηλαδή τελετουργιών της Εκκλησίας μας, του Εσπερινού (που γίνεται το βράδυ, και εσπέρα = βράδυ) και του Όρθρου, που γίνεται το πρωί, πριν τη θεία λειτουργία (όρθρος = πολύ πρωί). 

Για την ακολουθία του Όρθρου κάπως περισσότερα στοιχεία δείτε εδώ:http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/leitoyrgika/sunday_matins.htm.

Απόσπασμα από το βιβλίο του Για να Ζήσει ο Κόσμος, μτφρ. Ζήσιμου Λορεντζάτου, εκδ. Δόμος 1987 (επανέκδ. 2001), κεφ. «Ο καιρός της αποστολής», σελ. 88-97.

Οι πορτοκαλιές παρενθέσεις δικές μας.

Αντίθετα με την κοσμική εμπειρία του χρόνου, η λειτουργική μέρα αρχίζει με τον εσπερινό, και τούτο σημαίνει: αρχίζει το βράδυ. Αυτό φυσικά είναι ανάμνηση του βιβλικού: Και εγένετο εσπέρα, και εγένετο πρωί, ημέρα μία (Γένεσις, 1,5). Ωστόσο είναι κάτι περισσότερο από ανάμνηση. Γιατί αληθινά το τέλος κάθε χρονικής «μονάδας» είναι που φανερώνει το αχνάρι και το νόημα του χρόνου, που χαρίζει στο χρόνο την πραγματικότητά του.

Ο χρόνος πάντα είναι αύξηση, όμως μονάχα στο τέλος μπορούμε να διακρίνουμε την κατεύθυνση αυτής της αύξησης και να παρατηρήσομε τους καρπούς της. Στο τέλος κάθε μέρας, στο βράδιασμα κάθε μέρας, ο Θεός βλέπει τη δημιουργία Του ως καλήν· στο τέλος της δημιουργίας είναι που ο Θεός τη χαρίζει στον άνθρωπο. Και έτσι η Εκκλησια αρχίζει στο τέλος της μέρας τη λειτουργία του καθαγιασμού του καιρού (=χρόνου).

Πέτρος Π. Θεοδωρίδης: Για το παρόν, ως την μετανεωτερική αίσθηση του χρόνου

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό εξάντας, τεύχος 24/ Ιούνιος 2016

[Το δοκίμιο αναδημοσιεύεται εδώ με την άδεια του συγγραφέα]

Στη σύγχρονη εποχή, της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, πληροφορίας και τεχνολογίας έχει επέλθει για τον μεμονωμένο άνθρωπο, ως αποτέλεσμα κοσμογονικών ιστορικών διεργασιών, μια καταπιεστική συμπίεση της αίσθησης του χρόνου. Ραγδαίες μεταβολές τόσο στο ευρύτερο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον όσο και στην ίδια της φύση της εργασίας έχουν μετατοπίσει το κέντρο βάρους σε ένα περισσότερο ανακυκλωμένο παρόν, ξεκομμένο από το παρελθόν και με διαρκή αβεβαιότητα για το μέλλον.

Για την κατανόηση και ερμηνεία του φαινομένου είναι απαραίτητη μια διαχρονική θεώρηση της διαδικασίας αυτής της μετάλλαξης, εξετάζοντάς την μέσα σε διάφορες διακριτές ιστορικές περιόδους.

Θα αναφερθώ εν συντομία σε τρεις τύπους πολιτισμών και κοινωνιών, τον καθένα με την δική του αίσθηση και κατανόηση της έννοιας του χρόνου. Φυσικά πρόκειται εδώ για ιδεατούς τύπους που χρησιμεύουν περισσότερο ως χάρτες της πραγματικότητας παρά ως φωτογραφικές απεικονίσεις. Στις πραγματικές κοινωνίες οι αισθήσεις του χρόνου, όπως και οι άλλοι κοινωνικοί δεσμοί αλληλοπλέκονται. O ιδεατός τύπος απλώς μας βοηθά να κατανοήσουμε την, κάθε φορά, κυρίαρχη αίσθηση.

Ο χρόνος στις παραδοσιακές κοινωνίες

Η γλώσσα του χρόνου μας Ο χρόνος στη μετανεωτερική αντίληψη

Χρήστος Κατρούτσος

Η ζωή μας κινείται στην αέναη ταλάντωση ενός εκκρεμούς με ακραίες θέσεις το πριν και το μετά. Ένα πριν που έχει απολέσει την ιστορική μνήμη ή την εκθέτει περιστασιακά ως απολίθωμα, ένα μετά μην έχοντας πού να σταθεί, απεκδυόμενο το όραμα. Σε αυτές τις συνθήκες, ανάμεσα στις κενές νοήματος ακραίες θέσεις, άφευκτα, διαγράφεται το τόξο της ρηχότητος του παρόντος. Ρηχό καθώς, ο χρόνος, ρυθμιστής των πάντων στον μετανεωτερικό πολιτισμό, τελμάτωσε σε ενεστωτικές απαιτήσεις την ατομική ικανοποίηση με επίπλαστες καταναλωτικές ανάγκες αφαιρώντας τον ηδύ φόρτο ερωτημάτων για τις απαρχές του είδους, την ιστορική του διαδρομή και το επέκεινα. 

Ο χρόνος, για όσους τον παρατηρούν κριτικά, απώλεσε το ρίγος της υπαρκτικής ενατένισης σε πριν και μετά εξαντλούμενος σε χρήμα κατά τις επιταγές του Βενιαμίν Φραγκλίνου, στυλοβάτη της μετανεωρικότητος. Δεν ανασκάλευε πια τη μνήμη, δεν αποκάλυπτε το όραμα αλλά υπόσχονταν, στα πλαίσια του παρόντος κοσμοειδώλου, ενθαδική πληρότητα. Υποσχόταν σε όσους ακολουθούσαν το νέο πολιτισμικό παράδειγμα, να πηγαίνουν «όλα ρολόι» και κατατετμημένος σε ενεστωτική εμπειρία, σε νεκρωμένο παρελθόν και άνευρο μέλλον, δεν μπορούσε παρά να ανταποκρίνεται στις ανάγκες κατατετμημένων οντοτήτων, ατόμων δίχως την ενάργεια της προσωπικής ετερότητας.

Η υποβάθμιση ενός προσώπου που διαφυλάσσει την ετερότητα σε άτομο, χωρίς γνήσιες κριτικές απαιτήσεις, άτομο αγόγγυστα ποδηγετούμενο, προϋποθέτει  τη σκεπτική ραστώνη μέσω της συνήθειας, την επίπλευση στην αποδοχή των δεδομένων δίχως κριτική βυθοσκόπηση. Η Γλώσσα και φαινόμενες φυσικές διεργασίες συνεργούν σε αυτό. Και η συνήθεια έρχεται μέσα από την επαναληπτικότητα και τη φαινομενική διαχρονία. Ό, τι επαναλαμβάνεται προσφέρει την ασφάλεια ότι μπορεί να προβλεφθεί ελεγχόμενα, να καταστεί απαράβατος νόμος.