Τί έγραφε ο Μαρξ για το Βυζάντιο και την Ελλάδα

23/10/2025

ΣΤΟΪΛΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Στο πλαίσιο της μακρόχρονης δημοσιογραφικής ενασχόλησής του με το “Ανατολικό Ζήτημα” στην εφημερίδα “New-York Tribune”, ο Καρλ Μαρξ περιελάμβανε συχνά στα άρθρα του ιστορικές αναφορές και πολιτικές κρίσεις για την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, την Ελλάδα και τους Έλληνες.

Οι θέσεις αυτές του Μαρξ, αν και διατυπωμένες κυρίως στη διάρκεια του “Κριμαϊκού Πολέμου” (1853-1856), έχουν και σήμερα ενδιαφέρον από την άποψη ότι εξακολουθούν να αναπαράγονται αβίαστα από “μαρξιστικά” κόμματα και από αρκετούς “μαρξιστές” ιστορικούς, διανοούμενους και πανεπιστημιακούς. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αυτές οι μαρξιστικές θέσεις πρέπει να ειδωθούν μέσα από την γεωπολιτική διάσταση του 19ου αιώνα και από μια συνολικά αντιρωσική στάση του Μαρξ, που για κάποιους είχε όλα τα στοιχεία ενός φανατικά ρωσόφοβου.

Στο πλαίσιο αυτό, συν το γεγονός ότι ο φαλμεραϊκός Μαρξ είχε και σημαντικά γνωστικά κενά στην ιστορία, μπορούμε να πούμε συμπερασματικά ότι δεν είχε να πει τίποτα θετικό για τους Έλληνες και το νεοσύστατο κράτος τους, αφού το θεωρούσε “εξάρτημα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής”, πόσο μάλλον για το – κατά την άποψή του – “θεοκρατικό” Βυζάντιο, την “ανατολική βαρβαρότητα στην εποχή των Ελλήνων αυτοκρατόρων” με την “καταστρεπτική δύναμη” και για τον “ρωσοκινούμενο” ορθόδοξο κλήρο.

Είναι όντως εντυπωσιακό το γεγονός πως ο Μαρξ αντιπαρερχόμενος με ευκολία τα πραγματικά ιστορικά δεδομένα, καταφεύγει εντελώς αυθαίρετα σε ισχυρισμούς, όπως για παράδειγμα ότι την αποφράδα ημέρα της Άλωσης η Πόλη “παραδόθηκε με συνθηκολόγηση”. Και αυτή η “συνθηκολόγηση” ήταν ο μοναδικός λόγος για τον Μαρξ, που ο Σουλτάνος παραχώρησε ορισμένα προνόμια στους χριστιανούς “αποκλειστικά γιατί συμφώνησαν να τεθούν κάτω από την προστασία των μουσουλμάνων” – με τον Πατριάρχη να “είναι υπεύθυνος απέναντι στην Πύλη για την διαγωγή των ομοθρήσκων του.”

Ο Μαρξ για την ρωσική εξωτερική πολιτική επί Καποδίστρια

13/04/2025

ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

Οι θέσεις του Μαρξ για την ρωσική εξωτερική πολιτική και την ελληνική επανάσταση παραμένουν αναξιοποίητες από τους μελετητές του 21. Παραμένουν θαμμένες στην λήθη, ιδιαίτερα από τους παραδοσιακούς Έλληνες Μαρξιστές (Σκληρό, Κορδάτο, Ζεύγο) αλλά και σύγχρονους Μαρξίζοντες μελετητές του 21 γενικά και του Καποδίστρια ιδιαίτερα. Παραβλέπονται συνειδητά από τους καλλιεργητές του αφηγήματος του “αντεπαναστάτη”, και “αυταρχικού” Καποδίστρια.

Στο βιβλίο των Μαρξ και Έγκελς “Η Ελλάδα η Τουρκία και το Ανατολικό ζήτημα”. (Εκδόσεις Γνωση1985, Εισαγωγή μετάφραση, υπομνηματισμός Παναγιώτη Κονδύλη), στο κείμενο 118 με τίτλο «Η Εξωτερική πολιτική του Ρωσικού Τσαρισμού», παρουσιάζεται αυτή η πολιτική “διαβολικά” υποστηρικτική των επαναστατικών κινημάτων στην Ευρώπη αλλά και φιλελληνική με τα ακόλουθα λόγια.

Για να στηριχτεί η ελληνική εξέγερση έπρεπε να εμποδιστεί η ανάμειξη της Δύσης. Έπρεπε δηλαδή η Δύση να παραμένει απασχολημένη με τα εσωτερικά της προβλήματα. Για τον σκοπό αυτό είχε προσφέρει λαμπρή προεργασία ο κούφιος λόγος για την νομιμότητα. Οι νόμιμοι κύριου είχαν γίνει παντού μισητοί, πέρα για πέρα.

Όλη η ανάρτηση ΕΔΩ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ποιοι ξένοι ηγέτες επέκριναν τον Καποδίστρια

Πώς κακοποιήθηκε η μαρξιστική σκέψη στην Ελλάδα

ΜΕΛΕΤΟΠΟΥΛΟΣ ΜΕΛΕΤΗΣ*

Με αφορμή την κυκλοφορία σε δεύτερη βελτιωμένη έκδοση του έργου μου “Η Μαρξιστική Σκέψη στην Ελλάδα”, αξίζει να σημειωθούν τα εξής: Πρώτον, η μαρξιστική σκέψη στην χώρα μας εισήχθη από διανοουμένους με έντονη πατριωτική συνείδηση, όπως ο Γεώργιος Κωνσταντινίδης-Σκληρός (μαθητής του Plehanov), που υπερασπίστηκε τα εθνικά δίκαια της Ελλάδος στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αντίστοιχο πατριωτισμό επέδειξαν ο Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ Γιάνης Κορδάτος, ο αρχηγός της κοινοβουλευτικής του ομάδας Σεραφείμ Μάξιμος και ο αρχηγός του “Αρχείου” Δημήτριος Γιωτόπουλος, αρνούμενοι να υιοθετήσουν το προδοτικό σύνθημα της «ανεξάρτητης Μακεδονίας-Θράκης», που προσπαθούσε μετά μανίας να επιβάλει η Διεθνής στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα.

Δεύτερον, στον Μεσοπόλεμο αναπτύχθηκε εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη μαρξιστική σκέψη από κορυφαίους διανοητές όπως ο Σεραφείμ Μάξιμος, ο Παντελής Πουλιόπουλος και ο Γιάνης Κορδάτος, η οποία κατεστάλη βιαίως από την εγκάθετη, διορισμένη με “κοοπτάτσια” από την Μόσχα κομματική ηγεσία του Νίκου Ζαχαριάδη. Ο Ζαχαριάδης συγκέντρωσε γύρω του στοιχεία ημιμαθή και πάντως θεωρητικώς αστοιχείωτα και εξεδίωξε από το ΚΚΕ τους μαρξιστές θεωρητικούς, μεταβάλλοντας το κόμμα του σε πνευματική έρημο. Ό,τι σημαντικό παρήχθη έκτοτε σε επίπεδο μαρξιστικής θεωρίας, παρήχθη εκτός κομμουνιστικού κόμματος.



Τρίτον, η μελέτη του έργου των Ελλήνων μαρξιστών οδηγεί στο συμπέρασμα ότι αυτοί ανέπτυξαν μία πολύ ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη πολιτική σκέψη, η οποία (εάν δεν κατεστέλετο από τον Ζαχαριάδη) θα μπορούσε να οδηγήσει στην διαμόρφωση ενός μαρξισμού ελληνικού τύπου, μίας θεωρητικής παραλλαγής του μαρξισμού, συνδυασμένης με στοιχεία κοινοτισμού και άμεσης δημοκρατίας. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στα κείμενα του Μάξιμου, αλλά και του Δημήτρη Μπάτση και του Μιχάλη Ν. Ράπτη ή Πάμπλο.

ΜΑΡΞ – ΕΝΓΚΕΛΣ: Την Ελλάδα την απελευθέρωσαν οι Ρώσοι.

Τήν ιστορική αλήθεια σχετικά με τόν κύριο παράγοντα που συνετέλεσε στην απελευθέρωση και τήν διεθνή αναγνώριση τής Ελλάδος ως ανεξάρτητης χώρας, έχει επισημάνει προ πολλού ένας περιώνυμος ιδεολογικός πολέμιος τής Τσαρικής Ρωσίας, ο Friedrich Engels—οικονομικός χορηγός τού Carl Marx, μετά τού οποίου συνέγραψε πολλά έργα, συμπεριλαμβανομένου και τού «Κομμουνιστικού Μανιφέστου»—σε άρθρο του στην αμερικανική εφημερίδα New-York Daily Tribune από το 1853, ως εξής:(1)

 “ Όταν επανεστάτησαν οι Έλληνες, ποιός έκρινε τήν έκβαση τού αγώνα; Ούτε οι συνωμοσίες και ανταρσίες τού Αλή πασά τών Ιωαννίνων, ούτε η Ναυμαχία τού Ναυαρίνο, ούτε ο Γαλλικός στρατός στην Πελοπόννησο, ούτε οι συνδιασκέψεις και τά πρωτόκολλα τού Λονδίνου, αλλά η προέλαση τών Ρώσων τού [Στρατηγού] Diebitsch διά μέσου τών Βαλκανίων στην πεδιάδα τής Μαρίτσας [Έβρου]. Και καθ' όν χρόνο [1828-1829] η Ρωσία άρχιζε ούτως να προκαλεί άνευ φόβου τόν διαμελισμό τής Τουρκίας, οι διπλωμάτες τής Δύσης συνέχιζαν να εγγυώνται και να θεωρούν ως ιερά τό status quo και τό απαραβίαστο τής Οθωμανικής Επικρατείας.”

 

(When the Greeks revolted, who decided the contest? Not the plots and rebellions of Ali Pasha of Janina, not the Battle of Navarino, not the French army in the Morea, not the conferences and protocols of London, but the march of Diebitcsch's Russians across the Balkan into the valley of Maritza. And while Russia thus fearlessly set about the dismemberment of Turkey, western diplomatists continued to guarantee and to hold up as sacred the status quo and the inviolability of the Ottoman territory.)

Hans Karl von Diebitsch

Σημειωτέον ότι ο Στρατηγός Hans Karl von Diebitsch ηγήθη της προελάσεως των Ρωσικών στρατευμάτων προς την Αδριανούπολη το 1829, επί Τσάρου Νικολάου Α΄, σύμφωνα με τα πολεμικά σχέδια που είχε καταρτίσει ο ίδιος ο Diebitsch τό 1821, και είχαν εγκριθεί τότε (1821), από τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄ προκειμένου να εφαρμοσθεί, στο ορατό μέλλον, το Φιλελληνικό Τελεσίγραφο Πολέμου τής Ρωσίας κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το 1821,(2) συνταχθέν υπό τού Ιωάννου Καποδίστρια.

Σχετικά δε (α) με τήν εξέγερση τού Αλή Πασά τό 1820-1822, (β) τήν συμμαχική στρατιωτική επέμβαση τής Γαλλίας στην Πελοπόννησο το 1828-1831, και (γ) τίς συνδιασκέψεις και διπλωματικές συμφωνίες τών Μεγάλων Δυνάμεων για τό Ελληνικό Ζήτημα τό 1826-1829, επισημαίνονται τά εξής στην παρακάτω βιβλιογραφουμένη αναδημοσίευση («Marx and Engels Collected Works», ως εν υποσημειώσει 1) τού ως άνω άρθρου:(3)

Ρόζα Λούξεμπουργκ: η εξ αριστερών συνηγορία της επανάστασης των εθνών κατά της Τουρκοκρατίας

ΡΗΞΗ Φ.102

Του Σπύρου Κουτρούλη

Μαρξιστική σκέψη, τριμηνιαίο περιοδικό, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2013, τόμος 11

Αν εξαιρέσουμε την λανθασμένη ερμηνεία των γεγονότων στην Συρία, που δεν μπορεί να κατανοήσει ούτε την αντοχή του καθεστώτος Άσαντ, ούτε τους λόγους για τους οποίους συμπορεύτηκαν μαζί του, μετριοπαθείς ισλαμιστές όπως η Χεζμπολάχ, το τεύχος περιέχει ορισμένα ενδιαφέροντα κείμενα.

Κατ’ αρχήν, παρά τις επιμέρους ενστάσεις που  μπορεί να υπάρχουν, δημοσιεύεται μέρος από το κλασσικό  έργο του Γκέοργκ Λούκατς, Η καταστροφή του λογικού, που αναφέρεται στον Ο.Σπένγκλερ, στον Κ.Σμίτ, στον Χ.Σ.Τσάμπερλεν και στους εκπροσώπους του κοινωνικού δαρβινισμού.

Σημαντικό είναι το άρθρο της Ρόζας Λούξεμπουργκ με τον  τίτλο «η σοσιαλδημοκρατία και οι εθνικοί αγώνες στην Τουρκία», που θα πρέπει να προβληματίσει έντονα όσους επιμένουν να εξιδανικεύουν την τουρκοκρατία και να θεωρούν τα εθνικά κινήματα ή ως αντιδραστικά ή όργανα του ιμπεριαλισμού. Το άρθρο ξεκινά με την κριτική όσων θέλουν να αποδώσουν τις εξεγέρσεις στην οθωμανική αυτοκρατορία σε εξωγενείς παράγοντες: «για ένα καιρό, μπορούσε ακόμη και να συναντήσεις φωνές στον Τύπο, που υποστήριζαν ότι οι τουρκικές βιαιοπραγίες ήταν κυρίως μια επινόηση, ότι οι Βασιβουζούκοι ήταν αληθινά χριστιανικά υποδείγματα, και ότι οι εξεγέρσεις των Αρμενίων ήταν το έργο πρακτόρων που πληρώνονταν με ρώσικα ρούβλια»(σελ.231).

Ο Μάρξ,ο Ένγκελς για την Ελλάδα, την Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα

                                                       

               Ο Μάρξ και ο Ένγκελς για την Ελλάδα, την Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα

ΚΟτου ΚΟΥΤΡΟΥΛΗ ΣΠΥΡΟΥ

                                               

                    Ρήξη φ.89,φ.90.
                                                              Α’

                                   

       Το 1985 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Γνώση», σε εισαγωγή- μετάφραση-υπομνηματισμό του Π.Κονδύλη, η συλλογή από άρθρα των Μάρξ και Ένγκελς με τον τίτλο: Η Ελλάδα, η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε ένα χρονικό ορίζοντα σαράντα ετών, σε διάφορες εφημερίδες της εποχής τους.[1]

Πρόκειται  για σημαντικά και ενδιαφέροντα κείμενα, διότι μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα, τον τρόπο που προσέγγισαν το εθνικό ζήτημα  και τους γεωπολιτικούς παράγοντες, οι κλασσικοί του μαρξισμού,  καθώς και τον χαρακτήρα της κοινωνίας που διαμορφώθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Ο Μάρξ δεν αγνοεί την πραγματικότητα των εθνών, ούτε τις φιλοδοξίες των κρατών για κυριαρχία και διεύρυνση της  ισχύος τους. Επίσης  δεν θεωρεί τα έθνη, σε όλες τουλάχιστον τις περιπτώσεις, ως πρόσφατες δημιουργίες  του Διαφωτισμού, αλλά αντίθετα είναι πρόθυμος να αναγνωρίσει την ιστορικότητά τους. Όμως τα εθνικά ζητήματα τα υπαγάγει στο κοσμοϊστορικό γεγονός που πρόκειται να τμήσει τον χρόνο κάθετα: την προλεταριακή επανάσταση. Η επιλογή αυτή έχει ένα   κατ’ αρχήν παράδοξο αποτέλεσμα. Σε πολλές περιπτώσεις είναι αναγκασμένος να προτείνει την αναστολή  των κινημάτων εθνικής χειραφέτησης, να υπερασπίζεται έναν εθνικισμό ή ακόμη μια αυτοκρατορία εναντίον μίας άλλης, αν όλα αυτά, θεωρεί ότι υπηρετούν την προλεταριακή σκοποθεσία. Συγχρόνως μια εξαιρετικά ρεαλιστική προσέγγιση της γεωπολιτικής πραγματικότητας συγχέεται με τις προκαταλήψεις του Μάρξ για τα έθνη που δεν έχουν εισέλθει ακόμη στην βιομηχανική επανάσταση. Στην οπτική αυτή, θεώρησαν την  τσαρική Ρωσία την κατ’ εξοχήν αντεπαναστατική δύναμη. Μάλιστα αντιμετωπίζουν ευμενώς την επέμβαση των ΗΠΑ στην Ευρώπη, διότι «είναι ο νεότερος και ρωμαλεότερος εκπρόσωπος της Δύσης»[2], ο οποίος προστίθεται στις δυνάμεις που μπορούν να ανακόψουν τις ρώσικες ηγεμονικές φιλοδοξίες.

  Γεγονότα, όπως η απελευθέρωση των βαλκανικών εθνών από τον οθωμανισμό, αφενός θα δημιουργούσαν  κράτη, που θα ήταν εξαρτημένα από την Ρωσία, αφετέρου θα έφερναν πολύ κοντά έναν ευρωπαϊκό πόλεμο, απομακρύνοντας την προοπτική της προλεταριακής επανάστασης. Συνεπώς  αν και γνωρίζουν πολύ καλά την άθλια πραγματικότητα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και διόλου δεν την εγκρίνουν, τελικά την υπερασπίζονται στα πλαίσια των προτεραιοτήτων της προλεταριακής επανάστασης. Τα βαλκανικά έθνη θα πρέπει αναγκαστικά να περιμένουν την ανατροπή του τσαρισμού: «η κατάλυση αυτού του εφιάλτη, που πλακώνει ολόκληρη την Ευρώπη, αυτή είναι κατά την γνώμη μας ο πρώτος όρος της χειραφέτησης των εθνών της κεντρικής κι ανατολικής Ευρώπης. Μόλις ανατραπεί ο τσαρισμός θα καταρρεύσει η ανόσια δύναμη, που σήμερα εκπροσωπεί ο Bismark, γιατί θα της αφαιρεθεί το κύριο στήριγμα ∙ η Αυστρία θα διαλυθεί, γιατί θα χάσει τον μόνο λόγο της ύπαρξής της, δηλ. να εμποδίζει με την παρουσία της τον τσαρισμό να καταπιεί τα διασκορπισμένα έθνη των Καρπαθίων και των Βαλκανίων».[3]