Τον Νοέμβρη του 1899 γεννιέται στην Σμύρνη η Αγγέλα Παπάζογλου.
Ανήκε σε σημαντική οικογένεια μουσικών. O πατέρας της Δημήτριος Μαρωνίτης (ή Χιωτάκης) ήταν ξακουστός σαντουρίστας, κοντά του θα μάθει να παίζει βιολί και σαντούρι… Η Αγγέλα ανέβηκε στο πάλκο σε ηλικία 11 ετών, δίπλα στον πατέρα της.
Όμως, το μεγάλο χάρισμα της Αγγέλας ήταν η φωνή της. Δεν είχε κλείσει καλά-καλά τα 17 της και τα καφέ-αμάν της Σμύρνης τσακώνονταν ποιο θα την πρωτοκλείσει για δουλειά: Τζίτζικας, Αράπογλου, Αυταράς... Μέχρι το Κορδελιό έφτασε η φήμη της.
Με τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922, ανάμεσα σε τόσους και τόσους πρόσφυγες που έφυγαν κυνηγημένοι από την Μικρασία, ήταν και η οικογένεια του "Χιωτάκη" η οποία εγκαθίσταται στην Κοκκινιά.
Για να βοηθήσει την οικογένειά της να επιβιώσει, η Αγγέλα συνέχισε να τραγουδά στα κέντρα του Πειραιά και των προσφυγικών συνοικισμών. Έτσι, το 1924 πιάνει δουλειά στο κέντρο τού Θεόφραστου, στις Τζιτζιφιές. Στην ορχήστρα του Θεόφραστου συμμετέχει ένας άλλος σμυρνιός μουσικός που έφτασε ως πρόσφυγας στην Ελλάδα και ζούσε στη Κοκκινιά.
Ο μουσικός αυτός ήταν σχεδόν μονίμως σοβαρός, άτομο με αρχές που δεν τις παρέβαινε ποτέ και με οποιοδήποτε μάλιστα κόστος, πρότυπο μιας αληθινής μάγκικης αισθητικής. Γι' αυτό του είχαν κολλήσει το παρατσούκλι "Αγγούρης", δηλαδή "ανυπότακτος", "ασυμβίβαστος", "δύσκολος", "ζόρικος". Το κανονικό του όνομα ήταν Βαγγέλης Παπάζογλου.
Την πρώτη φορά που άκουσε την Αγγέλα να τραγουδάει την ερωτεύτηκε. Την πλησίασε και της δήλωσε καθαρά και ξάστερα: "σ' αγαπώ και θα σε πάρω γυναίκα μου". Στα 25 της πια και δίχως προίκα, ο Βαγγέλης ήταν θείο δώρο για την Αγγέλα που τον ερωτεύτηκε. Μόνο που σύντομα την μεγάλη χαρά διαδέχτηκε μια μεγάλη θλίψη αφού η Αγγέλα άρχισε να χάνει το φως της με ταχύ ρυθμό. Μα ο Βαγγέλης εκεί: "σ' αγαπώ και θα σε πάρω γυναίκα μου". Και την πήρε. Όταν το 1927 η Αγγέλα ντύθηκε νύφη στο πλευρό τού Βαγγέλη, ήταν ήδη μισότυφλη. Δυο χρόνια αργότερα τυφλώθηκε τελείως.
"...Λοξή πορεία με φανούς χαράζω στα σκοτάδια ζυγίζει η σκέψη τους καιρυους και η μνήμη τα σημάδια ...
... Παλιά τα εγχειρίδια,στα λάθη βουτηγμένα
και η λέμβος η σωσίβια κουπιά έχει σπασμένα....
----------------
Ο ΔΑΣΚΑΛΟΣ
Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΑΛΕΒΙΤΣΗ*
"(.. ) Πράγματι, μέσα στην κοινωνία υπάρχουν πολλοί φαύλοι κύκλοι. Τους αφήνουμε, όμως, να λειτουργούν καταστροφικά από φαυλότητα δική μας. Ο δικός μας φαύλος κύκλος είναι ο εξής: Η κακή Πολιτεία παράγει κακούς δασκάλους, τούτοι παράγουν κακούς μαθητές και οι κακοί μαθητές επανδρώνουν τα όργανα της Πολιτείας, ώστε να αναπαραχθεί η κακή Πολιτεία.
Η θραύση αυτού του κύκλου συμβαίνει στο πρόσωπο του δασκάλου. Μπορεί η Πολιτεία να είναι οτιδήποτε, όμως, ο δάσκαλος ως πρόσωπο φέρνει το χρέος και την ευθύνη του λειτουργήματός του.
Άλλωστε, ποτέ κανείς δεν εξέρχεται από τα θρανία τελειωμένος δάσκαλος. Σε τελευταία ανάλυση, πάντοτε γίνεται μόνος του.
Η λειτουργία του πνευματικού ανθρώπου- και τέτοιος νοείται ο δάσκαλος- είναι διηνεκής μαθητεία στην περιπατητική στοά του πνεύματος.
Ο δάσκαλος είναι πάντοτε πνευματικώς χλωρός.
Και μόνον έτσι μπορεί να συνάψει πυρηνικό δεσμό με τον μαθητή του.
Ο δάσκαλος ζει το πνευματικό δράμα του ανθρώπου την κάθε στιγμή και μόνον έτσι καθίσταται γόνιμη η σχέση του με τον μαθητή.
Διαφορετικά θα μπορούσε να αντικατασταθεί από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα βιβλία, τις εγκυκλοπαίδειες.
«Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν...» τραγουδούσε ο ευαίσθητος, λυρικός τραγουδιστής, συνοδός στη χαρά μας των μετεφηβικών μας
χρόνων, ο Νίκος Παπάζογλου*, ο τραγουδιστής με το κόκκινο μαντίλι.
«Δεν αρκεί ν΄ αλλάξουμε τον κόσμο – δεν κάνουμε άλλωστε και
τίποτ΄ άλλο μέχρι τώρα.
Τούτο συμβαίνει και χωρίς εμάς.
Πρέπει επιπλέον να ερμηνεύσουμε αυτή την αλλαγή
Ακριβώς για να την αλλάξουμε.
Έτσι ώστε ο κόσμος να μην αλλάζει πια χωρίς εμάς.
Και έτσι ώστε να μην καταντάει ένας κόσμος χωρίς εμάς».
Γκύντερ Άντερς
Από το προλογικό
σημείωμα του Στέφανου Ροζάνη*
Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα από το «Die
Antiquiertheit des Menschen» («”Η επαν”-“απαρχαίωση” του
ανθρώπου»), του Γερμανού φιλοσόφου Γκύντερ Άντερς.
Γραμμένο το 1956 περιγράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια ένα μέλλον που
ταυτίζεται με τις πιο ζοφερές στιγμές του δικού μας παρόντος:
“Για να καταπνιγεί κάθε εξέγερση πριν ακόμη προλάβει να εκδηλωθεί δεν
απαιτούνται βίαια μέσα. Οι χιτλερικές μέθοδοι είναι ξεπερασμένες. Αρκεί να
δημιουργηθούν εξαρτήσεις τόσο ισχυρές ώστε η ιδέα και μόνο της εξέγερσης να μην
έρχεται στο μυαλό κανενός.
Θα ήταν ιδανικό η διαμόρφωση των ατόμων να ξεκινάει από την
ώρα που γεννιούνται, με τη συρρίκνωση των έμφυτων ικανοτήτων
τους. Κατόπιν, η εξάρτηση θα θωρακιστεί με τον δραστικό περιορισμό της παιδείας,
προσανατολισμένης στην επαγγελματική εκπαίδευση. Ένα ακαλλιέργητο άτομο έχει
στενό ορίζοντα σκέψης και όσο η σκέψη του περιορίζεται σε ασήμαντες ασχολίες
τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να εξεγερθεί.
Πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις ώστε η πρόσβαση στην
πραγματική γνώση να γίνει ολοένα δυσκολότερη για τους πολλούς.
Θα χρησιμοποιείται η πειθώ και όχι η ωμή βία. Θα προβάλλονται μαζικά, μέσω
της τηλεόρασης, «ψυχαγωγικά» προγράμματα που θα κολακεύουν πρωτίστως το συναίσθημα και
τα ένστικτα. Το πνεύμα
θα απασχολείται με ό,τι ελαφρύ, ασήμαντο, παιδαριώδες. Σε ένα περιβάλλον
ακατάσχετης φλυαρίας με αδιάκοπη μουσική υπόκρουση η ανάπτυξη της σκέψης θα
παρεμποδίζεται. Το σεξ θα τεθεί στην πρώτη γραμμή των ανθρωπίνων ενδιαφερόντων
— δεν υπάρχει καλύτερο κοινωνικό ηρεμιστικό
Γενικά, θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να
αποβάλουν τη σοβαρότητα από την ύπαρξη, να γελοιοποιήσουν τα υψηλά ιδανικά, να
καλλιεργήσουν μια διαρκή απολογία της ελαφρότητας, έτσι ώστε η διαφημιστική
ευφορία να γίνει το μοντέλο της ανθρώπινης ευτυχίας και υπόδειγμα της
ελευθερίας.
Ό,τι αποκοιμίζει τη διαύγεια του μαζικού ανθρώπου είναι κοινωνικά ωφέλιμο,
ότι απειλεί να τον αφυπνίσει πρέπει να διακωμωδηθεί, να καταπνιγεί, να
καταπολεμηθεί.
Κάθε θεωρία που θα αμφισβητεί το σύστημα πρέπει να καταδικάζεται ως ανατρεπτική
και τρομοκρατική, το ίδιο κι εκείνοι που την υποστηρίζουν”.
[«”Η επαν”-“απαρχαίωση” του ανθρώπου»), του Γερμανού φιλοσόφου Γκύντερ Άντερς.
Μετάφραση του Αντώνη Καραβασίλη από τη γαλλική έκδοση:
«L’obsolescence de l’homme», εκδ. IVREA, Παρίσι 2002.]»
* Ο Νίκος Παπάζογλου έφυγε πρόωρα τέτοιες μέρες του 2011.
Όπως είχε πει για το μαντίλι του, «άρχισα να το φορώ για τη
μοτοσικλέτα, γιατί, ξέρεις, καρφώνονται μέλισσες στον λαιμό σου, ό,τι θέλεις.
Και έμεινε. Άρχισε να με βοηθάει μετά στο τραγούδισμα πολύ». Αλλά και βέβαια
σύμφωνα με τον ίδιο, « έχει χρησιμεύσει και για να σκουπίσει τα δάκρυά του από
λύπη ή έρωτα».
** GUNTHERANDERS, «Η απαρχαίωση των ιδεολογιών του
κομφορμισμού – Δύο κεφάλαια από την απαρχαίωση του ανθρώπου», εκδ. Έρασμος
Και ταιριαστή σε στίχους και σε εκτέλεση απάντηση:
Εδώ στη ρωγμή του χρόνου
Κρύβομαι για να γλιτώσω,
απ’ του Ηρώδη το μαχαίρι
Μισολειωμένος στη Χιροσίμα σου
Κάτι προγόνων ξύδι και χολή
σ’ αυτήν την άδεια πόλη
Εδώ στη ρωγμή του χρόνου
Θάβομαι για να μεστώσω μες του Διογένη το πιθάρι
Στον όγδοο μήνα της, είναι η ελπίδα μου
Σχεδόν το βρέφος γύρω περπατά
καθώς εσύ κουρνιάζεις
Εδώ στη γιορτή του πόνου
Ντύνομαι να μην κρυώνω
του Ουλιάνωφ το μειδίαμα
Σαντάλια του Χριστού,
φορώ στα πόδια μου
Πραίτορες, βράχοι πάνω μου σωρό μα εγώ θα αναστηθώ
Παραθέτω από το βιβλίο "Τα χαΐρια μας εδώ", εκδόσεις Κουκκίδα - Αιγαίον, του Γιώργη Παπάζογλου, ένα απόσπασμα της αφήγησης της Αγγελικής Παπάζογλου.
Το κείμενο είναι αφήγηση, βγαλμένο από τα σπλάχνα της παλιάς, τυφλής, Σμυρνιάς τραγουδίστριας Αγγέλας Παπάζογλου, γυναίκας του ρεμπέτη Βαγγέλη Παπάζογλου, που πέθανε φυματικός στην Κατοχή, όπως σώθηκε και καταγράφηκε από τον γιο τους Γιώργη.
_______*****_______
....Πέντε η ώρα τ' απόγευμα ήτανε πούβγε απ' την Αρμενιά η φωτιά. Και πάμε στο σπίτι κι ήτανε η φωτιά κοντά πια. Και μία αγριάδα Γιώργο μες στο σπίτι... σ' έδιωχνε... σα να ήτανε ζωντανός άνθρωπος και σούλεγε: "Φύγετε να γλιτώσετε κι εγώ θα κάτσω να καώ για σας... να σας κάνω πλάτες να φύγετε... να σωθείτε εσείς... Φευγάτε πριν νάναι αργά.." Σ' έδιωχνε μία κρυάδα μέσα... Ο Θεός να φυλάει...
... Εντάξει το σπίτι. Εσύ όμως δεν ήθελες να φύγεις. Πού να πας... Πώς να τ' αφήσεις... Να τ' αποχωριστείς... Παντού γύρω-γύρω στα ταβάνια, στα πατώματα, στα σκαλιά, στα ντουβάρια έβλεπες κολλημένη την καρδιά σου... Δίπλα-δίπλα με τα κάντρα, τα καντράκια, τα κουρτινόξυλα, τσι φωτογραφίες, τα κεντήματα, το κεντημένο κάντρο το Φρίξο και την Έλλη, το Αρκάδι... - ήτανε στου ντουβαριού τη μέση και γύρω-γύρω οι εικόνες του Κολοκοτρώνη, του Αθανασίου Διάκου, του Καραϊσκάκη και του Ρήγα Φεραίου.
Ο θείος Γιώργης λέει: "δεν μ' άφηκες να σπάσω τους καθρέφτες βρε Ελένη... Θα σταματήσω κι εγώ το ρολόι.." "Ήτανε ένα μεγάλο έπιπλο, ρώσικο ρολόι, και τα κρύσταλλα του γύρω με "μπιζού"... Ήτανε ακριβό ρολόι.. Ίσαμε κει πάνω ήτανε... ένα μόμπιλο... έπιπλο κανονικό...". "Σταμάτησέ το ωραία - ωραία του λέει - και ξανακλείσε το πορτάκι..."
Εγώ παρακολουθούσα σα χαζή, που τόκλεισε το πορτάκι... σα νάκλεισε και την καρδιά μου μέσα κεί. Και τόκλεισε ωραία ωραία εκείνος ο αντρούκλαρος, για να μην τη πληγώσει.. Σα χαζή ήμουνα... η καρδιά μου δε μ' άκουε να φύγωμε από μέσα κεί... ήταν ένα με τα πράματα... πώς να την ξεκολλήσεις να την πάρεις; Εκειδά έμεινε κι ηκάηκε μαζί με το σπίτι... με τον μεγάλο τον κατρέφτη... με τσι διπλωμένες σημαίες... με το ρολόι... με τ' Αρκάδι... Είδες; Για δεύτερη φορά καιγούντανε στη Σμύρνη πάλι.
"Πάμε - μου λέει η μανούλα μου- να μαζέψουμε τσι πλυμένες κουρελούδες πούν' απλωμένες στο δώμα να μη μας λαμπαδιάσουνε...". Κι ανέβηκα εγώ κι ηάνοιξα την καπάντζα. Τ' ήτανε και εκείνο... Σα καυτό νερό μας παρέχυσε το ντουμάνι... Σα φουρτουνιασμένο πέλαγο χύθηκε μέσα η μαυρίλα κι η ζεστασιά... Τα καταφέραμε όμως... τσι κατεβάσαμε... να καούνε διπλωμένες... νοικοκυρεμένες... Σα να την ακούω τη μανούλα μου... "Να καούνε διπλωμένες - είπε - μέσα σ' εκείνο το κακό ... να μη μας πούνε σκατονοικοκυράδες". Είναι να μην την αγαπώ;...
Σαν την ζωή μάλλον. Που την βιώνουμε πολλαπλώς, όσο πιο πολύ δεν την ζούμε, σε παράλληλα, κοντινά ή απομεμακρυσμένα, μήκη και πλάτη. Στ’ αλήθεια ή και στα ψέματα. Απαλλοτριώνεσαι στην δουλειά και «ταξιδεύεις» ταυτόχρονα, φαντάζεσαι και ξεφεύγεις, γίνεσαι κάτι που κι εσύ δεν μπορείς να καταλάβεις… Έτσι κι αλλιώς φανταστικά ζούμε. Ζήση χωρίς ελευθερία, χωρίς βούληση, χωρίς το δικαίωμα να είσαι.., μπορεί να προβιβαστεί σε ύπαρξη; Και ποιος είναι ελεύθερος σήμερα; Ποιος δεν διατελεί εν κηδεμονία; Πού κατοικεί, σε ποια χώρα και με ποιόν τρόπο αυτοκαθορίζεται; Μονάχα στην φαντασία μας. Που κι αυτή απέκτησε μέτρα και σταθμά, αυτοπροβάλλεται και αυτοπραγματώνεται δεκάδες φορές την ημέρα, χωρίς να αποφεύγει την εξαΰλωση. Ναρκισσευόμενη αλλά πάντα παραποιημένη, ασφυκτιά εγκλωβισμένη στους ρυθμούς μιας ζωής που την καθορίζει η αεικίνητη ροή της εικόνας, του κέρδους… Υπάρχει λύση άραγε σ’ αυτόν τον λαβύρινθο; Ίσως ναι, αλλά δύσκολα με τα ίδια εργαλεία, μ’ εκείνα που προκαλούν δηλαδή την παραμόρφωση. Μόνο αν η φαντασία ξαναγίνει ανυπότακτη, ίσως και γίνει κάτι. Πράγμα που προϋποθέτει να επαναδιαμορφώσουμε την ζωή μας με όρους σχέσης… Που εκείνο όμως, έχει προαπαιτούμενο μια κοινωνία παραγωγών και όχι καταναλωτών…
Νίκος Παπάζογλου - Έλλη Πασπαλά - Διονύσης Σαββόπουλος - Χάρτινο το φεγγαράκι κι αποσπάσματα | Nikos Papazoglou - Elli Paspala - Dionysis Savvopoulos - Xartino to feggaraki ki apospasmata - Official Audio Release
Στίχοι Θα φέρει η θάλασσα πουλιά Πριν το χάραμα μοναχός κι άστρα χρυσά τ’ αγέρι Να κόψω ένα λεμόνι να σου χαϊδεύουν τα μαλλιά Η νύχτα φεύγει ολόχαρη να σου φιλούν το χέρι.
