Βουλιάζοντας στα απόνερα του Διαφωτισμού

από

 Θεόδωρος Παντούλας

 

«Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ

μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες».

Είναι πολύ όμορφο να διαφωνείς με απόψεις και ταυτοχρόνως να υπερασπίζεσαι πεισματικά το δικαίωμα αυτών που τις εκφέρουν, ακωλύτως να τις εκφράζουν. Ποτέ όμως ο Βολταίρος δεν διατύπωσε τον ανωτέρω διάσημο αφορισμό που για δεκαετίες του πιστώθηκε από μια γενικευμένη αλλά προδήλως επιπόλαια, οπαδικής κοπής, επιδοκιμασία.

Οι ακαδημαϊκές προκαταλήψεις που θωράκισαν τον Βολταίρο όχι απλώς απέκρυψαν τα κουσούρια των Διαφωτιστών (που υπήρξαν τα εικονίσματα της νεωτερικότητας), αλλά φιλοτέχνησαν μια ψευδή αναπαράστασή τους σαν γενναίων εραστών του μεγάλου και του αληθινού. Ο Βολταίρος μάλιστα θεωρήθηκε ο πιονιέρος τους. Και, πράγματι, ο ζηλόφθονος αυλοκόλακας τον είχε τον τρόπο του και ως συγγραφέας και ως… επενδυτής. Ενώ έκανε καριέρα σαν «απόστολος της ανεκτικότητας», ταυτοχρόνως έκανε και το κομπόδεμά του από το δουλεμπόριο! Οι απροκάλυπτα ρατσιστικές, δηλαδή απάνθρωπες, θεωρήσεις του, όπως και οι αντισημιτικές απόψεις του, πέρασαν και δεν ακούμπησαν – ή ακριβέστερα ακούμπησαν αλλά πέρασαν στα μουγγά. Αυτό που έμεινε εδραίο είναι το χαλκευμένο φωτοστέφανο του γιαλαντζί υπέρμαχου της πολυφωνίας!

Τα τελευταία ωστόσο χρόνια τολμητίες μελετητές αποκαθήλωσαν το τοτέμ του Διαφωτισμού και μας έδειξαν ότι ο Βολταίρος και οι φίλοι του κάθε άλλο παρά άμοιροι των ανθρώπινων αδυναμιών υπήρξαν. Ήσαν το ίδιο, αν όχι περισσότερο αλαζόνες, μισαλλόδοξοι και μικροπρεπείς με τους άλλους ανθρώπους του φυράματός τους. Χάρη σε αυτούς τους απόκοτους ερευνητές υποψιαστήκαμε ότι ο Διαφωτισμός δεν ήταν μια λαϊκή εξέγερση αλλά ένα ελιτίστικο καπρίτσιο που περιφρονούσε τον λαό και τα ταυτοτικά του στοιχεία, ένα αιματηρό κίνημα πραξικοπηματιών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ανεκτικότητα δεν ήταν στις προτεραιότητές του Βολταίρου και των φίλων του – ούτε η διαλλακτικότητα ούτε η ανεξιθρησκία. Η μονομανία του άλλωστε δεν περιοριζόταν στην καθολική εκκλησία –έπαιρνε αμπάριζα όλες τις θρησκευτικές παραδόσεις.

Και είναι στ’ αλήθεια περίεργο ότι σήμερα, που ο θρησκευτικός φανατισμός δεν μας χτυπάει απλώς την πόρτα αλλά την παραβιάζει, επιστρατεύεται, στο όνομα της «συμπερίληψης» και άλλων πολυπολιτισμικών ωραίων, η καλοσύνη του Διαφωτισμού!
Το ερώτημα που ευλόγως προκύπτει είναι αν μπορεί μια καλπιά (γιατί περί αυτής πρόκειται) να απαντήσει στην εγχώρια ή εισαγόμενη αδιαλλαξία;

Έχει σχέση ο Δυτικός Χριστιανισμός με τον “ανθρωπόθεο” και τη woke ατζέντα;

ΓΡΙΒΑΣ ΚΩΣΤΑΣ

Στη δημόσια αντιπαράθεση για τον γάμο ομόφυλων έχει επιβληθεί ένα παραπλανητικό στερεότυπο. Και το στερεότυπο αυτό είναι πως, όσοι αντιδρούν σε αυτόν και στο ευρύτερο αφήγημα μέσα στο οποίο αυτός εντάσσεται, είναι θρησκόληπτοι φονταμενταλιστές, ενώ αυτοί που είναι υπέρ παλεύουν για την απαλλαγή της κοινωνίας από θρησκευτικούς σκοταδισμούς.

Στην πραγματικότητα όμως, το ευρύτερο αφήγημα το οποίο υπηρετεί η woke ατζέντα, μέρος της οποίας είναι ο γάμος ομόφυλων, αποτελεί έκφανση του σκληρού πυρήνα του Δυτικού Χριστιανισμού. Όπως ο γράφων υποστήριξε σε προηγούμενο άρθρο του στο SLpress, το ευρύτερο αφήγημα είναι η άρνηση των διαφορετικών ρόλων των δύο φύλων σε μια οικογένεια, αυτόν του πατέρα και της μητέρας. Και αυτή προκύπτει από την άρνηση της ύπαρξης βιολογικών διαφορών μεταξύ των φύλων και εν τέλει από την άρνηση της ίδιας της έννοιας του βιολογικού φύλου. Το φύλο θεωρείται ως μια αυθαίρετη “φαντασιακή” κατασκευή και τίποτε άλλο.

Όμως, αυτή η άρνηση της ίδιας της βιολογίας, που θα ήταν αδύνατη για οποιονδήποτε άλλο πολιτισμό στην ιστορία της Ανθρωπότητας, καθίσταται δυνατή εξαιτίας της τεράστιας αυτοπεποίθησης που έχει προσδώσει στον άνθρωπο της μετανεωτερικής Δύσης το κοσμοείδωλο του “ανθρωποθεού” (man-god), το οποίο εντάσσεται στον σκληρό πυρήνα του Δυτικού Πολιτισμού και προέρχεται από τον Δυτικό Χριστιανισμό.

Ποιος γέννησε τον “ανθρωπόθεο”

Νίτσε: Λόγος και επιθυμία

από

 Δημήτρης Γ. Ιωάννου

 -

8 Φεβρουαρίου 2022

1

195

Ο Νίτσε, αυτός ο προφήτης του μεταμοντερνισμού, υπήρξε εχθρός του «λόγου» – και γενικότερα, η σημερινή φιλοσοφία κυριαρχείται από ρεύματα που καταγγέλλουν τον «λογοκεντρισμό» και την «φαλλοκρατία»  του. Ο Νίτσε θεωρούσε παράλληλα τον λόγο ως πατέρα της μεταφυσικής, καθώς ο Πλάτων, ο πρώτος μεγάλος μεταφυσικός, στήριξε την θεωρία του των Ιδεών ακριβώς πάνω στον «λόγο». Και η μεταφυσική έγινε αιτία να τυρρανηθεί η Δύση για   χιλιετίες. Η κυρίαρχη εργαλειακή (= ο λόγος σαν εργαλείο αποδομεί την πολυπλοκότητα του κόσμου) ορθολογικότητα μετέτρεψε τον κόσμο σε ένα απλό μέσο για την επιβίωση, σε απλό υποχείριο της αυτοσυντήρησης, του στέρησε την γεμάτη μυστήριο ομορφιά. Μην μπορώντας όμως να επιτύχει στο έργο του ο λόγος, οδήγησε στην πραγματικότητα εαυτόν στην αυτοαναίρεση και τον πολιτισμό στην βαρβαρότητα. 

Με μεγαλύτερη σφοδρότητα από την περίπτωση του Πλάτωνα, του πρώτου μεταφυσικού, επιτίθεται ο Νίτσε στους μοντέρνους και τον «νεωτερικό Λόγο» τους, ο οποίος φενακίζει, εξαπατά τη σύγχρονη συνείδηση, προσφέροντάς της δήθεν ακράδαντες «αλήθειες», αδιαφιλονίκητες κανονιστικές αρχές και πλασματικούς βιοκοσμικούς στόχους. «Η κριτική διενεργείται ως γενεαλογική μέθοδος η οποία αποδομεί τις αξιώσεις ισχύος του εργαλειακού Λόγου, καταδεικνύοντας τον εξουσιαστικό και αυτοκαταστροφικό του χαρακτήρα», λέγει κάποιος σύγχρονος μελετητής (Χ. Μπακονικόλα-Γεωργοπούλου, «Το τραγικό, η τραγωδία και ο φιλόσοφος», Αθήνα 1986, σελ. 51).

Ρεζί Ντεμπρέ: Ὁ σκοταδισμὸς τοῦ Διαφωτισμοῦ

Μία συζήτηση-συνέντευξη τοῦ Ρεζὶ Ντεμπρέ, Γάλλου δημοσιογράφου, φιλόσοφου καὶ ἀκαδημαϊκοῦ, συμπολεμιστῆ τοῦ Τσὲ Γκεβάρα στὴ Βολιβία τὸ 1968 καὶ συμβούλου τοῦ σοσιαλιστῆ Προέδρου Φρανσουὰ Μιτεράν, μὲ ἀφορμὴ τὴν κυκλοφορία τοῦ βιβλίου του “Ἡ φλόγα τοῦ ἱεροῦ” τὸ 2003, εἶναι ἰδιαίτερα ἐπίκαιρη σήμερα, ἐνόψει τῶν φωταδιστικῶν ἀγκυλώσεων ποὺ ἐκδηλώνονται στὴν Ἑλλάδα, μὲ πρότυπο τὴ Γαλλία, ὅπου ἔχουν ἤδη χρεωκοπήσει. .Ὁ Ντεμπρὲ ἐπισημαίνει τὴν ἀνακολουθία ὅσων κατηγοροῦν τὴ θρησκεία, ἀναπτύσσοντας τὴν ἄποψη ὅτι ὅπως καὶ οι θρησκευτικές, ἔτσι καὶ οἱ πολιτικὲς πεποιθήσεις βασίζονται σὲ μιὰ πίστη, σὲ ἀπόψεις καὶ ὑποθέσεις μὴ ἀποδεδειγμένες, οἱ ὁποῖες λογίζονται ὡς δεδομένες. 

Ἡ πίστη ὑποστατικὸ στοιχεῖο τῆς πολιτικῆς, ὅπως καὶ τῆς θρησκείαςὉ Ντεμπρὲ ἐπισημαίνει ὅτι ὄχι μόνον οἱ θρησκευτικές, ἀλλὰ καὶ οἱ πολιτικὲς πεποιθήσεις ἐμπεριέχουν, πέρα ἀπὸ τὸ λογική, αὐτὰ ποὺ ξέρουμε καὶ ἔχουμε ἀποδείξει, καὶ στοιχεῖα στὰ ὁποῖα πιστεύουμε καὶ θεωροῦμε ἐκ προοιμίου δεδομένα. Διατυπώνει σὲ πιὸ συνολικὴ βάση τὴν ἄποψη ποὺ ἀπὸ καιρὸ ἔχει ἀναπτύξει ὁ Νικολάι Μπερντιάγιεφ γιὰ τὴ θρησκευτικὴ διάσταση τοῦ ρώσικου κομμουνισμοῦ. Πολιτικὴ χωρὶς πίστη καταντᾶ τεχνοκρατία: 

Θεμελιώδης Παρέκκλιση: Ρομαντισμός και Διαφωτισμός στον 21ο αιώνα

Απόσπασμα από την εισαγωγή του ομώνυμου βιβλίου του Γ. Καραμπελιά (Εναλλακτικές Εκδόσεις)

---

Η απόκλιση-παρέκκλιση –η παρέγκλισις του Επίκουρου– είναι συστατική του κόσμου μας. Μια απόκλιση από τις ευθείες τροχιές των ατόμων, που θα χάνονταν στο άπειρο, σύμφωνα με το δεύτερο θερμοδυναμικό αξίωμα, επιτρέπει στον κόσμο να συγκροτηθεί, στην ύλη να πορευτεί –αντίστροφα από την αποσυνθετική εντροπία– προς διαρκώς πολυπλοκότερες συγκροτήσεις, στο σύμπαν και στη ζωή να υπάρξουν. Αυτή η απόκλιση από την ευθεία, από το παραδεδεγμένο, δημιούργησε τα είδη και επέτρεψε την εξέλιξή τους από την αρχέγονη «σούπα» των αδιαφοροποίητων μονοκύτταρων οργανισμών. Η δημιουργός παρέκκλιση είναι το θεμέλιο του κόσμου και η αιτία για την εμφάνιση του ανθρώπου ως είδους και της ιστορίας του ως δημιουργίας.

Ο Επίκουρος, σε ανύποπτο χρόνο, βεβαίως όχι πειραματικά, εργαστηριακά ή μαθηματικά, αλλά φιλοσοφικά, με βάση τη λογική επαγωγή, διετύπωσε αυτή την αρχή δύο χιλιάδες διακόσια χρόνια πριν εκφράσει την αρχή της απροσδιοριστίας ο Χάιζενμπεργκ. Σύμφωνα με τη διατύπωση του Λουκρήτιου, του Ρωμαίου μαθητή του Επίκουρου:

όταν τα άτομα φέρονται από το ίδιο τους το βάρος σε ευθεία γραμμή προς τα κάτω μες στο κενό, σε στιγμές ακαθόριστες και σε τόπους ακαθόριστους, παρεκκλίνουν κάπως από την τροχιά τους. [] Αν δεν υπήρχε αυτή η παρέκκλιση, όλα θα κατευθύνονταν σα σταγόνες της βροχής προς τα τρίσβαθα του κενού, και καμιά επαφή, καμιά πρόσκρουση δεν θα γινόταν ανάμεσα στα αρχικά στοιχεία, κι έτσι η φύση δεν θα δημιουργούσε τίποτα[1].

Αυτή την υπόθεση ήρθε να επιβεβαιώσει επιστημονικά, είκοσι τρεις αιώνες μετά, η θεωρία της μεγάλης έκρηξης και, πειραματικά, το 1992, το δορυφορικό πρόγραμμα COBE. Οι ανιχνευτές μικροκυμάτων του δορυφόρου χαρτογράφησαν την κοσμική ακτινοβολία των «παρυφών» του σύμπαντος, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία της πρωταρχικής έκρηξης και της άνισης κατανομής της θερμότητας και της ύλης σε συμπαντική κλίμακα. Εάν, από την αρχική έκρηξη, ομοιογενώς κατανεμημένα, τα άτομα του πρώιμου σύμπαντος είχαν κατευθυνθεί προς τα άκρα σε ευθύγραμμες ακτίνες, τότε ο κόσμος, οι πλανήτες, οι γαλαξίες, οι άνθρωποι, δεν θα είχαν δημιουργηθεί. Ήταν αναγκαία λοιπόν η αρχική παρέγκλισις για τη διαμόρφωση του σύμπαντος[2]. Η δε εξέλιξη των ειδών προϋποθέτει –το γνωρίζουμε σήμερα– μια συσσώρευση τυχαίων μεταλλάξεων που θα οδηγήσουν, σε συνάρτηση με τη σιδηρά φυσική επιλογή, από τους μονοκύτταρους οργανισμούς στον «κύριο και κάτοχο της φύσης».

Μπελαντής Δημήτρης - ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ-ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ -ΒΑΡΒΑΡΟΤΗΤΑ

Του Δημήτρη Μπελαντή

Σε μέρες και εποχές δύσκολες για την ανθρωπότητα σε πλανητική κλίμακα, οφείλουμε να θυμηθούμε ότι η ” ευχάριστη”, πόσο μάλλον η ουτοπική, προοπτική για την ανθρώπινη κοινωνία είναι ένα από τα περισσότερα δυνατά ιστορικά ενδεχόμενα, ένα ενδεχομενικό (eventual, contingent) και όχι νομοτελειακό ιστορικό σενάριο .

Ο Διαφωτισμός ενίσχυσε ως ιδεολογία της Δύσης , και με δάνειο τρόπο και όλης της οικουμένης, αυτήν την γενική ιστορική αισιοδοξία, η οποία υπήρξε σε τέτοιο και τόσον βαθμό, πρωτοφανής για την ανθρώπινη Ιστορία, τουλάχιστον των δυτικών- ευρωπαϊκών χωρών.   Ενισχύθηκε παντού η πίστη ότι ο άνθρωπος μπορούσε τώρα να κατακτήσει και να «ακουμπήσει» την απόλυτη και αναντίστρεπτη Πρόοδο. Στις πιο ριζοσπαστικές εκδοχές του, όπως κυρίως ο μαρξισμός, ο Διαφωτισμός του 19ου και του 20ου αιώνα θεώρησε το ουτοπικό σχέδιο είτε 

 α) ως αποτέλεσμα μιας εξελικτικής κοινωνικής μηχανικής, βασισμένης σε ένα σχήμα αναπόδραστης εξελικτικής και «μηχανιστικής» προοδευτικής διαδοχής των κοινωνικών συστημάτων είτε

β) ως αναγκαιότητα και εξυπηρέτηση του Σχεδίου της Ιστορίας με σαφή και προδιαγεγραμμένη κατάληξη (τροποποιημένο δάνειο του Μαρξ από τον ιστορικισμό του Εγελου και την Κίνηση του Πνεύματος στο έργο του τελευταίου) είτε 

γ)πάντως, σε κάθε περίπτωση, ακόμη και στις λιγότερο εξελικτικιστικές εκδοχές του μαρξισμού, ως το κυρίαρχο και πιο πιθανό ιστορικό ενδεχόμενο.

Διαλεκτική της Διαφωτιστικής Προόδου : βελτίωση αλλά και πηγή δυστυχίας 

Η παραπάνω αισιόδοξη υπόθεση είχε σίγουρα και πολύ καλές όψεις διότι βάσει αυτού του Μύθου (ο Μύθος δεν είναι το Ψεύδος αλλά η κινητοποιούσα ιδεολογία για τις κοινωνικές δυνάμεις και ενεργός ”κοινωνική φαντασία”) οι άνθρωποι επί δύο αιώνες από το 1789 ως το τέλος περίπου του 20ου αιώνα πάλεψαν συλλογικά και βελτίωσαν σημαντικά την ταξική, δημοκρατική και πολιτικά φιλελεύθερη συνθήκη. Προσπάθησαν να ανατρέψουν τον καπιταλισμό και έβαλαν όρια στην καπιταλιστική αγριότητα. Γίναν γιγάντια κοινωνικά δημοκρατικά και σοσιαλιστικά πειράματα που έχουν μεγάλη ιστορική και υλική αξία, παρά την τελική αποτυχία τους. Η πάλη για κοινωνική δικαιοσύνη πήρε πρωτόγνωρες διαστάσεις πλανητικά. Επίσης, η ανάπτυξη της τεχνολογίας, της επιστήμης και της τεχνικής βελτίωσε σημαντικά την καθημερινή ζωή των ανθρώπων.

Είχε, όμως, και ξεκάθαρα αρνητικές όψεις, δεδομένου ότι ο Εξτρεμιστικός Διαφωτισμός και η λογική της πλήρους κυριάρχησης του θεοποιημένου ανθρώπου πάνω στην Ιστορία και την φύση και του τέλειου ” νέου ανθρώπου” (και αναγκαστικά πάνω στους άλλους ανθρώπους ως συνέπεια) συνέβαλε σημαντικά στην αυταρχική ”σκυροδέτηση” ορισμένων κοινωνιών και σε πειράματα όπως ο ναζισμός (που πίστευε στον φυλετικό/βιολογικό αλλά και σκληρά εκμηχανισμένο «νέο άνθρωπο»), ο σοβιετικός σταλινικός «σοσιαλισμός» ή ορθότερα γραφειοκρατικός καπιταλισμός (που πίστεψε, στο όνομα του σοσιαλισμού, στον αταξικό, απόλυτα έλλογο και επίσης σκληρά εκμηχανισμένο “νέο άνθρωπο”), ο ιμπεριαλισμός, που επένδυσε στο ” βάρος της λευκής φυλής” να εκπολιτίσει τους «αγρίους» και που αύριο μπορεί να επενδύσει σε μια άλλη ολοκληρωτική θεώρηση και δυστοπία. Τα παραπάνω πειράματα δεν ήταν ταυτόσημα ούτε είχαν το ίδιο κοινωνικό/ταξικό πρόσημο και ιστορικότητα. Ισχύει, όμως, σε σημαντικό βαθμό, η εκτίμηση των θεωρητικών της Σχολής της Φραγκφούρτης και άλλων κριτικών διανοουμένων ότι αυτά τα πειράματα μοιράζονταν, πέρα από σοβαρές ανορθολογικές όψεις τους, 

 την πίστη στην απεριόριστη μαζική τεχνολογική παραγωγή και Πρόοδο και στην ανάδυση ενός Τέλειου Νέου Ανθρώπου στην βάση παραγωγικών, μεγαλοκρατικών και εξουσιαστικών/εκμεταλλευτικών φυσικών και κοινωνικών τεχνολογιών. 

Επίσης, ισχύει η εκτίμηση ότι πλευρές της αυταρχικής εξέλιξης του σοβιετικού «σοσιαλισμού» και άλλων ανάλογων πειραμάτων «σοσιαλισμού εκ των άνω» συνδέονται σαφώς όχι μόνο με την ταξική πάλη σε αυτές της κοινωνίες αλλά και με ελλείμματα και λάθη των ίδιων των κλασσικών του μαρξισμού ως εκφραστών της εποχής τους: με την έννοια της αντιφατικής συνύπαρξης σε αυτούς σωστών στρατηγικών αντιλήψεων αλλά και «εξτρεμιστικά διαφωτιστικών» ή πάντως υπερβολικών προσδοκιών..

π. Μεταλληνός: Ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός

Ο Πρωτοπρ. Γεώργιος Μεταλληνός μιλάει για την μετάβαση του Ευγένιου Βούλγαρη στην Δύση και τη σχέση του με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.

ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ

Τα σχήματα ερμηνειών για το ᾽21: το λάθος του Δημαρά

Απόστολος Διαμαντής

Όταν στα 1946 ο Κ. Θ Δημαράς σε ένα κείμενό του για τον Γρηγόριο Κωνσταντά εισήγαγε τον όρο «Νεοελληνικός Διαφωτισμός», ίσως δεν φανταζόταν τις χρήσεις αυτής της, ας πούμε, υπερβολικής έκφρασης. Διότι σύντομα η μεταπολεμική ιστοριογραφία μετατοπίστηκε από το κλασικό ερμηνευτικό σχήμα της εθνικής ιστορικής σχολής- για το οποίο η ιστορία του πολιτισμού είναι η διαδοχή των εθνικών κοινοτήτων- σε ένα νέο σχήμα, μαρξιστικής εν μέρει εμπνεύσεως, το οποίο θεμελιώνονταν στην ιδέα της πάλης των τάξεων, πασπαλισμένης θα λέγαμε από κάποιες αδόκιμες χρήσεις των ιδεών του Διαφωτισμού. 

Σύμφωνα λοιπόν με το πρώτο  ερμηνευτικό σχήμα, της εθνικής ιστοριογραφίας του 19^ου αιώνα,  το οποίο μας πήγε αισίως, μέσες άκρες, μέχρι την δεκαετία του 80, η ελληνική επανάσταση ήταν πρωτίστως μια υπόθεση  αναγέννησης των εθνικών θεσμών, η παλιγγενεσία δηλαδή και σ΄αυτήν την πορεία πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν όλες οι πλευρές του έθνους, κλήρος και λαός, σε μια διαρκή ενότητα πνεύματος και δράσης. 

Ορθόδοξη Χριστιανική ανθρωπολογία και Νεωτερική Ανθρωπολογία

1ο Μέρος:Ορθόδοξη Χριστιανική ανθρωπολογία και Νεωτερική Ανθρωπολογία

2ο Μέρος: Οι έννοιες του νου και των αισθήσεων

Από το αυριανό μάθημα

του Μάνου Στεφανίδη

Ο Στοχαστής του Rodin, βεβαρυμμένος από τη γνώση, συμβολίζει τις κυρίαρχες αρχές του διαφωτισμού, σοβαρά κλονισμένες σήμερα και στις επιστήμες του ανθρώπου όπου αμφισβητείται η «αντικειμενική συνείδηση» του παρατηρητή αλλά και η «αντικειμενική γνώση» των θετικών επιστημών. Η φύση δεν είναι το δώρο του Θεού στον Άνθρωπο όπως πίστευε ο Francis Bacon ήδη από το 17ο αιώνα.

A. Camus: Από το παρά-λογο στην εξ-έγερση

Δημήτρης Τζωρτζόπουλος

Αλμπέρ Καμύ

1913-1960

Τι είναι ο επαναστατημένος άνθρωπος;

§1

Η περίπτωση του Καμύ παραπέμπει σε μια ιδιότυπη έκφανση της ανθρώπινης σκέψης, η οποία αρνείται να «εξορθολογίζεται» με όρους που υπαγορεύονται έξωθεν. Η βαρύτητα του έργου του, αν και ημιτελούς λόγω του άκαιρου θανάτου του, συνδέεται με μια πολύτροπη εμβίωση  ολόκληρου του Είναι του ως ενός ανθρώπου που βρέθηκε μόνος μέσα στον μόνο δυνατό κόσμο. Έτσι, το στοχαστικό στοιχείο αυτού του έργου δεν προκύπτει ως συσσωρευμένη γνώση ή πληροφόρηση από στείρες ή καθηκοντολογικές αναγνώσεις, αλλά ως αναζήτηση, ως εν έργω διεκδίκηση εκείνης της πνευματικής διαύγειας, που θα τον οδηγούσε πέρα από αυθαίρετες ιδεολογικές κατασκευές, από θολές θεολογικο-μεταφυσικές ερμηνείες, από ατελέσφορες και ματαιόδοξες θεωρήσεις. Τέτοιες πτυχές του θεωρείν, πίστευε ακράδαντα, είναι σκοταδιστικές και μας καθηλώνουν, ανήμπορους να αντιδράσουμε, μέσα στη «λογική» ή τις «λογικές» ξένων προς εμάς, προς τη μοίρα του καθενός μας, αντιλήψεων και βιο-συστημάτων. Εραστής, ο ίδιος, του φωτός, του φυσικού φωτός της ζωής και μάλιστα της μεσογειακής ζωής, συγκεντρώνει πάντοτε το βλέμμα του όχι «στα αργότερα» ενός κόσμου, που δεν ξέρουμε πώς και πότε θα έλθει, αλλά στο παροντικό, στο άμεσο, στο πλούσιο, από γήινη ευφροσύνη και φως, εκάστοτε εδώ και τώρα υπάρχειν. Η φυσική ομορφιά, δηλαδή η φυσικότητα του Είναι μας, της συνείδησής μας, η μη εμπλεκόμενη ή μη παραδεδομένη μέσα στις παρεμβατικές και όχι λιγότερο επεμβατικές «εκλογικεύσεις» των επιτήδειων συστημικών εν παντί καιρώ, οφείλει να είναι η πηγή της ενότητάς μας. Η αληθινή μας ενότητα δεν ενδημεί σε κάποια βασίλεια του θεού, των πνευμάτων ή των «χαρισματικών» ηγεμόνων, αλλά στη σύζευξή μας με το φως του θνητού ήλιου. 

§2

Το φυσικά όμορφο, το υπέρλαμπρο, το φωτεινό, το ευαίσθητο είναι πάντοτε θνητής υφής. Είναι η κατάσταση που γίνεται βιώσιμη στην (ή από την) απλή, καθαρή, σαφή, διαυγή συνείδηση· γι’ αυτό και η τελευταία παραμένει το αιτούμενο της καθημερινής μας βίωσης, το πρόταγμα μιας φιλοσοφικής στάσης ζωής. Και τούτο τίθεται με ακόμα πιο έντονη επίταση, όταν γνωρίζουμε ότι ο βαρύς «χειμώνας της ιστορίας» διατρέχει το πεπρωμένο μας και το καθορίζει, εν μέρει ή εν πολλοίς αναλόγως, χωρίς καν να μας ρωτήσει. Εδώ αξίζει να θυμηθούμε την πολύκροτη ρήση του Χέγκελ: είναι πολύ λίγες οι λευκές σελίδες της ιστορίας. Τι εξέθρεψε και εκτρέφει έναν τέτοιο «χειμώνα της ιστορίας»; Η αποκλειστική υπερίσχυση του έλλογου στοιχείου, με το νόημα κυρίως του Διαφωτιστικού-μετα-Διαφωτιστικού εργαλειακού Λόγου, που μετέτρεψε τον κόσμο σε ένα μηχανικό κατασκεύασμα, σε ένα παρά-λογο πεδίο δαιμονικών δυνάμεων.

Ο Ι.Κάντ και η κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στον Κόσμο και στην Φύση

Του Σπύρου Κουτρούλη

Το δοκίμιο του Κώστα Παπαϊωάννου Η αποθέωση της ιστορίας[1] , περιγράφει με αδρό και πυκνό τρόπο την διαδικασία με την οποία ο κόσμος ξεπέφτει σε αντικείμενο, αρχικά γνώσης, και στην συνέχεια κυριαρχίας της από τον άνθρωπο.

Κατ' αρχήν ο Κώστας Παπαϊωάννου, με αφετηρία το έργο του Αριστοτέλη, διακρίνει στον αρχαιοελληνικό λόγο την θεοκεντρική του κατεύθυνση, που τον οδηγεί  να μην αρκείται σε ότι συνιστά την ενθαδική μας ύπαρξη. Πρόκειται συνεπώς για ένα κόσμο αντίστροφο από αυτό που επιδίωξε να θεμελιώσει η  Αναγέννηση: " είμαστε μακριά από τον υποτιθέμενο ανθρωποκεντρισμό που η Αναγέννηση νόμισε ότι ανακάλυψε στην ελληνική σκέψη. Επιπλέον, αυτό  το μάθημα ταπεινοφροσύνης προϋποθέτει μια αρκετά απαισιόδοξη σύλληψη της ανθρώπινης μοίρας στον κόσμο: αν ο άνθρωπος ομοιάζει προς το θείο με το "μεγαλείο  του πνεύματος του", ο ανθρώπινος κόσμος, έτσι όπως εμφανίζεται άμεσα, έτσι όπως είναι   καθ' εαυτός, είναι ο πλέον απομακρυσμένος από τη θεϊκή τελειότητα"[2].

Στην συνέχεια θα δείξει ότι ο αρχαιοελληνικός λόγος δεν θεωρεί τα αντικείμενα της τεχνικής και ότι δημιουργεί γενικά ο άνθρωπος ανώτερα από ότι η φύση δημιουργεί. Απέναντι στην φύση δεν τοποθετεί το πνεύμα ή την ιστορία αλλά την τέχνη[3]. Ακριβέστερα λοιπόν "για τους Έλληνες η φύση ήταν το μέτρο των πάντων και η επιστήμη προσέφερε την αρετή"[4].

Η ΔΙΑΦΟΡΑ ΦΥΣΕΩΣ ΜΕΤΑΞΥ (ΜΕΤΑ-ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ) ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜ. ΚΟΝΤΟΓΙΩΡΓΗΣ

Η ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΣΤΟ ΝΕΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟ[1]. 

-------------------------------------------------------------------------------------

Α.Η φύση του ευρωπαϊκού διαφωτισμού και η ελληνική απογείωση.

1. Το ζή­τη­μα της ελ­λη­νι­κής α­πο­γεί­ω­σης που ολοκληρώνεται κα­τά τον 18ο και τον 19ο αιώ­να, γνω­στή ως "νε­ο­ελ­λη­νι­κός δια­φω­τι­σμός", ε­γεί­ρει έ­να μεί­ζον πρό­βλη­μα ταυ­τό­τη­τας. Ε­χει πράγ­μα­τι α­πο­τε­λέ­σει α­ντι­κεί­με­νο διε­ρεύ­νη­σης ως αυτο­τε­λές φαι­νό­με­νο, έ­χουν α­πο­δελ­τιω­θεί και α­να­δει­χτεί ο­ρι­σμέ­νες ση­μα­ντι­κές πτυ­χές του. Ε­χει τέ­λος α­ντι­με­τω­πι­σθεί, ως έ­να βαθ­μό, η σχέ­ση του με τις ευ­ρύ­τε­ρες ευ­ρω­πα­ϊ­κές ε­ξε­λί­ξεις και συ­γκε­κρι­μέ­να με τον ευ­ρω­πα­ϊ­κό διαφω­τι­σμό ε­νώ οι ει­δι­κοί έ­χουν κα­τα­λή­ξει στο συ­μπέ­ρα­σμα ό­τι η ελ­λη­νι­κή "εκδο­χή" του α­πο­τέ­λε­σε έ­να εί­δος ο­χή­μα­τος για τη με­τα­κέ­νω­ση της ευ­ρω­πα­ϊ­κής δυ­να­μι­κής στη ζω­τι­κή πε­ριο­χή του ελ­λη­νι­σμού, δη­λα­δή στη Βαλ­κα­νι­κή, τη Μικρα­σί­α και τις πα­ρευ­ξεί­νιες α­κτές.

Η προ­σέγ­γι­ση αυ­τή, ω­στό­σο, εμ­φα­νί­ζει την ελ­λη­νι­κή πε­ρί­πτω­ση πε­ρί­που ως δη­μιούρ­γη­μα εν κε­νώ, ως α­πόρ­ροια της στιγ­μής και κυ­ρί­ως ως α­πλό γέν­νη­μα και προ­έ­κτα­ση της ευ­ρω­πα­ϊ­κής δια­δι­κα­σί­ας. Α­που­σιά­ζει πλή­ρως η α­να­δρο­μι­κή αναφο­ρά δη­λα­δή η προ­βλη­μα­τι­κή για την προέλευση και την ε­ξέ­λι­ξη των δύ­ο αυ­τών κό­σμων, του δυ­τικο­ευ­ρω­πα­ϊ­κού και του ελ­λη­νι­κού, και ο­πωσ­δή­πο­τε η ε­πι­σή­μαν­ση των ι­διαι­τερο­τή­των της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας. Συμ­βαί­νει μά­λι­στα οι δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις, ό­που κα­τα­γρά­φο­νται, της ελ­λη­νι­κής κοι­νω­νί­ας α­πό το ευ­ρω­πα­ϊ­κό "πρό­τυ­πο", να α­ξιο­λο­γού­νται ως συ­να­φές μειο­νέ­κτη­μα που κα­λεί­ται να ε­ξη­γή­σει αυ­τό καθ'ε­αυ­τό τις ό­ποιες α­πο­κλί­σεις του νε­ό­τε­ρου ελ­λη­νι­σμού α­πό την ευ­ρύ­τε­ρη ευ­ρω­πα­ϊ­κή δυ­να­μι­κή. Δια­πι­στώ­νε­ται, ε­πο­μέ­νως, ό­τι α­που­σιά­ζει το συ­στα­τι­κό ε­κεί­νο εγ­χεί­ρη­μα που θα α­πο­κω­δι­κο­ποιού­σε τη θε­με­λιώ­δη ι­διο­συ­στα­σί­α της νε­ο­ελ­λη­νι­κής απο­γεί­ω­σης και θα α­πο­κα­θι­στού­σε την αι­τιώ­δη συ­νά­φειά της με την εν γέ­νει εξέ­λι­ξη του κό­σμου και του ελ­λη­νι­σμού.

-Ο Διαφωτισμός, το Ισλαμικό Κράτος και κάποιοι βλάκες νεοέλληνες

Το ότι ζούμε σε μια εποχή χάους και ανατροπής των δεδομένων, των αξιών, των ίδιων των όρων είναι γεγονός. Ότι ο ορθός λόγος έχει μάλλον δραπετεύσει από τη πτωχή πατρίδα μας και το ακόμα πτωχότερο ένα τμήμα της αριστεράς και των αυτοαποκαλουμενων αντεξουσιαστών, δεν είναι κάτι καινούργιο για να μας ξαφνιάσει….

Η μεγαλύτερη απόδειξη της κατάρρευσης των ανθρωπιστικών αξιών είναι η θέση που αδιαμαρτυρήτως μπορεί να διατυπώσει –χωρίς να φάει μπόλικο ιδεολογικό και πολιτικό ξύλο– ότι η μεσαιωνική βαρβαρότητα του ισλαμοφασισμού είναι νεωτερικότητα και ότι εμείς η «δυτικοί» δεν έχουμε τα φόντα να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε την εμφάνιση «ενός αυθεντικού Διαφωτισμού των Άλλων».

Το διαβάσαμε στο περ. Unfollow πριν από 1.5 χρόνο…  Μας φάνηκε άλλη μια «μαλακία για γέλια», από τις χιλιάδες που κυκλοφορούν στα  έντυπα και στο διαδίκτυο.  Τώρα όμως που είδαμε ένα από τα πολλά φρικτά βίντεο των ισλαμοφασιστών «διαφωτιστών», είπαμε να το ανακαλέσουμε από τη μνήμη μας.

Aλλά πριν το σχολιάσουμε περισσότερο –μάλλον πριν το παρουσιάσουμε ασχολίαστο μιας και το καλύτερο σχόλιο είναι το ίδιο το βίντεο που θα δείτε– ας φρικιάσουμε με  μια πράξη που το ίδιο του Ισλαμικό Κράτος πρόβαλλε, διατρανώνοντας παντού «το φιλελεύθερο και νεωτερικό του» πνεύμα:

Πατήστε πάνω σ’ αυτή την είκονα, δείτε το βίντεο και τα ξαναλέμε:

Τη μαλακία στο ANfollow την έγραψαν δύο τύποι. Παραθέτουμε το κείμενό τους:

Το Ισλαμικό Κράτος είναι Διαφωτισμός

Αυγουστίνος Ζενάκος & Χρήστος Νάτσης | Τεύχος Δεκεμβρίου 2015

Κάνενας δυτικός «προοδευτισμός» δεν είναι διατεθειμένος να αναγνωρίσει την πολιτική συνθήκη που γεννά το Ισλαμικό Κράτος. Η σύγχρονη μεταδημοκρατία, την ίδια στιγμή που γενεαλογεί τη «Δύση» από τον Διαφωτισμό, τον απωθεί: η απώθηση παίρνει τη διπλή μορφή τόσο της παραχάραξης του ιστορικού ευρωπαϊκού Διαφωτισμού όσο και της άρνησης της δυνατότητας ενός αυθεντικού Διαφωτισμού των Άλλων.

REMI BRAGUE: Το λυκόφως της ‘’βασιλείας του ανθρώπου’’

Εκτύπωση PDF

Του Πιέρ λε Βιγκάν

[Ο συγγραφέας του βιβλίου «Η βασιλεία του ανθρώπου*» Ρεμί Μπραγκ δίδαξε μεσαιωνική φιλοσοφία στα πανεπιστήμια της Σορβόννης και του Μονάχου και είναι μέλος της γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε από επαΐοντες (http://www.agoravox.fr/actualites/societe/article/le-regne-de-l-homme-tournera-t-il-167228) «επικίνδυνο» για την ηγεμονία του αθεϊστικού λόγου και της προοδευτικότητας και ισάξιο του βιβλίου του Φουκώ «Οι λέξεις και τα πράγματα» (1966) . Δεν έτυχε όμως της ίδιας προβολής, γιατί ο σ. δεν έχει καλές σχέσεις με τα φώτα της δημοσιότητας – ούτε άλλωστε τις επιδίωξε – και οι λόγοι είναι αυτονόητοι. Ο αναγνώστης του θα γνωρίσει τις μεγαλοστομίες των Διαφωτιστών για τον άνθρωπο την ίδια ώρα που τα τείχη υψώνονταν γύρω του, για τον Παράδεισο που τον περίμενε και τον περιμένει ενώ βυθιζόταν στην Κόλαση. Κατανοούμε τώρα το λόγο για τον οποίο οι Πατέρες ήταν άτεγκτοι στην καταδίκη κάθε αίρεσης. Γιατί η Κόλαση στην οποία ζούμε είναι οι πολιτικές επιπτώσεις του Παράδεισου που υποστήριζε ο αιρετικός Πελάγιος τον 5ο αιώνα, ότι μπορούμε να τον κερδίσουμε – και να τον κτίσουμε- από μόνοι μας χωρίς τη βοήθεια του Ιησού Χριστού. Ε.Δ.Ν.]

  Μετά τα έργα ‘’Η σοφία του κόσμου’’ και ‘’Ο νόμος του Θεού’’ ο Ρεμί Μπραγκ κλείνει τη «μεγάλη τριλογία» του με το «Η βασιλεία του ανθρώπου» με θέμα τη γέννηση των νεώτερων χρόνων. Πώς εκτυλίσσεται το νεωτερικό σχέδιο, αναρωτιέται ο Μπραγκ; Ο σ. θέλει κατά πρώτον να εκθέσει αναλυτικά την ίδια την ουσία του. Οι Ελληνες έβλεπαν τον άνθρωπο ως μέρος της φύσης. Τα πουλιά έχουν φτερά, ο άνθρωπος λόγο. Εχει το λόγο από τη φύση. Με τον χριστιανισμό, βλέπουμε τον άνθρωπο ως τέκνο του Θεού. Ο άνθρωπος είναι «κατ’ εικόνα Θεού». Τι είναι με τη νεωτερικότητα;

Η θρησκεία της ανάπτυξης και της προόδου

Του Χάρη Ναξάκη*

Τα Χριστούγεννα του 1945 και ενώ είχαν προηγηθεί τα Δεκεμβριανά, 200 περίπου νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες, γόνοι αστικών οικογενειών και γόνοι αριστερών οικογενειών, επιβιβάζονται στο νεοζηλανδέζικο πλοίο «Ματαρόα» ως υπότροφοι του Γαλλικού Ινστιτούτου, με προορισμό τη Γαλλία. Ανάμεσά τους οι: Κ. Καστοριάδης, Λ. Αξελός, Ν. Σβορώνος, Α. Προβελέγγιος, Μ. Μακρής, Ε. Αλεξίου, Ε. Κριαράς, Ι. Ξενάκης, Μ. Κρανάκη, Μ. Ζαχαριάς και ο Κ. Παπαϊωάννου.

Ο Κ. Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1925 στον Βόλο και από το 1945 έζησε στη Γαλλία όπου και πέθανε. Δίδαξε σε διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια και έγραψε πληθώρα έργων στα ελληνικά και στα γαλλικά, φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Το βιβλίο του «Η αποθέωση της Ιστορίας» (Εναλλακτικές Εκδόσεις) περιέχει πέντε δοκίμια τα οποία σε προγενέστερο χρόνο είχαν δημοσιευτεί σε γαλλικά περιοδικά.

Η αποθέωση της ιστορίας Κώστας Παπαϊωάννου επιμέλεια: Γιώργος Καραμπελιάς μετάφραση: Σπύρος Κακουριώτης Εναλλακτικές Εκδόσεις, 1992 Σελ. 196 | 

Αυτόν τον σπουδαίο διανοητή αποσιώπησε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής κυρίως αριστερής διανόησης και τολμώ να πω διότι δεν μπορούσε να αναμετρηθεί ούτε με τον φιλοσοφικό ίσκιο του, αλλά και γιατί ο Παπαϊωάννου ήταν ένας κριτικός του μαρξισμού ή κατά άλλους ένας μεταμαρξιστής, δηλαδή ένας «αποστάτης» της ορθοδοξίας.

Ο Παπαϊωάννου άσκησε κριτική στην ίδια τη μαρξιστική θεωρία και όχι απλά στις αστοχίες της εφαρμογής της, μια κριτική στον Μαρξ και όχι μόνο στους επιγόνους του, τους μαρξιστές. Ο Παπαϊωάννου στο σύνολο του έργου του συνομιλεί με τον Χέγκελ και κυρίως με τον Μαρξ, τον οποίο εκτιμά πολύ, αλλά δεν τον θεοποιεί –π.χ. τον θεωρεί μέτριο φιλόσοφο, αλλά κορυφαίο αναλυτή του καπιταλισμού– επισημαίνει τις αστοχίες της μαρξιστικής θεώρησης και ταυτόχρονα ασκεί κριτική στην ανθρωπολογική θεμελίωση της νεωτερικότητας, του αναγεννησιακού και διαφωτιστικού κόσμου.

Αποδομώντας τον Ντε Σαντ

του Γιώργου Σταματόπουλου.

Καιρός ήταν να βγει ένας Γάλλος διανοούμενος και να τα πει έξω από τα δόντια για πολλούς ομοτέχνους του, που κάνουν το άσπρο μαύρο γιατί έτσι τους κάπνισε ή γιατί ήθελαν να προκαλέσουν τα κοινά και χρηστά ήθη της εποχής τους ή για να ξεχωρίσουν ή… Ο Μισέλ Ονφρέ δεν μασάει τα λόγια του και ας έχει να κάνει με δήθεν ιερές αγελάδες του γαλλικού πνεύματος, όπως ο Απολινέρ (ο πρώτος διδάξας), ο Μπρετόν, ο Αραγκόν, ο Μπατάιγ (αυτόν πια τον εξευτελίζει), ο Μπαρτ (ποια κοινωνία του θεάματος), ο (εντελώς δυσνόητος) Λακάν, ο Ντελέζ και άλλοι πολλοί που κατάφεραν να πείσουν ότι ο Ντε Σαντ ήταν ένας δημοκράτης, απελευθερωτής των αισθήσεων, μάλλον των παραισθήσεων θα λέγαμε και της ασυναρτησίας.

Ενας μαρκήσιος που χρησιμοποιώντας τη δύναμή του (υψηλές γνωριμίες και χρήμα) διαστρέφει τη γενετήσια πράξη θεωρώντας ότι υπακούει στο ενδότερο κακό που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη φύση, κοντά στον Χομπς που πρέσβευε το ίδιο και κόντρα στον Ρουσό που πίστευε στη φυσική καλοσύνη του είδους άνθρωπος.

Με αυτό το διανοητικό τερατούργημα βίαζε και βασάνιζε αθώα μικρά κορίτσια, λέγοντας πως απελευθερώνει την ακράτητη ορμή του ανθρώπου για κατοχή και χρήση δύναμης ακόμη και αν αυτά επέφεραν τον θάνατο των νεαρών υπάρξεων.

Είχε δίκιο ο Ρενέ Ζιράρ όταν έγραφε ότι αν δώσεις στους ανθρώπους ό,τι επιθυμούν αυτοί θα καταλήξουν στην παρανόηση.

Η εγωιστική κατανάλωση του άλλου

Του Χάρη Ναξάκη*

Στις αρχές των φοιτητικών μου χρόνων, τη δεκαετία του ‘80, σε μια ταραγμένη και πλούσια σε εμπειρίες εποχή, μόλις απελευθερωνόμουν από τον ένα μεσσιανισμό έπεφτα στον άλλο. Θυμάμαι όταν είχα αρχίσει να απογαλακτίζομαι από το Μαοϊκό μου παρελθόν και έπαψα να κραδαίνω εν είδη ευαγγελίου το κόκκινο βιβλίο του Μάο, σαγηνευμένος από τα μηνύματα του Μάη του ‘68 το αντικατέστησα εκτός των άλλων με τα βιβλία του «θεϊκού μαρκήσιου», του ντε Σαντ. Με αυτά και άλλα κατακεραυνώναμε πλέον τους κνίτες στα πηγαδάκια. Ευτυχώς έπρεπε να περάσουν λίγα χρόνια ακόμα για να λυτρωθώ από τις ερινύες του μεσσιανισμού χωρίς να είναι ανάγκη να περιμένω μέχρι το 2015 για να διαβάσω το εκπληκτικό βιβλίο του Μισέλ Ονφρέ, «De Sade, το πάθος του κακού και η ιδεολογία του εικοστού αιώνα», Εναλλακτικές Εκδόσεις.

Το δοκίμιο του Ονφρέ, που διαβάζεται απνευστί, 179 σελίδες, απογυμνώνει πλήρως τον μύθο του δήθεν καταραμένου φιλοσόφου, του ακόλαστου, ελευθεριακού, φεμινιστή και πρόδρομου του διαφωτισμού συγγραφέα που κατασκεύασαν οι Απολιναίρ, Μπρετόν, Αραγκόν, Μπάρτ, Λακάν, Ντελέζ και ο πρώιμος Φουκό, οι υπερρεαλιστές, οι στρουκτουραλιστές και η εξωκοινοβουλευτική αριστερά του Μάη του ΄68. Ελάχιστοι είναι οι διανοούμενοι που δεν συνέβαλλαν στο να ανέβει ο ντε Σαντ στο θρόνο του απελευθερωτή, όπως οι Καμύ, Χορκχάιμερ, Άρεντ, Παζολίνι και ο ύστερος Φουκό.

Το τέλος της Νεωτερικότητας - ΓΙΑΤΙ Ο ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΞΑΡΤΑΤΑΙ ΑΠΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΓΓΥΗΘΕΙ

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗ

ΩΣ ΛΕΞΗ Η ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ είναι φορτισμένη με ποικίλες, όχι πάντοτε συμβατές μεταξύ τους, έννοιες. Προσωπικά, προτιμώ τον όρο Νέοι Χρόνοι γιατί έχει το προτέρημα να μην κάνει διάκριση μεταξύ της διαφωτιστικής και της αμέσως πρότερης περιόδου. Τα περισσότερα γνωρίσματα της νεωτερικής εποχής, όπως η εκκοσμίκευση, η πρωτοκαθεδρία του Λόγου και ιδίως της επιστήμης, το ενιαίο, κεντρικά οργανωμένο κράτος, η επικράτηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, ακόμη και η πρώτη αποκρυστάλλωση των εθνικών μορφωμάτων έχουν τις καταβολές τους στην περίοδο που προηγήθηκε του Διαφωτισμού, ανατρέχουν στον όψιμο Μεσαίωνα. Από τότε έως τις μέρες μας επικρατεί χρονικό συνεχές.

Το συνεχές αυτό έχει βεβαίως σταθμούς, και ο Διαφωτισμός είναι ένας από αυτούς. Ωστόσο, δεν θα ήταν συνετό να τον υπερτιμούμε, αποδίδοντας στη διαπάλη των κοσμοεικόνων και των ιδεών αξία μεγαλύτερη εκείνης που πράγματι διαθέτει. Για να γίνω σαφέστερος, η βιομηχανική επανάσταση υπήρξε κατά την κρίση μου ιστορικό γεγονός σημαντικότερο της Γαλλικής Επανάστασης και του διαφωτιστικού κινήματος. Στον πλανήτη υπάρχουν σήμερα πολιτικές οντότητες –κράτη, κόμματα, κινήματα– που δεν συμμερίζονται τους θεσμούς και τα οργανωτικά σχήματα που η Επανάσταση του 1789 εγκαινίασε. Όμως δεν νοείται οργανωμένος συλλογικά βίος που να μην εξαρτάται από τη βιομηχανία και την τεχνική. 

Εν προκειμένω και για τους σκοπούς της συζήτησης, θα περιορίσω τις παρατηρήσεις μου στην περίοδο των τριών τελευταίων αιώνων, στην νεωτερικότητα επομένως υπό την στενή της έννοια. Φτάνει να συγκρατήσουμε ότι τα φαινόμενα για τα οποία μιλάμε έχουν παρελθόν κατά πολύ απώτερο. Το σημερινό χρηματοπιστωτικό σύστημα, λ.χ., ανατρέχει στην Τοσκάνη του 13ου αιώνα, στην επινόηση της λογιστικής και την ίδρυση ενός θεσμού που το κοσμοϊστορικό του βάρος επιβεβαιώνεται στην εποχή μας καθημερινά: των τραπεζών.

Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά της νεωτερικής εποχής από τις προηγούμενες; Εντελώς επιγραμματικά, η ιστορικά πρωτοφανής και στην πράξη άκρως επαναστατική σύζευξη τριών πραγμάτων: του μεσσιανισμού, της εκκοσμίκευσης και του πρωτείου του Λόγου. Η Νεωτερικότητα είναι έλλογος κοσμικός μεσσιανισμός, με άλλα λόγια ένα κίνημα που επιδιώκει τη σωτηρία του ανθρώπου στον επίκαιρο ενθαδικό κόσμο με έλλογα και ενδιάθετα μέσα. 

Η θρησκεία της ανάπτυξης και της προόδου

Tου Χάρη Ναξάκη

Τα Χριστούγεννα του 1945 και ενώ είχαν προηγηθεί τα Δεκεμβριανά, 200 περίπου νέοι επιστήμονες και καλλιτέχνες, γόνοι αστικών οικογενειών και γόνοι αριστερών οικογενειών, επιβιβάζονται στο νεοζηλανδέζικο πλοίο Ματαρόα ως υπότροφοι  του Γαλλικού Ινστιτούτου, με προορισμό τη Γαλλία. Ανάμεσα τους οι: Κ. Καστοριάδης, Λ. Αξελός, Ν. Σβωρόνος, Α. Προβελέγγιος, Μ.Μακρής, Ε. Αλεξίου, Ε. Κριαράς, Ι. Ξενάκης, Μ. Κρανάκη, Μ. Ζαχαριάς και ο Κ. Παπαϊωάννου. Ο Κ. Παπαϊωάννου γεννήθηκε το 1925 στο Βόλο και από το 1945 έζησε στη Γαλλία όπου και πέθανε. Δίδαξε σε διάφορα γαλλικά πανεπιστήμια και έγραψε πληθώρα έργων στα ελληνικά και στα γαλλικά, φιλοσοφικού, πολιτικού και κοινωνιολογικού περιεχομένου. Το βιβλίο του, «Η αποθέωση της Ιστορίας», Εναλλακτικές εκδόσεις, περιέχει πέντε δοκίμια τα οποία σε προγενέστερο χρόνο είχαν δημοσιευτεί σε γαλλικά περιοδικά. Αυτόν τον σπουδαίο διανοητή αποσιώπησε το σύνολο σχεδόν της ελληνικής κυρίως αριστερής διανόησης και τολμώ να πω διότι δεν μπορούσε να αναμετρηθεί ούτε με τον φιλοσοφικό ίσκιο του, αλλά και γιατί ο Παπαϊωάννου ήταν ένας κριτικός του μαρξισμού ή κατά άλλους ένας μεταμαρξιστής, δηλαδή ένας «αποστάτης» της ορθοδοξίας. Ο Παπαϊωάννου άσκησε κριτική στην ίδια τη μαρξιστική θεωρία και όχι απλά στις αστοχίες της εφαρμογής της, μια κριτική στο Μαρξ και όχι μόνο στους επιγόνους του, τους μαρξιστές.