Είναι πολύ όμορφο να διαφωνείς με απόψεις και ταυτοχρόνως να υπερασπίζεσαι πεισματικά το δικαίωμα αυτών που τις εκφέρουν, ακωλύτως να τις εκφράζουν. Ποτέ όμως ο Βολταίρος δεν διατύπωσε τον ανωτέρω διάσημο αφορισμό που για δεκαετίες του πιστώθηκε από μια γενικευμένη αλλά προδήλως επιπόλαια, οπαδικής κοπής, επιδοκιμασία.
Οι ακαδημαϊκές προκαταλήψεις που θωράκισαν τον Βολταίρο όχι απλώς απέκρυψαν τα κουσούρια των Διαφωτιστών (που υπήρξαν τα εικονίσματα της νεωτερικότητας), αλλά φιλοτέχνησαν μια ψευδή αναπαράστασή τους σαν γενναίων εραστών του μεγάλου και του αληθινού. Ο Βολταίρος μάλιστα θεωρήθηκε ο πιονιέρος τους. Και, πράγματι, ο ζηλόφθονος αυλοκόλακας τον είχε τον τρόπο του και ως συγγραφέας και ως… επενδυτής. Ενώ έκανε καριέρα σαν «απόστολος της ανεκτικότητας», ταυτοχρόνως έκανε και το κομπόδεμά του από το δουλεμπόριο! Οι απροκάλυπτα ρατσιστικές, δηλαδή απάνθρωπες, θεωρήσεις του, όπως και οι αντισημιτικές απόψεις του, πέρασαν και δεν ακούμπησαν – ή ακριβέστερα ακούμπησαν αλλά πέρασαν στα μουγγά. Αυτό που έμεινε εδραίο είναι το χαλκευμένο φωτοστέφανο του γιαλαντζί υπέρμαχου της πολυφωνίας!
Τα τελευταία ωστόσο χρόνια τολμητίες μελετητές αποκαθήλωσαν το τοτέμ του Διαφωτισμού και μας έδειξαν ότι ο Βολταίρος και οι φίλοι του κάθε άλλο παρά άμοιροι των ανθρώπινων αδυναμιών υπήρξαν. Ήσαν το ίδιο, αν όχι περισσότερο αλαζόνες, μισαλλόδοξοι και μικροπρεπείς με τους άλλους ανθρώπους του φυράματός τους. Χάρη σε αυτούς τους απόκοτους ερευνητές υποψιαστήκαμε ότι ο Διαφωτισμός δεν ήταν μια λαϊκή εξέγερση αλλά ένα ελιτίστικο καπρίτσιο που περιφρονούσε τον λαό και τα ταυτοτικά του στοιχεία, ένα αιματηρό κίνημα πραξικοπηματιών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η ανεκτικότητα δεν ήταν στις προτεραιότητές του Βολταίρου και των φίλων του – ούτε η διαλλακτικότητα ούτε η ανεξιθρησκία. Η μονομανία του άλλωστε δεν περιοριζόταν στην καθολική εκκλησία –έπαιρνε αμπάριζα όλες τις θρησκευτικές παραδόσεις.
Και είναι στ’ αλήθεια περίεργο ότι σήμερα, που ο θρησκευτικός φανατισμός δεν μας χτυπάει απλώς την πόρτα αλλά την παραβιάζει, επιστρατεύεται, στο όνομα της «συμπερίληψης» και άλλων πολυπολιτισμικών ωραίων, η καλοσύνη του Διαφωτισμού!
Το ερώτημα που ευλόγως προκύπτει είναι αν μπορεί μια καλπιά (γιατί περί αυτής πρόκειται) να απαντήσει στην εγχώρια ή εισαγόμενη αδιαλλαξία;
Στον τόπο μας έχουμε μετρημένες τις επιδόσεις της αδιαλλαξίας. Το «ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, Μελιγαλάς» και το «Το αίμα κυλάει, εκδίκηση ζητάει» –στο όνομα της «προόδου» ειπώθηκαν αμφότερα– έχουν ως κοινό παρανομαστή την ίδια επηρμένη απανθρωπία.
Με άλλα λόγια, τα αμφιδέξια τέκνα του Διαφωτισμού μοιράζονται την ίδια μέθοδο σωφρονισμού: όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος. Και παρά τα σοφίσματα που επινοεί τα έκγονά επ’ εσχάτοις κανακεύουν τη «μοναδική σκέψη» της πολιτικής ορθότητας, που η ανεκτικότητά της εξαντλείται σε όσους αφήνουν αδιατάρακτη τη μονοκρατορία της. Για τους υπόλοιπους: «κουφάλες, έρχονται κρεμάλες»!
•
Είμαι σίγουρος ότι όλες οι παραπάνω κρίσεις, ενός μη ειδικού μάλιστα, με την αποσπασματικότητα και τη μονομέρειά τους παραβλέπουν την πολυπλοκότητα και τις επιδόσεις του Διαφωτισμού, αδικώντας τις προθέσεις και τον μόχθο αρκετών φιλότιμων ανθρώπων, ανυποψίαστων όμως για τη «νέα τυραννία» των φωτοβολίδων τους. Είμαι όμως το ίδιο σίγουρος ότι συνιστά πράξη πνευματικής εντιμότητας η αναγνώριση της μήτρας που γεννοβόλησε τα Άουσβιτς και τις Χιροσίμες, τα Γλουλάγκ και τα Γκουαντάναμο, αλλά και τους τρέχοντες κοινωνικούς δαρβινισμούς που έχουν μια αλα-κάρτ επιτρεπτικότητα στη βία και μια αλά-καρτ επιτρεπτικότητα στη διαφορετικότητα. Το παράδοξο πάντως είναι ότι όσο ομνύουμε στην υπεράσπιση της διαφορετικότητας τόσο απομειώνονται οι ετερότητες και γινόμαστε όλοι όλο και πιο ίδιοι!
Μέχρι όμως να απογίνουμε, μπορούμε να συνομολογήσουμε ότι για να συνομιλούμε όσοι διαφωνούμε δεν χρειάζεται κανένας κάλπικος αφορισμός του Βολταίρου (ή κάποιου άλλου). Αρκεί να έχουμε συμφωνημένα όρια στις κουβέντες μας και, κυρίως, να μιλάμε συναμεταξύ μας (χωρίς τα ιδεολογήματα να έχουν το πάνω χέρι) την ίδια γλώσσα.
Ίσως τότε, μάλιστα, να τολμήσουμε την παραδοχή ότι ο διάλογος που σέβεται όχι μόνο απόψεις αλλά και πνευματικές παραδόσεις είναι μια απλή, αλλά όχι απλοϊκή προϋπόθεση του πολιτισμένου βίου. Και για να ακριβολογούμε: του βίου εκείνου που στα ραπίσματα, δίχως διόλου να δειλιάζει, δεν αντιγυρίζει μπάτσες αλλά προσφέρει και το άλλο του μάγουλο.
Επίμετρο στο βιβλίο του Xavier Martin, Ο Βολταίρος και η μοναδική σκέψη, που θα κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες σε μετάφραση του Ευάγγελου Δ. Νιάνιου και με πρόλογο του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.