Ο Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes) και τα δύσβατα μονοπάτια του Λεβιάθαν
Γράφει ο Αρχείος
«Η Φουρτούνα» (The Tempest). Γκραβούρα για το ομώνυμο έργο του William Shakespeare. Αρχείο: George Romney.
Ο Τόμας Χομπς (1588 – 1679) προφανώς γεννήθηκε σε λάθος εποχή. Αυτό πρέπει να του προκάλεσε ιδιαίτερες δυσκολίες. Γιος ιερέα σε μιά εποχή όπου μεσουρανούσε η θρησκεία, οι δεισιδαιμονίες, τα ξωτικά και οι νύμφες στις λίμνες, και μάλιστα, υπό την αιγίδα της Παπικής εξουσίας. Φοίτησε στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, κάτι που αποδείχθηκε ιδιαίτερα εποικοδομητικό αφού κατέληξε να απεχθάνεται το πνευματικό (τότε) καθεστώς των πανεπιστημίων και, εξίσου φυσικά, το θρησκευτικό φανατισμό. Αργότερα μελέτησε κατ΄ ιδίαν κλασσική φιλολογία για να συλλάβει το περιεχόμενο της ζωής και να αντιληφθεί τη σημασία της φιλοσοφίας. Η αίσθηση του φόβου και του θανάτου και η ανάγκη για ασφάλεια αποτέλεσαν τα ψυχολογικά θεμέλια της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας του. Ως κίνητρο δε της ηθικής συμπεριφοράς των ανθρώπων ο Χομπς θεώρησε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ο τυχών μελετητής του «Λεβιάθαν» θα διαπιστώσει μακρινές συγγένειες, ίσως δε μάλιστα «εκλεκτικές «, εάν μας το επιτρέπει ο… Wolfgang Goethe (!!), με τον Nietzsche, τους υπαρξιστές φιλοσόφους, και τον Παναγιώτη Κονδύλη. Ο Χομπς έγραψε τον «Λεβιάθαν» με τέτοιο τρόπο ώστε να μην θίγονται μεν τα θρησκευτικά κεκτημένα, αλλά ταυτόχρονα ο προσεκτικός μελετητής να είναι σε θέση ν΄ αντιληφθεί τη κενότητά τους. Θα ήταν δηλαδή δυνατό να λεχθεί ότι η συγγραφή του έχει χροιά «διπλωματική». Παρεμπιπτόντως δε: χρησιμοποιεί τις ίδιες βιβλικές αναφορές με τους «αντιπάλους» του, κατά τέτοιο τρόπο, ώστε ναι μεν να μην αντιστρέφει τα πρόσημα, αλλά να τα διαβάλλει εκ των ένδον. Η ανάγνωση του «Λεβιάθαν» είναι απολαυστική παρά την συγγραφή του κειμένου τον 16ο αιώνα μ.Χ. Αυτό όμως που οφείλει να αναρωτηθεί ο υποψήφιος αναγνώστης συνομιλών με τον εαυτό του (και οι μελετητές του Παν. Κονδύλη ευελπιστώ ότι θα με αντιληφθούν καλύτερα ) είναι το ακόλουθο: » Πόση αλήθεια αντέχω; «. Ο Χομπς διακατέχεται από τη πεποίθηση, και μάλλον έχει δίκιο, ότι εκθέτει ανθρώπινες ιδιότητες ανεξάλειπτες στα ιστορικά γεγονότα και τις αιτίες τους, και αναλλοίωτες στο χρόνο. Δηλαδή, όπως και κατά Κονδύλη, εξίσου ορθά βεβαίως, οντολογικά δεδομένα. Η πολιτική φιλοσοφία του δεν ανάγεται συγκριτικά ούτε σε έναν παρελθόντα, καθότι και ανύπαρκτο, » Χρυσό Αιώνα «, δεν υπάρχουν δηλαδή ψήγματα πρώιμου ρομαντισμού, ούτε και υπόσχεται στον ατυχή αναγνώστη τη γη της επαγγελίας. Δεν υπάρχουν οράματα και ειρωνεύεται τη σωτηριολογία. Το κείμενο του «Λεβιάθαν» είναι διαυγές με την ιδιαίτερη ακρίβεια γραφής που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική της… Γερμανικής γλώσσας ή τις μεταφράσεις των κειμένων του Παν. Κονδύλη στην Ελληνική εκ μέρους του ιδίου.
O Xομπς θεωρεί το πάθος για ισχύ ως ανθρωπολογικό δεδομένο, δηλαδή ανεξάλειπτο, χωρίς να επικροτεί ή αποδοκιμάζει. Το αντιμετωπίζει ως brute fact (ωμό γεγονός). Και, φυσικά, δεν ηθικολογεί. Το δε πάθος για ισχύ είναι ήδη εγγεγραμμένο στην conditio humana (ανθρώπινη κατάσταση) και στηρίζεται ως δευτερογενές αλλά αναπόφευκτο σύμπτωμα της αυτοσυντήρησης. Η ισχύς λοιπόν, ως άθροισμα πνευματικών και φυσικών χαρισμάτων, είτε τελικά ως φυσική δύναμη ή πολιτική εξουσία συνιστά το ανθρώπινο υπόστρωμα των διυποκειμενικών – διανθρώπινων σχέσεων. Μάλιστα είναι αξιοσημείωτο ότι ο Χομπς δεν αποτρέπει τους ανθρώπους ούτε τους συνιστά να αποφεύγουν τη ματαιοδοξία τους, διότι τη θεωρεί κάτι το απαξιωτικό, αλλά απλά και μόνο για να μη δημιουργούν εχθρούς! Το Χομπσιανό «κοινωνικό συμβόλαιο» σημαίνει φυσικά απεμπόληση κάθε προκοινωνικού δικαιώματος, πλην του δικαιώματος στην ζωή. Φυσικά, κατά τον Χομπς, ο καθένας έχει τη δυνατότητα και προφανώς την ελευθερία να διακόψει αυτόβουλα και μονομερώς την σύμβαση με τη πολιτική κοινότητα, αρκεί να αποδεχθεί ότι έτσι καθίσταται εκών – άκων εχθρός, και να αποδεχθεί ως πιθανό τίμημα τη θανάτωσή του. Σε απλά Ελληνικά είναι δυνατόν να λεχθεί ότι η οξυδέρκεια του Χομπς δεν χαρίζει κάστανα. Αναπόφευκτα κατηγορήθηκε για αθεΐα.
Γράφει λοιπόν ο Χομπς: » …όσοι φιλόσοφοι είπαν ότι ο Θεός είναι ο κόσμος ή η ψυχή του κόσμου τον υποτίμησαν και αρνήθηκαν (σημ. δική μου: εν αγνοία τους) την ύπαρξή του. Διότι ο Θεός νοείται ως αιτία του κόσμου• το να πούμε λοιπόν ότι ο κόσμος είναι ο Θεός σημαίνει ότι ο κόσμος δεν έχει αιτία, δηλαδή δεν έχει Θεό». Το απόσπασμα αυτό έχω τη πεποίθηση ότι δεν χρήζει διευκρινίσεων (!!), όπως άλλωστε και τα επόμενα: » …το να πούμε ότι ο κόσμος δεν δημιουργήθηκε, αλλά είναι αιώνιος, στο μέτρο που το αιώνιο δεν έχει αιτία σημαίνει ότι αρνιόμαστε την ύπαρξη του Θεού «. «…το να αποδοθεί στο Θεό μορφή δεν του περιποιεί τιμή εφόσον κάθε μορφή είναι πεπερασμένη «. «Ούτε του περιποιεί τιμή το να ισχυριζόμαστε ότι τον φανταζόμαστε ή τον συλλαμβάνουμε ή έχουμε μιά ιδέα γι΄αυτόν στο νού μας, επειδή ο,τιδήποτε συλλαμβάνουμε είναι πεπερασμένο «. Προφανώς, λοιπόν, ήδη εδώ, ο Χομπς μας προβληματίζει, εκτός των άλλων, για τη δυνατότητα, αν και φυσικά δεν το αναφέρει καθόλου, κάποιων να ομιλούν εξ ονόματός του, ισχυριζόμενοι ότι όχι μόνον ερμηνεύουν τους λόγους του… Κυρίου, αλλά και μάλιστα ότι τους έχουν δοθεί από τον ίδιο σε συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο! Και συνεχίζει παρακάτω: » Επειδή οι λόγοι, και επομένως οι ιδιότητες του Θεού, αντλούν το νόημά τους από τις συμφωνίες και τις αποφάσεις των ανθρώπων, δηλωτικά τιμής κατηγορήματα είναι όποια θα ΟΡΙΣΟΥΝ (τα κεφαλαία δικά μου) οι άνθρωποι». Στις σελίδες που ακολουθούν ο Χομπς μάλλον δεν έχει τη διάθεση να δείξει ακέραια την… αυτοσυγκράτησή του: «…αν κάποιος ισχυρισθεί σε μένα ότι ο Θεός του έχει μιλήσει με τρόπο υπερφυσικό και άμεσο, και εγώ το αμφισβητήσω, δεν μπορώ εύκολα να φαντασθώ τι επιχείρημα μπορεί να παρουσιάσει για να με υποχρεώσει να το πιστέψω. Είναι αλήθεια ότι εάν είναι ο κυρίαρχός μου, μπορεί να με εξαναγκάσει σε υπακοή,… Εάν όμως κάποιος άλλος, που δεν ασκεί παρόμοια εξουσία επάνω μου, ισχυρισθεί το ίδιο, τότε δεν υπάρχει τίποτε που θα μπορούσε να επιβάλει την πίστη ή την υπακοή μου. Γιατί, όταν λέγεται στην Αγία Γραφή ότι ο Θεός μίλησε σε κάποιον, δεν εννοείται ότι ο Θεός του μίλησε άμεσα, αλλά με τη ΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ (τα κεφαλαία δικά μου) των προφητών ή των αποστόλων ή της Εκκλησίας, …».
Υπενθυμίζω και πάλι ότι ο «Λεβιάθαν» έχει γραφεί τον 16ο αιώνα, οπότε έχει κάθε δικαίωμα ο Χομπς να απαιτήσει την επιείκεια μας. Χρησιμοποίησα ελάχιστα αποσπάσματα ως δείγματα και, ίσως τα πλέον αφελή, αν κι΄ όχι αυτονόητα. Διότι ο Χομπς είναι διεισδυτικότατος και οξυδερκής. Εξίσου, υπενθυμίζω, αρχιτεκτονικός και βαθύνους. Συστήνω, φυσικά, χωρίς επιφυλάξεις και με αμέριστο κέφι την μελέτη, και όχι απλή ανάγνωση του «Λεβιάθαν», υπενθυμίζοντας παράλληλα ότι ο Τόμας Χομπς θεωρείται ο θεμελιωτής της νεώτερης πολιτικής φιλοσοφίας. Ο τίτλος, κατά τη γνώμη μου, του ανήκει δικαιωματικά.
» Λεβιάθαν ή η ΄Υλη, Μορφή και Εξουσία μιάς Εκκλησιαστικής και Λαϊκής Κοινότητας «. Τόμας Χομπς. Εκδόσεις: ΓΝΩΣΗ, για την Ελληνική γλώσσα, 2006.
(«Leviathan or the Matter, Forme and Power of a Common-Wealth Ecclesiastical and Civil «, Λονδίνο, 1651 ).*
* » Λεβιάθαν ή η ΄Υλη, Μορφή και Εξουσία μιάς Εκκλησιαστικής και Λαϊκής Κοινότητας «, όπως μεταφράσθηκε ο τίτλος στα Ελληνικά.
http://eranistis.net/wordpress/2013/05/04/%CE%BF-%CF%84%CF%8C%CE%BC%CE%B1%CF%82-%CF%87%CE%BF%CE%BC%CF%80%CF%82-thomas-hobbes-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-%CE%B4%CF%8D%CF%83%CE%B2%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%BC%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CF%80%CE%AC/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.