Χριστιανοσωκρατικοαντιπλατωνικόν

από Νίκος Τουλαντάς

Όταν το τελευταίο έργο σου είναι οι Νόμοι, σε επίπεδο κυκνείου άσματος, σε ώρα κατάθεσης σύνοψης της σπουδής που προτείνεις λοιπόν, με τις πράξεις και τους (δια)λόγους σου, στον συνάνθρωπό σου να μιμηθεί, τότε, κάτι δε πήγε καλά. Ο Πλάτων παραμένει «ο Πλάτων!» κυρίως λόγω Μουσικής (γλώσσας, ύφους, ρυθμού, επιμέρους συλλήψεων). Ο Πλάτων κατέληξε να είναι επιλεκτικά απαλόψυχος απέναντι στα προσωπικά και κοινοτικά προβλήματα. Δεν ήτανε Σωκράτης. Και, μέσω του Ξενοφώντειου Σωκράτη, βρίσκω τον τελευταίο όχι μόνο ως μία κατάσταση εναρέτου προ Χριστού χριστιανού (ασκητή) όπως λέγεται, αλλά έως και μία περίπτωση «πάσχισης του Θεού», όπως την περιγράφουν τα πατερικά. Ήταν το Έν, βέβαια.

Ο Πλάτων έγινε Πάπας στο τέλος. Και, όλως παραλλήλως, για διοικητικούς, παιδαγωγικούς και θρησκευτικούς λόγους κυρίως. Ενδιαφέρον παρουσιάζει μία περίπτωση προτάσεως της καταταγής του στο αγιολόγιο της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας (από μαθητές του Πλήθωνα). Όμως ο Πλάτων ήταν πολύ σκληρός με τους θρησκευτικούς παραβάτες (Νόμοι 907D-909D), και πολύ σίγουρος πως τα άστρα είναι θεότητες που τους πρέπουνε θυσίες κι αφοσίωση (821B-D), και δεχόμαστε, συνειδητά αποσπασματικά το έργο του γιατί είναι πραγματικά ένας μεγάλος στοχαστής. Αλλά και τί δάσκαλο είχε!

Πρέπει να στοχαστούμε πως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης, όλη η στόφα των Μεγανόων του Χρυσού Αιώνα και όχι μόνο αυτού, περνούσαν καλά με τις απασχολήσεις τους, την έβρισκαν στον βασανισμό της παιδαγωγίας τους, και εκ της τιμιότητός τους εκφέραν την ανάλογη λογική μετοχή τους. Δεν αμφιβάλλουμε ακούγοντας τους δασκάλους που μιλούν για τις υποθέσεις τους, όταν σου λένε, π.χ., πως η νεότερη φιλοσοφία «δεν είναι παρά σχόλια στον Πλάτωνα» (A. N. Whitehead via Ζ. Λορεντζάτος/Φιλοσοφία και Επιστήμη).

*

Ο Σωκράτης ήταν όσιος.

Το σημείο της «πάσχισης» του Σωκράτη, το «χριστιανικό» σημείο που προδίδει τον φιλόσοφο, είναι πως δεν είναι μόνος, δεν αρχίζει και πεθαίνει με τον εαυτό του: το δαιμόνιο, η «φωνή». Αυτό το σημείο μαρτυρεί μία κατάσταση φωτισμού, όχι επιδεικτικού ασκητισμού ή προσωπικής διδασκαλίας∙ μαρτυρεί την φυσικότητα του κόσμου∙ μαρτυρεί την επίτευξη της άμεσης πληροφορίας και κραταιάς ως προς τη σιγουριά της∙ και επειδή ακριβώς ξέρει τον κόσμο που τον ξεπερνά, όταν λέει ότι δεν γνωρίζει τίποτα, πάλι αυτό (το Έν υπάρχει και δρα μέσα μας) μαρτυρά. Και είναι (ή όχι – ό,τι βλέπει ο καθένας) το ανάλογο με το του Χριστού (Λουκ. 12,11-12): «ὅταν δὲ προσφέρωσιν ὑμᾶς ἐπὶ τὰς συναγωγὰς καὶ τὰς ἀρχὰς καὶ τὰς ἐξουσίας, μὴ μεριμνᾶτε πῶς ἢ τί ἀπολογήσησθε ἢ τί εἴπητε· τὸ γὰρ Ἅγιον Πνεῦμα διδάξει ὑμᾶς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἃ δεῖ εἰπεῖν». Γιατί είναι ανάλογο; Διασκευάζω από την Απόλογία Σωκράτους του Ξενοφώντα:

– Ήθελα να βρω κάτι – να σκεφθώ – για να απολογηθώ στο δικαστήριο. Η «φωνή» με σταμάτησε: «δε χρειάζεται απολογία αυτός που δεν αδίκησε∙ έχει την απολογία του έτοιμη∙ θα πάει ως έχει και θα μείνει ως έχει».

Η φωνή είναι δική του και δεν είναι. Είναι μία εκδήλωση του Ενός με το οποίο ο Σωκράτης αστροπορεύεται, κι είναι βεβαίωση του τριαδικώς «εντός υμών εστίν» (ο Θεός-Βασιλεία), εν πρo Χριστού εποχή, εν Ελληνισμώ. Ήξερε πως δεν διέφθειρε ποτέ και κανένα νέο γιατί τους οδηγούσε «στη λιτότητα και την καρτερία». Πόσο απλό και βαρύ αυτό το λιτό και καρτερικό – με τα χάλια των υπολοίπων – επιχείρημα! Δε θυμίζει άλλες «καταστάσεις»;

Καταλαβαίνουμε πόσο διαφορετικά είναι αυτά που ζουν στον κόσμο ο Σωκράτης και ο Πλάτων, ότι είναι (ας μην πούμε τετριμμένα «απείρως» ανώτερα, αν και άδικο δε θα ‘χαμε), ας πούμε οι αποστάσεις ενός Πατέρα κι ενός Υιού σε ανώριμη ηλικία (ο Πλάτων στους Νόμους…), ενός Δασκάλου στα ώριμα χρόνια του κι ενός Μαθητή (που πριν λίγο έκαψε όλα του τα γραπτά βρίσκοντας «τον δάσκαλό του»).

Ο Σωκράτης απουσιάζει στους Νόμους. Ο Σωκράτης ποτέ δε θα στεκόταν τόσο άκαμπτος και τυραννώδης απένταντι στους θρησκευτικούς παραβάτες. Ο Σωκράτης δεν θα ήταν ποτέ εκδικητής της μικρόνοης γυναίκας του (για σκεφθείτε: ίσως ποτέ δεν κατάλαβε τί ευλογία είχε, η τελευταία). Πιστεύει πως «φυσιολογικά συμβαίνει η γυναίκα (ηκροάτο μία αυλητρίδα εκείνη την ώρα) να μην είναι κατώτερη από τον άνδρα» (Ξενοφώντας, Συμπόσιο), και πως καλό είναι να διαλέγουμε (ο ίδιος έπραξε ούτως) δύσκολη γυναίκα, μέσω της οποίας (δυσκολίας) θα μπορούμε να συναναστρεφόμαστε εύκολα όλους τους ανθρώπους. Ο Σωκράτης σχεδόν δεν έχει εμπόδια (φθάνει μέχρι και το κώνειο ανεμπόδιστος).

Είμαι σίγουρος πως πολύ πιο εύκολα θα άντεχε ο Σωκράτης την αγαμία που προτείνει ο Πλάτωνας (είπαμε, έγινε Πάπας), απ’ όσο θα τα ‘βγαζε πέρα ο Πλάτωνας με την Ξανθίππη. Ο Πλάτων πιστεύει πως δε σηκώνει γυναίκες το παιχνίδι∙ είναι ερωτευμένος με την ιδέα του φιλοσόφου, με την ασκητική του, με την καλογερική του. Αν τύχαινε και δεν είχε εξαρχής αυτή την αποστασία από την διαφυλική συντροφιά, και του «έπεφτε» καμιά Ξανθίππη, ίσως τότε να είχε υποπέσει στη σύνταξη και «νόμων συζυγικών-διαζυγίων», ή κάποιου ποινικού κώδικα περί «κακοθηλυσμού». Αστειεύομαι, αλλά πόσο με ιντριγκάρει το γεγονός ότι «ένας Πλάτων!» θα φοβόταν ένα Ξανθιππάκι, ένας Σωκράτης όχι∙ κι όχι μόνο αυτό, αλλά το εκτιμάει κι αγαπάει κιόλας.

Ο Σωκράτης εκπλήρωσε – έζησε – το «γνώθι σαυτόν» (μάλλον το εγκεφαλαιωδέστερο των παραγγελμάτων του «ελληνίζειν»). Και δεν το έζησε «από τον εαυτό του»∙ ήταν η φωνή. Αν το πιστέψουμε αυτό – και όχι ως φωνή-φωνή αλλά ως αυτό που είναι και είχε και δεν έχουμε κι εμείς για να καταλάβουμε – αλλάζουν όλα. Γιατί εκ του «άλλου κόσμου» ζώντας, κάτι φράσεις του τύπου «ο Θεός με ευνοεί στέλνοντάς μου θάνατο», δεν είναι τόσο «μεγαλεία ψυχής» και ωραιολογίες, αλλά μάλλον λόγοι παρήγοροι στα παιδιά του, στους μαθητές, που δεν ζουν τα του κόσμου δια κι εντός των ενεργειών του Ενός. Πολύ περισσότερο «εκτελούνται» και συντρίβονται οι μαθητές του Σωκράτη – κι εμείς που διαβάζουμε τα συμβάντα – παρά ο Σωκράτης. Είναι τόσα περισσότερα αυτά που δεν καταλαβαίνει η οικουμένη για τον Σωκράτη, όσα είναι αυτά που αγνοεί από την φιλοσοφικού-λεξικού μυστική θεολογία των Ελλήνων Πατέρων, που έπεται ως γραμματεία, φιλόσοφος μεν, συμβίωσης με το Εν δε. Αν η Δύση – ή και οι Νεοέλληνες – θαυμάζει τόσο πολύ τους Αρχαίους Έλληνες, πού είναι η μεταφυσική της; Δεν είναι καν εκεί που την άφησαν (ας πούμε Διονύσιος Αεροπαγίτης)∙ είναι κάπου παραχωμένη, ζώνεκρη κι ασφυκτιά. Δεν είναι «καν», γιατί κι αυτό που βρήκαν, δε το ‘πιασαν – οι πολλοί – στ’ αλήθεια. Η σύγχρονη Δύση, θα έλεγες, είναι αρχαίοι Έλληνες με ψυχολογικά προβλήματα – στον ψυχολόγο της δίνει αναφορά, το Εν δεν υπάρχει πουθενά ως υποψία. Αιώνες συζητήσεων…

Ο Πλάτων είχε «τις ιδέες του», την «ασκητική» του, τις «θελήσεις» του, τη «διοργανωτικότητά» του. Κι έχει μεγάλη ομορφιά, λόγω μουσικής, πιστεύω κι επαναλαμβάνω. Όμως άλλο η αριστοτεχνία λόγων-εννοιών και άλλο αυτή της σιωπής, της δεξίωσης του απολύτου. Η σιωπή είναι τέχνη του Σωκράτη. Η σιωπή – όχι ο λόγος – και ο απουσιασμός – όχι ο «πειθισμός» και «(ευ)παρουσιασμός» – είναι η «άκρα του νου κατάστασις» (Κ. Καταφυγιώτης, Περί Θείας Ενώσεως και Βίου Θεωρητικού), λέει η μυστική θεολογία. Άσχετο; Σχετικό; Νιώθω ότι ο παππούς αυτός, φεύγοντας ήρθε και σιωπώντας μίλησε. Δεν είναι η εντιμότητά του τόσο, αλλά, επειδή πάσχει την αλήθεια έως τέλους, είναι η μαρτυρία του αιώνια: η αξιοπρέπεια του ανθρώπου δεν ακουμπιέται από καμία δύναμη, καμία αυθαίρετη δικαιοσύνη. Ο άνθρωπος είναι φύσει, εν ενεργεία, ελεύθερος.

Τί ήταν ο Σωκράτης που δεν ήταν ο Πλάτων, ως προς τον «χριστιανισμό» των εννοιών; Ήταν αληθινός, πράος, φιλόσοφος, γνώστης. Αββά Ισαάκ Σύρου, Λόγοι Ασκητικοί (ΝΖ/1, ΜΑ/14, ΚΘ/217-8, ΝΒ/45-48):

Αλήθειαν εστίν αίσθησις κατά Θεόν.

Αρχή σοφίας Θεού, επιείκεια και πραότης.

Φιλοσοφία εστίν, ίνα τις τοις ελαχίστοις και μικροίς γινομένοις παρ’ αυτού αεί νήφει.

Γνώσις εστίν αίσθησις της ζωής της αθανάτου […]αίσθησις εν Θεώ.

Η Πολιτεία που δομεί ο Πλάτων είναι σκληρότερη από αυτή που καταδίκασε τον δάσκαλό του, και οι αντιφάσεις του στους «Νόμους» (π.χ.: οι άνθρωποι είναι ικανοί να αυτοδιοικούνται όσο είναι κι ένα κοπάδι πρόβατα – «αλλά να! Νόμοι από άνθρωπο»…) είναι αρκετά σκανδαλώδεις για να τον θεωρώ μεγαλύτερο απ’ όσο είναι (πολλών αναγνωστών τούτο το κρίμα).

Με αυτές τις σκέψεις, τελειώνω, λέγοντας πως πιστεύω πως η πρόταση αγιοποίησης του Σωκράτη, σε σύγκριση με αυτή του Πλάτωνα, θα είχε περισσότερα θεολογικά εφόδια ώστε να πραγματοποιηθεί, ώστε να συμβεί το λάθος. Λάθος γιατί αρνείσαι ότι η αγιότητα προκύπτει μόνο από τον Χριστό. Σωστό γιατί δεν αρνείσαι ότι ο Χριστός δεν απουσιάζει (και σίγουρα δεν ακινητεί) κάπου μέσα στην (π.Χ.) ιστορία, και δεν του είναι αδιάφοροι οι άνθρωποι, από τον «χειρότερο» μέχρι τον Σωκράτη. Καινά δαιμόνια; Νομίζω, χωρίς την προσωπική μου αρρώστια με τον Χριστιανισμό δε θα μπορούσα να τα εισάγω (αν είναι).


Ο ζωγραφικός πίνακας, τμήμα του οποίου, πλαισιώνει τη σελίδα (“Ο θάνατος του Σωκράτη”, 1787) είναι έργο του, γάλλου, Jacques-Louis David.

ΠΗΓΗ:https://antifono.gr/christianosokratikoantiplatonikon/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com