Του Μάνου Λαμπράκη
Οι παρακλήσεις στην Παναγία, αυτές οι καθημερινές ακολουθίες των πρώτων δεκαπέντε ημερών του Αυγούστου, συγκροτούν μια λειτουργική τοπολογία της επιθυμίας: η επιθυμία του ανθρώπου να υπερβεί τη φθορά του χρόνου, να συναντήσει την αιωνιότητα όχι ως άρνηση του κόσμου αλλά ως σάρκωση του Θείου μέσα στον κόσμο. Η Παναγία δεν είναι εδώ μια ηθική μεσολάβηση αλλά μια οντολογική διαμεσολάβηση, ένα μέσο που γίνεται χώρος — τόπος, μήτρα, οδός της εν Χριστώ ζωής. Στο πρόσωπό της η Εκκλησία βιώνει την άρση του χωρισμού ανάμεσα σε κτιστό και άκτιστο, αυτό που ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς ονόμασε «μέθεξη των ακτίστων ενεργειών».
Η κοινωνία μας σήμερα συχνά στερείται αφιέρωσης, ενώ η επιθυμία αποσυντίθεται σε διαρκή κατανάλωση εικόνων και εμπειριών. Η Παράκληση προσφέρει ένα αντίθετο πρόταγμα: την επιθυμία που επιμένει να είναι εσχατολογική. Δεν επιθυμεί την Παναγία ως αντικείμενο λατρείας αλλά ως πρόσωπο που οδηγεί πέρα από τον εαυτό της, προς τον Υιό της. Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός σημειώνει:
«Ἡ Ἁγία Θεοτόκος ἐστιν ὅρος μεταξὺ κτιστοῦ καὶ ἀκτίστου» (PG 96, 664A).
Αυτή η εσχατολογική μεσολάβηση βιώνεται όχι ατομικά αλλά κοινοτικά, οι παρακλήσεις δεν είναι ιδιωτική προσευχή αλλά συλλογική ικεσία. Η κοινωνία αυτή δημιουργεί μια λειτουργική κοινότητα μνήμης και προσδοκίας, μια «προσωπολογία» της αγιότητας που αντιστέκεται στην αποπροσωποποίηση του σύγχρονου πολιτισμού.
Η σύγχρονη ψυχολογία αναγνωρίζει ότι το υποκείμενο συγκροτείται μέσα από την έλλειψη (manque). Στις παρακλήσεις αυτή η έλλειψη δεν παρακάμπτεται αλλά αντιθέτως, εκτίθεται με τρόπο σχεδόν δημόσιο:
«Ἐκ πολλῶν μου ἀμαρτιῶν ἀσθενεῖ τὸ σῶμα, ἀσθενεῖ μου καὶ ἡ ψυχή».
Το υποκείμενο ομολογεί ότι είναι αδύναμο, άρρωστο, αναζητώντας ίαση. Εδώ η Παναγία δεν εμφανίζεται ως απλός ψυχολογικός μηχανισμός παρηγοριάς αλλά ως πνευματικός τόπος θεραπείας, δηλαδή ως θεολογική οντολογία: το να ζητάς βοήθεια δεν είναι εδώ αδυναμία αλλά μυστηριακή έκθεση στο Άλλο, στην άπειρη Χάρη που λειτουργεί μέσω της Παναγίας. Ο Jean-Claude Larchet, στη θεολογία της ασθένειας, μιλά για την Παναγία ως «θεραπευτικό αρχέτυπο» όπου το τραύμα δεν αποκρύπτεται αλλά μεταμορφώνεται σε κοινωνία με το Θείο.
Οι παρακλήσεις έχουν συγκεκριμένο ρυθμό: είναι επαναληπτικές, σχεδόν μαντρικές, δημιουργώντας μια λειτουργική χορεία χρόνου. Η επανάληψη αυτή δεν είναι τυπική μηχανικότητα, αλλά μια πρακτική του σώματος — somatic ritual — που δημιουργεί χώρο για τη Χάρη.
Ο Άγιος Μάξιμος Ομολογητής έλεγε ότι «ὁ Θεός ἐκτυπώνει τὴν χάριν εἰς τὸ σῶμα διὰ τῶν ἔργων» (Ambigua 7, PG 91, 1084C).
Έτσι, το σωματικό κάθισμα, η στάση, το κείμενο που ψάλλεται, όλα δημιουργούν μια αντίσταση στην αποσωματοποίηση που χαρακτηρίζει τον σύγχρονο άνθρωπο της οθόνης και της επιτάχυνσης. Η Παράκληση είναι μια πράξη επιβράδυνσης, μια πνευματική ασκητική της αργότητας, που επιστρέφει το σώμα στη λειτουργική του φύση: να είναι όργανο Χάριτος.
Η κλιμάκωση στις 15 Αυγούστου δεν είναι τυχαία. Η Κοίμηση της Θεοτόκου θεωρείται «Δεύτερο Πάσχα», γιατί η Παναγία προεικονίζει την Εκκλησία δοξασμένη. Ο Άγιος Ανδρέας Κρήτης γράφει:
«Σήμερον ἡ γῆ τὸν οὐρανὸν ἐν τάφῳ ἀναδέχεται καὶ ὁ κόσμος τὴν Δεσποίνην· ἡμεῖς δὲ τὸν θάνατον καταλύοντες χαίρομεν» (PG 97, 1040C).
Η χαρμολύπη που χαρακτηρίζει τις παρακλήσεις φθάνει στο αποκορύφωμά της: η λύπη για τη φθορά και τον θάνατο συναντά την χαρά της Ανάστασης. Αυτό καθιστά τις παρακλήσεις σχολείο εσχατολογίας: μαθαίνουμε ότι η λύση του ανθρώπινου δράματος δεν είναι η διαφυγή από τον θάνατο, αλλά η μεταμόρφωσή του σε πέρασμα (πάσχα).
Στις παρακλήσεις βιώνουμε μια μορφή κοινωνικής άσκησης: η κοινότητα ενώνεται σε κοινή φωνή, προφέροντας το «Ἄχραντε, ἄσπιλε, ἄφθορε, ἄχραντε Παρθένε». Σε μια εποχή διάλυσης δεσμών, μοναξιάς και υπερπληροφόρησης, η Παράκληση είναι μια πράξη επιτέλεσης σχέσης, μια λειτουργική επιβράδυνση που μας ανοίγει στην εμπειρία της Χάριτος, χωρίς τεχνικά μέσα, χωρίς «παραγωγή νοήματος», αλλά με παρουσία. Οι παρακλήσεις αποδεικνύουν ότι η Εκκλησία εξακολουθεί να προσφέρει τόπους εσωτερικής αντίστασης, όπου το νόημα δεν κατασκευάζεται αλλά αναφαίνεται.
Γι’ αυτό η Παράκληση δεν είναι μόνο αίτημα, αλλά τρόπος ύπαρξης, όχι μόνο ένα κείμενο, αλλά μια μυστική διαμεσολάβηση που επιβραδύνει, θεραπεύει και μετουσιώνει τον άνθρωπο, οδηγώντας τον από το τραύμα στην Χάρη, από το άτομο στην κοινότητα, από τον χρόνο στην αιωνιότητα.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.