Του Βασίλη Λαμπόγλου
Παγκόσμια ημέρα μαθηματικών σήμερα...ας μνημονεύσουμε έναν "άγνωστο" Έλληνα,που στην Αμερική τον τίμησαν πως του άρμοζε.
Και ας είναι μακροσκελής η ανάρτηση,το ελάχιστο που του πρέπει...
Όταν ρώτησαν κάποτε τον πατέρα της Θεωρίας των Κατηγοριών, τον σπουδαίο πολωνο-αμερικανό μαθηματικό Samuel Eilenberg, αν υπάρχει σύγχρονος Έλληνας μαθηµατικός στο μέγεθος ενός Ευκλείδη ή Αρχιµήδη, εκείνος απάντησε αμέσως χωρίς να το σκεφτεί: «Φυσικά, ο ‘‘Πάπα’’!».
Ο "Πάπα"ήταν ο Χρήστος Παπακυριακοπουλος,από τα μεγαλύτερα μαθηματικά μυαλά του 20ου αιώνα.
Τον «Πάπα» τον ήξεραν όλοι στις ΗΠΑ, καθώς εκεί θα περνούσε πάνω από 25 χρόνια κλεισμένος στο γραφειάκι του στο Πρίνστον ψάχνοντας να λύσει το μεγαλύτερο και πιο επίμονο μαθηματικό πρόβλημα όλων των εποχών, τη σπαζοκεφαλιά που άφησε ο Πουανκαρέ στις διάνοιες του μέλλοντος.
Ενας ερημίτης που αφιέρωσε ζωή και καριέρα στη μεγάλη του αγάπη, την τοπολογία.
Εσωστρεφής, αντικοινωνικος ήταν ένας άνθρωπος που ζούσε και ανέπνεε αποκλειστικά για τα μαθηματικά.
Η ζωή του παρέμεινε μάλιστα κλασικό ανέκδοτο του Πρίνστον, του κορυφαίου αμερικανικού πανεπιστημίου στο οποίο θα περνούσε ο Παπακυριακόπουλος τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής του, καθώς τέτοιον εκκεντρικό τύπο δεν είχαν γνωρίσει άλλοτε εκεί στις ΗΠΑ.
«Πάπα» και Edwin Moise ήταν οι δυο μεταπτυχιακοί φοιτητές του Πρίνστον που έβαλαν στόχο ζωής να λύσουν την Εικασία.
Ο Moise φάνταζε ο άνθρωπος που θα έκανε τη δουλειά: αλαζόνας και εξωστρεφής, είχε ήδη στο ενεργητικό του δυο ξακουστές επιτυχίες στην τοπολογία και όλα έδειχναν πως θα έφτανε στη λύση.
Ο συνεσταλμένος Έλληνας μετανάστης που πήγε στις ΗΠΑ με το καθεστώς του πολιτικού πρόσφυγα, μιας και η Ασφάλεια της πατρίδας του καλούσε διαχρονικά τις πρυτανικές αρχές του Πρίνστον να τον απελάσουν ως «επικίνδυνο κομμουνιστή», ήταν μια άλλη ιστορία.
Αυτός έγινε γνωστός στα πηγαδάκια για την περίεργη, σχεδόν ψυχαναγκαστική του φύση.
Φτάνοντας στην Αμερική, έπιασε ένα δωμάτιο σε ένα μοτέλ και εκεί πέρασε όλη του τη ζωή.
Ούτε τις βαλίτσες του έλεγαν πως δεν άδειασε, υιοθετώντας απλώς μια ρουτίνα που θα τηρούσε ευλαβικά κάθε μέρα: δουλειά μέχρι το τελευταίο λεπτό, με εξαίρεση εκείνον τον σύντομο μεσημεριανό υπνάκο πάνω στο γραφείο του.
Και πάλευε ολη τη δεκαετία του 1950 για τον γρίφο του Πουανκαρέ.
Σκάρωνε ο «Πάπα» μια απόδειξη;
Του την κατέρριπτε ο Moise.
Ανακοίνωνε μια λύση ο Moise;
Την ισοπέδωνε ο «Πάπα».
Αυτό συνέβαινε για χρόνια και χρόνια και αμφότεροι δεν εργάζονταν πια πάνω σε οτιδήποτε άλλο!
Ο Moise «έσπασε» τελικά, για νευρικό κλονισμό μίλησαν οι ψυχίατροι.
Δεν ξανάκανε ποτέ σοβαρή μαθηματική δουλειά και πέρασε τα λιγοστά τελευταία του χρόνια γράφοντας κριτικη για ποιήματα.
Ο Παπακυριακόπουλος συνέχισε να δουλεύει στην Εικασία για 25 ολόκληρα χρόνια, παίρνοντας μάλιστα τον όρκο κάποια στιγμή πως αν δεν την έλυνε, δεν θα παντρευόταν.
Έζησε μια ζωή απομονωμένος, αφοσιωμένος στη λύση του γριφουμ
Ούτε διαλέξεις έδινε, ούτε άρθρα έγραφε, ούτε ακαδημαϊκή δουλειά έκανε(παρόλο που στο Πρίνστον πάντα του τη πρόσφεραν)κι έτσι η κοινωνία δεν θα τον γνώριζε, παρά μόνο η μαθηματική κοινότητα, η οποία του επεφύλαξε μια αξιοσέβαστη θέση στο πάνθεο των κορυφαίων σύγχρονων μαθηματικών.
Ως εχθρός άλλωστε της Ελλάδας έφυγε από τον τόπο του, ταγμένος κομμουνιστής καθώς ήταν, κι έτσι ήταν βολικό για όλους να τον ξεχάσουν.
Και έχασε φυσικά η ίδια η Ελλάδα, μιας και ο ψυχαναγκαστικός με τον Πουανκαρέ μαθηματικός δεν ασχολήθηκε αποκλειστικά με την Εικασία του, αλλά απέδειξε το περίφημο Λήμμα του Ντεν, άφησε σπουδαία κληρονομιά στη γεωμετρική τοπολογία και ανακάλυψε τέλος και δυο σημαντικότατα θεωρήματα που άνοιξαν τον δρόμο για την απόδειξη της Εικασίας του Πουανκαρέ από τον ρώσο μαθηματικό Γκριγκόρι Πέρελμαν. Θέτοντας ταυτοχρόνως τις βάσεις της γεωμετρικής τοπολογίας!
Δεν τον ξέρουμε στον τόπο του όχι μόνο γιατί έζησε και έδρασε στις ΗΠΑ και σε ένα πεδίο που δεν προσφέρεται συνήθως για διασημότητα, αλλά κυρίως γιατί τα πολιτικά πάθη του καιρού του φρόντισαν να τον περιθωριοποιήσουν…
Ο Χρήστος Παπακυριακόπουλος γεννήθηκε στις 29 Ιουνίου 1914 στο Χαλάνδρι της Αθήνας ως ο μεγαλύτερος από τους δύο γιους ενός ευκατάστατου υφασματέμπορου με καταγωγή από την Τρίπολη.
Ο μικρός Χρήστος μεγαλώνει με τις ανέσεις του μεγαλοαστικού αθηναϊκού περιβάλλοντος, έχοντας μάλιστα όχι μία, αλλά δύο προσωπικές γκουβερνάντες, μια Γερμανίδα και μια Αγγλίδα.
Όταν τέλειωσε το Γυμνάσιο, ο πατέρας τού είπε να κάνει ό,τι θέλει, φτάνει να μην καταλήξει δασκαλάκος.
Εκείνος περνά με διάκριση τις ομολογουμένως πανδύσκολες εξετάσεις εισαγωγής στη Σχολή Πολιτικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, αριστεύοντας στην άλγεβρα, τη γεωμετρία και την τριγωνομετρία, και αρχίζει τα πανεπιστημιακά του χρόνια.
Τα ενδιαφέροντά του εντοπίζονται στην τοπολογία, έναν κλάδο των μαθηματικών που στην εποχή του βρισκόταν κυριολεκτικά στα σπάργανα.
Ο Παπακυριακόπουλος μελετά μόνος τα συγγράμματα των πρωτοπόρων της τοπολογίας, μιας και κανείς δεν μπορούσε να του τα διδάξει, γι’ αυτό και το Πρίνστον τον θεωρούσε εν πολλοίς «αυτοδίδακτο» στα μαθηματικά.
Ο νεαρός σπουδαστής θα έχει την τύχη να συναντήσει στο Μετσόβιο τον φωτισμένο καθηγητή μαθηματικών Νικόλαο Κρητικό, ο οποίος αναγνώρισε τη μαθηματική του ιδιοφυΐα και τον έπεισε να μετεγγραφεί στη Φυσικοµαθηµατική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, παρά το γεγονός ότι έχει ήδη ολοκληρώσει δύο χρόνια φοίτησης.
Με πτυχίο μαθηματικού βγήκε ο Χρήστος από το πανεπιστήμιο το 1938 και ο Κρητικός τον παίρνει αμέσως βοηθό του.
Ο πάντα εσωστρεφής Παπακυριακόπουλος περνά τώρα τις μέρες του κλεισμένος σε ένα γραφείο όπου μελετά τη γεωμετρική τοπολογία υπό τους ήχους του Βάγκνερ.
Πάντα Βάγκνερ και Μπαχ στο γραμμόφωνο!
Στον πόλεμο του 1940 κατατάσσεται στον ελληνικό στρατό και πολεμά στο αλβανικό μέτωπο…
Στην κατοχή εκπονούσε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με εισήγηση μάλιστα του ίδιου του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, δουλεύοντας πάντα σε συνθήκες απομόνωσης.Το 1943 πήρε το διδακτορικό του με μια διατριβή που του άνοιξε διάπλατα την πόρτα για το εξωτερικό («Μία μέθοδος αποδείξεως του αναλλοιώτου των ομολογικών συμπλεγμάτων ενός συμπλόκου»),
Παρά τις μεγαλοαστικές του καταβολές, ο Παπακυριακόπουλος ήταν κομμουνιστής και συμμετείχε μάλιστα στην οργάνωση του ΕΑΜ Πολυτεχνείου.
Μέρος πήρε επίσης και στην άοπλη διαδήλωση της 3ης Δεκεμβρίου 1944 με το ΕΑΜ, εκεί στο ξέσπασμα των Δεκεμβριανών.
Ως πνεύμα ήταν πάντοτε προοδευτικό, έχοντας ψηφίσει το 1935 στο δημοψήφισμα κατά της βασιλικής παλινόρθωσης.
Ως μέλος του ΕΑΜ, παίρνει μετά την ήττα τα βουνά με τους άλλους αντάρτες, μόνο που αυτός είναι μεγαλοαστός!
Με το που εγκαταλείπει λοιπόν την πρωτεύουσα στις 25 Δεκεμβρίου 1944, πέφτει στα χέρια μιας αντάρτικης περίπολου, η οποία τον θεωρεί πράκτορα των Άγγλων.
Τα χέρια του πρόδιδαν εξάλλου άνθρωπο της αστικής τάξης, πόσο μάλλον που λιγομίλητος και αινιγματικός καθώς ήταν, κίνησε όσο να πεις κάποιες υποψίες.
Το ιππικό του Καπετάν Μπουκουβάλα τον συλλαμβάνει και τον κρατά αιχμάλωτο, μέχρι που τον αναγνωρίζει κάποια στιγμή ένας σύντροφος και τον αφήνουν τελικά ελεύθερο.
Ο Παπακυριακόπουλος ακολουθεί μια αντάρτικη φάλαγγα του ΕΛΑΣ και καταφτάνει στην Καρδίτσα.
«Μαθηματικός» δηλώνει στην τοπική οργάνωση του ΕΑΜ, κι έτσι αυτοί τον στέλνουν να διδάξει αριθμητική στο δημοτικό σχολείο του χωριού Παλαμά.
Από τα σαλόνια της αριστοκρατίας βρέθηκε τώρα στη ζωή του χωριού.
Η αμοιβή του ήταν πια σε είδος, λίγα αυγά, μερικές πατάτες κι ένα κομμάτι ψωμί.
Τα βράδια στρώνει μια τρύπια στρατιωτική κουβέρτα για να κοιμηθεί σε μια γωνιά του σχολείου.
Δεν παραπονιέται όμως, αλλά εργάζεται με πραγματικό ζήλο για δύο περίπου μήνες...ως δάσκαλος(που δεν ήθελε ο πατέρας του)
Ο Παπακυριακόπουλος επέστρεψε στην Αθήνα μόνο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας τον Φεβρουάριο του 1945, όταν και έμαθε πως ο νονός του και υπουργός Εσωτερικών τον έψαχνε εδώ και καιρό για να τον διορίσει δήμαρχο Χαλανδρίου!
Δεν δέχτηκε φυσικά και επέστρεψε στη θέση του στο πανεπιστήμιο.
Τώρα όμως ήταν στιγματισμένος κομμουνιστής και το κλίμα ήταν τουλάχιστον εχθρικό γι’ αυτόν στο ακαδημαϊκό κατεστημένο.
Τα αριστερά του φρονήματα ενοχλούσαν τη πρυτανεία κι έτσι το 1946 τόσο αυτός όσο και ο μέντοράς του, καθηγητής Κρητικός, αναγκάζονται να παραιτηθούν για να μην απολυθούν κακήν κακώς.
Περνά τα δύο επόμενα χρόνια κλεισμένος στο σπίτι του στο Χαλάνδρι πάνω στα χαρτιά του.
Ο συνεσταλμένος νεαρός μαθηματικός είχε στείλει μια φιλόδοξη λύση για ένα μεγάλο μαθηματικό πρόβλημα (Λήμμα του Ντεν) στον σημαντικό αμερικανό μαθηματικό Ραλφ Φοξ.
Παρά το γεγονός ότι η απόδειξη του Παπακυριακόπουλου αποδείχθηκε λανθασμένη, ο καθηγητής του Πρίνστον εκτίμησε τη διάνοιά του και τον κάλεσε αμέσως κοντά του, μιας και είχε βάλει στόχο να μαζέψει δίπλα του όλα τα μυαλά της γεωμετρικής τοπολογίας.
Μέσα σε αυτά φαινόταν πως υπήρχε κι ένας Έλληνας, κι έτσι το 1948 τον καλεί επισήμως στις ΗΠΑ, χορηγώντας του και μια υποτροφία για να μη χρειάζεται να σκεφτεί πώς θα τα έβγαζε πέρα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Με εξαίρεση μια ολιγοήμερη παραμονή του στην Ελλάδα το 1952 για να θάψει τον πατέρα του, ο Παπακυριακόπουλος δεν θα επέστρεφε ποτέ σε μια πατρίδα που τον είχε τόσο πικράνει.
Όταν έγινε μάλιστα γνωστή η πρόσκλησή του από το Πρίνστον, η Ασφάλεια προσπαθούσε να πείσει τους Αμερικανούς να μην τον δεχτούν (και αργότερα να τον απελάσουν) καθώς ήταν «επικίνδυνος κομμουνιστής»!
Και δεν βρέθηκε Έλληνας να τον υπερασπιστεί παρά το ίδιο το αμερικανικό πανεπιστήμιο, το οποίο είχε κάνει άλλωστε το ίδιο για κάποιον Αλβέρτο Αϊνστάιν λίγο παλιότερα αλλά και για τον Τόμας Μαν…
Άρχισε αμέσως τη δουλειά του ως μεταπτυχιακός φοιτητής και διακεκριμένος ερευνητής αργότερα στο πανεπιστήμιο και ξεχώρισε γρήγορα για την πρωτοτυπία του έργου του.
Ο επίμονος Έλληνας έλυσε τελικά το αινιγματικό Λήμμα του Ντεν και ανταμείφθηκε με θέση ερευνητή, αρχικά στο περιβόητο Ινστιτούτο Προχωρηµένων Σπουδών, το «σπίτι» του Αϊνστάιν, του Οπενχάιµερ και πολλών ακόμα προσωπικοτήτων της επιστήμης, και τη Μαθηµατική Σχολή αργότερα.
Παρά τη φήμη που αποκτούσε ολοένα και περισσότερο στη μαθηματική κοινότητα, παρέμενε πάντα ταπεινός ερευνητής, καθώς ένιωθε ότι οποιαδήποτε ακαδημαϊκή θέση και διδακτικό καθήκον θα του έτρωγαν χρόνο από τα μαθηματικά του. Πανεπιστημιακή εξέλιξη δεν θα είχε λοιπόν, γιατί έτσι το είχε αποφασίσει ο εκκεντρικός μαθηματικός, που δεν έπιανε άλλωστε φιλίες με κανέναν.
Η συμβολή του στην τοπολογία των «τρισδιάστατων πολλαπλοτήτων» θεωρείται εμβληματική, μια έρευνα που θα έφερνε τελικά τον «Πάπα» πλέον στο κατώφλι του Πουανκαρέ.
Η Εικασία του οποίου ήταν τέτοιας δυσκολίας που ούτε ο ίδιος, πατέρας του κλάδου και τρισµέγιστος μαθηµατικός, δεν μπόρεσε ποτέ να αποδείξει!
Τόσο αυτός όσο και οι επίγονοί του στον κλάδο παραμέρισαν έτσι την ενοχλητική αυτή λεπτομέρεια για αργότερα, γεννώντας ένα από τα πλέον επίμονα μυστήρια των μαθηματικών.
Το μόνο ουσιαστικό βήμα έλαβε χώρα το 1910, όταν ο γερµανός μαθηματικός Μαξ Ντεν απέδειξε το Λήμμα του, στο οποίο βασίστηκε όλη η πρόοδος της τοπολογίας.
Το 1929 ήρθε ωστόσο η ολοκληρωτική καταστροφή, όταν ένας συμπατριώτης του Ντεν ανακάλυψε ένα θεμελιώδες σφάλμα στην απόδειξή του, κάτι που όχι μόνο ακύρωνε το Λήμμα του αλλά και όλη την κατοπινή γνώση!
Γι’ αυτό και είναι εδώ ογκόλιθος ο Παπακυριακόπουλος, ο οποίος από την εποχή που πρωτομπήκε στο βασίλειο της τοπολογίας, φοιτητής ακόμα, βρήκε όλους τους μαθηματικούς να ψάχνουν μανιωδώς την απόδειξη του Λήμματος του Ντεν.
Ήταν όμως αυτός που βρήκε τη λύση, εννιά χρόνια είχαν περάσει εν τω μεταξύ ψάχνοντάς τη, ανοίγοντας διάπλατα τις πύλες για τη μαθηματική κατανόηση του χώρου στον οποίο ζούμε.
Πλάι στη σπουδαία του απόδειξη, κατέληξε σε δύο ακόμα σημαντικότατες μαθηματικές προτάσεις (Θεώρηµα του Βρόχου και Θεώρηµα της Σφαίρας) στα τέλη της δεκαετίας του 1950, με τις οποίες λύθηκαν οριστικά τα προβλήματα που ταλάνιζαν τη γεωμετρική τοπολογία πενήντα χρόνια.
Όλοι πάντως αναγνώρισαν ποιος ήταν το 1964, όταν του απονεμήθηκε η ύψιστη μαθηματική διάκριση του κόσμου για αξιοσημείωτες ανακαλύψεις στη γεωμετρία (Βραβείο Βέµπλεν), η οποία δινόταν μάλιστα για πρώτη φορά!!!!!
Δεν ξέρουμε αν και τι θα κατάφερνε αν δεν τον προλάβαινε ο θάνατος στα 62 του χρόνια, γνωρίζουμε πάντως ότι οποιαδήποτε αναφορά τόσο στην Εικασία όσο και την ίδια την τοπολογία δεν μπορεί να τον παραλείπει. Και δεν το κάνει ποτέ!
Πάνω στις δικές του βάσεις πάτησε εξάλλου ο Ρώσος Γκριγκόρι Πέρελμαν για να λύσει την Υπόθεση του Πουανκαρέ, κι αυτό μόλις το 2002!!!!!
Ως στυλοβάτης της γεωμετρικής τοπολογίας και πρωτοπόρος των μαθηματικών πέρασε αυτά τα 25 λακωνικά χρόνια στο Πρίνστον, μαλώνοντας συχνά με τις πρυτανικές αρχές καθώς δεν ήθελε καμία ακαδημαϊκή εξέλιξη!
Μετά κόπων και βασάνων τον έπεισαν να δεχτεί να γίνει μέλος του Ινστιτούτου Προχωρημένων Σπουδών του Πρίνστον, αν και εμφανιζόταν στις συνεδριάσεις πάντα με μούτρα.
Οι επιστημονικές του εργασίες διακρίνονταν για τις εμπνεύσεις και την αρτιότητά τους.
Η πρόοδος του ερευνητικού του έργου, και ειδικά η εργασία του «Για τα πέρατα των κομβικών ομάδων» (1955), μελετήθηκαν εξονυχιστικά.
Το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον τον τίμησε σε ειδική τελετή το 1976 και δημοσίευσε τόσο τα μαθηματικά άπαντά του όσο και κάποιες έρευνες που δεν είχαν δει το φως της δημοσιότητας.
Η Ελλάδα παρέμενε γι’ αυτόν κάτι που τον πονούσε και μάλιστα πολύ.
Και θα έπρεπε αυτός ο μεγάλος Έλληνας να περιμένει την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών ώστε να του αποδοθεί ξανά η ελληνική υπηκοότητα, όταν και προγραμμάτιζε πλέον το πρώτο του ταξίδι στην πατρίδα από το 1952 με το όνομά του αποκατεστημένο.
Σε μια προσπάθεια να περισώσει την αξιοπρέπειά της, η Ακαδημία Αθηνών είχε προλάβει να τον χρίσει αντεπιστέλλον μέλος της.
Όσο για το Πανεπιστήμιο Αθηνών, είχε τώρα την τιμή να έχει στις βιβλιοθήκες του την πρώτη στην ιστορία των μαθηματικών διδακτορική διατριβή πάνω στην τοπολογία!
Αυτό το ταξίδι στην πατρίδα δεν θα το πραγματοποιούσε όμως ποτέ, καθώς θα έχανε τη μάχη με τον καρκίνο στις 29 Ιουνίου 1976...
Στη μνήμη του...
-Τα στοιχεία είναι από το βιβλίο του Νίκου Σπανδαγου(φωτό 3)
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.