Ο Δεύτερος Μεσσηνιακός Πόλεμος (Α’ Μέρος)

του Μανώλη Χατζημανώλη,

To 724 π.Χ οι Μεσσήνιοι εγκαταλείπουν την οχυρή Ιθώμη από όπου προβάλλουν αντίσταση επί είκοσι ολόκληρα χρόνια ενάντια στους Λακεδαιμόνιους και αποσύρονται ηττημένοι στις επιμέρους κοινότητές τους. Ο Α’ Μεσσηνιακός Πόλεμος, ένας από τους μεγαλύτερους σε διάρκεια της Αρχαιότητας έχει μόλις λάβει τέλος. Όσοι από τους ευγενείς Μεσσήνιους έχουν δεσμούς συγγένειας ή φιλοξενίας με αριστοκρατικά γένη της Σικυώνας, του Άργους και των γειτονικών Αρκάδων ξενιτεύονται προκειμένου να αποφύγουν τον σπαρτιατικό ζυγό, ενώ η φατρία των Μεσσηνίων Ιερέων καταφεύγει στην ιερή πόλη Ελευσίνα. Από την άλλη όσοι τελικά παραμένουν στην χώρα μεταπίπτουν σε καθεστώς περιοίκων, δηλαδή ελεύθερων αγροτών με σχετική αυτονομία στις κοινότητές τους, αλλά χωρίς πολιτικά δικαιώματα. Ορκίζονται υποταγή στην Σπάρτη και υποχρεώνονται να παραδίδουν την μισή τους σοδειά ως φόρο υποτέλειας. Επίσης οφείλουν να είναι παρόντες στις κηδείες των βασιλιάδων ή άλλων Λακεδαιμόνιων αξιωματούχων όλοι τους, άνδρες και γυναίκες, μαυροφορεμένοι. Όπως γράφει και ο ελεγειακός ποιητής Τυρταίος:
“Σαν γαϊδούρια βαρυφορτωμένα, εργάζονται για τους αφέντες τους και τους προσφέρουν το μισό από αυτό που βγάζει η γη τους“

Οι Λακεδαιμόνιοι από την πλευρά τους, αφού καταστρέφουν συνθέμελα την εγκαταλελειμμένη Ιθώμη, ξεκινούν την μοιρασιά της χώρας: Στους Ασινείς συμμάχους τους, τους οποίους είχαν εκδιώξει οι Αργείοι λίγα χρόνια νωρίτερα από την Αργολίδα, παραδίδουν την περιοχή του μεσσηνιακού ισθμού και στους απογόνους του Ανδροκλή, του βασιλιά της Μεσσηνίας που επιθυμούσε την συνδιαλλαγή με την Σπάρτη και είχε δολοφονηθεί από την φιλοπόλεμη μερίδα της χώρας του, χαρίζουν την χώρα της Υαμίας. Οι ίδιοι προσαρτούν την εύφορη κοιλάδα του ποταμού Παμίσου και αποκτούν μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις λύνοντας σε μεγάλο βαθμό το αγροτικό τους πρόβλημα. Η Σπάρτη γνωρίζει μεγάλη ανάπτυξη και αναπτύσσει εμπορικές σχέσεις με τον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο και την Ανατολή. Παράλληλα μετατρέπεται σε πνευματικό κέντρο όπου ανθούν η μουσική (Τέρπανδρος) και η ποίηση (Αλκμάνας). Με την αυτοπεποίθησή τους ενισχυμένη, οι Λακεδαιμόνιοι στέλνουν αποίκους στην Ιταλία, οι οποίοι ιδρύουν την πόλη του Τάραντα, ενώ διεκδικούν και την περιοχή της Θυρέας από το γειτονικό Άργος (σημερινή Κυνουρία). Συντρίβονται όμως από τους Αργείους στις Υσιές (669 π.Χ), λόγω της υιοθέτησης εκ μέρους των τελευταίων της αργολικού τύπου ασπίδας και της τελειοποίησης της τεχνικής της οπλιτικής φάλαγγας.

Την ίδια περίοδο στην Μεσσηνία, η σιωπηρή οργή των γόνων των παλαιών αριστοκρατικών οικογενειών των Μεσσηνίων, που βλέπουν το βιος τους και την λήψη των πολιτικών αποφάσεων να νέμονται μεταξύ των Σπαρτιατών αφεντών τους, έχει φτάσει στο κρίσιμο σημείο της. Έτσι, τριαντα εννέα χρόνια μετά την πτώση της Ιθώμης το 685 π.Χ [Παυσανίας] ή κατ’άλλους μετά την σπαρτιατική ήττα στις Υσιές περί το 660 π.Χ, το μίσος των Μεσσηνίων για την καταπίεση δεκαετιών εκρήγνυται και οι Μεσσήνιοι νέοι, με προεξάρχοντες αυτούς της Ανδανίας που ξεχωρίζουν για το πλήθος και την ανδρεία τους, ακολουθούν το παράδειγμα των ηρώων παππούδων τους και παίρνουν για ακόμα μια φορά τα όπλα εναντίον της μισητής Σπάρτης. Μεταξύ των νέων αυτών, που όπως μας περιγράφει ο Παυσανίας δεν έχουν ζήσει τις φρίκες του πολέμου και προτιμούν τον θάνατο από την δουλεία, ξεχωρίζει λόγω της γενναιότητας και της φιλοπατρίας του ο Αριστομένης του Νικομήδη.

Ο Μεσσήνιος ήρωας, που η μεσσηνιακή παράδοση θέλει την μητέρα του Νικοτέλεια να τον έχει συλλάβει μετά από συνεύρεση με κάποιο πνεύμα ή θεό που είχε πάρει τη μορφή δράκοντα, μαζί με άλλους νεαρούς ευγενείς εργάζονται στην αρχή κρυφά προκειμένου να ξεσηκώσουν τους συμπατριώτες τους, αλλά και να προσελκύσουν συμμάχους. Απεσταλμένοι στέλνονται μυστικά στους Αργείους και στους Αρκάδες για να ζητήσουν βοήθεια και εκείνοι που μοιράζονται το ίδιο μίσος για τους Σπαρτιάτες τους το υποσχονται. Έτσι η δεύτερη σύγκρουση για την Μεσσηνία, ένας πόλεμος με μεγάλες άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειες όχι μόνο για την Πελοπόννησο, αλλά για ολόκληρη την Ελλάδα, ξεσπάει όταν βασιλείς της Σπάρτης είναι ο Ανάξανδρος από την γενιά των Αγιαδών και ο Αναξίδαμος από αυτή των Ευρυποντιδών.

Οι Λακεδαιμόνιοι, που δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την πλούσια χώρα, εισβάλουν στην Μεσσηνία με όλο τους τον στρατό πριν προλάβει να έρθει η βοήθεια από την Αρκαδία και το Άργος και συναντούν τους επαναστάτες στην θέση Δέρας. Η σύγκρουση λήγει χωρίς ξεκάθαρο νικητή, όμως ο Αριστομένης διακρίνεται για την αυτοθυσία και την ανδρεία που επιδεικνύει. Καθώς δε ανήκει στο μεσσηνιακό βασιλικό γένος των Αιπυτιδών, οι Μεσσήνιοι αποφασίζουν να τον εκλέξουν βασιλιά τους Όμως υπάρχουν αρκετοί ανταπαιτητές με αξιώσεις για τον βασιλικό τίτλο και οι περιστάσεις επιβάλλουν ομόνοια. Έτσι ο Αριστομένης αρνείται και αντί για βασιλιάς εκλέγεται στρατηγός με απόλυτη εξουσία. Θέλοντας μάλιστα να σκορπίσει τον τρόμο στην Σπάρτη, εισέρχεται νύχτα στην Λακωνία και, αφου τρυπώνει στον ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς μέσα στην ίδια την Σπάρτη, αφιερώνει στην θεά μια σπαρτιατική ασπίδα με την επιγραφή:
“Αφιέρωμα του Αριστομένη προς την θεά, λάφυρο από τους Σπαρτιάτες“

Έναν χρόνο μετά την μάχη στο Δέρας οι δύο αντίπαλοι συναντιούνται ξανά στην θέση Κάπρου Σήμα, κοντά στην Στενύκλαρο. Δίπλα στους Μεσσήνιους του Αριστομένη βρίσκονται και οι απόγονοι των Μεσσηνίων που είχαν αυτοεξοριστεί μετά τον Α’ Μεσσηνιακό Πόλεμο, καθώς και οι Μεσσήνιοι της Υαμίας που έχουν αποστατήσει από την Σπάρτη. Επίσης έχουν καταφτάσει ενισχύσεις από την Ηλεία, την Αρκαδία, το Άργος και την Σικυώνα. Με την πλευρά των Λακεδαιμονίων έρχονται να πολεμήσουν οι Κορίνθιοι και οι Λεπρεάτες, αντίπαλοι αντίστοιχα των Αργείων και των Ηλείων, ενώ οι Ασινείς τηρούν στάση ουδετερότητας επικαλούμενοι τους κοινούς όρκους που έχουν και με τις δύο πλευρές. Είναι μια σύγκρουση στην οποία συμμετέχει ουσιαστικά ολόκληρη η Πελοπόννησος.

Κατά την διάρκεια της μάχης διακρίνονται ιδιαίτερα ο Λακεδαιμόνιος βασιλιάς Ανάξανδρος και η φρουρά του και οι απόγονοι του Ανδροκλή, ο Φίντας και ο Ανδροκλής, με τους άνδρες τους. Όμως ο Αριστομένης μαζί με τους ογδόντα επίλεκτους άνδρες της ακολουθίας του κάνουν κυριολεκτικά θραύση: Aφού αποκρούουν την θυελλώδη έφοδο του Ανάξανδρου και των προμάχων του και τους εξαναγκάζουν σε υποχώρηση, αναστρέφουν μέτωπο και αρχίζουν να πλήττουν τους σπαρτιατικούς λόχους τον έναν μετά τον άλλον σπέρνοντας τον πανικό στις γραμμές των Λακεδαιμονίων και των συμμάχων τους. Η διάλυση είναι πλήρης και οι Σπαρτιάτες, κόντρα στις παραδόσεις τους , για να σωθούν το βάζουν στα πόδια! Και ίσως η συντριβή τους να ήταν πλήρης, αν ο Αριστομένης πάνω στον πανικό της μάχης δεν έχανε την ασπίδα του, δίνοντας την ευκαιρία στους Λακεδαιμόνιους να ανασυνταχθούν με ασφάλεια.

Ενώ οι Σπαρτιάτες γλείφουν ακόμα τις πληγές τους, ο Αριστομένης εκμεταλλεύεται την νίκη του διεξάγοντας απανωτές επιδρομές στην Λακωνία. Με μια δύναμη επιλέκτων εισβάλλει νύχτα στην περιοικίδα πόλη Φάραι και, αφού εξοντώνει όσους του προβάλλουν αντίσταση, μαντρώνει τα κοπάδια τους και παίρνει τον δρόμο της επιστροφής προς την Μεσσηνία. Στην διαδρομή όμως δέχεται επίθεση από τον Ανάξανδρο και τους άντρες του που στο μεταξύ έχουν ειδοποιηθεί από τους ντόπιους και έχουν καταφτάσει στην περιοχή. Στην αψιμαχία μεταξύ των δύο επίλεκτων δυνάμεων ο Αριστομένης τραυματίζεται από ακόντιο στα οπίσθια, όμως οι Λακεδαιμόνιοι αποκρούονται και οι Μεσσήνιοι επιστρέφουν στην πατρίδα τους με τα λάφυρα.

Λίγο καιρό μόλις μετά, σε μια άλλη επιδρομή, ο Αριστομένης και οι Μεσσήνιοι καταδρομείς του εισέρχονται στην περιοχή των Καρυών και απαγάγουν τις παρθένες που θα διεξήγαν τους λατρευτικούς χορούς προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδος. Οι κόρες μεταφέρονται στην Μεσσηνία και οι συγγενείς τους αναγκάζονται να καταβάλουν λύτρα για να τις πάρουν πίσω.

Σε μια τρίτη εισβολή, ο Αριστομένη και οι άνδρες του επιδράμουν στο ιερό της Δήμητρας στην πόλη Αιγίλα. Εκεί όμως οι γυναίκες που παρακολουθούν την τελετή καταλαμβάνονται από θεϊκή μανία και αφού αντιστέκονται με επιτυχία χρησιμοποιώντας τους δαυλούς, τα τελετουργικά μαχαίρια και τις σούβλες όπου ψήνονται τα σφάγια, τρέπουν σε φυγή τους Μεσσήνιους και συλλαμβάνουν τον Αριστομένη που έχει πέσει αναίσθητος μετά από χτύπημα με δαυλό στο κεφάλι! Ο Μεσσήνιος ήρωας όμως αποπλανεί την ιέρεια της Δήμητρας Αρχιδάμεια και καταφέρνει να δραπετεύσει διαφεύγοντας τον θανάσιμο κίνδυνο.

Το απανωτά πλήγματα βυθίζουν την πόλη του Ευρώτα στην απελπισία και οι Λακεδαιμόνιοι υπό το βάρος των απωλειών και του διαρκούς αισθήματος ανασφάλειας που τους καταλαμβάνει σκέφτονται προς στιγμήν να συνθηκολογήσουν με τους Μεσσήνιους. Τους αναπτερώνει όμως το ηθικό ο ελεγειακός ποιητής Τυρταίος, που με τα ποιήματά του τους εξάπτει το πάθος για μεγάλα κατορθώματα και την αγάπη για την πατρίδα:
“Τι τιμή στο παλικάρι
όταν πρώτο στη φωτιά
σκοτωθεί για την πατρίδα
με την σπάθα στη δεξια!“

Εμψυχωμένοι οι Σπαρτιάτες και έχοντας πλέον γιατρευτεί από την ηττοπάθεια ανασυντάσσονται και συμπληρώνουν τις τάξεις του στρατού τους με άνδρες από την τάξη των αγροτών και με επιστρατευμένους είλωτες. Και οι γιοι του Ηρακλή είναι έτοιμοι πλέον για τον τρίτο γύρο της σύγκρουσης με τον ακαταπόνητο “υιο του Δράκοντα”…

(Συνεχίζεται)

Η όμορφη, αν και λίγο αναχρονιστική, εικόνα που συνοδεύει το άρθρο προέρχεται από το βιβλίο των εκδόσεων Στρατίκη “Σπάρτη: Οι Μεσσηνιακοί Πόλεμοι” και απεικονίζει τον ήρωα Αριστομένη να καταδιώκει τους Λακεδαιμόνιους και να καταριέται για την χαμένη ασπίδα του.

Πηγή: Ελληνική και Παγκόσμια Στρατιωτική Ιστορία

ΠΗΓΗ:https://cognoscoteam.gr/archives/21138
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com