Του Σπύρου Κουτρούλη
Το σπουδαίο περιοδικό "Λεβιάθαν" , που έβγαζε ο Γιώργος Μερτίκας ανάμεσα στα έτη 1988 και 1996, είχε ανάμεσα στην Διεθνή Συμβουλευτική Επιτροπή τον Κορνήλιο Καστοριάδη και την Agnes Heller. Όσο δύσκολο είναι να βρεθεί σε έντυπη μορφή τόσο εύκολο είναι να το διαβάσουμε σε ηλεκτρονική μορφή. Στο τεύχος 15/1994 πραγματοποίησε το πρώτο αφιέρωμα στον Παναγιώτη Κονδύλη, σε μια εποχή που ήταν δραστήριος, αναγνωρισμένος στοχαστής στην Γερμανία, αλλά όχι τόσο γνωστός στην Ελλάδα. Σε ένα απόσπασμα της "Γένεσης της Διαλεκτικής" που ακόμη δεν έχει εκδοθεί σε ολοκληρωμένη μορφή στην χώρα μας γράφει : " όλα τα βασικά μοτίβα της κριτικής του (καπιταλιστικού ) πολιτισμού, η οποία και σήμερα ακόμα συγκινεί τα πνεύματα κάτω από διαφορετικές μορφές, υπάρχουν ήδη στον J.Moser και ακολούθως στους Novalis, Α.Μuller και Fr. Baader (για να αναφέρουμε μόνον Γερμανούς) και αρχικά αποτελούν μιαν ιδεολογική εξιδανίκευση των αξιώσεων κοινωνικής ισχύος του πατριαρχικού μεγαλογαιοκτήμονα που η ύπαρξή του η ίδια απειλείται καθώς την πατροπαράδοτη γεωργική societas civilis την αποσυνθέτουν αφ' ενός το σύγχρονο κράτος και αφ' ετέρου η σύγχρονη βιομηχανία"(σελ.75).
Πιο σημαντικός είναι ο διάλογος ανάμεσα στον Π.Κονδύλη , τον Θ.Γεωργίου και τον Σ.Βιρβιδάκη. Οι δύο τελευταίοι διατυπώνουν την βασική επιχειρηματολογία κατά του έργου του Π.Κονδύλη, που έκτοτε έχει επαναληφθεί από πολλές πλευρές. Όμως ο Θ.Γεωργίου, τουλάχιστον, μετά τον θάνατο του Κονδύλη θα επαναλάβει σε αρκετές περιπτώσεις τον θαυμασμό που έτρεφε γι' αυτόν. Στις απαντήσεις του Π.Κονδύλη, με τον τίτλο "Οφειλόμενες απαντήσεις" διαφαίνεται η βαθιά φιλοσοφική παιδεία που διέθετε αλλά και η άριστη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Το ύφος του σαφές και κάποτε σαρκαστικώς ευφυές. Για παράδειγμα γράφει στον Θ.Γεωργίου "Ομολογώ ότι αισθάνομαι αμηχανία όταν η διαύγεια του κειμένου μου επαινείται ακριβώς από κάποιον που το παρανόησε σε ουσιώδη σημεία"(σελ.104). Θα διευκρινίσει ότι στο έργο του Ισχύς και Απόφαση "τονίζει συχνά-πυκνά και εμφατικότατα ότι στο κοινωνικό πεδίο κυριαρχούσαν και θα κυριαρχούν πάντοτε οι ηθικιστικές-κανονιστικές θεωρίες κι ότι μόνον αυτές μπορούν να ικανοποιήσουν την ανθρώπινη ανάγκη πρακτικού προσανατολισμού, εφ' όσον η αξίωση ισχύος μέσα στις συνθήκες του πολιτισμού συναρθρώνεται πάντοτε μ' ένα Δέον. Επισημαίνει μάλιστα ότι προυπόθεση της αξιολογικής ελευθερίας στο επίπεδο της περιγραφικής θεωρίας είναι η αναγνώριση της απόλυτης υπεροχής της ηθικιστικής-κανονιστικής θεώρησης, αδιάφορο με ποιά μορφή, στο επίπεδο της κοινωνικής πράξης(σελ.107). Επίσης διακρίνει σε δύο διαφορετικά επίπεδα την γνώση του πραγματικού η οποία υπό προϋποθέσεις μπορεί να είναι ασφαλής με τον σχετικισμό των αξιών. Πιο συγκεκριμένα γράφει: "όταν λέμε ότι ο κόσμος και ο άνθρωπος δεν έχουν αντικειμενική αξία και αντικειμενικό νόημα, εννοούμε ότι όση αξία και όσο νόημα έχουν το παίρνουν από ενεργήματα συγκεκριμένων υποκειμένων (σελ.107). Σε ένα άλλο σημείο θα τονίσει ότι ως "μηδενισμό" της περιγραφικής θεωρίας της απόφασης εννοεί "ότι ο κόσμος και ο άνθρωπος εξ αντικειμένου δεν έχουν νόημα, τη θέση αυτή θα τη θεωρώ αληθινή έως ότου κάποιος μου αποδείξει εμπειρικά ότι κάτι πέρα από τον άνθρωπο και πέρα από κάθε ανθρώπινη προοπτική προσδίδει αξία σ' αυτόν και στα πράγματα, αξία διαπιστώσιμη όπως λ.χ. το μήκος και το βάρος ενός σώματος"(σελ.117).
Σημαντικές είναι οι επισημάνσεις του Π.Κονδύλη όσον αφορά τον ορθολογισμό, τον ανορθολογισμό και τις διαδικασίες εκλογίκευσης: "τον ρόλο, τον οποίο παίζει στη συγκρότηση της ταυτότητας ορισμένων υποκειμένων ο "ορθολογισμός", σε άλλα υποκείμενα τον παίζει η θρησκευτική πίστη ή διάφορες μορφές "ανορθολογισμού"(ενορατισμός, εξύμνηση του "βιώματος"κτλ). Ως εξαντικειμενικεύσεις της απόφασης, με βάση την οποία συγκροτείται η ταυτότητα, όλα αυτά συνιστούν εξ ίσου εκλογικεύσεις. Άρα η εκλογίκευση είναι ευρύτερη έννοια από τον ορθολογισμό και, αφού εκλογίκευση και ορθολογισμός δεν συμπίπτουν, είναι δυνατή η χρήση των τυπικών εργαλείων της λογικής εναντίον του ορθολογισμού. Ακριβώς επειδή η χρήση αυτή είναι γενική, όπως γενική είναι και η χρήση της γλώσσας, οι μη "ορθολογιστές" δεν αισθάνονται να υστερούν έναντι των "ορθολογιστών", είναι μάλιστα εμπειρικά γνωστό ότι συχνότατα οι οπαδοί μιας θρησκείας έχουν ταυτότητα πιο αδρή και εδραιωμένη από πολλούς "ορθολογιστές", διαθέτουν δηλ.λυσιτελέστερες εκλογικεύσεις"(σελ.111).
Η συνύφανση Όντος και Δέοντος οδηγεί κατευθείαν στον πλατωνικό ιδεαλισμό. Κατ' αυτόν τρόπο μπορούμε να έχουμε διάφορα ευτράπελα κατά τον Κονδύλη: "Θα ήταν όμως δυνατόν να εφαρμόσουμε την αρχή αυτή παντού και να πούμε λ.χ.ότι όποιος αγαπά περισσότερο τους συνανθρώπους του θα γίνει και καλύτερος γιατρός ή ότι όποιος αισθάνεται περισσότερη ηθική ανάταση στη θέαση του σύμπαντος θα είναι και ο οξυδερκέστερος αστρονόμος ή φυσικός; Η ερώτηση ίσως φαίνεται αστεία σήμερα ή και κακόβουλη από μέρους μου, όμως την εννοώ στην κυριολεξία της. Γιατί για έναν συνεπή εκπρόσωπο της συνύφανσης Όντος και Δέοντος, όπως ο Πλάτων, η μαθηματική και κοσμολογική έρευνα πράγματι συνδεόταν βαθύτατα με την προσπάθεια πρόσβασης προς την ιδέα του Αγαθού.(σελ.121).
Σημαντικές είναι οι παρατηρήσεις του Π.Κονδύλη ως προς τον χαρακτήρα του ανθρώπου που τον θέτει πέραν της αισιόδοξης και απαισιόδοξης ανθρωπολογίας: " ο άνθρωπος ούτε είναι αναγκαστικά "κακός" όατν σκοτώνει ούτε είναι αναγκαστικά "καλός" όταν αγαπά. Είναι ον ανοιχτό και ρευστό, κι αν διψά τόσο πολύ για μια ταυτότητα, αν γατζώνεται από ό,τι του δίνει προσανατολισμό (λ.χ. την ηθική), το κάνει ακριβώς από φόβο μπροστά στο ενδεχόμενο να μείνει ό,τι είναι, δηλ. ανοιχτός και ρευστός, αβέβαιος και ανερμάτιστος. Έτσι, όλα τα ενδεχόμενα είναι συνεχώς πιθανά και όλες οι καταστάσεις επίκεινται αδιάκοπα. Οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν μπορούν να ζήσουν ούτε σε εμπόλεμη κατάσταση δίχως ανάπαυλα ούτε σε κατάσταση αδιατάρακτης ειρήνης. Φιλία και έχθρα δεν διαδέχονται απλώς η μια την άλλη, αλλά συνυπάρχουν και αλληλοδιαποτίζονται, εφ' όσον η φιλία κατά κανόνα συμβαδίζει, άμεσα ή έμμεσα με την κοινή τοποθέτηση εναντίον ενός κοινού εχθρού (πράγμα που στην πιο ανώδυνη μορφή του λέγεται "'εχουμε κοινά ενδιαφέροντα") και δεν υπάρχει φιλία που να μην μπορεί να μεταπέσει σε έχθρα, όπως και το αντίστροφο. Οι αδιάκοπες αυτές μεταβολές και κυμάνσεις είναι συνάρτηση συγκεκριμένων συγκυριών και συνομαδώσεων, δεν συντελούνται δηλ. επειδή ο (ίδιος) άνθρωπος τη μια ώρα είναι "καλό" και την άλλη στιγμή γίνεται "κακός"(σελ.123).
Βεβαίως ο Κονδύλης καταλήγει ότι με την περιγραφική θεωρία δεν μπορεί να συγκροτηθεί και να επιβιώσει μια κοινωνία , κάτι τέτοιο το αναλαμβάνει η κανονιστική σκέψη(σελ.125).
Ο Π.Κονδύλης τελειώνει τις "Οφειλόμενες απαντήσεις" με την παρατήρηση: "γιατί όσοι βάλλουν εναντίον του ανθρωποκεντρισμού είναι κι αυτοί άνθρωποι, όπως άνθρωποι ήσαν και όσοι εκθρόνισαν τον θεοκεντρισμό για να βάλουν στη θέση του τον ανθρωποκεντρισμό(βλ. εκτενέστερες παρατηρήσεις στο βιβλίο μου Η παρακμή του αστικού πολιτισμού, κεφ. "Προοπτικές"). Η υπέρβαση του ανθρωποκεντρισμού επιχειρείται , με άλλα λόγια, και πάλι από ανθρώπους με συγκεκριμένες πολεμικές βλέψεις (εναντίον διαφορετικών θεωριών) και με συγκεκριμένους δικούς τους (ηθικούς και άλλους) σκοπούς, των οποίων θέλουν να εκπροσωπούν τη γνήσια διατύπωση και ερμηνεία(σελ.130).
Με πικρό χιούμορ θα σημειώσει για καθηγητές των ελληνικών πανεπιστημίων, πως η υψηλή επίδοση τους σε κατασκευή κοινωνικών θεωριών με τις οποίες στην φαντασία τους γίνονται αυτόματα κοσμοπλάστες τους παρηγορεί "για την γενική κοινωνική τους ασημαντότητα ή ιδιαίτερα για το γεγονός ότι είναι μισθωτοί υπάλληλοι αναγκασμένοι να παλεύουν νυχθημερόν με τις μηχανορραφίες των συναδέλφων τους και τις ανορθογραφίες των φοιτητών τους"(σελ.130).
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.