Οι σχολές των κομματικών μελών στη Γαλλία

Ερευνα

 [Χρυσοβέργης Γιάννης (μτφ)]

Επιμόρφωση ; Πλύση εγκεφάλου ! Η δυσπιστία που προκαλούν οι πολιτικές οργανώσεις έχει επιπτώσεις και στην επιδίωξή τους να επιμορφώσουν τα μέλη τους. Πώς εκλαμβάνουν πλέον τα κόμματα την επιμορφωτική τους λειτουργία από την Εργατική Πάλη μέχρι το Εθνικό Μέτωπο ;

Στις 11 Απριλίου του 2014, ένα συμπαγές πλήθος συνωστιζόταν μπροστά στο μέγαρο της Μουτουαλιτέ. Στην πρόσοψη κυμάτιζε μια κίτρινη σημαία με κόκκινα γράμματα –« Κύκλος Λέων Τρότσκι ». Τα μέλη της Εργατικής Πάλης (LO) πουλάνε τη Lutte de classe [1], ενώ κάποιοι άλλοι κόβουν εισιτήρια για την εκδήλωση. Όταν αντηχούν οι ρωσικοί επαναστατικοί ύμνοι, όλοι αντιλαμβάνονται ότι ήρθε η ώρα να ακούσουν την απογευματινή διάλεξη, αφιερωμένη στην Ευρώπη.

Στην αίθουσα υπάρχουν περίπου πεντακόσιοι άνθρωποι. Δυο μέλη της οργάνωσης, ο Πιερ Ρουαγιάν και ο Ζαν-Κλωντ Γκαρώ, εξηγούν : « Στην LO, η επιμόρφωση είναι πρωταρχικής σημασίας. Είναι αρχή της οργάνωσης. Ο ρόλος του κόμματός μας είναι να διαδίδει την κουλτούρα του εργατικού κινήματος και να αγωνίζεται ενάντια στις νοθευμένες ιδέες ».

« Στις δεκαετίες του 1960 και του 1970 οι τροτσκιστές της LO, της LCR (Ligue communiste révolutionnaire) [2] και της OCI (Organisation communiste internationaliste) [3] διέθεταν συστήματα επιμόρφωσης των μελών που έμοιαζαν πολύ », εξηγεί ο Ζαν-Ζακ Μαρί, Ιστορικός ειδικευμένος στην ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης και μέλος του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος (Parti ouvrier indépendant, POI). « Το υποψήφιο μέλος έπρεπε να επιμορφωθεί πρώτα. Στην LCR υπήρχαν οι "κόκκινοι κύκλοι", στην OCI οι "ομάδες επαναστατικών σπουδών". Επρόκειτο για επιμορφωτικές συναντήσεις, η συχνότητα και η διάρκεια των οποίων, μεταξύ έξι μηνών και ενός χρόνου, ήταν κυμαινόμενες, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα των επιμορφωτών. Συνήθως ολοκληρώνονταν με ένα θερινό πρόγραμμα μιας εβδομάδας, στη διάρκεια του οποίου εντάσσονταν τα επιλεγμένα άτομα στην οργάνωση. Στα θερινά προγράμματα συνυπήρχαν γενικότερες θεματολογίες –οι παραγωγικές δυνάμεις έχουν σταματήσει να αναπτύσσονται ;- και άμεσα ζητήματα στρατηγικής της πολιτικής δράσης ».

Χωρίς καμιά αμφιβολία, η πολυδιάσπαση των τροτσκιστικών οργανώσεων και ο ιδεολογικός τους αγώνας ενάντια στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα (ΚΚΓ-PCF) εξηγούν τη σημασία που είχαν οι σχολές αυτές. Στοιχεία από τις δεκαετίες εκείνες του 1960 και του 1970 διατηρούν το Νέο Αντικαπιταλιστικό Κόμμα (ΝΡΑ) και η OCI. Τα περιοδικά, οι μπροσούρες, οι εφημερίδες είναι πολλές και το ΝΡΑ, όπως και το ΡΟΙ, διατηρούν ένα μόνιμο πολιτικό βιβλιοπωλείο (όπως άλλωστε και η Αναρχική Ομοσπονδία, που διαθέτει και ραδιοφωνικό σταθμό). Για την LO, μολονότι δεν διαθέτει βιβλιοπωλείο, η κουλτούρα του γραπτού παραμένει καθοριστική. Στο μέγαρο της Μιουτουαλιτέ, η λογοτεχνία κατέχει περίοπτη θέση μεταξύ των βιβλίων προς πώληση, τα οποία χαρακτηρίζονται από το πλήθος των θεματολογιών. « Τα μυθιστορήματα έχουν μεγάλη σημασία για την εκπαίδευση των μελών », εξηγούν ο Ρουαγιάν και ο Γκαρώ. « Ο Τζον Στάινμπεκ, ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, ο Τζακ Λόντον ή ο Παναΐτ Ιστράτι επιτρέπουν να γίνει κατανοητή η εκμετάλλευση των μισθωτών, εξίσου καλά με τα μαρξιστικά έργα ».

Όμως στην LO, όπως και στα άλλα κόμματα της Αριστεράς, η μείωση του αριθμού των μελών και η γήρανσή τους έχει προκαλέσει την υποβάθμιση της επιμόρφωσης –μια τάση που εγγράφεται, με την ευρεία έννοια, στην ιστορία των αποτυχιών του εργατικού κινήματος. Από τη γέννησή του, το 19ο αιώνα, το εργατικό κίνημα διέθετε πάντα ένα σύστημα επιμόρφωσης. Σχολές ρητορικής, λαϊκά πανεπιστήμια και διαλέξεις, θερινά προγράμματα, είναι μερικές από τις μορφές που είχε αυτή. Έχοντας ως σκοπό να χτίσει μια ταξική συνείδηση, η επιμόρφωση ήταν μέρος εκείνης της « επιστήμης του κακού », όπως την αποκαλούσε ο αναρχικός Φερνάν Πελουτιέ, χωρίς την οποία καμιά λαϊκή κυριαρχία δεν έδειχνε πιθανή. Στη Γαλλία, το ΚΚΓ ήταν αυτό που της έδωσε μια πιο ολοκληρωμένη μορφή. Με πηγή έμπνευσης το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, « το ΚΚΓ έθεσε σε λειτουργία, από τη δεκαετία του 1920, στην περίοδο που μετατρεπόταν σε κόμμα ανάλογο των μπολσεβίκων, ένα ιεραρχικό και συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα », εξηγεί η κοινωνιολόγος Ναταλί Ετουίν. Το σύστημα αυτό, που περιελάμβανε πρωτοβάθμιες σχολές σε τοπικό επίπεδο, περιφερειακές σχολές σε επίπεδο νομού και κεντρικές σχολές σε εθνικό επίπεδο, προσέφερε επίσης, σε κάποια περιφερειακά και εθνικά στελέχη, μια παραμονή ενός έτους, στη Διεθνή Λενινιστική Σχολή (ELI) της Μόσχας.

« Αντίθετα με ό,τι συνέβαινε στα υπόλοιπα κόμματα, η επιλογή των στελεχών του ΚΚΓ ήταν καθρέφτης της κοινωνίας », συνεχίζει η Ετουίν. Από τον Μωρίς Τορέζ μέχρι το Ζωρζ Μαρσαί, η « κοινωνιολογική δημοκρατία » [4] του ΚΚΓ συνέβαλε στην ανάδειξη, μεταξύ του 1930 και του 1990, στελεχών από την εργατική τάξη. « Οι ηγέτες είχαν συναίσθηση ότι αν άφηναν τα πράγματα ν’ ακολουθήσουν το δρόμο τους θα επιβαλλόταν μια "άγραφη" ταξική επιλογή ανάδειξης των στελεχών του κόμματος. Έπρεπε λοιπόν να προσφέρουν στους εργάτες ένα υποκατάστατο κεφάλαιο εκπαίδευσης και να τους αναδείξουν με κάθε κόστος στην κομματική ιεραρχία, εξασφαλίζοντας έτσι την κοινωνική τους αναβάθμιση ».

Η λειτουργία του συστήματος επιμόρφωσης του ΚΚΓ δημιούργησε εντούτοις κάποιες δυσκολίες. Η παραγωγή των δογματικών αρχών συγκρούστηκε με την αυτονομία των διανοούμενων. Η παιδαγωγική σκέψη, την οποία κάποια από αυτά τα μέλη είχαν, ωστόσο, θεωρητικοποιήσει, όπως ο παιδαγωγός Σελεστέν Φρενέ, δεν είχε δικαίωμα έκφρασης. Κύκλοι διαλέξεων, επαναλήψεις, αξιολογήσεις, βαθμολογίες έδιναν το ρυθμό στη σχολική ζωή του κόμματος. Όμως τα μέλη αυτά συμβιβάζονταν, καθ’ όσον, « η υποταγή στην κομματική αυθεντία [άξιζε] περισσότερο από την κυριαρχία των αφεντικών » [5].

Από το σύστημα αυτό λίγα στοιχεία επιβιώνουν. Για τις περιφερειακές οργανώσεις που το επιθυμούν, προτείνονται εκπαιδευτικά Σαββατοκύριακα, τα οποία περιλαμβάνουν κυρίως μαθήματα φιλοσοφίας και μαρξιστικής οικονομίας. Σε ό,τι αφορά δε τη σχολή στελεχών, αυτή ανασυστάθηκε μετά τη διακοπή της λειτουργίας της κατά την περίοδο που γραμματέας του κόμματος ήταν ο Ρομπέρ Υ, από το 2001 ώς το 2003. Πολύ λίγα πράγματα όμως θυμίζουν το παρελθόν. « Η τελευταία σχολή στελεχών, διάρκειας τεσσάρων μηνών, συστάθηκε το 1994. Τρία χρόνια μετά, η διάρκεια των εκπαιδευτικών κύκλων είχε περιοριστεί σε πέντε μέρες μόνο. Τέλος, η κεντρική σχολή του Νταβρέλ έκλεισε το 2002 », εξηγεί η Ετουίν. Οι λόγοι των περικοπών είναι πρώτα από όλα πρακτικοί. « Η κατάρρευση των εκλογικών ποσοστών και η απώλεια μελών δημιουργούν μείζονος σημασίας προβλήματα χρηματοδότησης και στελέχωσης ». Μολονότι το ΚΚΓ παραμένει το πιο διαφοροποιημένο κοινωνικά κόμμα, η προοδευτική εξαφάνιση της σχολής του ενισχύει τους μηχανισμούς περιορισμού της εκπροσώπησης. « Οι εργάτες εξαφανίζονται από τα ηγετικά όργανα του κόμματος », επισημαίνει η Ετουίν.

Κι όμως, η εξαφανισμένη σχολή του κομμουνιστικού κόμματος είναι πρότυπο για άλλες πολιτικές οργανώσεις. Το Κόμμα της Αριστεράς (ΚΕ-PG) διαθέτει πλέον μια κεντρική σχολή κομματικών μελών. Στη διάρκεια δυο τετραήμερων περιόδων, τα μέλη του κόμματος από όλη τη Γαλλία παρακολουθούν 35 διαλέξεις, διάρκειας μιάμισης ώρας η κάθε μια. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει θεωρητικά μαθήματα (μαρξιστική οικονομία, ιστορία των επαναστάσεων, ιστορία της άκρας δεξιάς), προγραμματική θεματολογία (η 6η Δημοκρατία, οικολογικός σχεδιασμός) και πρακτικά θέματα (διοργάνωση μια εκδήλωσης, « πολιτική δράση σε πλαίσιο δικαίου και ασφάλειας »). Το σύστημα επιμόρφωσης συμπληρώνεται από μια συλλογή εγχειριδίων των εκδόσεων Μπρουνό Λεπρένς και την υποστήριξη ενός συγκροτήματος μέσων ενημέρωσης, την εφημερίδα « A gauche » (Προς τα αριστερά), την τηλεόραση της Αριστεράς, το ραδιόφωνο της Αριστεράς, που συμπληρώνουν την επιμορφωτική δραστηριότητα, καθώς και το μπλογκ του Ζαν-Λυκ Μελανσόν, που επικαιροποιεί το διδακτικό και πολιτικό πρόγραμμα του λαϊκού πανεπιστημίου.

Με δεδομένο ότι τα μέλη του είναι νεαρής ηλικίας και συχνά χωρίς προηγούμενη κομματική εμπειρία, το Κόμμα της Αριστεράς δεν έχει άλλη επιλογή από το να τα εκπαιδεύσει. Συμβαίνει όμως μερικές οργανώσεις του να έχουν τραγικές ελλείψεις σε τεχνογνωσία.« Στο Μορμπιάν σε ό,τι αφορά τα πρακτικά ζητήματα εξαρτόμαστε απόλυτα από το Κομμουνιστικό Κόμμα. Όπως όταν πρέπει να καταθέσουμε ψηφοδέλτια στη νομαρχία. Ευτυχώς έχουμε καλές σχέσεις με τα μέλη του », διαπιστώνει ο νομαρχιακός γραμματέας του κόμματος.

Ο Μπενουά Σνεκενμπουρζέ, εθνικός γραμματέας του κόμματος, συνοψίζει ως εξής την κατάσταση στα μέλη της οργάνωσης του 18ου διαμερίσματος του Παρισιού : « Πρέπει να είμαστε ένα ετοιμοπόλεμο κόμμα κι όχι μονάχα ένα άθροισμα ατόμων που συνδέονται συναισθηματικά. Πρέπει να είμαστε ακτιβιστές ικανοί να διαδώσουμε την κουλτούρα του εργατικού κινήματος. Δεν αρκεί να έχεις μια καλή ιδέα για να διαδοθεί αυτή ».

Σαράντα πέντε λεπτά για την παρουσίαση δύο αιώνων οικονομικής σκέψης

Με εξαίρεση τις ισχυρές εργατικές του οργανώσεις των διαμερισμάτων του Σεν και του Νορ, το σύστημα επιμόρφωσης του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς (SFIO) και του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΣΚ-PS) στη συνέχεια, δεν ήταν ποτέ εξίσου άρτια δομημένο με αυτό του Κομμουνιστικού Κόμματος. « Μολονότι ο εκπαιδευτικός σοσιαλισμός ήταν πάντα παρών με τα φυλλάδιά του, τα θερινά του μαθήματα, τα λαϊκά του πανεπιστήμια », διαπιστώνει ο ιστορικός Αλαίν Μπεργκουνιού, μέλος της ηγεσίας του ΣΚ. « Δεν αισθανθήκαμε την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια "αντι-κοινωνία”, με την κομματική της σχολή, τους εκπαιδευτές και τα προλεταριακά εγχειρίδια ».

Πεπεισμένοι ότι ο σοσιαλισμός επρόκειτο να είναι η κορωνίδα της δημοκρατίας, οι Γάλλοι σοσιαλιστές πίστεψαν ότι το δημόσιο σχολείο ήταν επαρκές για τη δημιουργία πεφωτισμένων πολιτών. Η σημαντική άνοδος του μορφωτικού επιπέδου των Γάλλων τη δεκαετία του 1980, προκάλεσε την προοδευτική εγκατάλειψη της επιμόρφωσης των μελών του κόμματος. Σε μια οργάνωση ολοένα πιο ομογενοποιημένη κοινωνικά, οι πτυχιούχοι παραγκώνισαν σιγά-σιγά την εμπειρία ακτιβισμού : τα πτυχία της Σχολής Πολιτικών Επιστημών (Sciences Po), της Εθνικής Σχολής Διοίκησης (Ecole Nationale d’Administration - ΕΝΑ), της Ανώτατης Παιδαγωγικής Σχολής (Ecole Normale Supérieure - ENS) ή των Ανώτατων Εμπορικών Σπουδών (Hautes Etudes commerciales) λειτουργούν ως κλειδιά για την κομματική αναρρίχηση [6].

« Το Σοσιαλιστικό Κόμμα δεν είναι πλέον ένας χώρος στον οποίο αποκτά κανείς πρόσβαση σε ένα πολιτιστικό κεφάλαιο », εξηγεί ο κοινωνιολόγος Ρεμί Λεφέμπρ, μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος. « Αυτό το επιτυγχάνει κανείς με τα διπλώματα ή την προσωπική επιμόρφωση. Το κόμμα ως συλλογικός διανοούμενος δεν υπάρχει πλέον. Ακόμα και στις τάσεις της αριστεράς του ΣΚ, όπου πάντοτε υπήρχε μια υποκουλτούρα και η επιθυμία για μια ζωντανή εσωτερική κοινωνική ζωή, παρατηρείται ένας διανοητικός αποπροσανατολισμός ». Κι όμως μετά το συνέδριο του Επινέ, το 1971, το κόμμα έθετε μια προτεραιότητα : « Πιστεύαμε ότι η SFIO πέθανε επειδή δεν είχε δώσει αρκετή σημασία στην επιμόρφωση των μελών », έγραφε εκείνη την εποχή ο Πιερ Ζοξ [7]. Επιφορτισμένος από την εθνική γραμματεία του κόμματος με την επιμόρφωση, τριπλασίασε τους πόρους που του είχαν εγκριθεί [8], γεγονός που του επέτρεψε κυρίως να σταθεροποιήσει τις δομές στελέχωσης σε περιφερειακό επίπεδο και να εκδώσει τη « Nouvelle Revue socialiste » (Νέα Σοσιαλιστική επιθεώρηση).

Στην πραγματικότητα, όμως, το σημαντικότερο μέρος της δουλειάς το εξασφάλιζαν οι « τάσεις ». Αυτές πλαισίωναν τα σεμινάρια επιμόρφωσης, αυτές οργάνωναν τα θερινά πανεπιστήμια, αυτές εξέδιδαν τα φυλλάδια και τα περιοδικά. Τα « Τετράδια του CERES » [9] και τα « Repères » (Σημεία προσανατολισμού) για τον Ζαν-Πιερ Σεβενμάν, τα Τετράδια του ERIS [10] και « Synthèse flash » (Σύντομες Συνθέσεις) για τα στελέχη τα προσκείμενα στον Ζαν Ποπρέν ή ακόμα το « Faire » (Δρώντας) για τους υποστηρικτές του Μισέλ Ροκάρ. Οι ιδεολογικές και στρατηγικές αντιπαραθέσεις, που εκείνη την εποχή ήταν πολύ έντονες, μετέτρεψαν τις τάσεις σε πνευματικό χωνευτήρι του κόμματος. Από το συνέδριο της Ρεν του ΣΚ, το 1990, οι μεταξύ των τάσεων συμμαχίες χωρίς αρχή και τέλος σήμαναν το τέλος αυτής της περιόδου.

Παρασυρμένοι από το χορό του ηδονισμού των δεκαετιών του 1980 και του 1990, οι σοσιαλιστές έγιναν ένα με τους νεοφιλελεύθερους. Οι νόμοι της κοινωνικής κυριαρχίας έπαψαν να είναι αντικείμενο πνευματικής αναζήτησης. « Αρκεί να ρίξετε μια ματιά στη “Revue socialiste” που διευθύνω », εξομολογείται ο Μπεργκουνιού. « Η δυστυχία περιγράφεται αφηρημένα. Δεν οφείλεται στο ότι την αγνοούμε ». Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το τελευταίο συνεχές πανεπιστήμιο των περιφερειακών στελεχών του ΣΚ. Στη διάρκεια του τρίτου και τελευταίου Σαββατοκύριακου επιμόρφωσης που οργανώθηκε τον περασμένο Απρίλιο, το κόμμα ανέθεσε στον οικονομολόγο Ζιλ Ραβώ να παρουσιάσει στα μέλη της τάξης Στεφάν Εσσέλ [11], τα οποία είχαν συγκεντρωθεί στην αίθουσα του εθνικού γραφείου, τις μεγάλες σχολές οικονομικής σκέψης. Μέσα σε σαράντα πέντε λεπτά παρουσίασε τη νεοκλασική σχολή, τον κεϋνσιανισμό, το μαρξισμό και τον οικοσοσιαλισμό του Καρλ Πολανύ, ένα απίστευτο εγχείρημα που παραπέμπει σε ασκήσεις στυλ.

Από το τέλος του σοβιετικού μοντέλου και το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων συλλογικής χειραφέτησης, το ΣΚ, που προσαρμόστηκε ιδεολογικά στα σημεία των καιρών, δεν εκπροσωπεί πλέον μια αυτόνομη θεωρία ικανή να διαφωτίσει τη λαϊκή δράση. Η επιμόρφωση έπαψε να θεωρείται μια από τις –συγκεκριμένες– διαδικασίες της κοινωνικής αλλαγής.

Ξεπλυμένη στην αντιολοκληρωτική ιδεολογία και την « κουλτούρα του ναρκισσισμού » [12], η εικόνα του εργάτη ακτιβιστή απαξιώθηκε από τα μεσαία στρώματα των διανοούμενων. Η κομματική ένταξη αντιμετωπίζεται ως στρατολόγηση και η επιμόρφωση ως πλύση εγκεφάλου. Από τη θεώρηση αυτή απορρέει μια « δημαγωγία της οργάνωσης όπου κάθε μέλος προβιβάζεται σε θεωρητικό » [13]. Και μια ιδιαίτερη ευαισθησία στην κοινή γνώμη και στις δημοσκοπήσεις, όπως αποδεικνύει η μύηση των σοσιαλιστών στις προκριματικές εκλογές [14]. Από τη στιγμή που οι προκριματικές βάζουν τα μέλη σε ίση μοίρα με τους υποστηρικτές, για ποιον λόγο να επιμορφώσει κανείς τα μέλη ;

Κανένα κόμμα δε συμβολίζει καλύτερα από τους Πράσινους το πνεύμα αντίστασης στην ομογενοποιημένη σκέψη. « Υπάρχει στους Πράσινους μια μορφή ελευθερίας που οδηγεί σε μια ανοργανωσιά, ενδεικτική της οποίας είναι μια ανανέωση των μελών της τάξης του 30% έως 50% ετησίως », παρατηρεί η κοινωνιολόγος και ακτιβίστρια οικολόγος στο Κλαμάρ, Βανέσα Ζερόμ [15]. Από το 2004, γίνεται προσπάθεια να μπει φρένο σε αυτή την κατάσταση, με επιμόρφωση σε περιφερειακό επίπεδο. « Δεν μπορεί όμως κανείς να πει ότι αυτό το σύστημα πραγματικά λειτουργεί », τονίζει η Ζερόμ. Παρ’ όλο που οι Πράσινοι διαδίδουν τις ιδέες τους με τη βοήθεια ανεξάρτητων εκδοτικών οίκων, όπως οι Les Petits Matins και Le Passager clandestin και μέσω περιοδικών όπως το « Ecorev » και το « Multitudes », το βιβλιοπωλείο τους, το Ecodiff, έκλεισε το 2010. « Σε κάθε περίπτωση, τα μέλη του κόμματος διαβάζουν πολύ λίγο. Ελάχιστοι είναι αυτοί που γνωρίζουν τον Ζακ Ελούλ ή τον Αντρέ Γκορζ. Αρκεί μια σύγκριση των ιδρυτικών κειμένων των Πράσινων με αυτά του EELV (Ευρώπη, Οικολογία, Πράσινοι - ΕΟΙΠ) για να καταλάβει κανείς ότι το κόμμα χάνει την ικανότητα παραγωγής σκέψης », καταλήγει.

Για τους οικολόγους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων, μια κομματική σχολή είναι στην καλύτερη περίπτωση άχρηστη, στη χειρότερη περίπτωση επικίνδυνη. Πίσω από αυτή την επιλογή, διαφαίνεται η απέχθεια των Πράσινων για τη λεγόμενη εργατική κουλτούρα. « Πουθενά δεν είδα τόσους αντικομμουνιστές όσο στους Πράσινους. Το ΚΚΓ είναι ένα πραγματικό παράδειγμα προς αποφυγή. Όχι μονάχα για τη λατρεία της παραγωγής που διακατέχει την ιδεολογία του, αλλά και για τη μορφή διαχείρισης των μελών του », συνεχίζει η Ζερόμ. Και εξηγεί ότι « στους Πράσινους ποτέ κανείς δεν παίρνει τα μέλη από το χέρι, γιατί η αυτονομία και η υπευθυνότητα είναι βασικές αρχές μας ».

Με βαθιά ριζωμένη την πίστη στην ελευθερία συνείδησης και με την επιθυμία η κομματική οργάνωση να είναι περιορισμένου βάρους για να μην τη θέτει σε κίνδυνο, το ΕΟΙΠ διακατέχεται, όπως και το Κίνημα Δημοκρατών (MoDem) από δυσπιστία προς τις υπερβολικά ιεραρχικές δομές [16]. Καθισμένος αναπαυτικά στην πολυθρόνα του γραφείου του, ο εκπρόσωπος των « Νέων Δημοκρατών », Αντουάν Καρέτ, προσπερνάει με ένα χαμόγελο τις ερωτήσεις μας που του φαίνονται εξωπραγματικές. Εκπαίδευση στην ιστορία του Κέντρου ; « Όχι, δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα, υπάρχει αναφορά όμως στο εγχειρίδιο της υποδοχής των νέων μελών ». Μια εφημερίδα ; « Μα αυτό θα απαιτούσε προσωπικό ». Μια περιφρούρηση από κομματικά μέλη ; « Τι να την κάνουμε ; Δε διαδηλώνουμε ποτέ ! » Μια κομματική σχολή του MoDem ; « Ξέρετε, εμείς είμαστε πραγματιστές, δεν είμαστε ιδεολόγοι. Γι’ αυτό μπορούμε και συζητάμε εξίσου καλά με την αριστερά και με τη δεξιά ».

Αντίθετα από τους καθολικούς της αριστεράς, οι κεντρώοι ακτιβιστές δεν είναι φορείς κάποιας παράδοσης επιμόρφωσης. « Έγιναν πολλές προσπάθειες κεντρικά οργανωμένης επιμόρφωσης. Ο Φρανσουά Μπαϋρού ήθελε να θεσπίσει διαλέξεις κάθε δύο ή τρεις εβδομάδες, με συγκεκριμένη θεματολογία. Αλλά είναι κάτι εξαιρετικά δύσκαμπτο… » Σε ένα κόμμα που επιθυμεί κυρίως τη διατήρηση της τάξης πραγμάτων και όχι την ανατροπή της, η επιμόρφωση των κομματικών μελών έχει λίγα να προσφέρει. « Ο καλύτερος τρόπος για την επιμόρφωση είναι να είναι κανείς κοντά σε κάποιον εκλεγμένο εκπρόσωπο », συνοψίζει ο Καρέτ. « Το καλύτερο είναι να εκλεγείς. Τότε έχεις πρόσβαση στο ινστιτούτο επιμόρφωσής μας, το IFDI (Ινστιτούτο Επιμόρφωσης Δημοκρατών και ανεξάρτητων) ».

Μαζί με το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης Εκλεγμένων της τοπικής αυτοδιοίκησης και πολιτικών στελεχών (Iforel για το Εθνικό Μέτωπο), τον Εθνικό Σύνδεσμο για την Τοπική Δημοκρατία (ANDI της Ένωσης για ένα Λαϊκό Κίνημα -UMP), την Concordet Formation (PS), το Cédis (EELV) και το Κέντρο Τεκμηρίωσης μελέτης και επιμόρφωσης των εκλεγμένων (Cidefe, ΚΚΓ), το IFDI είναι ένας από τους πολλούς οργανισμούς που έχουν πιστοποιηθεί από το υπουργείο Εσωτερικών και από το Εθνικό Συμβούλιο για την Επιμόρφωση των εκλεγμένων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Ενώ τίποτα παρόμοιο δεν ισχύει για τα μέλη των κομμάτων (αν και υπάρχουν αντίστοιχες δομές για τα μέλη των συνδικάτων, για παράδειγμα) η επιμόρφωση των εκλεγμένων έχει γίνει, με τη βοήθεια του νομοθετικού πλαισίου για την αποκέντρωση, ένα ατομικό δικαίωμα που προστατεύεται από το νόμο.

Ενδεικτικό της επαγγελματοποίησης της πολιτικής είναι η αντικατάσταση του όρου « εκπαίδευση » από τον όρο « επιμόρφωση » στο λεξιλόγιο των κομμάτων. Ο δεύτερος σημαίνει την απόκτηση μιας επαγγελματικής ικανότητας, ενώ ο πρώτος περιέγραφε μια σφαιρική διαδικασία εγκόλπωσης του πολιτισμού. Ταυτόχρονα, η ολοένα συχνότερη ανάθεση υπηρεσιών σε τρίτους ενισχύει τη σπατάλη της τεχνογνωσίας των κομματικών στελεχών : η παραγωγή πολιτικής θεωρίας ανατίθεται στα διάφορα κλαμπ και δεξαμενές σκέψης, σε εταιρείες η διαχείριση των τεχνικών καθηκόντων (οργάνωση πολιτικών συγκεντρώσεων, παραγωγή και ανάλυση δημοσκοπήσεων, αφισοκολλήσεις… ). Τέλος, η προεδροποίηση και η τιμαριοποίηση των θεσμικών οργάνων στη διάρκεια της 5ης Δημοκρατίας παγιοποίησαν τον καταμερισμό ρόλων, απονομιμοποιώντας τη συλλογική παραγωγή ιδεών και την ανάγκη να μεταφερθούν σε όλα τα κομματικά μέλη μέσω της επιμόρφωσης.

« Ξαβιέ ! Ξαβιέ ! Ξαβιέ ! ». Στον ιππόδρομο του Μαρκ-αν-Μπαρέλ, μια κοινότητα που έχει ενταχθεί στο μητροπολιτικό δήμο της Λιλ, τα μέλη των Νέων Λαϊκών δεν κρατιούνται από την ανυπομονησία τους. Φορώντας αδιάβροχο και με την ομπρέλα στο χέρι, ο Ξαβιέ Μπερτράν πλησιάζει με μεγάλα βήματα. Σημαντική στιγμή της επιμόρφωσης στην Ένωση για το Λαϊκό Κίνημα (UMP) στην ανοιξιάτικη περίοδο του 2014, προσφέρει μια σειρά θεματικών εργαστηρίων σχετικών με την Ευρώπη, στα οποία παρεμβάλλονται ολομέλειες και μια πολιτική συγκέντρωση. Το κλίμα δεν έχει τίποτα το εκπαιδευτικό. Μεταξύ του κοινού ελάχιστοι είναι αυτοί που παίρνουν σημειώσεις. Στο βήμα οι εκλεγμένοι δείχνουν να τους ενδιαφέρει περισσότερο η επιλογή εντυπωσιακών λέξεων, παρά η εκπαίδευση και η δόμηση ιδεών.

Στα κόμματα της δεξιάς, αν και τις τελευταίες δεκαετίες γνώρισαν μια τάση θεσμοθέτησης, οι λειτουργίες στελέχωσης, κινητοποίησης και κοινωνικοποίησης ήταν, ιστορικά, λιγότερο ισχυρές από αυτές της αριστεράς. Διαθέτοντας ισχυρή υποστήριξη στην κοινωνία (σχολείο, Τύπος, κλειστοί κύκλοι…) « η δεξιά δεν ανακάλυψε το κόμμα γιατί δεν το είχε ανάγκη », συνοψίζει ο ιστορικός Ρενέ Ρεμόν. Ωστόσο, οι επαναλαμβανόμενες αναφορές του Νικολά Σαρκοζύ, του Φρανσουά Φιγιόν και του Πατρίκ Μπουισόν στη θεωρία της πολιτιστικής ηγεμονίας του μαρξιστή Αντόνιο Γκράμσι, αποδεικνύει την περιθωριακή θέση της επιμόρφωσης στην UMP.

Μια ομάδα νέων, όλοι με φούτερ με μπλε κουκούλα στην πλάτη, μας δηλώνουν : « Εμείς είμαστε φιλελεύθεροι. Υπερασπιζόμαστε το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορούν να σκέφτονται ό,τι θέλουν. Τα μέλη των κομμάτων της αριστεράς έχουν έναν στερεότυπο λόγο », επισημαίνει κάποιος. « Μοιάζουν με ρομπότ, νομίζει κανείς ότι δε σκέφτονται μόνοι τους », συμπληρώνει ένας άλλος. « Η δεξιά είναι λιγότερο δογματική. Κι εμείς έχουμε ιδέες, αλλά πρέπει τα μέλη να τις ανακαλύψουν από μόνα τους. Αυτό πρέπει να γίνει με φυσικό τρόπο, όχι μέσα από το κόμμα », καταλήγει ο τελευταίος. Ερασιτεχνισμός ; Πληκτρολογώντας με το ένα χέρι στο κινητό του και με το μάτι καρφωμένο στην τηλεόραση, ο Στεφάν Τικί, εθνικός υπεύθυνος του κόμματος για τους νέους, εξηγεί : « Κάνουμε πολλά πράγματα για την επιμόρφωση στην UMP. Όμως, είναι αλήθεια πως η προτεραιότητά μας είναι να κερδίσουμε τις εκλογές και ότι η δύναμή μας, στην UMP, είναι ότι ο καθένας μπορεί να διατηρήσει τις πολιτισμικές αποσκευές του. Αν οι άνθρωποι θέλουν να επιμορφωθούν, μπορούν να το κάνουν. Αρκεί να κοιτάξουν στο Google ή στα τηλεοπτικά κανάλια συνεχούς ενημέρωσης ».

Όταν τα μέσα ενημέρωσης καταργούν τις ιδεολογικές διαφοροποιήσεις

Όλα συμβαίνουν σαν να έχουν καταστεί παρωχημένες οι δομές επιμόρφωσης των κομματικών μελών από τις νέες τεχνικές της πληροφορίας και της επικοινωνίας. Οι οποίες, μολονότι είναι αλήθεια πως άλλαξαν την περίμετρο (media training, χρήση των κοινωνικών δικτύων), συνέβαλαν επίσης στην κυριαρχία της μορφής σε βάρος της εμβάθυνσης. « Τόσο στο ΣΚ όσο και στην UMP, παρατηρείται μια αύξηση των δαπανών για την επικοινωνία », παρατηρεί ο κοινωνιολόγος Φιλίπ Ριουτόρ. « Η εμμονή των δημοσκοπήσεων και ο αγώνας δρόμου της δημοτικότητας έχουν παραγάγει ένα ιδιαίτερο είδος πολιτικού λόγου που δίνει αξία στην συναίνεση. Από τις αναφορές του Σαρκοζύ στον Ζαν Ζωρές και στη "σωστή τάξη" της Σεγκολέν Ρουαγιάλ, η δημοσιοποίηση συνέβαλε στην κατάρριψη των ιδεολογικών διαφοροποιήσεων ».

Οπαδός της τριγωνοποίησης (της τέχνης της αναζήτησης στον πολιτικό αντίπαλο επιχειρημάτων που μπορεί να του στερήσουν εκλογείς), η ακροδεξιά επωφελείται των νέων μέσων ενημέρωσης για να διαδώσει, στρογγυλεύοντάς τες, τις θέσεις της « ενάντια στο Διαφωτισμό ». Αρχιτέκτονας της επιμόρφωσης στο Εθνικό Μέτωπο, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ο Μπρουνό Μεγκρέ θυμάται : « Όταν ανέλαβα το FN, μόλις που έβγαινε από τη σαβούρα της άκρας δεξιάς. Ανάλογα με τον τόπο που βρισκόσασταν, το ΕΜ ήταν διαφορετικό. Υπήρχαν εκεί παραδοσιακοί καθολικοί, μικροί επιχειρηματίες και οπαδοί της γαλλικής Αλγερίας. Η δουλειά μου ήταν να ομογενοποιήσω το δόγμα, τον πολιτικό λόγο, το πρόγραμμα ».Στη διάρκεια σαρανταοκτάωρων σεμιναρίων σε κλειστό κύκλωμα, τα στελέχη δέχονταν επιμόρφωση τόσο σε βάθος όσο και ως προς τη μορφή. « Δίναμε ιδιαίτερη έμφαση στα στοιχεία της γλώσσας που χρησιμοποιούσαμε. Έπρεπε, πάση θυσία, να αποφύγουμε να χρησιμοποιήσουμε τις λέξεις του αντιπάλου –να λέμε "προτίμηση" αντί για "αποκλεισμός", "κοινωνικοεπαγγελματικές κατηγορίες" αντί για "κοινωνικές τάξεις"– και να εισάγουμε το δικό μας λεξιλόγιο στον πολιτικό διάλογο –την έννοια της "ταυτότητας", για παράδειγμα ».

Ένα εσωτερικό έγγραφο του ΕΜ, εδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια, εξηγούσε λεπτομερώς αυτή τη στρατηγική [17]. Περιέγραφε στάσεις και διαθέσεις του σώματος –« Ήταν καλύτερα να φαίνεται κάποιος σταθερός, ήρεμος, μετρημένος, παρά ταραγμένος, εξαγριωμένος, επιθετικός »– και απαγόρευε κάποιους ενδυματολογικούς κώδικες, όπως « το κούρεμα με την ψιλή, σκίνχεντ » ή « το στυλ μπερές και στρατιωτικό ντύσιμο ». « Με δυο λόγια, έπρεπε να αποδαιμονοποιήσουμε το κόμμα », καταλήγει ο Μεγκρέ. Η αποχώρησή του από το ΕΜ, το 1998, στέρησε για κάποιο διάστημα από το κόμμα πόρους και κομματικά στελέχη, όμως η στρατηγική που αυτός πρότεινε απέδωσε καρπούς.

Αν και υπάρχει επιμόρφωση στις περιφερειακές οργανώσεις, η μεταφορά μιας κοινής ιδεολογίας στις περίπου εβδομήντα χιλιάδες μελών του κόμματος, κατά δήλωση του Εμ, δε φαίνεται να αποτελεί προτεραιότητά του. Ο Λουίς Αλιό, εθνικός γραμματέας του κόμματος, από το γραφείο του, ξεκαθαρίζει : « Μόλις αποκτήσαμε τα μέσα, δημιουργήσαμε το Campus Bleu Marine. Πρόκειται για ένα πόρταλ στη διάθεση των στελεχών, όπου μπορεί κανείς να βρει σημειώσεις για τεχνικά θέματα, σημειώματα ανάγνωσης των μεγάλων κλασικών , του Αριστοτέλη, του Μακιαβέλι ή στοιχείων πολιτικής ιστορίας. Εγώ, για παράδειγμα, έχω επιφορτιστεί με τη δημιουργία σημειώσεων για την ιστορία του Εθνικού Μετώπου ». Υπό κατασκευή αυτό το πόρταλ, « ικανό να εντοπίσει [χάρη στις συνδέσεις] τα ενεργά μέλη του κόμματος », αναμένεται να ολοκληρωθεί σύντομα με τη δημιουργία του κλαμπ προβληματισμού Idée-Nation κι ενός εκδοτικού οίκου.

Βεβαίως, το ΕΜ δεν είναι εργατικό κόμμα. Η ανάκτηση του σχολικού χρόνου δε βασίζεται στον αριθμό των αποστολών που του έχουν ανατεθεί. Ίσα – ίσα που αρχίζει να προσφέρει στα κομματικά μέλη δυνατότητες σταδιοδρομίας. « Είμαστε ένα νέο κόμμα, που προσφέρει σε όσους θέλουν τη δυνατότητα να μπορέσουν να ασκήσουν πολιτική, όπως ο Φαμπιέν Ένγκελμαν, δήμαρχος του Εγιάνζ, για παράδειγμα » [18], παρατηρεί ο Αλιό. Μπορεί να φανταστεί κανείς ότι το ΕΜ παραχώρησε τη θεωρητική εκπαίδευση των μελών σε ομάδες του σώματος της άκρας δεξιάς. Από το Civitas μέχρι τη Νεολαία της Ταυτότητας [19], οι αντεπαναστατικές οργανώσεις που συντηρούν μια στάση ανταγωνισμού και συμπληρωματικότητας με το ΕΜ, του αναγνωρίζουν μια σημαντική θέση. Εκτός κι αν οι καιροί γίνουν τόσο χαλεποί, που η άκρα δεξιά να εγκαταλείψει το σύνολο της επιμόρφωσης των μελών της στα βραδινά τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων.

Notes

[1] (Σ.τ.Μ) Ταξικός αγώνας.

[2] (Σ.τ.Μ.) Κομμουνιστική Επαναστατική Ένωση.

[3] (Σ.τ.Μ) Κομμουνιστική Διεθνιστική Οργάνωση.

[4] Βλ. Bernard Pudal, « Un monde défait. Les communistes français de 1956 à nos jours », Editions du Croquant, Μπελκόμπ εν Μπωζ, 2009.

[5] Nathalie Ethuin, « De l’idéologisation de l’engagement communiste. Fragments d’un enquête sur les écoles du PCF (1970-1990) », Politix, No 63 , Παρίσι, 2011.

[6] Βλ. Remi Lefebre, « Faire de la politique ou vivre de la politique », « Le Monde diplomatique », Οκτώβριος 2009.

[7] Τον οποίο αναφέρει ο Frédéric Cepède στο « Les socialistes sur les bancs ; des écoles aux universités d’été », Cahiers d’Histoire, no 79, Παρίσι 2000.

[8] Μεταξύ 1973 και 1979. Βλ. Pierre Simon, « Le parti politique peut-il être une école de formation ? L’exemple du parti socialiste », François Dubasque (υπό τη διεύθυνσή του), « Les écoles de formation quels enjeux ? (XVII-XXI siècles) », L’Harmattan, Παρίσι, 2013.

[9] (Σ.τ.Μ.) CERES : Κέντρο Σοσιαλιστικών Μελετών, Ερευνών και Εκπαίδευσης. Αριστερή τάση της γαλλικής σοσιαλδημοκρατίας (SFIO), ιδρύθηκε το 1966 και προσχώρησε στο σοσιαλιστικό κόμμα στο συνέδριο του Επινέ. Το 1992, αποχώρησε από το σοσιαλιστικό κόμμα με αφορμή τη θετική στάση του τελευταίου έναντι της Συνθήκης του Μάαστριχτ και μετονομάστηκε σε Κίνημα Πολιτών (MDC).

[10] (Σ.τ.Μ.) ERIS : Σοσιαλιστικές Μελέτες, Έρευνες και Πληροφορίες, ομάδα που εντάχθηκε στη SFIO το 1969, προερχόμενη από το Ενωτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSU) υπό την ηγεσία του Ζαν Ποπρέν. Ανήκει κι αυτή η ομάδα στην αριστερή τάση του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος.

[11] (Σ.τ.Μ.) Stéphane Hessel : Γεννημένος Γερμανός στο Βερολίνο το 1917, εγκαταστάθηκε στη Γαλλία σε ηλικία 8 ετών και πήρε τη γαλλική ιθαγένεια το 1937. Συμμετείχε στη γαλλική αντίσταση από το 1941, συνελήφθη και μεταφέρθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, από όπου επέζησε. Διπλωμάτης από το 1945 και στέλεχος της γαλλικής σοσιαλδημοκρατίας. Πέθανε το Φεβρουάριο του 2013.

[12] Τίτλος ενός έργου του αμερικανού ιστορικού Christopher Laseh, που εκδόθηκε το 1979.

[13] Bernard Pudal, όπως το παραθέτει η Nathalie Ethuin, στη διάλεξή της « Les évolutions du militantisme », θερινό πανεπιστήμιο του ΚΚΓ, 2010.

[14] Βλ. Alexander Zevin, « Terra Nova, "boite à idées" qui se prend pour un think tank », « Le Monde diplomatique », Φεβρουάριος 2010.

[15] Vanessa Jérome, « Militants de l’autrement. Sociologie politique et des carrières militantes chez les Verts et EELV ». Διδακτορική διατριβή στο Paris I-Panthéon, Sorbonne, Παρίσι, 2014.

[16] Βλ. Julien Fretel, « Quand les catholiques vont au parti : De la constitution d’une illusion paradoxale et du passage à l’acte chez les "militants" de l’UDF. « Actes de la recherche en science sociale, Νο 155, Παρίσι, 2004.

[17] Frédérique Matonti, « Le Front National forme ses cadres », « Genéses » Νο 10, Παρίσι, 1993.

[18] (Σ.τ.Μ) Ο 36χρονος Ενγκελμαν, εργάτης στο επάγγελμα, υπήρξε μέλος της Lutte ouvrière, αλλά το 2010 προσχώρησε στο Εθνικό Μέτωπο, γεγονός που τον οδήγησε εκτός του συνδικάτου CGT. Το 2014 εκλέχθηκε με το ΕΜ δήμαρχος του Εγιάνζ. Είναι επίσης σύμβουλος της Μαρίν Λεπέν σε θέματα κοινωνικού διαλόγου.

[19] Samuel Bouron, « Un militantisme à deux faces : Stratégie de communication et politique de formation des Jeunesses identitaires », « Agone », Νο 54, Μασσαλία, 2014.

• Σοσιαλιστικό Κόμμα

ΠΗΓΗ:http://archives.monde-diplomatique.gr/

Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com