Καπιταλιστική Βαρβαρότητα ή Αταξική Δημοκρατία;[1]

(Η τήξη των δομικών στοιχείων του καπιταλισμού έχει ήδη αρχίσει.

Ένας καινούργιος καλύτερος κόσμος γεννιέται)

Του Κώστα Λάμπου 

 1.      Ο καπιταλισμός σε μακροχρόνια γενικευμένη κρίση παρακμής

Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιαςπαρατεταμένης παγκόσμιας παρακμιακής κρίσης της καπιταλιστικής οικονομίας, της μεγάλης κρίσης, ο χαρακτήρας της οποίας έχει να κάνει αποκλειστικά με την φύση του πραγματικού υπαρκτού καπιταλισμού, ο οποίος αδυνατεί να δώσει λύσεις στα ζωτικά προβλήματα της ανθρωπότητας. Και βεβαίως δεν έχει να κάνει με την υποτιθέμενη ανικανότητα των ανθρώπων ή με την ‘ατελή’ ανθρώπινη φύση, όπως επιχειρούν να μας πείσουν τα διάφορα σκοταδιστικά ιερατεία και μερικοί καλοπληρωμένοι παραμυθάδες των ΜΜΕ και του εκπαιδευτικού συστήματος, γιατί από τον Αριστοτέλη και δώθε η ανθρωπότητα γνωρίζει, ότι δεν υπάρχει μια μοναδική ανθρώπινη φύση δεδομένη, σταθερή-αναλλοίωτη και ανεξάρτητη από τις εκάστοτε κυρίαρχες αξίες του εκάστοτε κυρίαρχου συστήματος εξουσίας, με λίγα λόγια δεν υπάρχει υπεριστορική ανθρώπινη φύση.Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιας παγκόσμιας διατροφικής κρίσης, της μεγάλης πείνας, ο χαρακτήρας της οποίας έχει να κάνει αποκλειστικά με τον πραγματικό υπαρκτό καπιταλισμό. Και δεν έχει να κάνει με την υποτιθέμενη έλλειψη πόρων και την ‘κατά φαντασίαν’ αδυναμία της γήινης βιόσφαιρας να εξασφαλίσει τροφή και αγαθά ευημερίας για όλους τους κατοίκους του πλανήτη, όπως προσπαθούν να μας πείσουν οι νεοκλασικοί θεωρητικοί της «σπανιότητας των αγαθών» και οι πολεμοκάπηλοι γύπες του νεομαλθουσιανισμού.
Η πείνα στον πλανήτη δεν είναι θέμα πόρων, ούτε συνέπεια ενός υποτιθέμενου ‘υπερπληθυσμού’, γιατί ο πλανήτης Γη, όπως μας πληροφορεί ο ίδιος ο ΟΗΕ, μπορεί, σε συνθήκες μιας άλλης διαχείρισης των πόρων του, να θρέψει υπερπολλαπλάσιο πληθυσμό από το σημερινό[2]. Συνεπώς η πείνα είναι το αποτέλεσμα του τρόπου της ιδιωτικοκερδοσκοπικά σχεδιασμένης και ελεγχόμενης παραγωγής και της βίαιης ανισοκατανομής του παραγόμενου πλούτου για τη μετατροπή του κοινωνικού πλεονάσματος σε ιδιωτικό κέρδος. Με άλλα λόγια, η πείνα, είναι θέμα οικονομικοκοινωνικοπολιτικού συστήματος, είναι δηλαδή, θέμα πολιτικής, της πολιτικής του κεφαλαίου που παράγει συνειδητά και προγραμματισμένα πείνα[3], για τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας του, μέσω της μείωσης της αμοιβής της εργασίας και της τεχνητής χειραγώγησης των τιμών καταναλωτή.

Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιας τεράστιας θανάσιμης οικολογικής κρίσης, ο χαρακτήρας της οποίας έχει να κάνει με τον υπαρκτό πραγματικό καπιταλισμό, που στο βωμό του κέρδους διασπά την ζωτικής σημασίας ενότητα κοινωνίας και Φύσης με αποτέλεσμα την σταδιακή καταστροφή των όρων ζωής πάνω στον πλανήτη Γη. Και φυσικά δεν έχει να κάνει με την υποτιθέμενη έλλειψη περιβαλλοντικής συνείδησης των δισεκατομμυρίων ανθρώπων, το οικολογικό αποτύπωμα των οποίων είναι κοντά στο μηδέν, αλλά με τον σπάταλο, καταστροφικό και ρυπογόνο καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.

Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιας παγκόσμιας καταστροφικής ενεργειακής κρίσης, ο χαρακτήρας της οποίας έχει να κάνει αποκλειστικά με τον πραγματικό υπαρκτό καπιταλισμό, η ύπαρξη του οποίου στηρίζεται αποκλειστικά στο συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα με βάση τα ορυκτά καύσιμα. Και δεν έχει να κάνει με την υποτιθέμενη έλλειψη επαρκών εναλλακτικών πηγών ενέργειας, ή με την αδυναμία τάχα της επιστήμης και της τεχνολογίας να εξασφαλίσουν άφθονη, δωρεάν και καθαρή ενέργεια, στη βάση του υδρογόνου[4], εξασφαλίζοντας απόλυτη ενεργειακή ανεξαρτησία σε οικογενειακό, συλλογικό, τοπικό, εθνικό και οικουμενικό επίπεδο για όλους τους κατοίκους του πλανήτη[5].

Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιας καθολικής συστημικής πολιτισμικής και ηθικής κατάπτωσης και λειτουργικής κρίσης των θεμελιακών αξιών του καπιταλισμού, της ελευθερίας, της ισότητας, αδελφότητας, της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας, τις οποίες αφού τις διαμόρφωσε στα μέτρα του, τις μετάτρεψε σε δεκανίκια της εξουσίας του, τις απαξίωσε κυριολεκτικά και στο τέλος, στη λογική και στα συμφέροντα της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου, τις οδήγησε σε μια απαξιωτική διαδικασία αποσύνθεσης. Έτσι στη θέση της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφότητας των ανθρώπων έβαλε την καπιταλιστική ελευθερία, δηλαδή τη δικτατορία του κεφαλαίου, η οποία οδήγησε στην ακραία ανισότητα δικαιωμάτων, ευκαιριών και πλούτου, με τελικό αποτέλεσμα την εχθρότητα όλων εναντίον όλων και τη μετατροπή της κοινωνίας σε μια ανθρώπινη ζούγκλα, όπου ο θάνατος των αδυνάτων είναι ζωή για τους ισχυρούς εξουσιαστές. Στη θέση των ανοιχτών στις εξελικτικές προκλήσεις, δυναμικών, δοκιμασμένων και ανθεκτικών στο χρόνο αυτόχθονων πολιτισμών, η αποικιοκρατία επέβαλλε με τους ιεραπόστολους και τις ξιφολόγχες τη θρησκεία της μητρόπολης[6] και ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός επέβαλε, με τη βία του δολαρίου, του ΝΑΤΟ και του Χόλυγουντ το american way of live και την υποκουλτούρα των πολιτιστικών σκουπιδιών που διαμορφώνει υποτακτικούς καταναλωτές.

Με την ίδια λογική των ταξικών συμφερόντων του το κεφάλαιο στη θέση του πατριωτισμού έβαλε τον ‘κοσμοπολιτισμό του κεφαλαίου’, στη θέση των επιμέρους προκαπιταλιστικών εθνικών-εθνικιστικών θρησκειών έβαλε τη δική του, την μοναδική θρησκεία του κέρδους και στη θέση της οικογένειας έβαλε τη βίαιη ‘εταιρική ταύτιση’ των τρομοκρατημένων εργαζομένων και το κοινωνικό περιθώριο της κατάθλιψης των υποαπασχολούμενων, των ανέργων και των εκατομμυρίων αστέγων.

Είμαστε μάρτυρες και θύματα μιας παγκόσμιας ιμπεριαλιστικής πολεμικής υστερίας που διασπά με την πολιτική του ‘διαίρει και βασίλευε’ ισοπεδώνει τοπικές-εθνικές οικονομίες και καταστρέφει κοινωνίες και πολιτισμούς για μια βίαιη παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, ο χαρακτήρας της οποίας έχει να κάνει αποκλειστικά με τον πραγματικό υπαρκτό καπιταλισμό που παρακμάζει. Και δεν έχει να κάνει με την έλλειψη κοινωνικής συνείδησης και κοινωνικού οράματος των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού, γιατί ολόκληρη η ιστορική διαδρομή της ανθρωπότητας είναι ασφυκτικά γεμάτη με τους αγώνες και τις θυσίες των εργαζόμενων κοινωνιών και της ανθρωπότητας συνολικά για την κοινωνική ισότητα, χωρίς την οποία δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία, δημοκρατία, ευημερία, ειρήνη, ευτυχία.

Είμαστε μάρτυρες και θύματα του οικονομικού συστήματος του κεφαλαίου ο συγκρουσιακός χαρακτήρας του οποίου έφερε πολύ πιο γρήγορα, σε σχέση με προηγούμενα οικονομικά συστήματα, την ίδια την παρακμή του, την οποία ο σκληρός πυρήνας του προσπαθεί να ανακόψει με τη νεοφιλελεύθερη καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι η υπαγωγή όλων των επιμέρους γεωγραφικών και κλαδικών καπιταλιστικών ομίλων σε ένα ενιαίο κέντρο, για τρεις κυρίως λόγους:

1. για την ενιαία και αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση-αντιμετώπιση των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού τόσο σε τοπικό-εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο,
2. για τη μεγιστοποίηση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, για τη μεγαλύτερη και γρηγορότερη συγκεντροποίηση του κοινωνικού πλούτου και κατά συνέπεια
3. για τη σταθεροποίηση και τη διαιώνιση της απόλυτης εξουσίας του πάνω στις επιμέρους κοινωνίες και στην ανθρωπότητα συνολικά.
4. Κατάληξη αυτής της σχιζοφρενικής επιλογής των εκφραστών του κεφαλαίου είναι το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού να ελέγχει την παραγωγή και ροή του παγκόσμιου πλούτου με τέτοιο τρόπο, ώστε το 99% του πληθυσμού να φυτοζωεί σε συνθήκες κινεζοποίησης της εργασίας[7], που σημαίνει ένταση της επισφαλούς και κακοαμειβόμενηςυπεραπασχόλησης, γενίκευση της μερικής ανασφάλιστης και ελάχιστα αμειβόμενης υποαπασχόλησης, ανοχή της ‘μαύρης’ απάνθρωπης εργασίας των οικονομικών μεταναστών, έκρηξη της ανεργίας, και παροξυσμό της ανελευθερίας και της εργοδοτικής και της κρατικής τρομοκρατίας. Αυτή η επιλογή είναι καταδικασμένη να αποτύχει για τρεις κυρίως λόγους:

• γιατί η πολιτική της παγκοσμιοποίησης του κεφαλαίου και της κινεζοποίησης της εργασίας δεν είναι το φάρμακο, αλλά είναι η ίδια η εγγενής ασθένεια του καπιταλισμού.
• γιατί αντιφάσκει με την ίδια τη φύση του κεφαλαίου, το οποίο αποπειράται να επιζήσει καταργώντας τον κλασικό εαυτό του, επιδιώκοντας να καταργήσει βίαια τον ανταγωνισμό τόσο μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, όσο και μεταξύ κεφαλαίου και κεφαλαίου, πράγμα που έχει ξανασυμβεί με τη μορφή του φασισμού, του εθνικοσοσιαλισμού και του κρατικού καπιταλισμού, που τελικά θάφτηκαν κάτω από τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις τους, αλλά και την αντίσταση των λαών, ως επικίνδυνες πολιτισμικές παρεκκλίσεις,
• γιατί η υπόθεση υπέρβασης του καπιταλισμού δηλαδή της οικονομικής-κοινωνικής ανισότητας, ιστορικά, οντολογικά και δεοντολογικά δεν ανήκει στο ίδιο το κεφάλαιο αλλά στα θύματά του, στις δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού και μάλιστα με αντικαπιταλιστική αμεσοδημοκρατική μορφή και περιεχόμενο την κοινωνική ισότητα-αταξικότητα.

2. Ο αμερικανισμός και η μεγάλη σκακιέρα 

Υπ’ αυτή την έννοια μπορούμε να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε όλα όσα συμβαίνουν στη ‘μεγάλη σκακιέρα’ και ιδιαίτερα όσα συμβαίνουν στην εποχή μας, όσα σχεδιασμένα και ‘εν θερμώ’ διαδραματίζονται στην εγγύς αλλά και στην ευρύτερη περιοχή μας, (Μεσόγειος, Νότια Ευρώπη, Βαλκάνια, Βόρεια Αφρική, Μέση Ανατολή κ.λπ.) η οποία αποτελεί και την κεντρική ενεργειακή τράπεζα του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός κινδυνεύει, χωρίς τον έλεγχο της Ευρασίας, όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο αμερικανισμός[8] που σπεύδει να τον σώσει υπό την Ηγεμονία του και με κύρια ανεπίσημα εργαλεία τις μυστικές υπηρεσίες του, τις πολυποίκιλες ΜΚΟ τύπου Τριμερούς Επιτροπής (Trilateral Commission)[9], τις μυστικές λέσχες, τις μυστικιστικές ‘εταιρείες’, τις χίλιες και πλέον αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στον πλανήτη και την επίσημη συνεπικούρηση οργανισμών όπως ο ΟΗΕ, ο ΠΟΕ, το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΝΑΤΟ[10].

Ο Ζπίγκνιου Μπρεσζίνσκι, ο φερόμενος ως εμπνευστής και πρώτος Γραμματέας-Διευθυντής της Τριμερούς Επιτροπής[11], (ΕΠΑ, Ευρώπη και Ιαπωνία), για λογαριασμό των κολοσσιαίων οικονομικών ομίλων που ελέγχουν το παγκόσμιο ενεργειακό μονοπώλιο, το παγκόσμιο τραπεζικό σύστημα, τους σημαντικότερους πόρους του πλανήτη και το παντοδύναμο στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα των ΕΠΑ, γράφει αναφορικά με τον κεντρικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής των ΕΠΑ για την εξασφάλιση της παγκόσμιας ηγεμονίας, ότι, «η Ευρασία είναι το κέντρο του κόσμου και συνεπώς εκείνος που ελέγχει την Ευρασία ελέγχει και τον κόσμο ολόκληρο»[12], προφανώς επειδή ελέγχει τις πηγές ενέργειας.

Το μεγάλο ενεργειακό πρόβλημα του καπιταλισμού, ιδιαίτερα μετά τη δυναμική βιομηχανική εμφάνιση στο προσκήνιο του κινέζικου καπιταλισμού, γίνεται απειλητικό εξαιτίας της γρήγορης εξάντλησης των κοιτασμάτων πετρελαίου και της ραγδαίας αύξησης της τιμής των ορυκτών καυσίμων. Η επιβεβαίωση της ύπαρξης κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μεσόγειο, στο Αιγαίο και στο Ιόνιο αντιμετωπίζεται σαν μια ζωτική ενεργειακή ανάσα για το σκληρό πυρήνα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, που συμπεριφέρεται ακόμα ως αμερικανισμός, στα σχέδια του οποίου η Ευρασία[13], με την έννοια της παγκόσμιας ενεργειακής τράπεζας, επεκτείνεται και ως ‘πόλεμος των αγωγών’, δυτικά, μέχρι το στρατηγικής σημασίας μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας και της Ευρώπης, για να συμπεριλάβει τα καινούργια κοιτάσματα και να θέσει την ευρύτερη περιοχή υπό τον έλεγχο του, αποτρέποντας μια παραπέρα ενεργειακή εξάρτηση της Ε. Ε. από τη Ρωσία, που θα διεύρυνε τη μεταξύ τους οικονομική συνεργασία και θα εμπόδιζε την αμερικάνικη παγκόσμια ηγεμονία.

Όπως είναι φυσικό σε συνθήκες ανταγωνισμού, όπου ‘ο θάνατός η ζωή μου’, δηλαδή σε συνθήκες καπιταλισμού, αυτές οι εξελίξεις θέτουν σε κίνηση τους μηχανισμούς των σφαιρών επιρροής και σύγκρουσης των μεγάλων δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή και αναδιατάσσουν βίαια το σύστημα δορυφοροποίησης των χωρών της Ευρασίας και ιδιαίτερα της Μεσογείου, είτε με προληπτικούς και εμφύλιους πολέμους, είτε με τη μέθοδο καταχρηστικού δανεισμού (odious debt), μέχρι να εξασφαλίσουν ‘πρόθυμους’ για τη λαϊκή νομιμοποίηση της Νέας Τάξης Πραγμάτων στην περιοχή.

Εμείς οι Έλληνες θα πρέπει να κατανοήσουμε άμεσα την κρισιμότητα της θέσης της Ελλάδας, ως το σταυροδρόμι Ανατολής-Δύσης και Βορά-Νότου και ως προνομιακό κοίτασμα πετρελαίου και φυσικού αερίου, η οποία σ’ αυτή τη διεύρυνση της Ευρασίας αποτελεί το ‘μήλο της έριδας’, για το φάγωμα του οποίου γίνονται όλα όσα είναι κατανοητά ως απειλές έξωσης, ή μονομερούς αποχώρησης από την Ευρωζώνη, ή ως επιθυμία παραμονής σε αυτήν με αντάλλαγμα τις ‘δόσεις’ για τα αλλεπάλληλα παραλυτικά «μνημόνια». Οι επίδοξοι πετρελαιοιοκοπεδοφάγοι φαίνεται να είναι προετοιμασμένοι να προχωρήσουν στην απόλυτη εξάρτηση της χώρας, ακόμα κι’ αν χρειαστεί να ‘κουρέψουν’ κι’ άλλο την εθνική μας ανεξαρτησία και την εδαφική μας ακεραιότητα, για να μοιραστούν τα ιμάτια της Ελλάδας, να γονατίσουν και να υποτάξουν ακόμα περισσότερο το λαϊκό κίνημα στα σχέδια νομιμοποίησης της Νέας Τάξης Πραγμάτων στην περιοχή μας με τη βοήθεια προφανώς των δήθεν ‘πατριωτών’, ‘μεταρυθμιστών’, σοσιαλδημοκρατών ‘σοσιαλιστών’ ‘αριστερών’, ‘αντιμνημονιακών’, αλλά όχι αντισυστημικών συνεργατών τους.

3. Τα λαϊκά κινήματα σε αντικαπιταλιστική, αμεσοδημοκρατική τροχιά 

Οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού της περιοχής αντιλαμβάνονται το παιγνίδι των ηγεμονικών δυνάμεων και ιδιαίτερα των ΕΠΑ να θέσουν υπό τον απόλυτο έλεγχό τους το φυσικό πλούτο και τις οικονομίες των χωρών της περιοχής. Αντιδρούν αυθόρμητα και συνήθως ανοργάνωτα κατά των εξαρτημένων, συντηρητικών και αυταρχικών κυβερνήσεών τους, απαιτώντας και διεκδικώντας αγωνιστικά τη διατήρηση και την ενίσχυση του εθνικού ελέγχου σε μια δημοκρατικότερη μορφή και μια δικαιότερη κατανομή του εθνικού τους πλούτου, όπως συνέβη ή συμβαίνει ακόμα στις αραβικές χώρες της Μεσογείου.

Στην πορεία αυτών των γνήσιων λαϊκών αγώνων εμφανίζονται ‘σύμμαχοι’, ομοϊδεάτες και ομόθρησκοι, οργανωμένα κόμματα και πολιτικές ομάδες της αντιπολίτευσης καθώς επίσης ‘εγγυητές καραβανάδες’ και συντεταγμένες νεότευκτες, (στα εργαστήρια των διάφορων Χάρβαρντ), ‘αντισυστημικές πρωτοπορίες’ που τελικά οδηγούν τις λαϊκές δυνάμεις σε ‘πορτοκαλί επαναστάσεις’ και σε ‘αφρικανικές, ή αραβικές Ανοίξεις’ που καταλήγουν σε επιθυμητές στον ηγεμόνα ανατροπές, ή σε καταστροφικούς εμφύλιους πολέμους και ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές παρεμβάσεις καθυπόταξης, της μιας μετά την άλλη των χωρών της περιοχής, στα σχέδια του σκληρού πυρήνα του κεφαλαίου, με μόνιμους ‘από μηχανής θεούς’ τους Αμερικάνους, το Συμβούλιο Ασφαλείας τον ΟΕΕ, το ΔΝΤ και το ΝΑΤΟ.

Στις χώρες της ευρωπαϊκής Μεσογείου οι δυνάμεις της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού, σ’ ένα βαθμό και το παγκόσμιο κίνημα των καταλήψεων (Occupy Movement), δεν αρκέστηκαν στη διεκδίκηση μιας καλύτερης μορφής καπιταλισμού, αλλά την υπέρβαση του καπιταλισμού συνολικά και την αντικατάστασή του από ένα σύστημα πραγματικής, αληθινής, άμεσης δημοκρατίας και αταξικής κοινωνίας. Το σύστημα, και σ’ αυτό ανήκουν και όσες πολιτικές δογματικές σέκτες του προσφέρουν αριστερή νομιμοποίηση, αντιμετώπισε αυτό το ‘ξαφνικό’ κίνημα:

• σαν ‘μόδα που θα περάσει’, ή
• σαν δικό τους δημιούργημα και προφανώς σαν ιδιοκτησία τους, ή
• σαν ευκαιρία που έπρεπε να την ‘εκμεταλλευτούν’ για να γίνουν από αντιπολίτευση κυβέρνηση του κεφαλαίου, ή
• σαν απειλή που πρέπει με κάθε πρόσφορο θεμιτό ή αθέμιτο μέσο, τέχνασμα ή ακόμα και με υποκατάστατα να την παροπλίσουν ή να την αποπροσανατολίσουν, τελικά να τη διαλύσουν και σε κάποιο βαθμό φαίνεται να τα κατάφεραν.

Αυτή βέβαια είναι η μία πλευρά της πραγματικότητας, γιατί η άλλη πλευρά είναι το γεγονός πως αυτά τα παθήματα των πολιτικά αυτενεργών δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού γίνονται σταδιακά, αργά αλλά σταθερά, μαθήματα αυτονομίας πολιτικής σκέψης, οργάνωσης και δράσης που θα καθοδηγήσουν τους επόμενους αγώνες τους μέχρι την οριστική νίκη. Γίνονται ταυτόχρονα ο σπόρος ενός καινούργιου συστήματος κοινωνικών αξιών, όπως η ισότητα, η κοινοκτημοσύνη, η συνεργασία, η συντροφικότητα, η αμοιβαιότητα, η άμιλλα, η ενότητα, η αλληλεγγύη σε διαπροσωπική, συλλογική, εθνική και διεθνή κλίμακα, ο αυτοσεβασμός, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η φιλομάθεια, ο θετικός ουμανισμός, η πολυπολιτισμικότητα. Αλλά και ο σεβασμός στη Φύση, η απαίτηση για ελευθερία ως αυτοδιάθεση, αυτοδιαχείριση και αυτοπροσδιορισμός των ατόμων και των τοπικών κοινωνιών με την έννοια της παγκοσμιοτοπικότητας(glocality) και όχι του στείρου τοπικισμού. Αλλά και πολλών άλλων καινούργιων αξιών, που όλες μαζί συνθέτουν μια σύγχρονη κοσμοαντίληψη, για νέου τύπου συλλογικότητες, που αλλάζουν την έννοια του πλούτου και τον αντιλαμβάνονται σε βαθμούς ελευθερίας, ανθρωπιάς και ευτυχίας και όχι σε ράβδους χρυσού, σε δόσεις κοκαΐνης και σε μέγεθος εξουσίας. Και τελικά καταλήγουν σε έναν καινούργιο τρόπο κοινωνικής συμβίωσης του Εμείς, του ‘πάντων πραγμάτων μέτρον άνθρωπος’, του‘μέτρον άριστον’, του χρήσιμου και του απόλυτα αναγκαίου, του περισσότερου ελεύθερου χρόνου για μια καλύτερη ποιότητα ζωής, μακριά από την νοσηρή, εξουσιαστική και εξαρτησιογόνα εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων και τον υποβαλλόμενο και επιβαλλόμενο μιμητικό καταναλωτισμό.

Η αποχώρηση του κινήματος της άμεσης δημοκρατίας από τις πλατείες ανακούφισε όλους αυτούς τους παρδαλούς Ηρακλείς του συστήματος, γιατί αδυνατούν να αντιληφθούν πως αυτή ήταν η σπορά, την οποία ακολουθούν οι υποδόριες διεργασίες που συντελούνται σε επίπεδο ατόμων, συλλογικοτήτων και κοινωνίας, στα πλαίσια των οποίων ωριμάζει ένα ρωμαλέο παλιρροιακό κύμα άμεσης δημοκρατίας, που αργά ή γρήγορα θα ξεσπάσει και θα σαρώσει στο πέρασμά του όλα τα εμπόδια για μια κοινωνία της ισότητας και της αταξικότητας.

Ο παρακμασμένος και ανίκανος, πια, να ανταποκριθεί στις βασικές ανάγκες της κοινωνίας-ανθρωπότητας και στην απληστία για πλουτισμό των εξουσιαστικών στρωμάτων και τάξεων, καπιταλισμός, αμύνεται με μεγαλύτερες δόσεις παραπλάνησης και αυταρχισμού, προκαλώντας αυτόματα την άνοδο του κοινωνικού θερμομέτρου σε βαθμό μάλιστα που εδώ κι’ εκεί έχει ήδη αρχίσει η διαστολή και η τήξη των βασικών-κυτταρικών θεσμών του. Πολιτειακοί θεσμοί, Κοινοβούλια, Κυβερνήσεις, Πολιτικά Κόμματα, Θρησκευτικές Οργανώσεις, Εκκλησιαστικά ιδρύματα και Κλήρος, Συνδικάτα, Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Συνεταιρισμοί, Στρατός, Εφορίες, Πολεοδομία, Αστυνομία, Δικαστήρια, Συστήματα Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ακόμα και τα λεγόμενα Πολιτιστικά, Πνευματικά και Φιλανθρωπικά Ιδρύματα έχουν καταληφθεί από επιδειξίες κλεφτομανείς εξουσιαστές και έχουν εξελιχθεί σε κοινωνικά Βαμπίρ και σε εφιάλτες της εργαζόμενης κοινωνίας. Όλοι αυτοί οι θεσμοί, εθισμένοι στην ανταγωνιστική, απάνθρωπη και καταστροφική φύση του καπιταλισμού, ανταγωνίζονται στη διαπλοκή και στη διαφθορά, με αποτέλεσμα να έχουν ξεπέσει σε πλήρη ανυποληψία και απόρριψη, επειδή όλοι μαζί και ο καθένας ξεχωριστά ξεκοκαλίζουν τον εθνικό πλούτο, χρεοκοπούν τη μια χώρα μετά την άλλη και ρίχνουν τους εργαζόμενους στην ανεργία, στη φτώχεια, στην εξαθλίωση και ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού σε μια παροδική μαζική κοινωνική κατάθλιψη, η οποία κάποια στιγμή γίνεται θυμός, αυτοπεποίθηση, αγώνας. Η ύπαρξη κάποιων ελάχιστων λειτουργών αυτών όλων των θεσμών που αρνούνται και αντιστέκονται σ’ αυτή τη γενικευμένη παρακμή αποτελούν μια μικρή, ίσως και γραφική, μειονότητα που απλά επιβεβαιώνει τον κανόνα της προϊούσας καπιταλιστικής παρακμής, χωρίς καμιά ελπίδα να εξαγνίσει την κλεπτοκρατική φύση και να εξελιχθεί ως άλλοθι του καπιταλισμού, όπου η ζωή του ενός προϋποθέτει το θάνατο του άλλου με αποτέλεσμα τον ανελέητο πόλεμο όλων εναντίον όλων.

Όλα αυτά, σε συνδυασμό με τις απαξιωτικές για τη Φύση, τον άνθρωπο και την κοινωνία συνέπειες του ανταγωνισμού σε επίπεδο επιχειρήσεων και με τις απάνθρωπες και καταστροφικές πολεμικές συγκρούσεις για την εξασφάλιση σφαιρών επιρροής και της παγκόσμιας ηγεμονίας, που συνθέτουν την καπιταλιστική βαρβαρότητα, έχουν ως άμεση συνέπεια τον οξύ προβληματισμό σε επίπεδο ατόμων, οικογένειας, παρέας, γειτονιάς και κοινωνίας για το που μας πάει ο καπιταλισμός της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και οι εκάστοτε εδώ κι’ εκεί εντολοδόχοι και πολιτικοί διαχειριστές του. Στα πλαίσια αυτού του προβληματισμού ανασκαλεύεται τόσο η ντόπια όσο και η παγκόσμια ιστορική μνήμη και αρχίζει να ξαναζωντανεύει η συζήτηση για την αναγκαιότητα υπέρβασης του καπιταλισμού και την αναζήτηση άλλων ήπιων και οριζόντιων μορφών κοινωνικής αυτονομίας και οργάνωσης.

4. Ένας νέος διάλογος για την Άμεση Δημοκρατία στον 21^ο αιώνα είναι αναγκαίος

Η Άμεση Δημοκρατία με περιεχόμενο την κοινωνική ισότητα-αταξικότητα επανέρχεται στο προσκήνιο, ως ένας θεσμός, που αντέχει και εξελίσσεται διαχρονικά με διάφορες και διαφορετικές στο χωροχρόνο μορφές, από τα πρώτα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης μέχρι σήμερα, δικαιολογημένα αποσπά όλο και περισσότερων ανθρώπων, κύρια νέων, την προσοχή, διεκδικεί και μπορεί να προσφέρει τη μοναδική εναλλακτική λύση κάτω από τις νέες συνθήκες και στη βάση της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας που αποτελούν κορυφαία διαχρονικά δημιουργήματα των άπειρων γενεών των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού[14].

Βέβαια στον ανοιχτό κοινωνικό διάλογο ακούγονται, όπως είναι πολύ φυσικό, πολλές απόψεις, γνώμες και προτάσεις για τη μορφή και το περιεχόμενο της Άμεσης Δημοκρατίας, με αποτέλεσμα να υπάρχει ακόμα μεγάλη σύγχυση γύρω από αυτό το θέμα[15]. Μια σύγχυση που ξεκινάει από την λαθεμένη αντίληψη πως μπορεί να υπάρξει άμεση δημοκρατία σε συνθήκες μανιακού καπιταλισμού με την έννοια της γκετοποίησης μερικών δεκάδων ανθρώπων και φτάνει μέχρι την αντιδραστική άποψη που θέλει ως πρότυπο άμεσης δημοκρατίας την ελβετική κλεπτοκρατία, τη μητρόπολη του ιμπεριαλισμού τις ΕΠΑ και τη σκοταδιστική ‘Πολιτεία’ του λεγόμενου ‘άγιου όρους’[16].

Είναι ιστορικά βεβαιωμένο πως σε όλη τη διαδρομή και σε όλες τις μεγάλες επαναστάσεις της ανθρωπότητας πάλευαν δυο αντιλήψεις για τη δημοκρατία. Η μια, της άμεσης δημοκρατίας, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις λαϊκές συνελεύσεις, που έρχεται από τις κοινωνίες της ισοκατανομής της εποχής της αθώας αγριότητας, της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, τις κομμούνες του μεσαίωνα και φτάνει, για να περιοριστούμε σε μερικούς κρίσιμους σταθμούς αυτής της πορείας, μέχρι την Κομμούνα της Θεσσαλονίκης (1342-149), της Άνδρου (1822), του Παρισιού (1871) και της Κρονστάνδης (1921). Η άλλη του δεσποτισμού ή της έμμεσης δημοκρατίας, της Demokratur[17] των νικητών και κυρίαρχων, των ‘αρίστων’, των λίγων και των ‘διαμεσολαβητών-αντιπροσώπων’ που φτάνει μέχρι τη λεγόμενη ‘δικτατορία του προλεταριάτου’, της ‘πρωτοπορίας’ για να καταλήξει στον «αείμνηστο υπαρκτό σοσιαλισμό» και στη δικτατορία του κόμματος σε βάρος της κοινωνίας, όπου οι αποφάσεις παίρνονται από τους διορισμένους ‘αντιπροσώπους του λαού’, αλλά όχι από τον ίδιο το λαό.

Η ιστορία είναι επίσης γεμάτη από τις θεωρητικές συγκρούσεις γύρω από το θέμα της μορφής και του περιεχομένου του σοσιαλισμού. Αξίζει να σταθούμε μόνο σ’ αυτές της πρόσφατης ιστορίας και θα ήταν πολύ χρήσιμο να αξιολογήσουμε τη διαμάχη μεταξύ Μαρξ-Ένγκελς και Μπακούνιν-Νετσάγιεφ, όπως και αυτή μεταξύ Ρόζας Λούξεμπουργκ-Άντον Πάνεκουκ και πολλών άλλων και των Λένιν-Τρότσκι-Στάλιν, γιατί εκεί χώρισαν οι δρόμοι του ουμανιστικού σοσιαλισμού με μορφή και περιεχόμενο τη διαχρονική Κομμούνα και του ‘σοσιαλισμού’ του ‘νέου τύπου κόμματος’ των Λένιν-Τρότσκι-Στάλιν. Να κάνουμε αυτή την ανάλυση, όχι ως δικαστές, αλλά για να κάνουμε τη σύνθεση και να διαμορφώσουμε τη νέα θέση για τον ουμανιστικό, τον αταξικό σοσιαλισμό.

Από τη στιγμή που η ηγεσία του ΚΚΣΕ εγκατάλειψε την ιδέα του σοσιαλισμού της Κομμούνας, δηλαδή της δημοκρατίας των σοβιέτ του προλεταριάτουχάριν της εξουσίας του κόμματος, η οποία συσσωμάτωσε την μακιαβελική και την ιακωβίνικη με την ρώσο-ασιατική δεσποτική αντίληψη εξουσίας[18], που ως δόγμα, στραγγάλισε και συνεχίζει σε μεγάλο ακόμα βαθμό να στραγγαλίζει τη σκέψη και τη δράση των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού για την αταξική κοινωνία.

Αυτή η θεωρητική σύγχυση διασπά ακόμα και σήμερα επικίνδυνα το μέτωπο των δυνάμεων της Άμεσης Δημοκρατίας και οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε μια και καλή και για πάντα αυτή την, υποθέτω καλοπροαίρετη, παραφωνία η οποία για πολλούς και διάφορους λόγους έχει εξελιχθεί σε μια ανώφελη διαφωνία που εμποδίζει την παραπέρα επεξεργασία του προτάγματος της Άμεσης Δημοκρατίας.

Είναι, εκτιμώ, επιτακτική η ανάγκη να συμφωνήσουμε πως ως Άμεση Δημοκρατία νοείται η μορφή εκείνη της κοινωνικής συμβίωσης που έχει ως περιεχόμενό της την κοινοκτημοσύνη και την κοινωνική αυτοδιεύθυνση, χωρίς τις οποίες δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνική ισότητα, δηλαδή κοινωνική αταξικότητα και με αυτή την έννοια και για να μην επιδέχεται καμιά αμφισβήτηση η έννοια της Άμεσης Δημοκρατίας, θα πρότεινα να συμφωνήσουμε όλοι στο όρο Αταξική Δημοκρατία[19]. Μόνο έτσι θα γίνει εμφανές ποιοι είναι υπέρ της Άμεσης Δημοκρατίας και ποιοι καπηλεύονται τις έννοιες για να συσκοτίσουν και να παραπλανήσουν καλοπροαίρετους αγωνιστές στο εξουσιαστικό τους παιχνίδι.

Είναι προφανές πως δεν υπάρχουν συνταγές για την ‘παρασκευή’, για το μαγείρεμα κοινωνικών συστημάτων, μορφών δηλαδή κοινωνικής συμβίωσης, γιατί αυτή η διαδικασία προσδιορίζεται από τους κάθε φορά άπειρους, σταθμητούς και αστάθμητους αντικειμενικούς και υποκειμενικούς παράγοντες και από τους ρευστούς και δαιδαλώδεις συσχετισμούς των κοινωνικών δυνάμεων. Εκείνο που πρέπει να αποτελεί αντικείμενο του αγώνα των σημερινών γενεών είναι η κάθε συγκεκριμένη κοινωνία να συνειδητοποιήσει τον δικό της αυτενεργό και αυτοπροσδιοριστικό ρόλο, ώστε να είναι έτοιμη και σε θέση με την ανατροπή ή την ανεξέλεγκτη κατάρρευση του καπιταλισμού να αυτοσυγκροτηθεί σε υποκείμενο τοπικής κοινωνικής αυτοθέσμισης και στη συνέχεια να αναδειχθεί σε υποκείμενο ομοσπονδιακού και συνομοσπονδιακού επιπέδου.

Για όσους αντιμετωπίζουν αυτή την προοπτική της ανθρωπότητας ως ουτοπία και τους αγωνιστές για μια τέτοια προοπτική ως βερμπαλιστές, αναρχικούς και αιθεροβάμονες υπάρχουν δυό ερμηνείες. Η μια είναι πως γνωρίζουν ότι η ουτοπία έρχεται κατά πάνω τους και γι’ αυτό την ξορκίζουν με αφορισμούς και συκοφαντίες και η άλλη είναι ότι αγνοούν[20] την έννοια και τη συμβολή της ουτοπίας στην ιστορία και συνεπώς αγνοούν τις δυνατότητες της σημερινής επιστήμης, της σύγχρονης τεχνολογίας και του ανθρωπιστικού πολιτισμού, τις οποίες η ανθρωπότητα τις χτίζει υπομονετικά εδώ και χιλιάδες γενιές και εκατομμύρια χρόνια με στόχο να φτάσει κάποτε, όπως το πρόβλεψε ο Αριστοτέλης, σε σημείο ώστε «όταν τα εργαλεία θα λειτουργούν αυτόματα, οι σαΐτες θα υφαίνουν μόνες τους και μόνες τους θα παίζουν και οι χορδές της κιθάρας, να μην υπάρχει η ανάγκη για αφεντικά και δούλους»[21]. Αλλά και πολλοί σύγχρονοι αστοί οικονομολόγοι, μεταξύ των οποίων και ο John Maynard Keynes, ο ‘θεραπευτής’ της μεγάλης κρίσης του καπιταλισμού (1929-1932) πρόβλεψαν πως μέχρι το τέλος του 20^ου αιώνα η Επιστήμη και η Τεχνολογία θα επέτρεπαν, σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης, δηλαδή με μηδέν ανεργία, τον περιορισμό του εργάσιμου χρόνου στις 15 ώρες την εβδομάδα. Δεν πρόβλεψαν όμως πως το κεφάλαιο και οι διαχειριστές του καπιταλισμού, με το μηδενισμό της απασχόλησης του μισού εργατικού δυναμικού και τη μείωση της αμοιβής της εργασίας στο μισό μέχρι και στο ένα τρίτο, θα κατάφερναν να διπλασιάσουν τον εβδομαδιαίο χρόνο απασχόλησης των κυρίως εργαζόμενων. Σήμερα η ανθρωπότητα βρίσκεται σε αυτό το σημείο που μπορεί με τη βοήθεια της κοινωνικοποιημένης επιστήμης, της τεχνολογίας και του πολιτισμού να μειώσει δραστικά τον εργάσιμο χρόνο, αλλά αυτό μπορεί να συμβεί με το να καταργήσει τα αφεντικά και συνεπώς και τους δούλους, που σημαίνει ότι μπορεί να καταργήσει το κεφάλαιο, ως κοινωνική σχέση, και ταυτόχρονα και την εργασία, ως καταναγκαστικό θεσμό εκμετάλλευσης. Σήμερα η ανθρωπότητα μπορεί και πρέπει, απεγκλωβιζόμενη από μητροπολιτικές στρατηγικές ‘κεντρικά ελεγχόμενης μεγέθυνσης’, ‘μηδενικής ανάπτυξης’[22], ή ‘απο-ανάπτυξης’[23], να ανοίξει το δρόμο για την ριζική ουμανιστικήαποκαπιταλιστικοποίηση[24] του πλανήτη, για μια οικονομία υποταγμένη στο κοινωνικό σύνολο με στόχο την αναγκαία και μη-σπάταλη αφθονία, την χωρίς διακρίσεις καθολική ευημερία και ευτυχία, για τη Νέα Ελευθερία του Ανθρώπου στα πλαίσια της Άμεσης, δηλαδή της Αταξικής Δημοκρατίας και του Οικουμενικού Ουμανιστικού Πολιτισμού.

1. 5.      Ένας καινούργιος καλύτερος κόσμος γεννιέται

Βρισκόμαστε ήδη σ’ αυτή την εποχή και η εκατομμυριόχρονη αμεσοδημοκρατική ιστορική μνήμη μπολιάζεται με τις πρωτόγνωρες τρέχουσες δυνατότητες και με τη μορφή των σύγχρονων αγωνιστικών παρεμβάσεων, καταλήγει στην επαναδιατύπωση της αναγκαιότητας της υπέρβασης του καπιταλισμού με όλους τους θεμελιακούς θεσμούς του και σε όλες τις πιθανές εκδοχές του, αλλά με διαφορετικούς κατά περίπτωση τρόπους:

• Έτσι λ. χ. στη Λατινική Αμερική οι εργαζόμενοι απόδειξαν πως μπορούν να αυτοδιαχειρίζονται τα χρεοκοπημένα εργοστάσια καλύτερα από τους πρώην σπουδαγμένους στα διάφορα Χάρβαρντ ιδιοκτήτες τους και αγωνίζονται να καταργήσουν το προηγούμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς με την κοινωνικοποίησή των εργοστασίων για να διευρύνουν ακόμα περισσότερο το χώρο των κοινών αγαθών.
• Οι Ζαπατίστας στην Πολιτεία Τσιάπας του Μεξικού με το δικό τους πείραμα, όπως οι ίδιοι το χαρακτηρίζουν, και όχι παράδειγμα, κάνοντας πράξη την πολιτική από τα κάτω, όχι για να ανεβεί επάνω, αλλά από τα κάτω για να δημιουργήσει σχέσεις με άλλους και με όλους τους από κάτω για να μην υπάρχει πάνω και κάτω, δίνουν ειρηνικά, αλλά ‘με το όπλο παραπόδα’, μια καινούργια διάσταση στον αγώνα για μια αμεσοδημοκρατική μορφή κοινωνικής συμβίωσης.
• Οι εργαζόμενοι στη ΒΙΟ.ΜΕ. δείχνουν πως ο δρόμος για την έξοδο από την κρίση και την ανεργία οδηγεί στην εργατική-κοινωνική αυτοδιαχείριση των εργοστασίων, πράγμα που γενικευόμενο οδηγεί στην έξοδο από τον καπιταλισμό.
• Οι χιλιάδες ανήσυχοι πολίτες, ως νέου τύπου συλλογικότητες και νέα κινήματα, που επιχειρούν, με διάφορους συλλογικούς και αλληλέγγυους τρόπους, έξοδο από την εμπορευματική σφαίρα της καπιταλιστικής οικονομίας, ή οργανώνουν την επίθεσή τους με κύτταρα κοινωνικής, αλληλέγγυας ακόμα και αχρήματης οικονομίας, συσσωρεύουν ανεκτίμητη χρήσιμη εμπειρία και σφυρηλατούν την αναγκαία κοινωνική συνείδηση που θα ωριμάσει σταδιακά την πραγμάτωση της αυτονομίας και του αυτοπροσδιορισμού των τοπικών κοινωνιών.
• Θα ήθελα να επισημάνω ιδιαίτερα την τεράστια συμβολή στον αγώνα των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού για την άμεση δημοκρατία, εκείνων των νέων ανήσυχων και συνειδητών επιστημόνων που αθόρυβα εργάζονται για το ελεύθερο λογισμικό και την πλήρη κοινωνικοποίηση του διαδικτύου, για την άμεση επικοινωνία, την ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας και της επιστημονικά έγκυρης και κοινωνικά χρήσιμης γνώσης, για την τρισδιάστατη εκτύπωση, για τη βιοτεχνολογία και τη νανοτεχνολογία, (την ικανότητα της επιστήμης και της τεχνολογίας να ερευνά και να εργάζεται σε όλο και μικρότερη κλίμακα), και πολλών άλλων πεδίων έρευνας και εφαρμογής με στόχο τη διεύρυνση των δυνατοτήτων και του φάσματος των κοινών αγαθών.
• Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της έρευνας και της παραγωγής φθηνής, σχεδόν ελεύθερης, άφθονης και καθαρής υδρογονοενέργειας, η οποία αχρηστεύει το συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα που αποτελεί την καρδιά του καπιταλιστικού συστήματος και επιτρέπει την απεξάρτηση των ιδοπαραγωγών-χρηστών σε κάθε επίπεδο και από κάθε συγκεντρωτικό ενεργειακό σύστημα και συνεπώς και από το καπιταλιστικό εξουσιαστικό σύστημα[25].

Όλες αυτές και χιλιάδες άλλες μορφές κοινωνικής παρέμβασης συνθέτουν τη μορφή και το περιεχόμενο της σύγχρονης επανάστασης με στόχο την κοινωνική ισότητα και την κοινωνική αυτοδιεύθυνση και φυσικά όχι κάποια, υποτίθεται, καλή εξουσία, γιατί καλή εξουσία δεν υπήρξε ποτέ και δεν μπορεί να υπάρξει, αφού η εξουσία, η κάθε εξουσία είναι ταυτισμένη, ως αίτιο και αιτιατό, με τη βία των εξουσιαστών πάνω στους εξουσιαζόμενους.

1. 6.      Δυό λόγια για την ουμανιστική επανάσταση της αριστερής κοινωνίας

Δεν γνωρίζουμε το μέλλον, γιατί μέλλον δεν υπάρχει μέχρι να το δημιουργήσουμε, αλλά η αισιοδοξία της ιστορίας σε μεγάλο κύκλο, (μεγαλύτερο σε κάθε περίπτωση από το δικό μας βιολογικό κύκλο), μας επιτρέπει να το οραματιζόμαστε ως έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο της κοινωνικής ισότητας-αταξικότητας που τον δημιουργούμε με την ασταμάτητη σκληρή πάλη για την καθημερινότητα, αλλά και σε συνδυασμό με τον επιστημονικό και τον κοινωνικό πειραματισμό, σε όλα τα επίπεδα, σε όλα τα κύτταρα της κοινωνίας που θέλουμε να αλλάξουμε. Με αυτή την έννοια η επανάσταση έχει αλλάξει χαρακτηριστικά και δεν είναι πια ‘μπαμ και μπουμ οι κουμπουριές’, μια απολίτικη συνθηματολογία, ή μια αισθητική βαρβαρότητα, ή μια οργισμένη συμπεριφορά, ούτε είναι βέβαια ένα βίαιο στιγμιαίο και μοναδικό γεγονός. Η επανάσταση δεν είναι επίσης σε καμιά περίπτωση τυφλή βία, ένοπλη σύγκρουση απελπισμένων με την άρχουσα τάξη στο προνομιακό γι’ αυτήν πεδίο της βίας[26] και όσες φορές η επανάσταση ταυτίστηκε με την ένοπλη βία κατάληξε, είτε ως ήττα είτε ως ‘νίκη’, στις πιο χυδαίες μορφές ταξικής εξουσίας σε βάρος της κοινωνίας[27]. Σε κάθε περίπτωση η επανάσταση δεν είναι κάποια μορφή βίας που την επιλέγει η κοινωνία, γιατί η κοινωνία γνωρίζει αμυνόμενη πως. βία μετέρχεται η εκάστοτε εξουσία, όταν η κοινωνία αμφισβητεί και επιλέγει να καταργήσει, όχι τόσο τους φορείς, όσο τους θεσμούς και τις δομές της βίας και της εξουσίας.

Η ιστορία της αγωνιζόμενης κοινωνίας-ανθρωπότητας μας διδάσκει, πως η επανάσταση είναι το μαχόμενο όραμα της ενιαίας, διαρκούς, επίπονης και επίμονης κίνησης του συμπαγούς πυρήνα των δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού από την οικονομική και συνεπώς την κοινωνική ανισότητα προς ένα κόσμο της ισότητας-αταξικότητας. Η επανάσταση είναι μία αέναη διαδικασία στα πλαίσια της οποίας διαδραματίζονται ταυτόχρονα πολλά, άπειρα γεγονότα, με πάρα πολλές συνιστώσες και συγκυριακές ζικ-ζακ-παλινδρομήσεις, αλλά η συνισταμένη της κινείται σταθερά στη φορά του βέλους του χρόνου[28]. Κινείται η επανάσταση, παρά τη φαινομενική ακινησία και τις προσπάθειες του εξουσιαστικού 1% για πισωγύρισμα στο μεσαίωνα, αχρηστεύοντας αντικοινωνικούς εξουσιαστικούς θεσμούς και δημιουργώντας καινούργιους καλύτερους. Κι’ όμως η επανάσταση κινείται από το παρελθόν προς το μέλλον, από το Χθές στο Σήμερα και από εκεί στο Αύριο, από την αγριότητα, στη βαρβαρότητα και τελικά στον Πολιτισμό, από τη δουλεία, στη φεουδαρχία, στον καπιταλισμό και από εκεί πορεύεται προς την Αταξική Κοινωνία. Και φυσικά η επανάσταση δεν είναι ένα φυσικό, ντετερμινιστικό φαινόμενο, αλλά ένα κοινωνικό φαινόμενο που προϋποθέτει την κοινωνική παρέμβαση προς αυτή ή την άλλη κατεύθυνση, η οποία κοινωνική παρέμβαση με τη σειρά της δεν είναι παρά το άθροισμα όλων των δικών μας ατομικών και συλλογικών δράσεων, αντιδράσεων και αδρανειών με θετικό ή αρνητικό πρόσημο, ή ακόμα και με μηδενικό φορτίο.

Η συμβολή μας, σ’ αυτή την ιστορική διεργασία δεν συνίσταται στο να επιζητούμε ρόλο κομπάρσου, στελέχους ή παράγοντα σε κάποιο κόμμα που είναι ενταγμένο στη λογική του αστικού κοινοβουλίου για την κόκκινη, τη ροζ ή την πράσινη ‘αριστερή’ διαχείριση του καπιταλισμού, που αργά ή γρήγορα θα καταλήξει σε ένα νέο ναυάγιο. Η συμβολή μας συνίσταται στηνουσιαστική αριστεροποίηση, δηλαδή στην αντικαπιταλιστική, αμεσοδημοκρατική, αταξική, ουμανιστική συνειδητοποίηση της κοινωνικής πλειονότητας, που θα την καταστήσει ικανή να επιταχύνει στοχευμένα την άνοδο του κοινωνικού θερμόμετρου, αλλά και να διασφαλίσει ώστε, με την τήξη και παράλυση των καπιταλιστικών θεσμών και δομών εξουσίας, να σταθεί εμπόδιο στις φασιστικές ορδές και στα νεοναζιστικά τάγματα εφόδου που ετοιμάζει το αστικοδημοκρατικό σύστημα να το διαδεχτούν.

Η επιτυχία αυτής της φάσης της επανάστασης θα εξαρτηθεί από την ικανότητά μας να απαλλαγούμε από τις αντιλήψεις του 19^ου και του 20^ου αιώνα για την κοινωνία και την επανάστασή της και να αυτοσυγκροτηθούμε παντού σε συνεκτικούς τοπικούς πυρήνες αλληλεγγύης, γόνιμου διαλόγου και ήπιας κοινωνικής δράσης, που δεν θα αλληλοσπαράζονται, σαν ανταγωνιστικές συμμορίες για να επιβάλλουν τις ξεθωριασμένες απόψεις θεωρητικών ειδώλων ιστορικά ξεπερασμένων εποχών, αλλά θα συνεργάζονται για να αναδείξουν τα μειονεκτήματα της ατομικής ιδιοκτησίας και του ανταγωνισμού και τα πλεονεκτήματα της κοινοκτημοσύνης και της συνεργασίας. Θα ονόμαζα αυτούς τους πυρήνες‘φροντιστήρια κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης’, τα μέλη των οποίων λειτουργούν ως κοινωνικοί καταλύτες που θα αλλάξουν τη χημεία του μίζερου και αυτοκαταστροφικού ατομισμού σε χημεία του δημιουργικού κοινωνικού Εμείς. Έτσι, ως πυρήνες αυτοπεποίθησης του Εμείς, θα καταστούν ικανοί να αποσυμπιέζουν υλικά και ψυχολογικά στο μέτρο του δυνατού και να απελευθερώνουν σταδιακά τα περιβάλλοντά τους από την πνευματική, ιδεολογική και πολιτική εξάρτηση του όλου συστήματος, προϋπόθεση ικανή και αναγκαία για να ενωθούν, να αγωνιστούν και να νικήσουν. Στο βαθμό που θα συμβαίνει αυτό, στον ίδιο βαθμό θα μπορούμε όλοι μαζί σταδιακά να αφοπλίζουμε ηθικά, πνευματικά, ιδεολογικά, πολιτικά, οργανωτικά και τελικά να παραλύσουμε επιχειρησιακά την ντόπια και παγκόσμια εξουσία, σε όλα εκείνα τα επίπεδα που της εξασφαλίζουν τη δικτατορία του 1% πάνω στο 99% της κοινωνίας-ανθρωπότητας. 

Επανάσταση σε τελική ανάλυση σημαίνει να μετακινηθούμε από την αποτυχημένη στρατηγική των λίγων ενάντια στην πάνοπλη και πανούργα εξουσία προς τη στρατηγική των πολλών ενάντια στους λίγους αφοπλισμένους εξουσιαστές, σημαίνει, δηλαδή, τη διαδικασία μετακίνησης της κοινωνικής πλειονότητας, από την πολιτική εξάρτηση και το συντηρητισμό, την απολίτικη απάθεια και την παραίτηση, στη συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας για την ανατροπή του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση σχέσεων κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης. Μια κοινωνία ικανή και αποφασισμένη να κόψει με την πρώτη απόφασή της το ‘γόρδιο δεσμό’ της ανισότητας, εισάγοντας την κοινοκτημοσύνη πάνω στους φυσικούς και κοινωνικούς πόρους και στα μέσα παραγωγής και συνακόλουθα να κατοχυρώνει την κοινωνική αυτοδιαχείριση, ώστε ο καθένας να απολαμβάνει, στο μέτρο της κοινωνικής ισότητας, όλα όσα είναι αναγκαία για την ευημερία και την ευτυχία του και να προσφέρει όσα του επιτρέπουν οι κάθε φορά δυνατότητές του.

Χωρίς ποτέ να ξεχνάμε πως η άμεση δημοκρατία δεν μπορεί να είναι ένα στιγμιαίο γεγονός που θα συμβεί σε μια μόνο τοπική κοινωνία ή σε μια μόνο χώρα, αλλά μια κοινωνικά και γεωγραφικά διευρυνόμενη μαραθώνια διαδικασία, που θα χρειαστεί την αλληλέγγυα συνεργασία όλων των συνειδητών δυνάμεων της Εργασίας, της Επιστήμης και του Πολιτισμού σε τοπικό, εθνικό, διεθνές και οικουμενικό επίπεδο.

Αυτές οι επιδεξιότητες, όμως, δεν αποκτώνται ex officio με την ιδιότητα του μέλους κάποιου εξουσιαστικού ‘αριστερού’ κόμματος, μιας αυτοαποκαλούμενης ‘επαναστατικής’ οργάνωσης, ή της ‘εξ’ επιφοιτήσεως’ αυτοανακήρυξής μας σε επαναστάτη, αλλά με την μόρφωση και κύρια με την ατομική και συλλογική αυτομόρφωση και δράση, για την απόκτηση επιστημονικά έγκυρης και κοινωνικά χρήσιμης, δηλαδή, επαναστατικής Γνώσης, προϋπόθεση ικανή και αναγκαία για την απόκτηση Επίγνωσης των πραγμάτων, δηλαδήεπαναστατικής κοινωνικής συνείδησης. 

Ο καπιταλισμός δεν είναι η μοίρα της ανθρωπότητας και δεν είναι αήττητος. Το μέλλον ανήκει στην Αταξική Δημοκρατία και στον θετικό Οικουμενικό Ουμανισμό[29]. Σήμερα, εδώ και παντού, ένας καλύτερος κόσμος, ο δικός μας κόσμος της κοινωνικής ισότητας-αταξικότητας γεννιέται. Ας ανοίξουμε τα μάτια μας να τον θαυμάσουμε. Ας απλώσουμε τα χέρια μας να τον ολοκληρώσουμε και να τον κάνουμε οριστικά δικό μας.

Κώστας Λάμπος

Θεσσαλονίκη, 05 Σεπτέμβρη 2013,

prodial21@gmail.com

---

[1] Συμβολή στο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΑΜΕΣΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, Θεσσαλονίκη 4-7/09/2013.

[2] UNO-Generalsekretär, Bericht über die Weltbevölkerung und die Ernährungsfrage, in: FORUM VEREINTE NATIONEΝ, Zeitschrift für Internationale Entwicklung, Heft 3, September 1974.

[3] «Υπάρχει μια βιομηχανία πείνας σ’ έναν κόσμο του οποίου η αλληλεξάρτηση αυξάνεται. Είναι μια αλλιώτικη βιομηχανία που περιλαμβάνει πολεμιστές κάθε ιδεολογίας, οι οποίοι χρησιμοποιούν την πείνα σαν όπλο… Περιλαμβάνει επίσης ένα απέραντο δίκτυο επαγγελματικών οργανώσεων που ασχολούνται με την εξαφάνιση της πείνας – παράγοντες των Ηνωμένων Εθνών, οργανισμούς βοήθειας, διοργανωτές συναυλιών ροκ, ακόμη και τους ανθρώπους των πανεπιστημίων. Από το συνονθύλευμα αυτό των καλών και αγαθών προθέσεων δεν είναι να απορεί κανείς που οι συνταγές για την εξαφάνιση της πείνας είναι τόσες πολλές, ενώ η επιθυμία να δοθεί ένα τέλος στην πείνα γίνεται παγκόσμια», Νιούμαν Λουσίλ, (Επιμέλεια), Η πείνα στην ιστορία, ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ, 2006, σελ. 525-526, (Η υπογράμμιση στο πρωτότυπο).

[4] Rifkin Jeremy, Η οικονομία του υδρογόνου. Η δημιουργία του παγκόσμιου ενεργειακού ιστού και η ανακατανομή της εξουσίας στη Γη. Η επόμενη μεγάλη οικονομική επανάσταση, Λιβάνης, Αθήνα 2003.

[5] Λάμπος Κώστας, Ποιος φοβάται το υδρογόνο; Η επανάσταση του υδρογόνου, η ελεύθερη ενέργεια και η απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα ορυκτά καύσιμα και την  καπιταλιστική βαρβαρότητα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013

[6] «Όταν οι ιεραπόστολοι ήρθαν στην Αφρική αυτοί είχαν τη Βίβλο και εμείς είχαμε τη Γη μας. Μας είπαν: ‘Ας προσευχηθούμε’. Κλείσαμε τα μάτια και προσευχηθήκαμε. Όταν τα’ ανοίξαμε, εμείς κρατούσαμε τη Βίβλο και αυτοί είχαν τη Γη μας» , Tutu Desmont, επίσκοπος Νότιας Αφρικής, Νόμπελ ειρήνης.

[7] Λάμπος Κώστας, Κιναζισμός: Το ανώτερο στάδιο του πλιατσικοκαπιταλισμού ή το πισωγύρισμα στο κατώτατο στάδιο του πολιτισμού; Πολίτες, τεύχος. 21, Δεκ. 2010.

[8] Λάμπος Κώστας, Αμερικανισμός και Παγκοσμιοποίηση, Οικονομία του Φόβου και της Παρακμής, Παπαζήσης, Αθήνα 2009.

[9] Η Τριμερής Επιτροπή που ιδρύθηκε, ως ΜΚΟ, την 1η Ιουλίου 1973 από τον David Rockefeller (Founder And Honorary Chairman), για την αντιμετώπιση του «πλεονάσματος δημοκρατίας» στον κόσμο, όπως διατυπώνεται στην Έκθεσή της, ‘The Crisis of Democracy: On the Governability of Democracies’ είναι, σύμφωνα με τον ρεπουμπλικάνο γερουσιαστή και προεδρικό υποψήφιο, Μπάρι Γκολντγουότερ «μία επιδέξια και καλά οργανωμένη προσπάθεια να αποκτηθεί και να παγιωθεί ο έλεγχος στα τέσσερα κέντρα εξουσίας: πολιτικό, νομισματικό, πνευματικό και εκκλησιαστικό… για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας οικονομικής δύναμης ανώτερης από τις πολιτικές κυβερνήσεις των κρατών-εθνών», http://www.globalresearch.ca/trilateral-commission-global-elite-gather-in-d-c/8914,http://www.goodreads.com/book/show/1120175.The_Crisis_of_Democracy,http://www.sansimera.gr/articles/482,

[10] «Θα πρέπει να θεωρούμε ως μέρος του αμερικανικού συστήματος τον παγκόσμιο ιστό εξειδικευμένων οργανισμών, ιδιαίτερα τους ‘διεθνείς’ οργανισμούς. Μπορεί να ειπωθεί ότι το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα αντιπροσωπεύουν ‘παγκόσμια’ συμφέροντα και τα συστατικά τους μέρη μπορεί να ερμηνευτεί ότι εκπροσωπούν όλο τον κόσμο. Στην πραγματικότητα, όμως, σε αυτούς τους οργανισμούς κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό η Αμερική και η προέλευσή τους ανάγεται σε αμερικανική πρωτοβουλία», Brzezinski Zbigniew, Η Μεγάλη Σκακιέρα, ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 1998, σελ.39.

[11] Η Τριμερής Επιτροπή, μαζί με την Bilderberg Group, το Council on Foreign Relations, το Club of Rome και το Royal Institute of Foreign Affairs αποτελούν το κέντρο του σκληρού πυρήνα της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης και υπαγορεύουν ως ‘παγκόσμια κυβέρνηση’ συντονισμένα την πολιτική και τις αποφάσεις του ΟΗΕ και κινούν τα νήματα όλων των άλλων διεθνών οργανισμών και τελικά αποφασίζουν και παρεμβαίνουν άμεσα ή/και έμμεσα ακόμα και με τη ΝΑΤΟϊκή στρατιωτική βία σε όλες τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις στον πλανήτη.

[12] Brzezinski Zbigniew, Η Μεγάλη Σκακιέρα…, ό. π., σελ. 19.

[13] Η Ευρασία ως γεωγραφική έννοια περιλαμβάνει την Ευρώπη και την Ασία, αλλά φαίνεται πως στο σκεπτικό του Brzezinski περιλαμβάνει κύρια τις περιοχές που σχηματίζουν το τόξο του πετρελαίου.

[14] Βλέπε διεξοδική ανάλυση στο: Λάμπος Κώστας, Άμεση Δημοκρατία και Αταξική Κοινωνία. Η μεγάλη πορεία της ανθρωπότητας προς την κοινωνική ισότητα και τον Ουμανισμό, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2012.

[15] Μια σύντομη έρευνα στο διαδίκτυο αποκαλύπτει ότι τριάντα περίπου ελληνικές οργανώσεις, ομάδες και ‘κινήματα’ αυτοχαρακτηρίζονται αμεσοδημοκρατικά, με αντίστοιχο αριθμό διαφορετικών αντιλήψεων για την Άμεση Δημοκρατία.

[16] Κόλμερ Κωνσταντίνος, Άμεση Δημοκρατία (Αντί κλεπτοκρατίας), ΛΙΒΑΝΗΣ, Αθήνα 2013.

[17] Ο όρος, Demokratur, αν και εμφανίζεται να έχει πρωτοχρησιμοποιηθεί από τον γερμανό κωμικό ηθοποιό Dieter Hildebrand, ως χαρακτηρισμός της κυβέρνησης του Konrad Adenauer στις αρχές τις δεκαετίας του 1960 και τον ξανασυναντάμε ως χαρακτηρισμό της βασιλευόμενης σοσιαλδημοκρατίας της Σουηδίας από τον Vilhelm Moberg, (Dagens Nyheter, 14.12.1965), αποδίδεται στο μεταγενέστερο Γάλλο κοινωνιολόγο Gerard Mermet. Χρησιμοποιήθηκε από τον πρώην πρύτανη του LSE Ralf Dahrendorf για τη λεγόμενη αμερικάνικη δημοκρατία και από τον εκδότη του περιοδικού DER SPIEGEL Rudolf Augstein για το πολιτικό σύστημα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας Γερμανίας. Σήμερα χρησιμοποιείται γενικά για όλες τις αστικές δημοκρατίες, τις δήθεν δημοκρατίες που στην ουσία λειτουργούν ως δικτατορίες με πολιτικό άλλοθι το θέατρο των κοινοβουλευτικών εκλογών. Βλέπε σχετικά με τη Δη(μο)κτατορία, Λάμπος Κώστας, Αταξική Δημοκρατία και Οικουμενικός Ουμανισμός στον 21^ο αιώνα, στο συλλογικό τόμο, Η Άμεση Δημοκρατία στον 21^ο αιώνα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013

[18] Για μια διεξοδική ανάλυση της σχέσης μεταξύ μακιαβελισμού, ιακωβινισμού και λενινισμού-σταλινισμού, βλέπε, Παππά Έλλη, Η Κομμούνα του 1871. Επανάσταση του 21^ου αιώνα; ΑΓΡΑ, Αθήνα 2006.

[19] Βλέπε σχετικά, Λάμπος Κώστας, Αταξική Δημοκρατία και Οικουμενικός Ουμανισμός στον 21^ο αιώνα, στο συλλογικό τόμο, Η Άμεση Δημοκρατία στον 21^ο αιώνα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013.

[20] Βλέπε, Λάμπος Κώστας, Άμεση Δημοκρατία και Αταξική…, ό. π., σελ. 23-31.

[21] Βλέπε, Αριστοτέλης, Πολιτικά/Περί οικιακής οικονομίας.

[22] Βλέπε Lambos Kostas D., Abhängigkeit und fortgeschritene Unterentwicklung dargestellt am Beispiel der Landwirtschaft Griechenlands, RITA G: FISCHER VERLAG, Frankfzrt am Main 1981, και Λάμπος Κώστας, Εξάρτηση, προχωρημένη υπανάπτυξη και αγροτική οικονομία της Ελλάδας, ΑΙΧΜΗ, Αθήνα 1983.

[23] Λατούς Σερζ, Το στοίχημα της από-ανάπτυξης, Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2008.

[24] Βλέπε αναλυτικά, Λάμπος Κώστας, Άμεση Δημοκρατία και Αταξική…, ό. π., σελ. 418-433.

[25] Λάμπος Κώστας, Ποιος φοβάται το υδρογόνο; Η επανάσταση του υδρογόνου, η ελεύθερη ενέργεια και η απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα ορυκτά καύσιμα και την  καπιταλιστική βαρβαρότητα, ΝΗΣΙΔΕΣ, Θεσσαλονίκη 2013

[26] «Η καλύτερη δικλείδα ασφαλείας είναι να μην εισερχόμαστε στο στρατόπεδο του εχθρού, εκεί δηλαδή όπου μας περιμένει και εύχεται να μας συναντήσει…, ένα προληπτικό μέτρο, για τη δική μας προστασία, είναι να εξαφανίσουμε από τις συνελεύσεις μας κάθε μορφή και κάθε παρόρμηση εξουσίας και αυταρχικής οργάνωσης», Vaneigem Raoul, Το κράτος δεν είναι τίποτα. Ας γίνουμε τα πάντα, στο: http://eagainst.com/wp-content/uploads/2012/11/van_front.jpeg

[27] «Δεν έχουμε παρά να κερδίσουμε αν επιτεθούμε στο σύστημα και όχι στους ανθρώπους που είναι μεν υπεύθυνοι γι’ αυτό, αλλά είναι ταυτόχρονα και σκλάβοι του. Αν προσδεθούμε στο άρμα της συναισθηματικής πανούκλας, της εκδίκησης, της παρακμής, τότε θα συμμετέχουμε στο χάος και την τυφλή βία που έχουν ανάγκη το κράτος και οι κατασταλτικοί του μηχανισμοί για να συνεχίσουν να υπάρχουν… Η καταστολή έχει ανάγκη από ανταρσίες τυφλές, χωρίς όραμα», ό. π.

[28] Prigogine Ilya, Οι νόμοι του χάους, Τραυλός, Αθήνα 2003 και Πριγκοζίν Ίλυα και Στέντζερς Ιζαμπέλ, Τάξη μέσα από το χάος. Ο νέος διάλογος του ανθρώπου με τη Φύση, Κέδρος, Αθήνα 1986.

[29] «…Ο αθεϊσμός σαν ξεπέρασμα του Θεού είναι η εμφάνιση στο προσκήνιο του θεωρητικού ουμανισμού και η κοινοκτημοσύνη σαν ξεπέρασμα της ατομικής ιδιοκτησίας… είναι η εμφάνιση του πρακτικού ουμανισμού. Ο αθεϊσμός είναι ο ουμανισμός που συνδέεται με τον εαυτό του μέσα από το ξεπέρασμα της θρησκείας. Μόνο όταν ξεπεράσουμε τη μεσολάβηση αυτή –που είναι, ωστόσο, μια απαραίτητη προϋπόθεση– θα εμφανιστεί ο θετικός ουμανισμός, θετικά παραγόμενος στον εαυτό του. Αλλά ο αθεϊσμός και η κοινοκτημοσύνη (ως θετικός ουμανισμός) δεν είναι φυγή, δεν είναι αφαίρεση, δεν είναι απώλεια του αντικειμενικού κόσμου που δημιούργησε ο άνθρωπος, ή των ουσιαστικών του δυνάμεων που προεκτείνονται στην αντικειμενικότητα, δεν είναι μια άθλια επιστροφή στην αφύσικη, πρωτόγονη απλότητα. Αντίθετα, είναι μάλλον η πρώτη πραγματική εμφάνιση, η αληθινή πραγμάτωση του ανθρώπου, η επαλήθευση της πραγματικής ανθρώπινης ουσίας του», Marx Karl, Early Writings, Penguin Books, in association with New Left Review, 1992, p. 395.

Ανάρτηση από: http://infonewhumanism.blogspot.gr

Αναδημοσίευση από: http://blogvirona.blogspot.gr