K. Χαραλαμπίδης: Ποίηση ως ζωή προσφέρει η Ελλάδα στην Ευρώπη

Συνέντευξη του Κυριάκου Χαραλαμπίδη στον Δημήτρη Κοσμόπουλο

Η ιστορία παίζει κεντρικό ρόλο στη ποίησή σας. Η ποίηση μπορεί άραγε να μας βγάλει από αυτό που θα ορίζαμε ως τραγωδία της ιστορίας;

Η ιστορία, όπως ξέρετε, είναι το υλικό αποτύπωμα της εξελικτικής μας συμπεριφοράς. Συχνότατα καθορίζεται από όρους αποτρόπαιης ή ελεεινής μορφής, που καταστρατηγούν —εν είδει αντιποίησης αρχής— την αμετάθετη αξία του ανθρώπου και την εξ ουρανού δοσμένη σ’ αυτόν πνευματική χάρη. Για να συντομέψω την απάντηση, θα έλεγα ότι η ιστορία αποτελεί το πρό–βλημα, υπό την έννοια της αριστοτελικής προ–βολής, αυτού δηλαδή που προ–βάλλεται προς συζήτηση κι εξεύρεση λύσης. Εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος της Ποίησης, που έχει να κάνει με την εις βάθος ανίχνευση και αναγνώριση της τραγωδίας. Για να συναισθανθεί ο άνθρωπος την τραγωδία που τον περιβάλλει, οφείλει να γίνει τραγικός αφεαυτού, αναλαμβάνοντας την ευθύνη της διείσδυσης —υπό μορφήν επίσκεψης και υπέρβασης— στο μεθιστορικό του πεδίο.

Τι σημαίνει για εσάς Ελληνική Πνευματική Παράδοση; Πώς περνά στην ποίησή σας; 

Η αθλιότητα των ημερών μας, που μεταβάλλει το κούφιο και το ευτελές σε τρόπο ζωής, ενεργοποιεί τον φυσικό κανόνα: «Σε κάθε δράση εκδηλώνεται ίση αντίδραση». Η δική μου αντίδραση, εν προκειμένω, είναι ο φωτοτροπικός προσανατολισμός προς τη διαχρονική διάσταση αυτού που θ’ αποκαλούσαμε «ελληνικό» (ή ό,τι άλλο, καταπώς έγραψε ο Διονύσιος Σολωμός, διευρύνοντας την έννοια του εθνικού στην οικουμενική του ειδή, ως απόσταξη αλήθειας και ανθρώπινης διέκτασης). Η ελληνική πνευματική παράδοση, θέλω να πω, είναι ο ζωογόνος ήλιος που φωτίζει και καθοδηγεί το πνεύμα μου, ενώ παράλληλα με απελευθερώνει από αγκυλώσεις εθνικιστικού τόνου. Γιατί η ελληνική παράδοση, κατεργασμένη από τους αιώνες, είναι κάτι βαθύ και ουσιώδες αλλά παράλληλα και κάτι ανάλαφρο και χορευτικό· μια μέθεξη, στην οποία συνηχεί η ηρακλείτεια «παλίντονος αρμονία», συγκεφαλαιώνοντας το Ένα μέσα στο οποίο κινούνται τα πάντα. Όποιος μπορέσει να ιδεί την ελληνική παράδοση στις ποικίλες της μεταμορφώσεις, γίνεται κύριος της διαχρονίας της και ουσιαστικά συλλαμβάνει το διαρκώς ανανεωτικό της πνεύμα.

Υπάρχει, νομίζετε, λυρική συνέχεια στα ποιητικά μας πράγματα; Ποια είναι η σχέση και η θέση σας απέναντί της; 

Αρκεί να επικαλεστεί κανείς ονόματα όπως ο Σεφέρης, ο Ελύτης, ο Ρίτσος, ο Εμπειρίκος., ο Εγγονόπουλος (δεν εξαιρείται ο Παπατσώνης), για να μιλήσω εντελώς ενδεικτικά για ορισμένους ποιητές της μετακαβαφικής εποχής, που πλέον αποτελούν κοινό τόπο αποδοχής ή αναφοράς. Καθένας από αυτούς και μια διαφορετική φωνή, αυτό είναι το αξιοθαύμαστο. Η λυρική συνέχεια δεν προϋποθέτει ομοιομορφία ροής, αλλά ποικίλου τύπου ψυχικές ταλαντώσεις που καθιερώνουν εντέλει και το ρυθμό ενός νέου τύπου σκέψης ή αντιμετώπισης του ποιητικού φαινομένου. Τούτο είναι φυσικό να συνεχίζεται και από νεότερους δημιουργούς. Οι πιο ταλαντούχοι από αυτούς εισάγουν μιαν ανατρεπτική νότα, μαζί με την οργανική και γόνιμα δημιουργική ποιητική τους οίηση. Όλα αυτά, λίγο ή πολύ, προάγουν την ποίηση. Για μένα η συν–έχεια σχετίζεται με τον σύνδεσμο των ανθρώπων στον ιδεώδη σκοπό, με τελική κατάληξη την ένταξη στην ολότητα μιας οικουμενικής αδιαίρετης οικογένειας. Όμως αυτό δεν μπορεί να είναι λειτουργικό, αν δεν στηρίζεται στη θεμελιακή βάση και την επίγνωση του χώρου που πατάς, όθε αντλείς τους πόρους των ποιημάτων σου —τα χρώματα, τους ήχους, την κεκτημένη προσφορά των άλλων και την εντοπιότητα της υλικής, θα έλεγα, ευαισθησίας σου. 

Είστε Έλληνας ή Κύπριος ποιητής; Ή και τα δυο;

Ιστορικές και πολιτικές συγκυρίες απέκοψαν γεωγραφικά την Κύπρο από τον ελληνικό κορμό. Μη λησμονάμε ωστόσο ότι ο Απελευθερωτικός Αγώνας του 1955–59, και όλα εκείνα τα μαρτύρια του κυπριακού Ελληνισμού, έγιναν στο όνομα της Ένωσης με την Ελλάδα. Ανέκαθεν μέσα στους αιώνες οι Έλληνες της Κύπρου αντιστέκονταν με τον τρόπο τους στον όποιο τους έλαχε κατακτητή, στερεωμένοι στην ορθόδοξη πίστη τους, την ελληνική λαλιά και την παράδοση, με όραμα στραμμένο πάντα προς την Ελλάδα, χωρίς αυτό να αμβλύνει την πολυπολιτισμική τους ευρυχωρία. Στην ερώτηση λοιπόν αν είμαι Έλληνας ή Κύπριος ποιητής, απαντώ: Γεννήθηκα στην Κύπρο και η πολιτική μου ταυτότητα γράφει «Κύπριος». Αλλά η πνευματική μου ταυτότητα, που δεν αναγράφεται παρά στην καρδιά, την ψυχή και το πνεύμα, διασαλπίζει ό,τι ελληνικό συνεπαίρνει και ανυψώνει την υπόστασή μου. Τα υποστασιακά μου στοιχεία είναι ακριβώς αυτά: είμαι Έλληνας ποιητής που η μοίρα τού όρισε να γεννηθεί στην Κύπρο, «σε μιαν άλλη Σαλαμίνα» καταπώς έγραψε ο Σεφέρης. «Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης», μαζί με τους Αχαιούς στην Αυλίδα και με τους Τρώες στην Τροία. Συνεπώς ο «ελλαδιτισμός», που κατατρώει και περιορίζει την οικουμενική ελληνική πατρίδα, με ξενίζει. Ο Ελληνισμός από τη φύση του έχει πολλά κέντρα, πολλές εστίες και —γιατί όχι;— πολλές αλήθειες που συχνά ανταγωνίζονται. Όμως όλα συνθέτουν αυτό που είναι ο κόσμος ο ελληνικός, πέρα από τη γεωγραφική οριοθέτηση του κράτους. Φαίνεται πως είναι στη μοίρα και το χρέος ορισμένων ποιητών της περιφέρειας να διεγείρουν μνήμες και να συνεργούν στο πλάτεμα του ελληνικού μας προσώπου. Και όλα τούτα ως αντίδοτο στον κομματικό αυτισμό και την κοινωνική αποσάθρωση. 

Ποια μπορεί να είναι η θέση της Ελληνικής Ποίησης στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι;

Μία και μόνη: να είναι ελληνική, για να παραμένει ευρωπαϊκή. Εξάλλου κάποια στιγμή, όταν η Ευρώπη κατορθώσει να βρει τον εαυτό της, θα διαπιστώσει πως πρέπει να ντυθεί κατάσαρκα την Ελλάδα. Η Ελλάδα, ως έννοια πνευματική, θα προσδώσει στην Ευρώπη την αληθινή της φύση. Αυτό δεν είναι ουτοπία. Όλοι οι λαοί της Ευρώπης έχουν κάτι να δώσουν και κάτι να πάρουν. Εκείνο που θα πάρουν από εμάς είναι η Ποίηση —όχι ακριβώς με τη μορφή που κληροδότησαν οι μεγάλοι ποιητές μας. Μιλώ για την Ποίηση ως Ζωή, ως θεία ενέργεια πάνω στους ανθρώπους, καθώς ιλαρώνει το θηρίο μέσα τους κι ευγενίζει κάθε τους σκέψη και πράξη. Αυτής της ποίησης θεματοφύλακας είναι η ελληνικότητα —όποιας μορφής ή όποιας φυλής— η ελληνικότητα ως ιδέα, πέρα ακόμη κι από την ίδια την Ελλάδα. 

πηγή: Αντίφωνο, Nέα Ευθύνη τεύχος 21ο