ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ- Μιχάλης Χαραλαμπίδης Το Ποντιακό ζήτημα σήμερα.

Εκδόσεις Στράβων 6η έκδοση, Αθήνα 2006 Το Ποντιακό ζήτημα στον ΟΗΕ

γράφει ο Δρ. Φάνης Μαλκίδης, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, 17.04.2006

Η εξέλιξη του ποντιακού ζητήματος

Είναι γεγονός ότι το Ποντιακό ζήτημα σε όλες τις συνιστώσες του (γενοκτονία 1916-1923, ποντιόφωνοι-κρυπτοχριστινιανοί, Πόντιοι της πρώην Σοβιετικής Ένωσης), παρέμεινε για πολλά χρόνια στο περιθώριο. Λόγοι που σχετίζονταν με τις κατά καιρούς προσεγγίσεις Ελλάδας και Τουρκίας. Μάλιστα η σύναψη του ελληνοτουρκικού συμφώνου το 1930 αποτέλεσε την οριστική διακοπή των προσδοκιών που καλλιεργούνταν για επιστροφή των προσφύγων, και την απώλεια των περιουσιών. Ωστόσο, η πιο σημαντική επίπτωση της συμφωνίας Βενιζέλου- Κεμάλ- Ινονού, ήταν η εκδίωξη της μνήμης από το προσκήνιο. Οι Πόντιοι αποτελούσαν πλέον μία φολκλορική παρουσία όπου κυριαρχούσαν ο χορός και το τραγούδι. Λίγο αργότερα προστέθηκε και η σύναξη της ελλαδικής πολιτικής τάξης στην Παναγία Σουμελά, στο όρος Βέρμιο και η πελατειακή αντιμετώπιση του εκλογικού σώματος των Ποντίων. Στο διάστημα αυτό και μέχρι το 1952, το Ποντιακό ζήτημα παρέμεινε άγνωστο στο ελλαδικό χώρο, την ίδια ώρα που χιλιάδες Πόντιοι -μουσουλμάνοι- που έμειναν πίσω αντιμετώπιζαν το πλέον φασιστικό καθεστώς στον κόσμο, ενώ παράλληλα οι Πόντιοι της ΕΣΣΔ βίωναν μία νέα γενοκτονία. Έτσι, έμειναν να θυμίζουν το Ποντιακό μόνο οι παρουσίες των Ιασονίδη, Πασσαλίδη, Κτενίδη, του Επισκόπου Τραπεζούντας και μετέπειτα πάσης Ελλάδας Χρύσανθου1 και άλλων, καθώς και της επιτροπής Ποντιακών Μελετών. Στο κλείσιμο αυτής της περιόδου και με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου πολλοί Πόντιοι θα αναγκασθούν σε νέα προσφυγιά. Στην Σοβιετική Ένωση, θα συναντήσουν τους συμπατριώτες τους, οι οποίοι είχαν βρει εκεί καταφύγιο μετά τη διάπραξη του μαζικού εγκλήματος από τους Νεότουρκους και τους κεμαλικούς. Πολλοί από αυτούς είχαν να διηγηθούν νέους διωγμούς και εξορίες στην σταλινική περίοδο.

Με την κοινή ένταξη της Ελλάδας και της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, το Ποντιακό αποτέλεσε μέρος του ευρύτερου αποσιωπημένου εθνικού ζητήματος·στην Κύπρο, στην Πόλη, στην Ίμβρο, την Τένεδο, στη Βόρειο Ήπειρο, στον εξωελλαδικό ελληνισμό. Η περίοδος της εθνικοφροσύνης, της λήθης, αποτελεί μία χρονική φάση, κατά την οποία σημειώθηκαν οι μεγαλύτερες εθνικές αποδιαρθρώσεις, Κωνσταντινούπολη με το διωγμό του 1955 και του 1964, Κύπρος με τις συμφωνίες Ζυρίχης Λονδίνου, κατάρρευση των ιστορικών κοινοτήτων του εξωελλαδικού ελληνισμού (Ρουμανία, Αίγυπτος), μετατροπή ενός θέματος δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Βόρειος Ήπειρος) σε εσωτερικό ζήτημα της ψυχροπολεμικής αντιπαράθεσης, αδιαφορία και ολιγωρία για ένα ζωντανό κομμάτι του Ελληνισμού, τους Πόντιους. Μοναδικές αναλαμπές υπήρξαν οι δημοσιεύσεις του Ενεπεκίδη, του Λαμψίδη, του Ψαθά και της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών, όπως και η έλευση των πρώτων Ποντίων από την ΕΣΣΔ που έφερναν την ιστορία στο προσκήνιο και μία κινηματογραφική ταινία2, η οποία παρά τα κενά της ανέδειξε μία άγνωστη στο ευρύ κοινό, πτυχή του Ποντιακού·τους κρυπτοχριστιανούς- ποντιόφωνους που ζούσαν στην Τουρκία.

Η στρατιωτική χούντα η οποία επιβλήθηκε στην Ελλάδα το 1967 συνέχισε την ίδια πολιτική για το ζήτημα. Εξάλλου η δικτατορία προχώρησε πάρα πολύ τις ελληνοτουρκικές σχέσεις με την απόσυρση της ελληνικής μεραρχίας το 1967 από την Κύπρο, με τις πολιτικές «περί ελληνοτουρκικής φιλίας ή /και ελληνοτουρκικής ομοσπονδίας». Επόμενο ήταν ότι θύμιζε το ένοχο τουρκικό παρελθόν, όπως το Ποντιακό ζήτημα, να περιθωριοποιηθεί. Οι Πόντιοι μπορούσαν να χορεύουν και να τραγουδούν, όχι όμως και να διεκδικούν και κυρίως να μην αναδεικνύουν τις πολλές πτυχές της τραγικής ιστορικής τους πορείας που έβαζε σε κίνδυνο την ελληνοτουρκική συνεργασία. Μικρό δείγμα αυτής της πολιτικής αποτέλεσε η απαγόρευση δημοσίευσης του έργου της Τατιάνας Γκρίτση- Μιλλιέξ για την Τρίπολη του Πόντου, το οποίο εκδόθηκε μετά το 1974.

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα και η αρχή της δεκαετίας του 1980, ανοίγει ένα νέο κύκλο στο Ποντιακό ζήτημα, αφού οι Πόντιοι, παιδιά των προσφύγων του 1922-1923 έδωσαν μία νέα πνοή με το διεκδικητικό πλαίσιο που τέθηκε στο Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο.

Μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου
Η ενασχόληση με το Ποντιακό εντείνεται στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η έλευση των Ποντίων από την ΕΣΣΔ, δημιούργησε μία πίεση στον ελλαδικό χώρο και στο Ποντιακό κίνημα, με αποτέλεσμα να τεθεί το αίτημα της αναγνώρισης της γενοκτονίας. Το 1994 η Βουλή των Ελλήνων αναγνωρίζει την 19η Μάιου, ημέρα που αποβιβάστηκε το 1919 στη Σαμψούντα ο Κεμάλ για να συνεχίσει τις μαζικές δολοφονίες, ως ημέρα μνήμης των 350.000 και πλέον Ελλήνων που δολοφονήθηκαν. Η Βουλή των Ελλήνων αναλαμβάνει με το νόμο να συνεισφέρει σε όλες τις διαστάσεις του Ποντιακού. Εισαγωγή του Ποντιακού στην πολιτική ατζέντα, αναγνώριση του εγκλήματος από την Τουρκία, διεθνοποίηση, αποκατάσταση των Ποντίων της ΕΣΣΔ. Η συνέχεια όμως επανέφερε στην μνήμη των παλαιότερων Ποντίων την πολιτική της δεκαετίας του 1950. Αντί για αναγνώριση- διεθνοποίηση, υπονόμευση και αποσιώπηση στο όνομα της από τα πάνω επιβληθείσης ελληνοτουρκικής φιλίας. Μίας ελληνοτουρκικής φιλίας που εισάγει στην Ελλάδα τον κεμαλικό σωβινισμό και επεκτατισμό.

Αντί για αποκατάσταση των Ποντίων της πρώην ΕΣΣΔ, διαβίωση σε άθλια γκέτο στην Παλαγία Αλεξανδρούπολης, στις Σάππες Ροδόπης, στο Ζυγό Καβάλας, στη Φαρκαδόνα Τρικάλων, και πελατειακές πολιτικές εκμετάλλευσης (βίζα, ελληνική ιθαγένεια, εργασία, τρόφιμα, κ.ά). Αντί για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των Ποντιόφωνων στην Τουρκία, προκλήθηκαν απελάσεις ατόμων από εκεί, τα οποία ήρθαν να σπουδάσουν, να εργαστούν και να ζήσουν στην Ελλάδα. Ωστόσο, υπήρξαν δυνάμεις που αντιστάθηκαν σ΄ αυτήν κατάσταση η οποία δεν τιμά κανένα έθνος, καμιά πολιτική τάξη και κοινωνία και αντέδρασαν έγκαιρα στην εκ νέου περιθωριοποίηση του Ποντιακού. Μπροστά σ΄ αυτήν την εχθρική συμπεριφορά και στις σκοπιμότητες, δημιούργησαν με τις δικές τους προσπάθειες ένα ευνοϊκό πλαίσιο στην ελλαδική κοινωνία και στη διεθνή κοινότητα. Με παρεμβάσεις στον ΟΗΕ και άλλους οργανισμούς, προώθησαν το Ποντιακό ζήτημα σε όλες τις διαστάσεις του. Παράλληλα, κινήσεις από Πόντιους του εξωτερικού δημιούργησαν ένα θετικό κλίμα για την αναγνώριση της γενοκτονίας σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ και συνετέλεσαν στην ανέγερση μνημείου της γενοκτονίας (Τορόντο, Στουτγάρδη). Το βιβλίο του Μιχάλη Χαραλαμπίδη, το οποίο έρχεται στην έκτη έκδοση να συμπληρώσει και άλλα κείμενα του συγγραφέα3, αναλύει και αυτήν την πορεία του Ποντιακού ζητήματος, το οποίο μάλιστα αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον μετά και τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν στο ΟΗΕ, από την τουρκική πλευρά. Τουρκία η οποία προσπαθεί αμήχανα και με σπασμωδικές κινήσεις να αποτρέψει την ροή των πραγμάτων σε διεθνές επίπεδο, δίνοντας την εντύπωση της ένοχης που προσπαθεί να κρυφτεί, πέφτοντας ταυτόχρονα σε χιλιάδες αντιφάσεις. Το βιβλίο περιλαμβάνει όλες τις παρεμβάσεις του συγγραφέα για το Ποντιακό ζήτημα στα Ηνωμένα Έθνη (1998, το 2002 και το 2004), στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (1998), καθώς και την παρέμβασή του στις Βρυξέλλες το 2004, μαζί με ευρωβουλευτές και οργανώσεις από όλη την Ευρώπη.

Αντί επιλόγου
Μπροστά στην δραστηριότητα που έχουν επιδείξει κινήματα για δικά τους ζητήματα (Αρμένιοι), το συναίσθημα που κυριαρχεί για το Ποντιακό ζήτημα είναι η θλίψη και όχι η ικανοποίηση. Η δυναμική όμως του Ποντιακού ζητήματος είναι τέτοια που δημιουργεί πλέον κινήματα ανάδειξής του και καμιά κρατική ολιγωρία, αδιαφορία, εχθρική κίνηση, τρομοκρατία και εκφοβισμός δεν μπορεί να το εμποδίσει ούτε στην Ελλάδα, ούτε στην Τουρκία. Αυτό είναι διακριτό παντού, τόσο στο ελλαδικό κράτος και τη Διασπορά όσο και στον Πόντο. Το Ποντιακό επανέρχεται και κυριαρχεί ως δείγμα ισχυρής ταυτότητας και πολιτισμικού πλούτου, ως στοιχείο διαφορετικότητας σε συνθήκες ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης. Παρά τα εμπόδια και τις δυσκολίες που κρατικές πολιτικές, φασιστικές- αντιδημοκρατικές αντιλήψεις επιβάλλουν, το Ποντιακό ζήτημα αναδεικνύεται καθημερινά, ως στοιχείο ζώσας πραγματικότητας με τους Ποντιόφωνους, ως μείζον θέμα ανθρώπινης διαβίωσης και αξιοπρέπειας με τους Πόντιους της ΕΣΣΔ, ως κυρίαρχο θέμα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τους διεθνείς οργανισμούς, της γενοκτονίας.

Το Ποντιακό ζήτημα δεν είναι ένα θέμα της ιστορίας ή των μουσείων. Είναι ένα ζωντανό ζήτημα με εθνικές και διεθνείς διαστάσεις, το οποίο οι εξελίξεις στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, του παρευξείνιου χώρου και ολόκληρης της Ευρώπης το καθιστούν επίκαιρο ως θέμα δημοκρατίας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ελευθερίας, αξιοπρέπειας. Μένει λοιπόν στα ζωντανά κινήματα και στις δυνάμεις των Ποντίων να το επαναφέρουν στο προσκήνιο.

Σημειώσεις:

1. Ο Χρύσανθος αρνήθηκε να ορκίσει την κυβέρνηση Τσολάκογλου το 1941 και εκθρονίστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές.

2. Η ταινία είχε τίτλο «η Οδύσσεια ενός ξεριζωμένου με πρωταγωνιστή τον ποντιακής καταγωγής ηθοποιό Νίκο Ξανθόπουλο

3. Χαραλαμπίδης Αγώνας σε δύο μέτωπα. Η αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας. Αθήνα, εκδ. Γόρδιος, 2000. Charalambidis M., Aspects of the new Eastern Question .Athens, Gordios editions, 1998. Φωτιάδης, Κ., -Χαραλαμπίδης, Μ., Πόντιοι: Δικαίωμα στη μνήμη, Αθήνα, Ηρόδοτος, 1987,