Το σκοτεινό πρόσωπο του διεθνισμού

Αντιγράφουμε ένα ενδιαφέρον απόσπασμα από το βιβλίο «Κυβερνώντας τον Κόσμο – Η ιστορία μιας ιδέας» του Mark Mazower:

Στο τέλος του αιώνα (σημείωση: εννοεί τον 19ο) μια ευρεία και συνεχώς αναπτυσσόμενη μελλοντολογική λογοτεχνία, μεγάλο μέρος της οποίας φανταζόταν επικείμενο πόλεμο στην Ευρώπη και στη συνέχεια στον κόσμο, είχε παραγάγει ένα πολύμορφο και συνεχώς μεταβαλλόμενο σύνολο πολύ διαφορετικών διεθνιστικών προβλέψεων. Καθώς η Ευρωπαϊκή Συμφωνία κατακερματίστηκε σε ανταγωνιστικά συστήματα συμμαχιών και οι κυβερνήσεις επέβαλλαν φόρους, για να χρηματοδοτηθούν μεγάλοι στρατοί κληρωτών, εξοπλισμένοι με όλο και πιο καταστροφική τεχνολογία, η λογοτεχνία συμβάδιζε με αυτές τις εξελίξεις και διεθνείς πολιτικές για το μέλλον διατυπώνονταν με ακόμη περισσότερες λεπτομέρειες από ό,τι προηγουμένως.

Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα παρείχε ο Άγγλος δημοφιλής δημοσιογράφος σοσιαλιστικών τάσεων Τζώρτζ Γκρίφιθ, ο οποίος είχε επηρεάσει το νεαρό Χ.Τ. Γουέλς. Δείχνοντας τη σύνδεση ανάμεσα στη μυθοπλασία και την τεχνολογία, ο γιος του Γκρίφιθ, Άλαν, θα γινόταν μηχανικός και θα επινοούσε τον αεριωθούμενο κινητήρα αξονικής ροής της Rolls-Royce. Ο ίδιος ο Γκρίφιθ όχι μόνο έσπασε το ρεκόρ για την πραγματοποίηση του γύρου του κόσμου, αλλά το 1892, στο απόγειο της παγκόσμιας ιδεοληψίας με την αναρχική τρομοκρατία, έγραψε τον Άγγελο της επανάστασης, μια εντυπωσιακή φανταστική ιστορία. Είναι η ιστορία της Αδελφότητας της Ελευθερίας, μιας τρομοκρατικής ομάδας με επικεφαλής έναν ηλικιωμένο Ρωσοεβραίο και την όμορφη κόρη του Νατάσα. Όταν τα ευρωπαϊκά κράτη κατακερματίζονται σε έναν πόλεμο με δύο κύριες συμμαχίες, οι τρομοκράτες παίρνουν την εξουσία. Η δύναμή τους οφείλεται στο γεγονός ότι κατέχουν την τελευταία λέξη της τεχνολογίας των πτήσεων (ο νεαρός που την επινόησε ερωτεύεται τη Νατάσα), και χάρη σε μια μαζική λαϊκή εξέγερση στην Αμερική, η οποία ανεβάζει στην εξουσία μια φιλική προς την Ουάσιγκτον κυβέρνηση, καταλήγουν να κατακτήσουν τον κόσμο, χρησιμοποιώντας αερόπλοια με τεράστια δύναμη καταστροφής, έχοντας πείσει ήδη τους Βρετανούς να συμπαραταχθούν με τους Αμερικανούς. Αερόπλοια, αναρχικοί, Αμερικανοί και οι αγαθοεργοί Βρετανοί είναι η κλασική σύνθεση των κύριων στοιχείων της διεθνιστικής φαντασίας των προαστίων του Λονδίνου στα τέλη του 19ου αιώνα.

Το τι απέμεινε από την Ευρωπαϊκή Συμφωνία σε αυτή την κοσμοαντίληψη αποκαλύπτεται στη φανταστική αποκορύφωση του μυθιστορήματος, την περιγραφή μιας διπλωματικής συνδιάσκεψης, την οποίαν συγκαλούν οι αναρχικοί στο Λονδίνο, για να αποτρέψουν έναν πόλεμο αφανισμού. Ενώ ο επαναστάτης ήρωας Τρεμέυν παρουσιάζει στους ηττημένους και ταπεινωμένους μονάρχες της Ευρώπης τους όρους της αδελφότητας –καθολικός αφοπλισμός, μοίρασμα της γης, διεθνής αστυνομική δύναμη– ο Γερμανός Κάιζερ σηκώνεται όρθιος, για να διαμαρτυρηθεί: «από όλα όσα ακούσαμε, φαίνεται πως η Ομοσπονδία των Αγγλοσαξονικών λαών θεωρεί ότι έχει κατακτήσει τον κόσμο και επομένως είναι σε θέση να υπαγορεύει όρους σε όλους τους λαούς της γης. Η υπόθεσή μου είναι σωστή;»

Ο Τρεμέυν έσκυψε το κεφάλι σιωπηλός κι ο Κάιζερ συνέχισε:

«Όμως αυτό ισοδυναμεί με την καταπάτηση όλων των λαών που δεν ανήκουν στην αγγλοσαξονική φυλή. Μου είναι αδύνατο να πιστέψω ότι οι άνθρωποι που γεννήθηκαν ελεύθεροι και κέρδισαν την ελευθερία τους στο πεδίο της μάχης θα συναινέσουν ποτέ να υποταχθούν σε έναν τέτοιο δεσποτισμό. Τι θα γίνει αν αρνηθούν να το κάνουν;»

Ο Τρεμέυν πετάχτηκε αμέσως επάνω. Στράφηκε και κοίταξε κατά πρόσωπο το Κάιζερ, συνοφρυωμένος και με δυσοίωνη λάμψη στο βλέμμα:

«Η Μεγαλειότητά σας της Γερμανίας μπορεί να το αποκαλεί δεσποτισμό, αν έτσι θέλει, αλλά να θυμάστε ότι είναι δεσποτισμός της ειρήνης κι όχι του πολέμου και αφορά μόνο εκείνους που θα παραβίαζαν την ειρήνη και έστρεφαν το ξίφος τους εναντίον των συνανθρώπων τους… Θρηνείτε για την απώλεια του δικαιώματος και της δύναμης να στρέφετε το ξίφος ο ένας εναντίον του άλλου. Λοιπόν, ανακτήστε αυτό το δικαίωμα για μια τελευταία φορά! Πείτε εδώ και τώρα ότι δεν θα αναγνωρίσετε την επικυριαρχία του Συμβουλίου της Ομοσπονδίας και υποστείτε τις συνέπειες!…»

Τα βαρυσήμαντα και σκληρά λόγια έπεισαν αμέσως τον Κάιζερ. Θυμήθηκε ότι ο στρατός του είχε διαλυθεί, τα ισχυρότερα οχυρά του είχαν καταστραφεί, το ταμείο του ήταν άδειο κι η χώρα του είχε αποδεκατιστεί. Έγινε κάτασπρος και βυθίστηκε στην καρέκλα του, έκρυψε το πρόσωπό του μέσα στα χέρια του κι έκλαψε με λυγμούς. Κι έτσι έληξε η τελευταία και μοναδική διαμαρτυρία του πνεύματος του μιλιταρισμού εναντίον του νέου δεσποτισμού της ειρήνης…

Το όνειρο του Γκρίφιθ για έναν κόσμο, στον οποίο οι επαναστάτες θα επέβαλλαν την ειρήνη ήταν για άλλους εφιάλτης. Εξ άλλου έφερνε στο νου την τελική ήττα της ευρωπαϊκής τάξης πραγμάτων, που είχαν εγκαθιδρύσει η Ευρωπαϊκή Συμφωνία κι η Ιερά Συμμαχία. Σε αυτό τον κόσμο οι αυτοκράτορες εκθρονίζονταν κι οι αναρχικοί, οι τρομοκράτες κι οι Εβραίοι θριάμβευαν. Για τους συντηρητικούς, ο «δεσποτισμός της ειρήνης» του Γκρίφιθ δεν ήταν μια Ουτοπία, αλλά ένα είδος διεθνούς δικτατορίας πρωτοφανούς αυστηρότητας κι εμβέλειας…

Σήμερα, εάν κάποιος γνωρίζων το τι μέλλει γενέσθαι θα ήθελε να περάσει μαζικά κάποια μηνύματα στο ευρύ κοινό, το πιθανότερο θα ήταν να φτιάξει μια θεαματική κινηματογραφική ιστορία όπου «οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις είναι εντελώς συμπτωματική». Τον 19ο αιώνα, στο απόγειο της διάχυσης ποικίλων επαναστατικών ιδεών στον Ευρωπαϊκό χώρο, έγραφαν μυθιστορήματα. Και είναι αληθές πως στο παραπάνω μυθιστόρημα κρύβεται –σε σπερματικές ιδέες– το ζοφερό μέλλον που θα επεφύλασσε ο επερχόμενος 20ος αιώνας στην Ευρώπη. Ο αιώνας όπου επανειλημμένα η Ευρώπη χωρίστηκε σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα, αλλά τελικά την εξουσία κέρδισαν οι «τρομοκράτες». Ο αιώνας όπου η Ευρώπη, η αιώνια κοιτίδα των μεγαλύτερων ιμπεριαλισμών, έγινε η ίδια προτεκτοράτο και παραμένει ως σήμερα υπό τον έλεγχο των «τρομοκρατών».

Είναι φανερό πως ο όρος «αναρχικοί» στο μυθιστόρημα χρησιμοποιείται με μια «χαλαρή» έννοια, προφανώς εννοώντας κάποιους «που δεν λειτουργούν με βάση τους κανόνες» ή κάποιους που –όπως διαφαίνεται– διαθέτουν μια ιδιαίτερη τεχνογνωσία σε διάφορα επίπεδα και με βάση αυτήν κατορθώνουν να ξεπεράσουν και εν τέλει να κατατροπώσουν τους «παραδοσιακούς» εξουσιαστές (αυτοκράτορες ή μονάρχες του παρελθόντος). Για να καταλήξουν να επιβάλλουν τους δικούς τους σκληρούς όρους μιας «δεσποτικής» ειρήνης.

Το ζήτημα της ειρήνης, βέβαια, είχε κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση όχι μόνο επαναστατικών αλλά και εξουσιαστικών ιδεών καθ’ όλον τον 19ο αιώνα. Ήταν φυσικό· οι πόλεμοι στο εσωτερικό της Ευρώπης ήταν ιστορικά ο κανόνας κι όχι η εξαίρεση. Ακόμη και οι εξουσιαστές έψαχναν και εξειδίκευαν ιδέες για τη συντήρηση μιας «ρεαλιστικής» συνθήκης ειρήνης στον Ευρωπαϊκό χώρο, βασισμένης στις «παραδοσιακές» μεθόδους της ισχύος και της διπλωματίας, καταλήγοντας για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα στην Ιερά Συμμαχία και στην Ευρωπαϊκή Συμφωνία. Αλλά ήδη τον 18ο αιώνα, πριν ακόμη ξεσπάσει η Γαλλική επανάσταση, άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά μια πρωτοφανής ιδέα: αυτή «του πολέμου που θα θέσει τέρμα σε όλους τους πολέμους», ενοποιώντας μια για πάντα την ανθρωπότητα σε ένα καθεστώς ειρηνικής συνύπαρξης. Μια ιδέα που ενέπνευσε διαφοροποιημένους (ή, συχνά, όχι και τόσο διαφοροποιημένους) επαναστατικούς κύκλους της εποχής –σοσιαλιστές, κομμουνιστές, αναρχικούς, εθνικιστές– οι οποίοι ο καθένας από διαφορετικό δρόμο θέλησαν να χαράξουν μια διαδρομή γι’ αυτό το «τρελλό» όνειρο. Ο 19ος αιώνας ήταν η μήτρα όλων των διεθνισμών και –όπως αναφέρει ο Mazower– η μήτρα διαφορετικών ανταγωνιστικών μεταξύ τους προοπτικών για το πώς θα επιτευχθεί κατ’ αρχήν η ενοποίηση της Ευρώπης και στη συνέχεια η παγκόσμια ενοποίηση.

Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, πως το μέγεθος και η αξία του εγχειρήματος –οι ρίζες του οποίου φτάνουν πίσω στις Πλατωνικές ιδέες– κινητοποίησε πολλούς από τους καλύτερους ανθρώπους που περπάτησαν σ’ αυτή τη Γη. Όχι όμως μόνον αυτούς. Κινητοποίησε και ένα σύνολο «περίεργων» εξουσιαστικών δικτύων. «Περίεργων» σωβινιστών και φυλετιστών… «Περίεργων» ποικιλώνυμων Στοών… «Περίεργων» τραπεζιτών που είδαν στις επαναστατικές –και ειδικά στις Μαρξιστικές– θεωρίες το τέλειο εργαλείο για να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τις δυνάμεις της βιομηχανίας και της παραγωγής που έλεγχαν οι πρώην φεουδάρχες… «Περίεργων» κρατιστών, που έκαναν την επανάσταση όχημα για να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με αντίπαλες κρατικές οντότητες… Όλα αυτά τα φρούτα είδαν στις επαναστατικές ιδέες την ευκαιρία τους για επέκταση της κυριαρχίας τους. Όλοι αυτοί επένδυσαν τα μάλα στο να αποκτήσουν και να ελέγξουν ένα νέο είδος «στρατού», επειδή ο κανονικός στρατός δεν ήταν ακόμη δικός τους: του επαναστατικού «στρατού» των αγωνιζόμενων για την ελευθερία, όπως κι αν την εννοούσε ο καθένας –δεν είχε ιδιαίτερη σημασία. Οι «τρομοκράτες» του Γκρίφιθ… Οι οποίοι, όντως, πήραν την ηγεσία της διεθνούς σκηνής μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους και μια Οκτωβριανή επανάσταση. Μετά το τέλος του 2ου παγκοσμίου, η βασική κατεύθυνση του διεθνισμού είχε αποσαφηνιστεί: «Η Ευρώπη ή θα ενοποιηθεί με το χρήμα ή δεν θα ενοποιηθεί ποτέ». Έκτοτε ακόμη και ο κομμουνιστικός διεθνισμός εμμέσως υπηρέτησε αυτήν την κατεύθυνση. Σε τι να εμπνεύσει τους ανθρώπους μια Ευρώπη των χρηματιστών, ώστε να κινηθούν προς τα εκεί; Η «Ευρώπη των λαών» όμως…

Αυτό που ουσιαστικά λέμε είναι πως το όραμα της παγκόσμιας επανάστασης «που θα φέρει την ειρήνη και την αδελφοσύνη» είχεεξ αρχής ώσμωση με το όραμα για την παγκόσμια κυριαρχία, η οποία ούτως ή άλλως έχει μια μεθοδολογία για την «τελική ειρήνη», ενσωματώνοντας όλους τους ανταγωνιστικούς εξουσιαστές σε ένα κοινό πλαίσιο λειτουργίας. Σήμερα, δε, στη Δύση, είναι ένα και το αυτό. Η παγκόσμια επανάσταση είναι ταυτισμένη με την παγκόσμια κυριαρχία.

Για όποιον αμφιβάλλει ότι ζούμε σε καιρούς επαναστατικής πραγμάτωσης, ας αναλογιστεί ποια ήταν ορισμένα από τα θεμελιώδη ζητούμενα των επαναστατών του 19ου αιώνα:

– Η καταστροφή όλων των θρόνων και ηγεμονιών (εννοώντας τα παλαιά παραδοσιακά καθεστώτα)

– Η καταστροφή όλων των εθνικών ταυτοτήτων, ώστε να εκλείψουν οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των εθνών.

– Η καταστροφή όλων των θρησκειών, η απώλεια του θρησκευτικού αισθήματος και η εγκαθίδρυση του «ορθολογισμού».

– Η καταστροφή των οικογενειακών, φιλικών και συγγενικών δεσμών, η απώλεια της εκπαίδευσης των παιδιών από τους γονείς και η ανάληψη αυτής από το κράτος (ή από κάποια κοινωνική δομή).

Ας δει κάποιος το σήμερα και ας αναλογιστεί τι από όλα αυτά δεν βρίσκεται σε ορισμένο –ή προχωρημένο– στάδιο πραγμάτωσης. Δεν μπαίνουμε εδώ στη συζήτηση του τί είναι το καθένα από τα παραπάνω σημεία, τί είναι δηλαδή η θρησκεία, τί το έθνος, η οικογένεια, τί είναι ο ορθολογισμός, ποια η διαφορά ενός παραδοσιακού από ένα κοσμοπολίτικο καθεστώς κλπ. Σκοπός είναι να γίνει συνείδηση πως το κυριαρχικό προπαγανδιστικό περιβάλλον, όπως το βιώνουμε τουλάχιστον στις Δυτικές κοινωνίες, είναι όντως επαναστατικό, ειλικρινώς και όχι ψευδεπίγραφα. Και έχει αλλάξει τον κόσμο δραματικά, παρ’ όλο που ο κόσμος παραμένει δραματικά ίδιος.

Έπειτα, η «επανάσταση» επικρατεί ως μέθοδος δημιουργίας του «νέου κόσμου» στη διεθνή σκηνή. «Επανάσταση» στη Λιβύη. «Επανάσταση» στη Συρία. «Επανάσταση» στην Ουκραΐνα. Απειλές για «επανάσταση» στη Ρωσία. Τρομοκρατία στην Ευρώπη με τους ισλαμιστές. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως έχουμε να κάνουμε με «περίεργους» εξουσιαστές με εξειδίκευση στην κυριαρχία δια της «επαναστάσεως» και της πάγιας επαναστατικής πρακτικής της τρομοκρατίας.

Απέναντι σε τέτοιου είδους τεχνογνωσία με ιστορική συνέχεια τουλάχιστον δύο αιώνων, το να επιχειρήσει κάποιος να συνεχίζει με ιδεοληψίες ή με αντίστοιχα με αυτούς μέσα, φαίνεται τουλάχιστον τραγικό. Το να προσπαθεί, δε, να τους υπερκεράσει στο δικό τους πεδίο φαίνεται τουλάχιστον αστείο. Γιατί αυτοί οι διεθνείς εξουσιαστές έχουν πολλά άλλα «περίεργα» χαρακτηριστικά. Είναι πολύ «αντιρατσιστές». Είναι πολύ «αντισεξιστές». Είναι πολύ «αντιφασίστες». Είναι πολύ «αντιεθνικιστές». Τόσο πολύ, που είναι να απορούν οι ανυποψίαστοι. Και ειδικότερα να απορούν το πώς γίνεται ο εξουσιαστικός λόγος της λεγόμενης «πολιτικής ορθότητας» να βρίσκει τόσο ευήκοα ώτα σε ποικιλώνυμα κινήματα που υποτίθεται πως αντιπαρέρχονται την εξουσία.

Όμως, οι άνθρωποι που βρέθηκαν μέσα σ’ αυτόν τον κυκεώνα, ποθώντας την ελευθερία και έναν καλύτερο κόσμο, κάτι διαφορετικό είχαν στο μυαλό και την καρδιά τους. Και ειδικότερα, προσπάθησαν πολύ σκληρά να διατηρήσουν την αυτοτέλεια των οραμάτων τους ώστε να μη γίνουν –έστω ακούσια– όργανα της οποιασδήποτε εξουσίας, πράγμα καθόλου εύκολο.

«Ο πόλεμος που θα τελειώσει όλους τους πολέμους» βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη και τον παρακολουθούμε καθημερινώς σε όλα τα σημεία του πλανήτη. Όχι ότι πιστεύουμε πως όντως θα μπορούσε να υπάρξει ένας τέτοιος πόλεμος –θα ήταν οξύμωρο. Αλλά κι αυτός που υπάρχει δεν διεξάγεται από τους καταπιεσμένους, αλλά από τους επαναστάτες που βρίσκονται προ πολλού στην εξουσία…

Θ.

Δημοσιεύθηκε στην ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ. 159, Απρίλιος 2016

Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com