του Γιώργου Καραμπελιά, το εισαγωγικό κείμενο από το αφιέρωμα του Άρδην (τ. 132) για τον Μετάνθρωπο και την Silicon Valley
Η κρίση του μαρξιστικού και εθνικοσοσιαλιστικού μεσσιανισμού προήλθε από την εξάντληση των προτάσεών τους, στην αντιπαράθεση με την ίδια την ηγερία τους, την Ιστορία, και από την εκκένωση του «μύθου του 20ού αιώνα» –για να δανειστούμε τον τίτλο του Ρόζενμπεργκ– του ημιθέου της ιστορίας. Ο ημίθεος κομμουνιστής/προλετάριος και ο αντίπαλός του, ο Γερμανός υπεράνθρωπος/δολοφόνος, θα βυθιστούν στο λυκόφως, όσο και εάν ο πρώτος συνιστά μια πλέον ελκυστική ανθρώπινη φιγούρα από την αποτρόπαιη καρικατούρα του δεύτερου.
Πράγματι, κατά τον 20ό αιώνα, περάσαμε από τον Θεό και Μεσσία του εβραϊσμού στον Θεό/Ημίθεο της ιστορίας, για να ξαναβρεθούμε μπροστά σε έναν νέο θεό, τον Θεό της τεχνολογίας. Δεν προλάβαμε να εξέλθουμε από την εποχή του ιστορικού μεσσιανισμού και βρισκόμαστε αντιμέτωποι, σε αυτή τη νέα χιλιετία, με τη φοβερότερη πρόκληση στην ιστορία του ανθρώπου, τη μετάβαση προς τον «μετάνθρωπο».
Όντως, για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, γίνεται επιστημονικά και τεχνολογικά εφικτή η δυνατότητα παρέμβασης στο γενετικό υλικό του ανθρώπου και κατά συνέπεια η δυνατότητα μιας τεχνητής αλλοίωσης του ανθρωπίνου είδους, ή μιας μετεξέλιξης των μηχανικών συστημάτων προς την κατεύθυνση οιονεί ανθρωπίνων λειτουργιών, ή και τα δύο ταυτοχρόνως, σε μια συνάρθρωση («συνεπαφή») ανθρώπου και μηχανής. Και επιμένουμε στο επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύξιμο, διότι μυθολογικά και μυθιστορηματικά είχαν ήδη κατασκευαστεί τεχνουργήματα αντίστοιχα με τις σημερινές ευφυείς μηχανές και τα αυτόματα, από τον χάλκινο γίγαντα Τάλω, στην αρχαία Ελλάδα, έως τον… Πινόκιο και το τέρας του Φρανκενστάιν.
Στην αρχαία ελληνική παράδοση, ο Τάλως ήταν μια μηχανική κατασκευή, το πρώτο «ρομπότ» στην παγκόσμια ιστορία. Σύμφωνα με την επικρατέστερη μυθολογική εκδοχή, κατασκευάστηκε από τον Ήφαιστο κατ’ εντολήν του Δία, ο οποίος τον χάρισε στο Μίνωα για να φυλάει την Κρήτη. Ήταν κατασκευασμένος από μπρούντζο και διέθετε μία και μοναδική φλέβα, η οποία ξεκινούσε από τον λαιμό και κατέληγε στον αστράγαλό του, όπου ένα χάλκινο καρφί έκλεινε την έξοδό της. Μέσα στη φλέβα του Τάλω κυλούσε ο ιχώρ, δηλαδή «το αίμα των αθανάτων», θείο υγρό που του έδινε ζωή. Κύριο έργο του Τάλω ήταν να διατρέχει όλες τις ακτές της Κρήτης, τρεις φορές την ημέρα, να ρίχνει βράχους στα εχθρικά πλοία, να σκοτώνει τους εισβολείς και επί πλέον να περιφέρεται στο εσωτερικό του νησιού μεταφέροντας από χωριό σε χωριό τους νόμους που θεσμοθετούσε ο Μίνωας. Τους εισβολείς εξόντωνε αγκαλιάζοντάς τους, ενώ ταυτόχρονα πυρακτωνόταν –άγνωστο πώς– και τους κατέκαιγε. Ο «θάνατός» του επήλθε όταν, από την Κρήτη, περνούσαν οι Αργοναύτες και ο Ποίας, πατέρας του Φιλοκτήτη, τόξευσε το χάλκινο καρφί στη φτέρνα του Τάλω, το οποίο βγήκε από τη θέση του και χύθηκε ο ιχώρ. Δηλαδή, σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Τάλως αποτελούσε ένα είδος «κύβοργου».
Στο παρελθόν, και σε δύο μεγάλες «στιγμές», ο άνθρωπος έθεσε ως στόχο την «υπέρβαση» της ανθρώπινης φύσης, και σήμερα ετοιμάζεται για το τρίτο «αποφασιστικό άλμα».
Η ιδέα δεν είναι καινοφανής και μας καταδιώκει από πολύ παλιά, πότε ως όνειρο και πότε ως εφιάλτης. Η πρώτη «στιγμή» υπήρξε εκείνη του μύθου και της θρησκείας… Ο ημίθεος, ο ήρωας, αποτελούν ήδη μια εκδοχή ενός μυθολογικού μετανθρώπου. Εμφανίζεται στους μύθους όλων των λαών, από τους Ινδιάνους της Αμερικής μέχρι τους ομηρικούς ήρωες και τον Ηρακλή. Σε όλους σχεδόν τους σχετικούς μύθους, ο ήρωας εμφανίζεται ως η σύμμειξη θεού και ανθρώπου, ένα προείκασμα της μετάβασης στη μετανθρώπινη κατάσταση. Στις δε θρησκευτικές πεποιθήσεις του, ο άνθρωπος υπερβαίνει τη θνητή, ζωική και πεπερασμένη φύση του μέσω της ένωσής του με τον θείο «πατέρα» («πατέρας θεών και ανθρώπων»), της αναφοράς σε υπερβατικά ηθικοθρησκευτικά πρότυπα και της πίστης σε μια «άλλη ζωή» που θα του εξασφαλίσει την αθανασία.
Η δεύτερη «στιγμή» θα είναι η «παιδευτική»-πολιτισμική. Μέσω της «παιδείας», ο άνθρωπος θα «υπερβεί» τη φύση του και θα κατασκευάσει μια νέα ταυτότητα, εξ ολοκλήρου πολιτισμική. Ο διαφωτισμός και η ακρότατη συνέπειά του, ο κρατικός μαρξισμός, θα θέσει ως προμετωπίδα του το αίτημα της δημιουργίας του «νέου ανθρώπου», που πλέον θα έχει υπερκεράσει κάθε φυσικό ή ενστικτικό «προκαθορισμό». Φύση και ιστορία διαχωρίζονται ριζικά και απόλυτα, ο «άνθρωπος», μέσω του πολιτισμού, υπερβαίνει αμετάκλητα τη φύση. Ή, στην περίπτωση του ναζιστικού «αντιδραστικού μοντερνισμού», θα ενσωματώσει το ένστικτο στη μηχανή!
Σύμφωνα με τον Σπύρο Μάνδρο, «στον μετανθρώπινο μύθο άλλωστε βάσισε και ο αιώνας μας τις κυρίαρχες πολιτικές του συγκρούσεις, που κορυφώθηκαν με δύο ιερούς πολέμους, τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο. Τα δύο πολιτικά κινήματα που πρωταγωνίστησαν είναι βεβαίως ο κομμουνισμός και ο ναζισμός. Και τα δύο μετέβαλαν σε επείγον πολιτικό αίτημα δύο διαμετρικά αντίθετες εκδοχές της μεταφυσικής του μετανθρώπου». Ο «κομμουνιστικός άνθρωπος», ιδιαίτερα στη σταλινική ηρωική εκδοχή του, αποτελεί μια εκκοσμικευμένη ενσάρκωση του χριστιανικού ιδεώδους, η δε κομμουνιστική κοινωνία, ως εγκόσμιος Παράδεισος, μια παραλλαγή του επουράνιου. «Αντίθετα, ο Άριος (ο μετάνθρωπος των ναζιστών) υπάρχει ήδη λόγω της φυλετικής του καταγωγής και η επιδιωκόμενη μετανθρώπινη κατάσταση είναι η βίαιη και ανελέητη αποκατάστασή του στα βιολογικά του δικαιώματα σε βάρος όλων των άλλων φυλετικών ομάδων (κατώτερες φυλές υπανθρώπων.
Όμως, η αποτυχία των ιδεολογιών, η διόγκωση των οικολογικών προβλημάτων, η κατάρρευση των κοινωνικών πειραματισμών του 20ού αιώνα, υπονόμευσαν την πίστη στις πολιτισμικές και παιδευτικές διαδικασίες. Μπροστά στα αδιέξοδα που πολλαπλασιάζονται, στις πιο αναπτυγμένες τεχνολογικά κοινωνίες, προετοιμάζεται μια νέα «στιγμή», τεχνολογική, που θέλει να υπερβεί «οριστικά» την αντίφαση Φύση-Ιστορία και να οδηγήσει, κυριολεκτικά, σε ένα «νέο είδος ανθρώπου».
Η τεχνολογική μηχανική του ανθρώπου διήνυσε, μέσα σε μερικά εκατομμύρια χρόνια, την απόσταση που τον χωρίζει από τη λάξευση του πυριτόλιθου έως τη σύντηξη του πυρήνα του υδρογόνου και τη μικροηλεκτρονική και βρίσκεται πλέον στο κατώφλι ενός ποιοτικού άλματος χωρίς προηγούμενο, το οποίο υποστασιοποιείται σε περισσότερες από μία κατευθύνσεις:
Πρώτον, στην κατασκευή του «μετανθρώπου», την παρέμβαση στην ίδια την ανθρώπινη φύση, όχι πλέον μέσω του πολιτισμού, της θρησκείας, της ιδεολογίας, αλλά πάνω στο ίδιο το βιολογικό «υλικό».
Και εάν η εμφύσηση ζωής στα τεχνουργήματα της πληροφορικής προσκρούει ακόμα(;) στην αδυναμία κατανοήσεως και προπαντός αναπαραγωγής του μηχανισμού της ανθρώπινης σκέψης, της επίγνωσης και της αυτοσυνείδησης, η μετεξέλιξη και η μετάλλαξη των ζώντων οργανισμών είναι εφικτή και πραγματοποιήσιμη. Ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, ο άνθρωπος θα επιτύχει, μέσα από αλλεπάλληλες διασταυρώσεις, τη δημιουργία νέων ποικιλιών φυτών και ειδών ζώων, από τον 19ο αιώνα θα δημιουργήσει νέα υβρίδια και θα κατανοήσει-ελέγξει τους μηχανισμούς της αναπαραγωγής των ειδών, ενώ με τη βιογενετική θα επέμβει και γονιδιακά στη δημιουργία νέων ποικιλιών και γιατί όχι –σύντομα– και στην κατασκευή νέων ειδών.
Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος, που ολοκληρώθηκε το 2003, και οι απαρχές της γονιδιακής παρέμβασης και της κλωνοποίησης ζώντων οργανισμών, η δημιουργία βλαστοκυττάρων, έρχονται να προστεθούν στη φαρέτρα της ευγονικής (παρόλο που κινδυνεύει να έχει εξαιρετικά «δυσγονικές» και καθόλου ευγονικές συνέπειες). Η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος σηματοδοτεί την ολοκλήρωση μιας περιόδου, που ξεκίνησε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν, το 1953, οι Γουώτσον και Κρικ περιέγραψαν τη δομή του DNA. Στη διάρκεια των 60 χρόνων που διανύθηκαν, έγιναν αντιληπτοί οι μηχανισμοί αποκωδικοποίησης της γενετικής πληροφορίας.
Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά στην επέκταση της τεχνητής νοημοσύνης και της δημιουργίας νέων τεχνολογικών πλασμάτων που, σε λίγες δεκαετίες, θα «ανταγωνίζονται» τον ίδιο τον ανθρώπινο εγκέφαλο σε όλα τα επίπεδα, όπως το κάνουν ήδη π.χ. στο σκάκι.
Αυτή η εξέλιξη έχει αρχίσει να διαγράφεται τις τελευταίες δεκαετίες με την προσθετική ιατρική, τις μεταμοσχεύσεις, τη θυελλώδη εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης, της ρομποτικής και της πληροφορικής ή τη «νανοτεχνολογία» που ανατέλλει. Με την προσθετική και αισθητική ιατρική καθώς και με την αυξανόμενη χρήση φαρμάκων και σκευασμάτων, όλο και περισσότεροι άνθρωποι στη Δύση παριστούν μια αρχική… εισαγωγή στο μοτίβο του μετανθρώπου. Τεχνητά μέλη και μαλλιά, τεχνητοί νεφροί και καρδιές, οδοντοστοιχίες, ενέσεις σιλικόνης και μετατροπή φύλου, λίφτινγκ και φαρμακευτική «υποστήριξη» της καθημερινότητας, ντόπινγκ και σκευάσματα στον αθλητισμό. Ο κόσμος μας αποτελείται ήδη από τους «τελευταίους ανθρώπους» και ίσως τους πρώτους μετανθρώπους. Ο Vernon Vinge, μαθηματικός και συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας, ο οποίος θεωρεί δυνατή και ευκταία την έλευση του μετανθρώπου, διαγράφει ως εξής το πρόγραμμα του τεχνολογικού μετασχηματισμού που οραματίζεται:
«…βρισκόμαστε μπροστά σε μια αλλαγή που συγκρίνεται μόνο με την εμφάνιση της ανθρώπινης ζωής στη Γη. Τα επακριβή αίτια αυτής της αλλαγής είναι η επικείμενη δημιουργία, μέσω τεχνολογίας, οντοτήτων με μεγαλύτερη νοημοσύνη από τον άνθρωπο. Υπάρχουν αρκετά μέσα με τα οποία η επιστήμη μπορεί να εξασφαλίσει αυτό το επίτευγμα (και τούτο είναι ένας ακόμα λόγος σιγουριάς ότι το γεγονός αυτό θα συμβεί):
Μπορεί να υπάρξουν “ξύπνιοι” και υπεράνθρωπα ευφυείς κομπιούτερ. (Σήμερα, υπάρχει μεγάλη διχογνωμία ως προς το εάν μπορούμε να δημιουργήσουμε το αντίστοιχο του ανθρώπου σε μια μηχανή. Αλλά εάν η απάντηση είναι “ναι, μπορούμε”, τότε ελάχιστη αμφιβολία υπάρχει ότι πολύ σύντομα, μετά απ’ αυτό, θα μπορούμε να κατασκευάσουμε όντα πιο ευφυή). Μεγάλα δίκτυα κομπιούτερ (και οι συνδεδεμένοι χρήστες τους) μπορεί να “ξυπνήσουν” σαν υπεράνθρωπα ευφυείς οντότητες.
Η συνεπαφή (interface) κομπιούτερ και ανθρώπου μπορεί να γίνει τόσο στενή που οι χρήστες τους να θεωρούνται δικαιολογημένα πως έχουν υπερανθρώπινη ευφυΐα. Οι βιολογικές επιστήμες μπορεί να προσφέρουν τα μέσα για τη βελτίωση της ανθρώπινης ευφυΐας».
Και είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μόλις στο πρελούδιο, διότι οι μοριακοί «νανοσυναρμολογητές» θα παρεμβαίνουν στο μοριακό επίπεδο και θα μπορούν να συνθέτουν από οποιοδήποτε υλικό πρώτες ύλες, τρόφιμα, κλπ., με την «απλή» αναδόμηση των μορίων. Τεράστιες επενδύσεις κατευθύνονται ήδη στη μοριακή ηλεκτρονική – τον νέο υποτομέα της νανοτεχνολογίας, όπου τη θέση των στοιχείων του ηλεκτρονικού κυκλώματος καταλαμβάνουν μεμονωμένα μόρια. Οι νανοσυναρμολογητές, σύμφωνα με τον άνθρωπο που τους επινόησε, τον Έρικ Ντρέξλερ, θα μπορούσαν να θεραπεύσουν ασθένειες –από τη γρίπη έως τον καρκίνο– επεκτείνοντας το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα, θα παρήγαν εξαιρετικά φθηνή ηλιακή ενέργεια, θα αποκαθιστούσαν ολοκληρωτικά τις ζημιές που έχουμε προκαλέσει στο περιβάλλον, θα επέτρεπαν την παραγωγή υπερυπολογιστών τσέπης, θα μετέβαλλαν σε ταξίδι ρουτίνας τις διαστημικές πτήσεις και θα μας επέτρεπαν να αποκαταστήσουμε τα εξαφανισμένα ζωικά και φυτικά είδη.
Πρόκειται ίσως για τη δραματικότερη «στιγμή» στην ανθρώπινη ιστορία. Ο άνθρωπος αναλαμβάνει το ρίσκο της αυτομετατροπής του σε «μετάνθρωπο», δια της ηλεκτρονικής, της βιογενετικής και της νανοηλεκτρονικής οδού. Θα μπορέσει όμως να ελέγξει παρεμβάσεις στο γονιδιακό υλικό, που μπορούν να αποβούν καταστροφικές και να οδηγήσουν ακόμα και σε τερατογενέσεις; Ή μήπως τα «βιολογικά ρομπότ» και οι μηχανές της τεχνητής νοημοσύνης, της συνεπαφής (interface) ζωικών ιστών και μηχανών, που ευαγγελίζονται ορισμένοι ρομποτικογενετιστές, μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε μια «ανεξέλεγκτη εξέγερση των ρομπότ», τέτοια που έχει ήδη περιγράψει ο Ασίμωφ και οι άλλοι πατέρες της επιστημονικής φαντασίας; Και όχι υποχρεωτικά με τη μορφή της εξέγερσης των μηχανών, που προαναγγέλλει η επιστημονική φαντασία, αλλά, τουλάχιστον, αρχικώς, με τη μορφή ενός ανεξέλεγκτου και εκθετικού πολλαπλασιασμού των μηχανών και των υπολογιστών;
Σε αυτό το αφιέρωμα, λοιπόν, σκοπεύουμε θα δώσουμε μια έστω μικρή εικόνα από εκείνους που απεργάζονται κατ’ εξοχήν αυτές τις τρομερές αλλαγές, ιδιαίτερα μετά τη δημιουργία της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης που αποτελεί καθοριστικό βήμα σε αυτή την κατεύθυνση. Όχι για να τρομάξουμε αλλά για να προτάξουμε μια πολιτική κοινωνικού ελέγχου στα μαστόδοντα της πληροφόρησης, τους Ζούκερμπεργκ, τους Μπέζος, τους Έλον Μασκ και όλη την κομπανία που, σαν ανεξέλεγκτοι μαθητευόμενοι μάγοι, παίζουν με τις τύχες του ανθρώπινου είδους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.