Οι επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης στο εθνικό κράτος

Ιουλίου 30, 2014 από seisaxthiablog
Στη δεκαετία του 1980, στα πλαίσια της έρευνάς μου στην κρίση του παγκοσμίου συστήματος, το ενδιαφέρον μου εστιάστηκε στην εμπειρική διαδικασία της παγκοσμιοποίησης μέσα στο παγκόσμιο πλαίσιο, το πως και το γιατί η παγκοσμιοποίηση εμφανίζεται. Παρουσίασα, τότε, ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι απειλές σε αυτόν τον διεθνοποιημένο κόσμο. Επιπροσθέτως, σε μια πρόσφατη ερευνητική εργασία μου, εξέταζω και υπογράμμιζω τα εμπειρικά αποδεικτικά στοιχεία των αποτελεσμάτων της παγκοσμιοποίησης που αρχίζουν να συσσωρεύονται στις μέρες μας. Η μελέτη αυτή υπογραμμίζει τον αντίκτυπο της παγκοσμιοποίησης στην παγκόσμια οικονομία συνολικά, στις αναπτυσσόμενες χώρες και περιοχές, και στους ανθρώπους που ζουν μέσα στην ένδεια εξετάζοντας τις οικείες ευκαιρίες και προκλήσεις. Επιλέον, τις εθνικές και διεθνείς απειλές, όπως η άνιση κατανομή του πλούτου, η διεύρυνση του εισοδηματικού χάσματος, η ένδεια, η ανισότητα, οι εθνολογικές συγκρούσες, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση και η παγκόσμια πείνα. Ο σκοπός της μελέτης μου ήταν ο εντοπισμός των προβλημάτων και με την εφαρμογή της εμπειρίας, να καταφέρουμε όπως αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις και απειλές, που διαμορφώνουν τον νέο διαφορετικό κόσμο.

Του Νικόλαου Λ. Μωραΐτη *


Το συνοπτικό αυτό άρθρο, εξετάζει και υπογραμμίζει ότι το αποτέλεσμα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι η παγκόσμια μεταφορά της οικονομικής και πολιτικής ισχύος από τις εθνικές κυβερνήσεις ή περιφερειακές αυτοδυναμίες στα χέρια των παγκοσμίων οργανισμών. Επίσης, παρουσιάζει ότι το ελεύθερο εμπόριο της παγκοσμιοποίησης εξαλείφει τα οικονομικά σύνορα των εθνών-κρατών για τα συμφέροντα των παγκόσμιων εταιριών, και πως η αόρατος κυβέρνηση, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου δημιουργεί τον κανόνα της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης
Η οικονομική παγκοσμιοποίηση φέρνει τον πιο θεμελιώδη επανασχεδιασμό και συγκεντρωτισμό των πολιτικών και οικονομικών διευθεντήσεων του κόσμου, από την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Οι βαθειές συνέπειες των αλλαγών δεν έχουν ερευνηθεί με λεπτομέρεια. Παρά την επέκταση που παίρνει η νέα παγκόσμια τάξη, οι εκλεγμένοι πολιτικοί, οι εκπαιδευτικοί μας θεσμοί και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας δεν έχουν κάνει αξιόπιστες προσπάθειες να περιγράψουν τι έχει διατυπωθεί, να εξηγήσουν τις ρίζες της φιλοσοφίας της και την εσωτερική της λειτουργία, ή να ερευνήσουν τις πολυδιάστατες συνέπειές της. Οι περιγραφές που δίνουν κάπου-κάπου τα μέσα επικοινωνίας ή οι κυβερνήσεις, συνήθως, έρχονται από τις πολυεθνικές εταιρίες ή από τις μεγάλες παγκόσμιες γραφειοκρατίες εμπορίου, όπως από τον παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου. Επειδή υποστηρίζουν αυτή τη νέα τάξη και έχουν όφελος από αυτή, τα οράματα που προσφέρουν είναι ουτοπικά.
Έως τώρα, η αισιοδοξία είναι αδικαιολόγητη. Το μοναδικό και ξεκάθαρο, το πιο άμεσο αποτέλεσμα της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, ως σήμερα, είναι η μεταβίβαση της οικονομικής και πολιτικής ισχύος μακριά από τις εθνικές κυβερνήσεις και στα χέρια των παγκόσμιων εταιριών, και στις εμπορικές γραφειοκρατίες που βοήθησαν αυτή την εξέλιξη. Αυτή η μεταβίβαση της ισχύος δημιουργεί τρομερά επακόλουθα για το περιβάλλον, για τα ανθρώπινα δικαιώματα των εργατών, για την εθνική κυριαρχία και για τη δημοκρατία.
Ο Παγκόσμιος Οργανιμός Εμπορίου (ΠΟΕ) είναι ο κύριος οργανισμός που δημιουργεί τον κανόνα της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης. Οι 134 χώρες μέλη του έχουν παραχωρήσει τεράστιες εξουσίες και ισχύ που κάποτε ανήκαν στους πολίτες του κάθε κράτους. Είναι το πιο ισχυρό μυστικό και αντιδημοκρατικό διεθνές σώμα πάνω στη γη.
Η κύρια λειτουργία του ΠΟΕ είναι ότι τα παγκόσμια εμπορικά συμφέροντα (πραγματικά, τα συμφέροντα των παγκόσμιων εταιριών) θα πρέπει, πάντοτε, να εκτοπίζουν όλα τα άλλα. Οποιαδήποτε εμπόδια στην ομαλή λειτουργία και γρήγορη επέκταση της παγκόσμιας συντεχνιακής δραστηριότητας θα πρέπει να κατασταλούν.
Εντούτοις, στην πράξη, αυτά τα εμπόδια είναι εθνικά, επαρχιακά, νόμοι του κράτους και της περιφέρειας και μέτρα που έχουν γίνει εκ μέρους των εργατικών δικαιωμάτων, ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιώματα καταναλωτών, τοπική κουλτούρα, κοινωνική δικαιοσύνη, εθνική κυριαρχία και δημοκρατία. Τέτοια υψηλά μέτρα παίρνονται υπ’όψιν από τον ΠΟΕ και τις παγκόσμιες εταιρίες σαν εμπόδια στο «ελεύθερο εμπόριο» όταν πραγματικά είναι εθνικές εκφράσεις δημοκρατικής διαδικασίας μέσα σε κάθε κράτος που εκφράζει τοπικές αξίες, κουλτούρες και συμφέροντα. Ο ρόλος του ΠΟΕ είναι να επεκτείνει την ελευθερία κινήσεως και δικαιώματα πρόσβασης των εταιριών ενώ μειώνει τα δικαιώματα και επιλογές των εθνών-κρατών και μετακινήσεις πολιτών για να ρυθμίζει το εμπόριο για χάρη των ανθρωπίνων υπάρξεων και φύσης.
Η εξέλιξη της παγκοσμιοποίησης έχει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία-κλειδιά όπως: ελεύθερο εμπόριο, όριο, deregulation (μείωση κανονισμών) και ιδιωτικοποίηση, όσο το δυνατόν περισσότερη οικονομική δραστηριότητα, και γρήγορη εμπορευματοποίηση κάθε απονέμουσα όψη της ζωής. Αυτά συμπεριλαμβάνουν τα λίγα απομένοντα στοιχεία πρωτόγονης απλότητας των κοινών στοιχείων της ζωής που μέχρι τώρα έχουν παραμείνει έξω από το εμπερεύσιμο σύστημα: ‘Οπως κουλτούρα, επιλογές και γενικές κατασκευές της ζωής. ‘Ολα έχουν ιδιωτικοποιηθεί και εμπορευματιποιηθεί σαν ένα τμήμα του σχεδίου της παγκοσμιοποίησης.
Το ιδεολογικό βάθος αυτού του μοντέλου είναι «Ελεύθερο εμπόριο» (συνήθως, εμπορική φιλελευθεροποίηση) το οποίο απαιτεί την εξάλειψη των εθνικών κανονισμών, νόμους και δασμούς που επιβραδύνουν τις εταιρίες και τις επενδύσεις τους καθώς κινούνται πέραν των εθνικών τους συνόρων. Ο σκοπός (goal) είναι η παγκόσμια ενοποίηση για να πετύχουν μεγαλύτερη και φτηνότερη πρόσβαση στους σπάνιους πόρους (φυσικούς), στις νέες αγορές και στη φτηνή εργασία, όπου αυτά βρίσκονται.
Πιο πρόσφατα, το ελεύθερο εμπόριο άρχισε να εφαρμόζεται επίσης και στο ίδιο το κεφάλαιο (π.χ. νόμισμα, μετοχές κ.λπ.) το αποίο τώρα εμπορεύονται σε υψηλότερη ένταση από ό,τι το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. Η σύγχρονη τεχνολογία πληροφόρησης έχει καταστήσει τη δυνατότητα να μετακινούνται ακατανόητα τεράστια ποσά χρημάτων ακαριαίως, πέραν των συνόρων, οπουδήποτε στον κόσμο, και μόνον με ένα χτύπημα στο πλήκτρο του κομπιούτερ. Αυτό έχει ήδη φοβερές αποσταθεριποιητικές συνέπειες σε κάποιες οικονομίες χωρών και ήταν η επιτάχυνση αιτίας της παγκόμιας οικονομικής κρίσης το 1997-1998. (Τα πρότυπα του σημερινού ελεύθερου εμπορίου δεν επιδέχονται παραδοσιακές αντιλήψεις ελεύθερου εμπορίου που υιοθετήθηκαν από μεγάλους οικονομολόγους με επιρροή, όπως ο ‘Ανταμ Σμίθ και ο Ντέιβιντ Ριχάρντο, τα ονόματα των οποίων συχνά επικαλούνται οι σημερινοί υπερασπιστές του ελεύθερου εμπορίου. Ούτε ο Σμιθ ούτε και ο Ριχάρντο πίστευαν ότι οι εταιρίες θα πρέπει να είναι κινούμενες, ούτε θα πρέπει να επιτραπεί στο καφάλαιο να αφήσει το μέρος του).
Η παγκοσμιοποίηση που επιταχύνθηκε από τις συμφωνίες του ελεύθερου εμπορίου και επενδύσεων επαύξησε δύο δυσεπίλυτα προβλήματα που τώρα μαστίζουν σχεδόν κάθε κράτος της γης: την εισοδηματική ανισότητα, και την απώλεια εργασίας.
Η μεγαλύτερη αρνητική επίπτωση της επιτάχυνσης της παγκόσμιας οικονομικής ενοποίησης επιδείνωσε την εισοδηματική ανισότητα μεταξύ των πολιτών σχεδόν κάθε κράτους καθώς τα οικονομικά πιο εύρωστα στρώματα εκμεταλλεύονται τις ευκαιρίες της παγκοσμιοποίησης, ενώ εκατομμύρια άλλων πολιτών βλάπτονται, περιθωριοποιούνται ή μένουν πίσω.
Η τεχνολογία σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση συνέβαλε δραματικά στην κρίση εργασίας. Σε αντίθεση με την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι δύο σημαντικότερες τεχνολογικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δεκαετιών – η πληροφορική/οι υπολογιστές και η βιοτεχνολογία – κατήργησαν περισσότερες θέσεις εργασίας σε σχέση με εκείνες που δημιούργησαν. Παράλληλα, τα γρήγορα βήματα στον τομέα των τεχνολογιών των μεταφορών και των επικοινωνιών επιτρέπουν μεγάλους αριθμούς θέσεων εργασίας να μεταφέρονται σε χώρες πέρα από τις δικές μας. Εκεί όπου πριν από μια γενεά, οι εταιρείες προωθούσαν θέσεις εργασίας στο εξωτερικό μόνο στον τομέα της ένδυσης και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, τώρα μεταφέρουν σχεδόν ολόκληρη τη γκάμα του τομέα κατασκευής ως και αγροτικές εργασίες (και φυσικά και τον αντίστοιχο αριθμό θέσεων εργασίας) στην Κίνα, το Μεξικό, ή άλλες χώρες.
Οι θέσεις και οι συνθήκες εργασίας μετατρέπονται σε διαπραγματευτικά ατού για εταιρείες στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας οικονομίας χωρίς περιορισμούς.
Οι οικονομικές πολιτικές της παγκοσμιοποίησης όπως αυτές που υποστηρίχθηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου περισσότερο συνετέλεσαν στη δημιουργία της φτώχιας και λιγότερο στην επίλυσή της. Υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα, όμως ας εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας στα Προγράμματα Δομικών Διορθωτικών Αλλαγών και επίσης στις επιπτώσεις της παραγωγής που είναι προσαρμοσμένες στις εξαγωγές σε ό,τι αφορά τα γεωργικά προϊόντα και τα μέσα συντήρησης. Οι άνθρωποι που συνήθιζαν να διατρέφονται με δικά τους προϊόντα έγιναν εξαρτημένοι και αντιμετώπισαν την πείνα και τη φτώχια.


Προγράμματα Δομικών Διορθωτικών Αλλαγών
Το Ελεύθερο Εμπόριο απαιτεί όπως όλες οι χώρες υιοθετούν το ίδιο οικονομικό μοντέλο, και έτσι να εκμηδενίζονται οι διαφοροποιήσεις που μπορεί να καθυστερήσουν τις ανενόχλητες διεθνείς δραστηριότητες των μεγάλων εταιρειών καθώς οι τελευταίες προσπαθούν να βρουν νέες πηγές, αγορές και φθηνά εργατικά χέρια. Δεν συμφέρει τις διεθνείς εταιρείες να επιτρέπεται στα ανεξάρτητα κράτη να εκφράζουν τις δικές τους απόψεις για το τί ωφελεί τους λαούς τους μέσα από τους δικούς τους δημοκρατικούς νόμους. Αυτοί οι νόμοι είναι σχεδιασμένοι για να προστατεύουν τις πηγές, το περιβάλλον, ή τις κοινωνικές υπηρεσίες που παρέχονται στα οικονομικώς ασθενή άτομα ή στα δικαιώματα του εργαζομένων της χώρας ή μπορεί να συνδράμουν τις μικρές επιχειρήσεις που αφανίζονται ή να ζητούν από τους ξένους επενδυτές να κρατούν σε ένα συγκεκριμένο τόπο για κάποιο χρόνο τις επενδύσεις τους.
Όλοι αυτοί οι νόμοι θεωρούνται ως ενοχλητικά εμπόδια για την ελευθερία των εταιρειών. Θα πρέπει να εκλείψουν.
Ο ειδικός ρόλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου είναι η οριοθέτηση όμοιων διεθνών κανόνων που θα ισχύουν για όλες τις χώρες – σ’ ένα μέγεθος χωράνε όλοι – και ειδικότερα να αμφισβητούν το εθνικό περιβάλλον και την κοινωνική νομοθεσία που τα θεωρούν ως εμπόδια για την ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου μέσα από τις εταιρείες. Δεδομένου ότι του έχουν χορηγηθεί γιγαντιαίες εξουσίες επιβολής ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου μπορεί τώρα να επιβάλλει πολύ αυστηρές ποινές στα δημοκρατικά κράτη που δεν υπακούουν στους κανόνες του. Ένας παλαιός πρόεδρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου ο Renato Ruggiero το είπε ξεκάθαρα το 1998: Ο ΠΟΕ θα αποτελεί «το νέο σύνταγμα της παγκόσμιας οικονομίας».
Ο ΠΟΕ παίζει το ρόλο ενός παγκόσμιου κυβερνητικό οργάνου που προωθεί την εμπορική φιλελευθεροποίηση και παρέχει τη δυνατότητα ώστε τα εμπορικά θέματα να επικρατούν πάνω από τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα.
Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχουν τα δικά τους ισχυρά και επικίνδυνα εργαλεία: Τα Προγράμματα Δομικών Διορθωτικών Αλλαγών (ΔΔΑ). Αυτές οι ύποπτες πολιτικές έχουν σχεδιαστεί για την άμεση αναδιάταξη όλων των εθνικών οικονομιών προκειμένου να προσαρμόζονται πλήρως σε όλες τις άλλες χώρες και να αποδεσμεύουν την ιδεολογία του εμπορίου. Αυτές οι αναπροσαρμογές απαιτούνται μέσα από διαδικασίες ρουτίνας από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο πριν συμφωνήσουν να δανείσουν χρήματα ακόμα και στις πιο φτωχές χώρες.
Πολλοί γνωρίζουν το πρόβλημα των πολυεθνικών εταιρειών και της απώλειας των θέσεων εργασίας ένεκα της παραγωγής στο εξωτερικό (εταιρείες παράκτιες). Εντούτοις, λίγοι, είναι ενήμεροι για τα Προγράμματα Διαρθρωτικών Αλλαγών.
Τα Προγράμματα Διαρθρωτικών Αλλαγών είναι τα «μέτρα λιτότητας» που επιβάλλονται από τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς σε χώρες οι οποίες έχουν μεγάλα χρέη σε διεθνές επίπεδο. Όμως αυτά τα προγράμματα συνδέονται πάρα πολύ με το γεγονός της απώλειας θέσεων εργασίας. Τα προγράμματα διαρθρωτικών αλλαγών διασφαλίζουν στις πολυεθνικές εταιρείας μια μεγάλη δεξαμενή φτωχών και ανέργων εργαζομένων τους οποίους εκμεταλλεύονται όταν αυτές εγκαθιστούν τα εργοστάσιά τους σε τρίτες χώρες.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 οι τράπεζες σε όλο τον κόσμο διέθεταν μεγάλα ποσά μη επενδυμένα για δανεισμό. Με δυναμικό τρόπο αναζητούσαν τρίτες χώρες να τις δανείσουν με επιτόκια της τάξης του 2 με 3% προσφέροντάς τους την ευκαιρία, όπως υποστήριζαν, να μετατραπούν σε «ανεπτυγμένες» χώρες.
Πολλές τρίτες χώρες προχώρησαν σε υψηλούς δανεισμούς. Όμως ξαφνικά τα επιτόκια δανεισμού αυξήθηκαν δραματικά περί το τέλος της δεκαετίας του 1980 – έως 20 και 21%, και τα δάνεια που αρχικά εμφανίστηκαν τόσο χαμηλότοκα μετατράπηκαν σε πολύ ακριβά.
Η μια χώρα πίσω από την άλλη διαπίστωσαν ότι δεν μπορούσαν να αποπληρώσουν αυτά τα δάνεια. Το Μεξικό, με χρέος 105 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (δεύτερο σε σχέση με τη Βραζιλία) ήταν το πρώτο που ανακοίνωσε την αδυναμία αποπληρωμής το 1982. Δημιουργήθηκε κρίση στις ΗΠΑ διότι πολλές Αμερικανικές τράπεζες κινδύνευσαν να καταστραφούν εάν σταματούσαν οι δόσεις αποπληρωμής του δανείου.
Η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, και η Κυβέρνηση Reagan προχώρησαν σε κάποιο σχέδιο. «Θα σας δώσουμε πρόσθετα δάνεια», είπαν στις χώρες που ήταν χρεωμένες «και θα επαναπροσδιορίσετε τις πληρωμές σας μέσα από μια μεγαλύτερη προοπτική χρόνου. Εντούτοις, θα πρέπει να μας επιτρέψετε να ελέγξουμε τις οικονομίες σας και να τις «αναδιαρθρώσουμε» έτσι ώστε στο μέλλον να είστε πιο «αποτελεσματικοί» και πιο ικανοί να πληρώνετε τα χρέη σας». Αυτή ήταν η αρχή «των διαρθρωτικών αλλαγών».
Καθώς το πακέτο κάθε χώρας ήταν κάπως διαφορετικό σε σχέση με το άλλο, τα προγράμματα περιλάμβαναν τα ίδια βασικά στοιχεία:
• Αύξηση των επιτοκίων – Αυτή η ενέργεια προκάλεσε οικονομική επιβάρυνση στις μικρές επιχειρήσεις και τους γεωργούς οδηγώντας πολλές από αυτές να κλείσουν και να αυξηθεί η αριθμός των ανέργων
• Περιορισμός των δημόσιων δαπανών – Αυτή η ενέργεια είχε ως επίπτωση την αύξηση των ανέργων καθώς οι κυβερνήσεις απέλυσαν εργαζόμενους. Επίσης αύξησε την απελπισία των ανέργων διότι αφαίρεσε τα προγράμματα «δίκτυα πρόνοιας»
• Ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών – Η ενέργεια αυτή σημαίνει την πώλησή τους σε εξευτελιστικά χαμηλές τιμές σε πολυεθνικές εταιρείες ή στην τοπική βιομηχανική ελίτ με αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των απολύσεων
• Άνοιγμα της χώρας για μεγαλύτερες εισαγωγές – Αυτή η ενέργεια βοηθά τις πολυεθνικές εταιρείες να εξοστρακίσουν τις ντόπιες εταιρείες και έτσι και πάλι να αυξηθεί η ανεργία και
• Προσαρμογή της οικονομίας για εξαγωγές – Η ενέργεια αυτή συντελεί στην παροχή κρατικής βοήθειας στις πολυεθνικές να ιδρύσουν εργοστάσια κατασκευής προϊόντων για εξαγωγές.
Αυτή η εμπειρία είναι περίπου τυποποιημένη. Οι διαρθρωτικές αλλαγές δημιούργησαν μια κατάσταση σκλαβιάς από τα χρέη. Λίγες χώρες κάτω από προγράμματα λιτότητας μπορούν να ελπίζουν ότι θα μπορέσουν πληρώσουν τα εξωτερικά τους χρέη. Το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να πέσουν στην αγκαλιά της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου που τις περιμένει και να ελπίζουν ότι ποτέ δεν θα μπορέσουν να απαλλαγούν πλήρως από τη χορήγηση πιστώσεων.
Μια συνέπεια αυτής της κατάστασης είναι το ότι πολλοί άνθρωποι πρέπει να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους προκειμένου να βρουν ένα τρόπο να επιβιώσουν.
Κατωτέρω καταχωρούνται ορισμένα παραδείγματα των απαιτήσεων των Προγραμμάτων Δομικών Διορθωτικών Αλλαγών:
1) Κατάργηση των δασμολογίων που βοηθούν τις μικρές εθνικές επιχειρήσεις να επιβιώνουν έναντι των πολυεθνικών εταιρειών. Τα δασμολόγια που έδωσαν στις μικρές χώρες μιαν ανάσα να αναπτυχθούν στο εσωτερικό, σε σχέση με τους μεγαλύτερους σε όγκο και πλουσιότερους ανταγωνιστές τους.
2) Κατάργηση των κανόνων εσωτερικού δικαίου που καθυστερούν την ανάπτυξη ή ρυθμίζουν τις ξένες επενδύσεις, και έτσι να διευκολύνονται οι διεθνείς επενδυτές και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις να εισέρχονται ελεύθερα και να καταδυναστεύουν τη ντόπια επιχειρηματική δραστηριότητα και συχνά ολόκληρη την οικονομία.
3) Εκμηδένιση των ελέγχων των τιμών – ακόμα και για τα ήδη πρώτης ανάγκης όπως τα είδη διατροφής και το νερό – όμως επιβολή ελέγχων στους μισθούς. Το προβλέψιμο αποτέλεσμα είναι οι ήδη κακοπληρωμένοι εργάτες να προσπαθούν να επιβιώσουν με ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες.
4) Δραστικές μειώσεις στους τομείς της παροχής κοινωνικών υπηρεσιών και στους φορείς που τις παρέχουν – υγεία και φαρμακευτική περίθαλψη, εκπαίδευση, συνδρομή στη διατροφή, συνδρομή στις μικρές επιχειρήσεις, μεταφορές, υγιεινή, νερό, επαγγελματική εκπαίδευση. Συχνά αυτές οι υπηρεσίες γίνονται ιδιωτικού χαρακτήρα προκειμένου όπως αυτά που κάποτε προσφέρονταν δωρεάν τώρα να απαιτείται να παρέχεται αμοιβή στις πολυεθνικές εταιρείες. Πολλοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να πληρώνουν αυτές τις αμοιβές και αποβάλλονται από το σύστημα.
5) Επιθετικού χαρακτήρα καταστροφή των δημοφιλών προγραμμάτων μέσα από τα οποία τα κράτη προσπαθούν να επιτύχουν τη μη εξάρτησή τους σε βασικά είδη όπως είναι τα είδη διατροφής, η συγκοινωνία, οι βασικές βιομηχανίες, και οι βασικές πηγές. Οι πολυεθνικές εταιρείες δεν μπορούν να έχουν κέρδη όταν τα κράτη μπορούν να επιλύουν μόνα τους τα τοπικά τους προβλήματα, το παγκόσμιο κέρδος των εταιρειών προκύπτει από την επέκταση διαδικασιών «προστιθέμενης αξίας», και ειδικότερα το διεθνές σύστημα εμπορίου.
6) Γρήγορη υποχρεωτική μετατροπή των εγχώριων οικονομιών προσανατολίζοντάς τις στην παραγωγή για εξαγωγές, συνήθως μέσα από την εκ του μακρόθεν διαχείριση από ξένους επενδυτές και πολυεθνικές εταιρείες. Μικρής κλίμακας εγχώριας ιδιοκτησίας πολυποίκιλες παραγωγές – βιομηχανικού ή αγροτικού χαρακτήρα – γρήγορα καταργούνται και αντικαθίστανται με ευρείας κλίμακας προσανατολιζόμενες προς τις εξαγωγές παραγωγή. Η θεωρία που επικρατεί είναι ότι όταν οι χώρες επικεντρώνουν την παραγωγή τους σε λίγα προϊόντα για εξαγωγές κερδίζουν πολύ συνάλλαγμα. Αυτό τις βοηθάει να μπορούν να αγοράζουν τα αναγκαία γι αυτές αγαθά από τις διεθνείς αγορές.
Αυτή η τελευταία αρχή είναι ένα μεγάλο λάθος. Με την επικέντρωση στην ευρείας κλίμακας παραγωγή μικρού αριθμού αγαθών για εξαγωγές τα κράτη που κάνουν εξαγωγές συχνά δημιουργούν υπερπροσφορά στην αγορά κάτι που μπορεί να οδηγήσει τις τιμές κάτω του κόστους και έτσι τα κράτη να γίνονται ακόμα πιο ασθενή.
Το σύστημα αφήνει τα κράτη τελικά να εξαρτώνται από την αγορά και τα συστήματα των τιμών επί των οποίων δεν έχουν κανένα έλεγχο. Εντωμεταξύ, έχουν εγκαταλείψει τη δυνατότητα να προσδιορίζουν μόνα τους τις τύχες τους.
Το μεγαλύτερο μυστήριο βεβαίως είναι το πως αυτοί οι οποίοι προωθούν αυτούς τους νόμους και τις προϋποθέσεις (μεταξύ άλλων) μπορούν να επιχειρηματολογούν ότι αυτοί οι κανόνες μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη να ξεφύγουν από τη φτώχια τους. Αυτό δεν καταφέρνει τίποτα άλλο από το να συμβάλλει στην εξάρτηση και τη δημιουργία της φτώχιας.
Κάποιος μπορεί να δώσει στους αρχιτέκτονες αυτού του παγκόσμιου εγχειρήματος το ευεργέτημα της αμφιβολίας. Ενδεχομένως, μπορεί στην πραγματικότητα να πίστευαν ότι το σύστημα θα συνέτεινε σε μια γρήγορη ανάπτυξη μέσα από την οποία θα μπορούσαν να αντλήσουν πραγματικά οφέλη οι φτωχότεροι λαοί. Σίγουρα τους έχουμε ακούσει να επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά τα προσφιλές «Η παλίρροια θα σηκώσει όλες τις βάρκες».
Πολιτικές, κανόνες και οργανισμοί της οικονομικής παγκοσμιοποίησης όπως είναι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου δίνουν προτεραιότητα στην ανάπτυξη του πλούτου και των οικονομικών μεγεθών των εταιρειών. Λειτουργούν με βάση τη θεωρία ότι η «ανερχόμενη παλίρροια» του πλούτου των εταιρειών που ρίχνει μερικές σταγόνες στις υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες «ανυψώνει όλες τις βάρκες». Οι οικονομικοί δείκτες, εντούτοις, ακόμα και εκείνοι που μνημονεύονται από τους υπέρμαχους της παγκοσμιοποίησης καταδεικνύουν το αντίθετο. Οι πιο κάτω αναφορές κυρίως εστιάζονται στην περίοδο της περισσότερο γρήγορης ανάπτυξης της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή στην περίοδο 1970-2000. Απεικονίζουν το ότι ενώ οι εταιρείες και η ελίτ έγιναν πλούσιες μέσα από την παγκοσμιοποίηση οι φτωχοί σταθερά γίνονται φτωχότεροι.
• Οι νέοι κανόνες της παγκοσμιοποίησης – και οι παίκτες που τους ορίζουν – εστιάζονται στις ενιαίες παγκόσμιες αγορές, αγνοώντας τις ανάγκες των ανθρώπων τις οποίες οι αγορές δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν. Η διαδικασία επικεντρώνεται στη συγκέντρωση της δύναμης και στην περιθωριοποίηση των φτωχών, κρατών και ατόμων… Ο τρέχων δημόσιος διάλογος [σχετικά με την παγκοσμιοποίηση] είναι… πολύ επιφανειακού χαρακτήρα, περιοριζόμενος σε ανησυχίες σε ό,τι φορά την οικονομική ανάπτυξη και τη νομισματική σταθερότητα και αγνοώντας τους ευρύτερους προβληματισμούς του ανθρώπου όπως είναι η διαρκής παγκόσμια φτώχια, η αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των και μέσα στις, ίδιες τις χώρες, ο εξοστρακισμός των φτωχών ατόμων και χωρών και η διαρκείς παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
• Η ανερχόμενη παλίρροια της παγκόσμιας οικονομίας θα δημιουργήσει πολλούς νικητές στο οικονομικό πεδίο, δεν θα ανυψώσει όμως όλες τις βάρκες… [Θα] διογκώσει τις εσωτερικές και εξωτερικές διενέξεις εδραιώνοντας ακόμα περισσότερο το υπάρχον χάσμα μεταξύ των επιμέρους νικητών και χαμένων… Η εξέλιξη [της παγκοσμιοποίησης] θα είναι δύσκολη, μέσα από τη χρόνια νομισματική αστάθεια και τη διεύρυνση του οικονομικού χάσματος… Περιοχές, χώρες και ομάδες που θα αισθάνονται ότι έχουν μείνει πίσω θα αντιμετωπίσουν μια διευρυνόμενη οικονομική στασιμότητα, πολιτική αστάθεια, και πολιτισμική απομόνωση. Θα ενθαρρυνθούν καταστάσεις πολιτικού, εθνικού, ιδεολογικού και θρησκευτικού εξτρεμισμού, μέσα από την αύξηση της βίας που συχνά τον συνοδεύει.
• Το ένα πέμπτο των πλουσιοτέρων ανθρώπων του πλανήτη καταναλίσκει το 86% όλων των αγαθών και των υπηρεσιών, ενώ το ένα πέμπτο των φτωχότερων ανθρώπων του πλανήτη καταναλίσκει μόνο κάτι παραπάνω από το 1%. Επίσης, το ένα πέμπτο των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη απολαμβάνουν το 82% του προϊόντων του εξωτερικού εμπορίου και το 68% των Ξένων Άμεσων Επενδύσεων – ενώ το αντίστοιχο ένα πέμπτο των φτωχότερων, λίγο κάτι παραπάνω από το 1% .
Οι πολιτικές της οικονομικής παγκοσμιοποίησης όπως αυτές εφαρμόζονται από τους οργανισμούς όπως είναι η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, εστιάζουν την παραγωγή ειδών διατροφής για εξαγωγές και λιγότερο για εσωτερική κατανάλωση. Οι μικροαγρότες οι οποίοι παλιά χρησιμοποιούσαν τις δικές τους καλλιέργειες για αυτοτροφοδότηση και τροφοδότηση των δικών τους κοινοτήτων τώρα αναγκαστικά εκδιώκονται από τη γη τους και αντικαθίστανται από μεγάλης κλίμακας αγροτοβιομηχανίες που παράγουν πολυτελή προϊόντα υψηλού κέρδους, όπως το βαμβάκι, το μοσχάρι, τα λουλούδια και τα εξωτικά λαχανικά για εξαγωγές στα πλούσια κράτη. Τώρα, χωρίς γη, χρήματα και πεινασμένοι, αυτοί οι παλιοί αυτάρκεις αγρότες, εξαναγκάζονται να μεταναστεύουν προκειμένου να συντηρήσουν τους εαυτούς τους και τις οικογένειές τους και να εγκαθίστανται σε πόλεις βεβαρημένες πληθυσμιακά ή κατά μήκος των συνόρων ανταγωνιζόμενοι σ’ ένα εργασιακό χώρο που προσφέρει ολοένα και λιγότερο αριθμό θέσεων εργασίας.
Το πρόβλημα είναι ότι τα είδη διατροφής και παράγονται και διανέμονται με άνισο τρόπο. Επίσης, πολύ συχνά, οι φτωχοί στις εύφορες υποαναπτυσσόμενες χώρες στέκονται αμέτοχοι και κοιτάζουν με άδεια χέρια – και άδεια στομάχια – ενώ άφθονες συγκομιδές και πλούσιες σοδιές εξάγονται έναντι σκληρού νομίσματος. Βραχυπρόθεσμα κέρδη για λίγους, μακροπρόθεσμες απώλειες για πολλούς. Η πείνα είναι απόρροια της κακής διανομής και ανισότητας – όχι της έλλειψης ειδών διατροφής. Αυτός είναι και ο λόγος που παρόλη την αφθονία αιωρείται η πείνα και παρόλη την πρόοδο, η φτώχια επιμένει .
Ένας από τους βασικούς λόγους του σημερινού προτύπου οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι το να δίδεται η ελευθερία στο κεφάλαιο και στις εταιρείες να κινούνται προς περιοχές όπου υπάρχει φθηνό εργατικό δυναμικό και τα δικαιώματα των εργατών είναι ελάχιστα σε ορισμένες δε περιπτώσεις, είναι ανύπαρκτα. Εντωμεταξύ, η εργασία δεν επιτρέπεται να κινείται ελεύθερα προς υψηλότερους μισθούς. Επιπλέον, σχεδόν ο μισός πληθυσμός της γης διαβιεί κοντά στη γη, χρησιμοποιώντας το νερό και τις άλλες πηγές για να καλλιεργήσει τα προϊόντα διατροφής του, να χρησιμοποιήσει χώρους διαμονής και να διατηρούνται υγιείς οι ανθρώπινες κοινότητες. Οι πολιτικές της παγκοσμιοποίησης έχουν την τάση να αφαιρούν αυτές τις πηγές και να απομακρύνουν τους ανθρώπους από τη γη τους. Το αποτέλεσμα είναι ένας παγκόσμιος περιορισμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των προτύπων και των μισθών σε όλες τις χώρες, και το ξερίζωμα των ανθρώπινων κοινοτήτων και του τρόπου διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων, ενώ τα κέρδη των εταιρειών αυξάνονται.
Στο τέλος του 1998, περίπου ένα δισεκατομμύριο εργαζόμενοι – το ένα τρίτο του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού – είτε ήταν άνεργο είτε υποαπασχολούμενο, αυτό το αριθμητικό στοιχείο ήταν το χειρότερο που εμφανίστηκε μετά τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930 .
Oι 200 μεγαλύτερες εταιρείες του κόσμου αυτή τη στιγμή καλύπτουν σχεδόν το 30% της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας, απασχολούν όμως κάτω από το 1% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Ενώ τα κέρδη τους αυξάνονται κατά 362.4% μεταξύ του 1983 και 1999, ο αριθμός των ανθρώπων που απασχολούν ανήλθε μόνο στο 14.4%. Καθώς αυτές οι εταιρείες συνεχίζουν να μεγαλώνουν και να παίρνουν έναν πιο παγκόσμιο χαρακτήρα, συνεχίζουν να αγοράζουν τους ανταγωνιστές τους και να εξαφανίζουν θέσεις εργασίες που επικαλύπτει η μια την άλλη. Αυτές οι οικονομίες κλίμακας, είναι προσαρμοσμένες στο ελεύθερο εμπόριο, στον σχεδιασμό της παγκοσμιοποίησης. Οι συγχωνεύσεις ευρείας κλίμακας και οι ενοποιήσεις παράγουν μικρότερο αριθμό θέσεων εργασίας, παράγουν μη – θέσεις εργασίας.
Οι εργοδότες χρησιμοποιούν την πρόσθετη «ευελιξία» των εργατικών νόμων [που ζητεί το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα] για να μειώσει τις θέσεις εργασίας και να μειώσει παρά να αυξήσει την παραγωγική ικανότητα και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, δεδομένου ότι οι νέες μεταρρυθμίσεις στοχεύουν στο να διευκολύνουν στις απολύσεις και στον περιορισμό της ικανότητας των συνδικαλιστικών οργανώσεων να τις υπερασπίζονται .
Σύμφωνα με την τρέχουσα νομοθεσία, η οικονομική παγκοσμιοποίηση διεύρυνε το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών κρατών, μεταξύ πλουσίων και φτωχών στις περισσότερες χώρες. ‘Ολες οι τελευταίες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι μόνον ένας μικρός αριθμός ανθρώπων στην κορυφή της παγκόσμιας συντεχνιακής πυραμίδας βιώνει σημαντικά οφέλη από όλη την ανάπτυξη, επέκταση, συγχωνεύσεις και σταθεροποίηση που δημιουργήθηκε από την παγκοσμιοποίηση. Το χάσμα μεταξύ των πλουσιότερων και φτωχότερων ανθρώπων στην κοινωνία και μεταξύ διαχείρισης και εργατών δεν ήταν ποτέ τόσο μεγάλο όσο είναι σήμερα. Αυτό εμφανίζεται μετά από μια περίοδο της πιο γρήγορης επιτάχυνσης της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας στη ιστορία.
* Ο κ. Νικόλαος Λ. Μωραίτης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεον-Συγκριτική Πολιτικής
Καλιφόρνια 2012