Του Διονύση Σκλήρη
Η σύλληψη μέσω προδοσίας
Στο μεταξύ η καταδίωξή του είχε καταστεί ακριβή υπόθεση, γιατί ο στρατιώτες είχαν στρατοπεδεύσει στη Μάνη, για να ελέγξουν την κατάσταση και έπρεπε να συντηρούνται, αλλά δεν μπορούσαν να τον συλλάβουν λόγω της αντίδρασης του λαού. Βεβαίως, οι Μανιάτες υποπτεύονταν ότι το κυνήγι εναντίον του Παπουλάκου ήταν μια πρόφαση, για να υπονομευθεί η αυτονομία τους μέσω της παρουσίας στρατού στη χώρα τους. Αλλά και η κρατική εξουσία φοβόταν ότι ο Παπουλάκος θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, για σκοπούς ανατρεπτικούς προς την κεντρική κυβέρνηση. Τελικά, η σύλληψή του το 1852 θα συνδεθεί με μια ιστορία προδοσίας από τον π. Βασίλαρο, που παρουσιάστηκε ως φίλος φέρων μια πλαστή επιστολή του επισκόπου Ασίνης, μαζί με χωροφύλακες μεταμφιεσμένους σε ντόπιους, μια προδοσία, η οποία θύμιζε στο θρησκευόμενο κοινό του Παπουλάκου την ιστορία της σύλληψης του Χριστού με τη συνδρομή του Ιούδα κατά τις ευαγγελικές διηγήσεις. Εστάλη στη φυλακή του Ρίου με την κατηγορία του στασιασμού, αλλά τελικά έλαβε αμνηστία στον απόηχο των εξελίξεων του Κριμαϊκού πολέμου. Η φυλάκιση μετετράπη σε εξορία στην Άνδρο, στη Μονή Παναχράντου, όπου έζησε ως το 1861, στις 18 Ιανουαρίου, που έχει οριστεί ως ημέρα της μνήμης του κατά την πρόσφατη αγιοκατάταξη. Στη Μονή Παναχράντου στην Άνδρο τον επισκέπτονταν επίσης πολλά πνευματικά του παιδιά με αποτέλεσμα να καταστεί μία εξόριστη προφητική φωνή του Ελληνισμού.
«Άγιος αγύρτης» ή αναρχοχριστιανός επαναστάτης;
Η μορφή του Παπουλάκου έχει διεγείρει σφοδρές αντιθέσεις (βλ. την πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση στη Διδακτορική Διατριβή της Θεώνης Σταυροπούλου). Λαοπλάνος «άγιος αγύρτης» για τους μεν, αναρχοχριστιανός επαναστάτης για άλλους. Για ένα μέρος της προοδευτικής ιστοριογραφίας αποτελεί μία μορφή παρωχημένης αντιδραστικότητας με χιλιαστικά χαρακτηριστικά αντίδρασης έναντι του νεωτερικού κράτους. Αντιθέτως, ένα μέρος όσων τιμούν τη μνήμη του τονίζουν κυρίως τη λαϊκότητα της αντίστασης σε ξενόφερτους θεσμούς και καταχρήσεις τους. Υπάρχει βεβαίως και ένα μεγαλύτερο φάσμα πιο περίπλοκων προσλήψεων της μορφής του, οι οποίες επιμένουν στον αντικειμενικό χαρακτήρα των κοινωνιολογικών διεργασιών από τις οποίες προέκυψε η απήχηση του κηρύγματός του. Στα μεταπολεμικά χρόνια, ήταν ιδιαίτερα επιδραστικό το σχετικό έργο του Κωστή Μπαστιά, το οποίο αυτοπροσδιορίζεται ως «μυθιστορία», αλλά κάνει χρήση ιστορικών πηγών. Το βέβαιο είναι ότι ο Παπουλάκος υπήρξε αμφιλεγόμενη μορφή ακριβώς επειδή ενσάρκωσε μια στιγμή εξαιρετικών εντάσεων και αντιφάσεων του Ελληνισμού κατά το πέρασμά του σε ένα νεωτερικό έθνος-κράτος. Ο Παπουλάκος προσέδωσε εσχατολογικά και κατά μία έννοια χιλιαστικά χαρακτηριστικά στις ανησυχίες αγροτικών κυρίως πληθυσμών σε μια εποχή βίαιης μετάλλαξης. Το νεωτερικό ελληνικό κράτος ήταν αποτέλεσμα αφενός μιας από τα κάτω λαϊκής επανάστασης και αφετέρου της προσπάθειας των Μεγάλων Δυνάμεων να δημιουργήσουν και να ελέγξουν μια κατάσταση διάδοχη της παρακμάζουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τα δύο στοιχεία, το λαϊκό και το κρατικό (με νεωτερικά πρότυπα, αλλά και δυσλειτουργίες οφειλόμενες στον υβριδικό χαρακτήρα του) βρίσκονταν σε σύγκρουση, όπως φάνηκε από πολυάριθμες εξεγέρσεις κατά τη δεκαετία του 1840, αλλά και επίσης πολυάριθμες φυλακίσεις αγωνιστών.
Ένας αντιδυτικός «Προφητηλίας»
Οι εκκλησιαστικοί θεσμοί στον ελλαδικό χώρο ήταν επίσης υπό συνεχή διαπραγμάτευση. Το κήρυγμα του Παπουλάκου συμπίπτει άλλωστε και με την επαναστατική τριετία 1848-1851 που θα γνωρίσει μεγάλα επαναστατικά κινήματα σε όλη την Ευρώπη. Το 1850 το λιμάνι του Πειραιά είχε αποκλειστεί από τα συμμαχικά στρατεύματα, γεγονός που πυροδότησε έναν έντονο αντιδυτικισμό εν μέσω οικονομικής κρίσης. Το 1850 ήταν η χρονιά κατά την οποία το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως εξέδωσε τον Συνοδικό Τόμο με τον οποίο αναγνώρισε την αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ο Τόμος αφενός αναγνώριζε την εκκλησιαστική αυτονομία της Εκκλησίας της Ελλάδας, αφετέρου, όμως, έβαζε τέλος στο προηγούμενο καθεστώς που ίσχυε επί Βαυαροκρατίας, το οποίο σήμαινε μία πολύ πιο σκληρή υπαγωγή της Εκκλησίας της Ελλάδος στο κράτος.
Βρισκόμαστε, όμως, και γενικότερα σε μια περίοδο προφητικής έξαρσης από τα οράματα του Αγαθαγγέλου το 1838 σε αυτά του Ιωάννη Μακρυγιάννη το 1852. Η αρχή της δεκαετίας του 1850 είναι μια εποχή έντονης ρωσικής επιρροής στην Ελλάδα λόγω του αντι-αγγλισμού από τα Παρκερικά και τον αποκλεισμό του λιμένος του Πειραιά, που συνδυάστηκε με σιτοδεία. Επίσης, οι τουρκο-αιγυπτιακές συγκρούσεις, αλλά και οι διενέξεις για τα προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους υποδαυλίζουν την εσχατολογική προσδοκία. Βεβαίως το νεοελληνικό κράτος βασίστηκε σε περίτεχνους συμβιβασμούς. Η παλαιά γαιοκτητική αριστοκρατία των προκρίτων κατόρθωσε εν πολλοίς να ελέγξει τους κρατικούς μηχανισμούς σε έναν διαμοιρασμό με τους ετερόχθονες εξ Εσπερίας. Η επιθυμία του Όθωνα να δημιουργήσει μια ισχυρή νεωτερική κεντρική εξουσία συνυπήρχε με τη μετάλλαξη παραδοσιακών σχέσεων σε ένα νέο πελατειακό σύστημα. Ο λαός που είχε δώσει το αίμα του για την επανάσταση ένιωθε παραγκωνισμένος με αποτέλεσμα πολλές αντιδράσεις, όπως εξεγερσιακά κινήματα ή, απλώς, τη ληστεία για προσπορισμό μέσων επιβίωσης. Από την άλλη και το κράτος είχε συμφέρον να υπερβάλει τις όντως υπάρχουσες απειλές, ώστε με τη στρατιωτική παρουσία να κάνει αισθητή την ισχύ του στην περιφέρεια, ειδικά σε ατίθασες περιοχές, όπως η Μάνη. Από τον φιλοκυβερνητικό τύπο ο Παπουλάκος κατηγορείτο ως φιλορώσος λόγω του αντιδυτικισμού του. Ενώ ήταν αλήθεια ότι το κήρυγμα του Παπουλάκου είχε φιλορωσικά εσχατολογικά στοιχεία, η ταμπέλα του φιλορώσου ήταν και ένα μέσο ηθικής του εξόντωσης, μέσω αναπόδεικτης σύνδεσής του με άλλες περισσότερο πολιτικές μορφές του φιλορωσισμού στην Ελλάδα. Ο Παπουλάκος στο πλαίσιο αυτό έλαβε συχνά τον χαρακτηρισμό του προφήτη και του αποδόθηκε η μορφή του προφήτη Ηλία.
Όλο το κείμενο :
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.