Οι απαρχές των σημερινών γεωπολιτικών αναμετρήσεων

από Ευάγγελος Κοροβίνης

-17 Αυγούστου 2025

Σήμερα η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν, τρείς κατά βάσιν χερσαίες δυνάμεις, ανταγωνίζονται μια κατ’ ουσίαν θαλάσσια δύναμη, τις ΗΠΑ. Πως αναπτυχθήκαν όμως κατά το ιστορικό παρελθόν οι τρεις αυτές ισχυρές χερσαίες δυνάμεις και η θαλάσσια δύναμη των ΗΠΑ;

Η τύχη των χερσαίων δυνάμεων συνδέθηκε με την γειτνίασή τους με τους νομαδικούς λαούς που ήλεγχαν την στέπα, το νότιο τμήμα της Σιβηρίας από τον Βόλγα μέχρι την Μαντζουρία. Η έκταση αυτή καλύπτεται από συστάδες χλόης ανά σχετικά αραιά διαστήματα, λόγω του λιγοστού διαθέσιμου νερού. Η νότια Σιβηρία φιλοξενούσε νομάδες κτηνοτρόφους που η ένοπλη δύναμή τους ήταν οι έφιπποι τοξότες. Οι προνεωτερικές αυτοκρατορίες αναπτύχθηκαν στις «ακτές» της «θάλασσας χλόης», της στέπας. Η Κίνα εφάπτονταν με την περιοχή της ανατολικής στέπας. Μια άλλη αυτοκρατορία, το Ιράν, συνόρευε με την κεντρική στέπα (Τουρκεστάν) ενώ η Μοσχοβίτικη Ρωσία αναπτύχθηκε σε συσχέτιση με την δυτική στέπα (την περιοχή μεταξύ Μαύρης Θάλασσας και Κασπίας).

Οι νομάδες της στέπας καλλιέργησαν αρχικά εμπορικές σχέσεις και επέβαλαν φόρους υποτέλειας στους μόνιμα εγκατεστημένους γεωργικούς και αστικούς πληθυσμούς στην περίμετρο της σκεπασμένης με χλόη έκτασης. Οι έφιπποι τοξότες των νομαδικών λαών ήταν ακαταμάχητοι. Από την στιγμή όμως που τα πυροβόλα όπλα άρχισαν να παίζουν έναν αποφασιστικό ρόλο στα πεδία των μαχών, η θέση των λαών της στέπας έγινε απελπιστική. Όταν με τον καιρό το πεζικό των μόνιμα κατοικημένων περιοχών, εφοδιασμένο με πυροβόλα όπλα, κατόρθωσε να αντικρίζει με πλήρη αταραξία τις βολές που εξακόντιζαν ακόμη και οι πιο άγριοι και αυστηρά πειθαρχημένοι καβαλάρηδες της στέπας, σηματοδοτήθηκε οριστικά το λυκόφως της ιστορικής διαδρομής των νομάδων ως στρατιωτικής δύναμης.

Τα πρώτα πυροβόλα όπλα εμφανίστηκαν τον 13ο αιώνα στην Κίνα. Η τεχνολογία αυτή εξαπλώθηκε σταδιακά στην υπόλοιπη Ασία, την Μέση Ανατολή και στην συνέχεια και στην Ευρώπη. Αν η επανάσταση αυτή καθόρισε την τύχη των νομάδων και των ισχυρών από ένα σημείο και πέρα αντιπάλων τους. Μια άλλη επανάσταση στην στρατιωτική τεχνολογία είχε ως περιοχή εκκίνησης της την Δυτική Ευρώπη περί το 1400μ.Χ. Ο συνδυασμός δύο στοιχείων ισχύος, της πυρίτιδας και των ποντοπόρων πλοίων κατέληξε σταδιακά στις διαβόητες κανονιοφόρους των Ευρωπαϊκών δυνάμεων και κυρίως της Βρετανίας. Κληρονόμος της ναυτικής ισχύος της Βρετανίας υπήρξαν οι ΗΠΑ. Τις κανονιοφόρους διαδέχθηκαν τα αεροπλανοφόρα. Η αντιπαλότητα λοιπόν μεταξύ ΗΠΑ και των χερσαίων ευρασιατικών δυνάμεων συσχετίζεται με τις δυο αυτές επαναστάσεις στην στρατιωτική τεχνολογία, αν και κάθε άλλο παρά καθορίζεται αποκλειστικά από αυτές.

Αν συνδυασθεί η εξέλιξη της στρατιωτικής τεχνολογίας με τον ρόλο που παίζουν οι γεωγραφικοί παράγοντες στις σχέσεις μεταξύ των κρατών φωτίζονται πληρέστερα οι διεθνείς αντιθέσεις. Ο H.J. Mackinder, ο πατέρας της σύγχρονης γεωπολιτικής σκέψης, θεωρούσε ότι η Ρωσία και όχι η Γερμανία ήταν ο κύριος αντίπαλος της Βρετανίας. Όποιος ελέγχει την «καρδιά της γης», την λεγόμενη Heartland, μια περιοχή της Ευρασίας που περιλαμβάνει τα εδάφη της Σιβηρίας, της Κεντρικής Ασίας, της Ανατολικής Ευρώπης και των ακτών της Μαύρης Θάλασσας προορίζεται να γίνει ο κύριος του πλανήτη. Η Heartland προστατεύεται από τους αρκτικούς πάγους στον Βορρά, και στον Νότο από τις οροσειρές των Καρπαθίων, του Ζάγκρο και των Ιμαλαΐων καθώς και της ερήμους της Αραβίας και της Γκόμπι.

Η Heartland είναι ένα φυσικό οχυρό που έχει όμως ένα αδύνατο σημείο στα δυτικά όρια της, στα εύκολα δηλαδή προσπελάσιμα εδάφη ανάμεσα στην Βαλτική και την Μαύρη Θάλασσα. Στο κέντρο περίπου αυτών των εδαφών βρίσκεται η Ουκρανία. Γι’ αυτό και επελέγη από την Δύση ως «πολιορκητικός κριός» για την εκπόρθηση της πλούσιας σε πόρους και πρώτες ύλες «καρδιάς της γης».

Μετά από την παραπάνω σύντομη γεωπολιτική παρέκβαση επιστρέφουμε στα ζητήματα στρατιωτικής τεχνολογίας. Σήμερα οι χερσαίες δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα, Ιράν) διαθέτουν υπερηχητικούς πυραύλους διαφόρων τύπων που δεν μπορούν να αναχαιτισθούν εύκολα από τα αντιπυραυλικά συστήματα των Δυτικών. Τα αεροπλανοφόρα και τα αντιτορπιλικά των ΗΠΑ βρίσκονται εν πολλοίς στο έλεος αυτών των πυραύλων, Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Χούτι της Υεμένης, κάνοντας χρήση υπερηχητικών πυραύλων όχι ιδιαίτερα προηγμένης τεχνολογίας, υποχρέωσαν τα αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ να αποχωρήσουν από την Ερυθρά Θάλασσα.

Ο ανταγωνισμός των χερσαίων ευρασιατικών δυνάμεων και της Δύσης έχει βεβαίως και άλλες πλευρές πέραν της εξοπλιστικής και της γεωπολιτικής. Σε ό,τι αφορά την Ρωσία ,για παράδειγμα, ήδη από τον 13ο αιώνα ο πρίγκιπας Αλέξανδρος Νιέφσκι με μοναδική διορατικότητα και παρά τα ανήκουστα βάσανα που οι νομάδες Τάταροι επέβαλαν στους Ρώσους, προσδιόρισε ως σοβαρότερο κίνδυνο για το ρωσικό έθνος την Δύση, τους Παπικούς. Οι Τάταροι κατακτητές αποδείχθηκαν ανίκανοι να αφομοιώσουν τους κατακτημένους Ρώσους, ενώ η εισβολή των Παπικών με δύναμη κρούσης το Τάγμα των Τευτόνων Ιπποτών, αν επετύγχανε θα έθιγε την πολιτισμική ταυτότητα των Ρώσων, την ψυχή τους.

Πηγές

The deep roots of today’s geopolitics. By Peter Turchin. Cliodynamica. July 27, 2025

Η εξέλιξη της θεωρίας Heartland μέσα από τα γραπτά του H.J. Mackinder. Του Θοδωρή Σκαρβέλη. Όμιλος διεθνών σχέσεων και ευρωπαϊκών θεμάτων. 18 Οκτ. 2024

Ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας. Του William H. McNeill. Εκδόσεις Α. Καραβία. 1963.

Ο ζωγραφικός πίνακας που συμπληρώνει τη σελίδα ("Τάφρος του Κουρουπάιτι", 1899) είναι έργο του, αργεντινού, Candido Lopez.

ΠΗΓΗ:https://www.facebook.com/share/p/1725cfv7kX/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com