ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΥΠΗΚΟΟΥΣ (Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ)

Το κείμενο που ακολουθεί στηρίζεται στην εισήγηση του Κ. Δημητρόπουλου στο Β΄ Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο «Διάλογος μεταξύ βαλκανικών γλωσσών και πολιτισμών». Το συνέδριο διοργανώθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2013, στα Τίρανα, από το Τμήμα βαλκανικών και σλαβικών γλωσσών του Πανεπιστημίου Τιράνων και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΥΠΗΚΟΟΥΣ

(Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΚΑΣΤΡΟΥ)

Δημητρόπουλος Κώστας

Στη μνήμη του δασκάλου μου Νεοκλή Σαρρή, που με έμαθε την αξία της τεκμηρίωσης.

Α. Η συμβολή του εκπαιδευτικού συστήματος στην κρατικοποίηση – αποκοινωνικοποίηση της νεολαίας

Η εκπαίδευση την εποχή Ραμίζ Αλία, υπηρετεί απόλυτα τις αρχές της εξουσίας του Κόμματος Εργασίας Αλβανίας. Τα εκπαιδευτήρια δεν αναπαράγουν τις σταθερές της κοινωνίας, αλλά προσφέρουν μερικώς, εγκυκλοπαιδική μόρφωση. Κυρίως όμως παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην «διαδικασία κατασκευής ανθρώπων» (Ράουτερ 1999). Ένα σκληρό καθεστώς επιβάλει την ομοιόμορφη συμπεριφορά στηριζόμενο στην «συνήθεια ή στην βία», καθώς οι πράξεις των ανθρώπων «εξαρτώνται και από τα όσα ξέρουν».

Οι γνώσεις των υπηκόων αντλούνται από τις πληροφορίες που έλαβαν ή λαμβάνουν στα σχολεία. Μεταξύ τους υπάρχουν και ηθικοί κανόνες, κατάλληλοι για «το είδος του ανθρώπου που θέλει να κατασκευάσει» η εξουσία. Ο νέος άνθρωπος, παράγεται στο σχολείο, και μαθαίνει να θυσιάζει για το Κόμμα – Κράτος, ότι σε άλλες συνθήκες θα θεωρούσε αδιαπραγμάτευτη προσωπική αξία. Η ζωή του καθοδηγείται από τις «συνήθειες που εδραιώνονται στην παιδική του ηλικία».

Τα Λαϊκά Συμβούλια έχουν λόγο σε όλα τα θέματα της εκπαίδευσης, ακόμα και στην αναγνώριση του δικαιώματος της συνέχισης της φοίτησης σε σχολεία τεχνικής ή γενικής παιδείας, πέραν του Πρώτου Βαθμού. Η τυπικά αρμόδια Επιτροπή Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, βρίσκεται υπό το Επαρχιακό Λαϊκό Συμβούλιο και την Εκτελεστική του Επιτροπή. Το Υπουργείο Εκπαίδευσης δεν μπορεί να παραλάβει έγγραφο εκπαιδευτικής φύσης που δεν περνά από το Λαϊκό Συμβούλιο της Επαρχίας. Η Επιτροπή Εκπαίδευσης και Πολιτισμού εισηγείται προς το Λαϊκό Συμβούλιο της περιοχής και αναμένει την μερική ή ολική έγκριση ή απόρριψή του.

Β. Το δικαίωμα στη μόρφωση και η πολιτική των διακρίσεων

Τα όργανα εξουσίας καθορίζουν το ποιοι μαθητές θα παραμείνουν εντός του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι γονείς αγωνιούν και αγωνίζονται ώστε τα παιδιά τους να λάβουν εκτός από τις γνώσεις και το απαραίτητο πτυχίο, της τεχνικής ή ανώτερης εκπαίδευσης, που θα τα οδηγήσουν σε βελτίωση της κοινωνικοοικονομικής θέσης.

Από τα αντίστοιχα επίσημα έγγραφα τεκμηριώνεται ότι μαζί με τις σχολικές επιδόσεις (απολυτήριο), συνυπολογίζεται και η στάση του μαθητή και της οικογένειάς του έναντι του κράτους και του καθεστώτος του (αυτοβιογραφικό, «χαρακτηριστικά»).

Σύμφωνα με έγγραφο της 6ης Αυγούστου 1986, του Ενιαίου Λαϊκού Συμβούλιου Πολίτσανης, οι προϋποθέσεις απόδοσης δικαιώματος σπουδών είναι οι κάτωθι:

1. «Αίτηση μαθητή σε μορφή αυτοβιογραφίας.

2. Αντίγραφο του απολυτηρίου

3. Δηλώσεις εισοδημάτων

4. Απόφαση του Λαϊκού Συμβουλίου του χωριού που παρέχει την υποτροφία.

5. Χαρακτηριστικά για την πολιτική του κατάσταση»

Οι υποψήφιοι φοιτητές υποβάλλουν τις αιτήσεις τους για τις Σχολές της επιθυμίας τους, βασιζόμενοι και στη βαθμολογία τους στη Μέση Εκπαίδευση. Ο Τομέας Εκπαίδευσης και Πολιτισμού θα κρίνει και θα αξιολογήσει λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις γνώμες και άλλων φορέων, όπως του Λαϊκού Συμβουλίου της Επαρχίας (Ενιαίο Λαϊκό Συμβούλιο).

Στις 19 Ιουνίου 1984, το Λαϊκό Συμβούλιο Σωφρατίκων αναφέρεται εγγράφως στο Ενιαίο Λαϊκό Συμβούλιο γνωστοποιώντας του «την ονομαστική κατάσταση των υποψηφίων που έχουν υποβάλλει αίτηση για δικαίωμα σπουδών σε ανώτατες σχολές». Το θέμα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως καθαρά τυπικό αν παραβλέπαμε τα εν συνεχεία έγγραφα. Το Λαϊκό Συμβούλιο Γοραντζής, με ημερομηνίες 5 και 10 Ιουνίου 1986 ξεκαθαρίζει πως, η ονομαστική κατάσταση των υποψηφίων συνοδεύεται και από τα «πλήρη χαρακτηριστικά» του καθενός. Ο φάκελος συμπληρώνεται από το Ενιαίο Λαϊκό Συμβούλιο της περιοχής ώστε να υποβληθεί πλήρως η «Ατομική καρτέλα για ανώτερες σπουδές». Σ’ αυτή, μεταξύ άλλων, εγγράφονται:

- τα προσωπικά στοιχεία (ανάμεσά τους η εθνική και κοινωνική καταγωγή του υποψήφιου και η σχέση του με το Κόμμα),

- τα «χαρακτηριστικά», (βιογραφικά στοιχεία του ίδιου και της οικογένειάς του, όπου αναφέρεται η στάση τους απέναντι στο Κόμμα και το Κράτος),

- Βεβαίωση της Εκτελεστικής Επιτροπής του Επαρχιακού Λαϊκού Συμβουλίου για τη χορήγηση υποτροφίας

- «Χαρακτηριστικά» του υποψηφίου από το Λαϊκό Συμβούλιο του χωριού του,

- Πιστοποιητικό οικογενειακής κατάστασης στην οποία αναφέρεται και η στάση απέναντι στο Κόμμα – Κράτος, των μελών της οικογένειας,

- Συστατική επιστολή (π.χ. της Οργάνωσης Νεολαίας του Κόμματος),

- Γνωμάτευση της Σχολικής Επιτροπής στην οποία αναφέρεται και η πολιτική στάση ως μαθητή, του υποψήφιου για την ανώτερη εκπαίδευση

Το Ενιαίο Λαϊκό Συμβούλιο Σωφρατίκων, στις 19 Ιουνίου 1984, αναφέρει: «Όπως έχουμε δώσει εντολή έως τις (…) να σταλούν τα πλήρη χαρακτηριστικά όπως και η άποψή σας ως Λαϊκό Συμβούλιο του χωριού αν είστε σύμφωνοι να συνεχίσουν σε ανώτατες σχολές».

Στα επίσημα έγγραφα παρατηρούμε πως, η μετάβαση ενός νέου από το ένα επίπεδο εκπαίδευσης στο άλλο, εξαρτάται από στοιχεία που δεν αφορούν ούτε μερικώς, ούτε συνολικώς, ούτε εμμέσως, ούτε αμέσως, την εικόνα του ως μαθητή ή υποψήφιου φοιτητή. Για τους αξιωματούχους το παρελθόν και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισαν οι συγγενείς του ενδιαφερόμενου, το Κόμμα – Κράτος, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο αυτό το τελευταίο τους αντιμετώπισε, είναι το πιο βασικό.

Οι αρχές αλληλοενημερώνονται για το αν υπάρχουν στο συγγενικό περιβάλλον, μέλη και στελέχη του Κόμματος, των δυνάμεων ασφαλείας και του στρατού, των κοπερατίβων, της μεσαίας ή ανώτερης τάξης και γενικά άτομα που δεν προκαλούν με τη συμπεριφορά τους το αρνητικό ενδιαφέρον των Αρχών. Από την άλλη πλευρά ενδιαφέρονται και για το αν υπάρχει συγγενής κατάδικος, πρώην κατάδικος ή δραπέτης στο εξωτερικό. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε το γεγονός της περιθωριοποίησης των συγγενών των φυγάδων – όταν δεν λαμβάνονται εναντίον τους διοικητικά ή άλλου είδους μέτρα.

Όλοι οι κομματικο-κρατικοί παράγοντες έχουν λόγο στην απόδοση του δικαιώματος πανεπιστημιακών σπουδών σε έναν νέο. «Η Επιτροπή (σ.σ. Εκπαίδευσης και Πολιτισμού), αφού» μελετήσει «τα έγγραφα που παρουσιάστηκαν, επί της βάσης των κριτηρίων του Υπουργείου Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, τις σκέψεις της Οργάνωσης Νεολαίας, της Κολεκτίβας του Εργατικού Κέντρου και των Λαϊκών Συμβούλιων», θα παρουσιάσει «προς έγκριση στην Εκτελεστική Επιτροπή του Λαϊκού Συμβουλίου της Επαρχίας» τον τελικό κατάλογο των υποψηφίων. Από αυτόν θα απουσιάσουν τα ονόματα όσων νεαρών «η βάση έχει γνωματεύσει αρνητικά». 

Γ. Άβουλοι υπάκουοι υπήκοοι

Η συμμετοχή στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι ανοιχτή και ελεύθερη και κυρίως δεν εξαρτάται από τους φυσικούς φορείς της. Την επιλογή όσων θα επιθυμούν να ακολουθήσουν την οδό των ανώτερων (ή και μέσων) σπουδών, θα την κάνουν τα μέλη των Λαϊκών Συμβουλίων ερμηνεύοντας κατά το δοκούν τα κριτήρια της οικονομικής κατάστασης των οικογενειών των υποψηφίων και του μέσου όρου. Από την αξιολόγηση αυτή θα αποκλειστούν αμέσως οι γόνοι οικογενειών που εκλαμβάνονται ως πολέμιες.

Δεν υφίστανται, στην περίπτωση που εξετάζουμε, τα κοινώς νοούμενα αντικειμενικά κριτήρια. Οι διακρίσεις στην εκπαίδευση είναι παγιωμένες και δημόσιες. Οι υφιστάμενοι του Κόμματος Εργασίας θεσμοί, δίνουν αναφορά και απολογούνται για τη δράση τους και την παρακολούθηση του επιπέδου της πειθαρχίας όλων των εμπλεκομένων, μέσα και γύρω από το σχολείο.

Το καθεστώς δεν δημιουργεί απλώς θύματα. Στην περίπτωση αυτή θα μπορούσαμε να αναμένουμε – ενδεχομένως - να λάβουν και το ρόλο του δολιοφθορέα του. Τα ίδια τα θύματα ελέγχονται και καθοδηγούνται ώστε να παίξουν το ρόλο του διασπαστή της ενότητας της εθνοκοινωνικής τους ομάδας. Μετατρέπονται σε κοινωνικά παράσιτα και πράκτορες αλλότριων συμφερόντων. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα ίδια αυτά τα θλιβερά θύματα καλούνται να αναπαράγουν τις τοπικές αντιπροσωπεύσεις του Κόμματος – Κράτους, να λειτουργήσουν ως φερέφωνα ή διεκπεραιωτές της κεντρικής πολιτικής και κυρίως να σπείρουν την αμφισβήτηση στα υπόλοιπα άτομα της ομάδας, για τους συγγενείς τους που αντιτάχθηκαν.

Το καθεστώς συνεχούς πίεσης που ασκείται και μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στοχεύει στην διάρρηξη των φυσικών αντιστάσεων των μελών της εθνοκοινωνικής ομάδας απέναντι στην πλήρη και διαρκή ποδηγέτησή της. 

Η διαπαιδαγώγηση που πραγματοποιείται κατά την εποχή Ραμίζ Αλία – αλλά και το διάστημα Ενβέρ Χότζα – διαμορφώνει κατευθυνόμενα πρόσωπα που κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι ανεύθυνα και οι πράξεις τους έχουν ολέθρια αποτελέσματα για το σύνολο. Αυτοί οι άνθρωποι δεν κατανοούν τη σοβαρότητα των συνεπειών των πράξεων που οφείλουν να φέρουν εις πέρας, ενώ θεωρούν τα αποτελέσματα τους ως φυσικά επόμενα και σαφώς δικαιολογημένα.