Διονύσης Σκληρης
Το περιοδικό "Φρέαρ", που μόλις ανέβηκε στο Διαδίκτυο, μου έδωσε τη χαρά να επιμεληθώ και ένα δεύτερο μέρος του αφιερώματος στη σκέψη του Χρήστου Γιανναρά. Αν το πρώτο μέρος είχε επικεντρώσει στη φαινομενολογία, αυτό εστιάζει στο ερωτικό γεγονός κατά τον Χρήστο Γιανναρά. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το άρθρο του Βασίλη Ξυδιά:
Ολόκληρο το κείμενο του Βασίλη Ξυδιά ΕΔΩ ή ΚΛΙΚ στην εικόνα
Βασίλης Ξυδιάς
Ο Χρήστος Γιανναράς, σημείον αντιλεγόμενον (απόσπασμα)
"Ο Γιανναράς αναφέρεται στον έρωτα όχι σαν μια άλογη ενστικτώδη ορμή, αλλά ως την πλέον λογική και πιο βαθειά και ριζική παρόρμηση, ενόρμηση του ανθρώπου να σχετιστεί με τον κόσμο, με τους άλλους ανθρώπους και εν τέλει με τον Θεό.
Αυτό ξεκινά από τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, που βλέπουν τον Έρωτα και το Νείκος ως κοσμικές δυνάμεις, αλλά η διαφορά του Γιανναρά και των Πατέρων της Εκκλησίας με τους αρχαίους είναι ότι οι αρχαίοι αντιλαμβάνονται τις κοσμικές αυτές δυνάμεις ως απρόσωπες, ενώ ο Χριστιανισμός εισάγει στον προβληματισμό αυτόν το στοιχείο του Προσώπου. Ο χριστιανικός έρωτας έχει να κάνει με τις σχέσεις προσώπων.
Θα πρέπει δε να υπογραμμιστεί ότι στην ορθόδοξη θεολογία ο έρωτας ταυτίζεται με την αγάπη, παρά την αντίθετη εντύπωση.
Θα τολμούσα δε να πω ότι αν υπάρχει μία διαφορά της Ορθοδοξίας με τον Δυτικό Χριστιανισμό (Ρωμαιοκαθολικισμό και Προτεσταντισμό) που να έχει νόημα για τον σύγχρονο άνθρωπο, αυτή δεν είναι τα κλασικά δογματικά που όλοι ξέρουμε (από ποιον εκπορεύεται το Άγιο Πνεύμα κ.λπ.), αλλά το πώς αντιλαμβανόμαστε τη σχέση Έρωτα και Αγάπης.
Η ιδέα – και το ανάλογο βίωμα – πως ο Θεός μας αγαπάει ενώ δεν το αξίζουμε, είναι η υποκρυπτόμενη πηγή κάθε αίρεσης από την αρχαία Εκκλησία έως τις μέρες μας. Και αν ο Γιανναράς πολεμήθηκε περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο για τα «ερωτικά» του, αυτό κατά τη γνώμη μου δείχνει πόσο βαθιά έχει εισχωρήσει ο εκπροτεσταντισμός και η καντιανοποίηση (συγχωρείστε μου τον νεολογισμό) στο νεοελληνικό εκκλησιαστικό σώμα. Αλλά αυτό σηκώνει, ασφαλώς, μεγάλη συζήτηση, την οποία δεν μπορούμε να κάνουμε εδώ.
Περιορίζομαι λοιπόν σε μια ιστορικο-φιλολογική παρατήρηση: πως η ίδια η λέξη «έρωτας» εισέρχεται στο εκκλησιαστικό λεξιλόγιο πολύ νωρίς, σε απόλυτη συνάφεια προς την αγάπη και τη σχέση με τον Χριστό. Σας παραπέμπω στον Άγιο Ιγνάτιο Θεοφόρο, όταν στα τέλη του πρώτου, αρχές δεύτερου αιώνα μ.Χ., ο άγιος μεταφέρεται ως κρατούμενος των ρωμαϊκών αρχών από την Αντιόχεια στη Ρώμη για να μαρτυρήσει, και στέλνει τότε μια επιστολή στους χριστιανούς της Ρώμης ζητώντας τους να μη μεσολαβήσουν για την απελευθέρωσή του. Και μεταξύ άλλων τους γράφει σαν επιχείρημα την ακόλουθη φράση: «ὁ ἐμὸς ἔρως ἐσταύρωται» (ο έρωτάς μου – δηλαδή ο Χριστός – έχει σταυρωθεί).
Ο άγιος μιλά για τη σχέση του με τον Χριστό χρησιμοποιώντας αυτή τη λέξη. Αυτό σημαίνει ότι από τα τέλη ήδη του 1ου αιώνα, οι χριστιανοί Πατέρες δανείζονται από το ελληνικό φιλοσοφικό λεξιλόγιο την έννοια του Έρωτα, ταυτίζοντάς τη – ή εν πάση περιπτώσει, συνδέοντάς τη σε μια ενιαία και οργανική συνέχεια – με τη χριστιανική έννοια της Αγάπης. Προφανώς αυτό το κάνουν για κάποιον λόγο. Βρίσκουν στο φιλοσοφικό φορτίο του όρου κάτι που τους βοηθά να εκφράσουν τη δική τους εμπειρία. Και αυτό δεν είναι άλλο από την υπαρκτική δυναμική που εμπεριέχει η έννοια του έρωτα, περισσότερο από μια ψυχολογική ή συναισθηματική έννοια της Αγάπης. Ήταν δηλαδή ένας τρόπος να υπογραμμίσουν το υπαρκτικό περιεχόμενο της χριστιανικής Αγάπης.
Μιας και μιλάμε για την υπαρκτική σημασία του Έρωτα: Θέτουν πολλοί το ερώτημα αν η ερωτική κίνηση, σαν μια κίνηση της φύσης, μας οδηγεί στον Θεό. Έχω την εντύπωση πως ο Γιανναράς δεν λέει κάτι τέτοιο. Καταδεικνύει την εγγενή αντιφατικότητα της φύσεως· ότι δηλαδή η φύση ολοκληρώνεται έξω από την ίδια. Έχοντας διεγερθεί από τη θεία Πνοή, η φύση ζητάει τον Θεό, χωρίς όμως να έχει από μόνη της τη δύναμη να τον φτάσει. Ο έρωτας λοιπόν, σαν μια κίνηση της φύσης, διέπεται απ’ αυτή την ίδια αντιφατικότητα. Έστω και έτσι όμως, παραμένει σημαντικός διότι είναι ίσως αυτή η φυσική ροπή – η ροπή προς την ομορφιά, το δίκαιο, το αγαθό – που περισσότερο από όλες τις άλλες φυσικές ροπές οδηγεί στην επιζητούμενη εκστατική έξοδο από τα όρια που θέτει στον ατομικό άνθρωπο η φύση του. Εδώ ο όρος «έκσταση» έχει οντολογικό και όχι ψυχολογικό χαρακτήρα. Δεν αφορά δηλαδή αυτό στο οποίο συνήθως πάει ο νους μας όταν μιλάμε για εκστατικές καταστάσεις. Αφορά την υπαρξιακή κίνηση από τους φυσικούς αυτοπεριορισμούς του Εγώ προς τον Άλλον. Είναι, με απλά λόγια, αυτό που λέμε «μπαίνω στη θέση σου».
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.