«Ευαγγελιστές» χωρίς Θεό, κηδεμόνες του λαού
Ρότζερ Σκράτον: Η εμμονή της Αριστεράς στην κατάργηση της ιδιοκτησίας οδηγεί σε γκούλαγκ…
– Το βιβλίο σας για τους στοχαστές που αποκαλείτε “νέα αριστερά” μόλις μεταφράστηκε στα γαλλικά. Τη στιγμή της ανόδου του λαϊκισμού, ισχύει ακόμα η διαίρεση σε δεξιά και αριστερά;
– Η διαίρεση σε δεξιά-αριστερά δεν ήταν ποτέ πολύ σαφής. Αλλά πιστεύω ότι υπάρχουν βαθιές διαφορές απόψεων και προσήλωσης. Ο μέσος δεξιός άνθρωπος (όπως εγώ) έχει την αίσθηση ότι ανήκει σε κάτι που κληρονόμησε: έθνος, θρησκεία, έθιμα, οικογένεια. Είναι μια σφαίρα αγάπης. Η αριστερά αντιστοιχεί σε διαφορετικό τύπο χαρακτήρα. Δεν βλέπει την ταυτότητά της με όρους κληρονομικών προσηλώσεων, αλλά με όρους εμπειριών που επεκτείνουν την ελευθερία και παρέχουν ίσα δικαιώματα σε όλους. Η αριστερή πολιτική είναι μια πολιτική με σκοπό, ενώ ο συντηρητισμός είναι μια καθιερωμένη παραδοσιακή πολιτική, συμβιβαστική και αναποφασιστικότητας.
Στη δεκαετία του ’60, η κληρονόμος του μαρξισμού αριστερά πρότεινε, με τη μορφή ενός ιστορικού μπλοκ, μια στενή σχέση μεταξύ του προσώπου του λόγιου και του λαού. Οι αριστεροί λόγιοι θα οδηγήσουν το προλεταριάτο σε μια συλλογική αντιπαράθεση με την «αστική τάξη». Ήταν ο ιδρυτικός μύθος της μεταπολεμικής γαλλικής διανοητικής κουλτούρας, της οποίας επιφανείς εκπρόσωποι ήταν οι Σαρτρ, Σιμόν ντε Μπωβουάρ και Μερλώ-Ποντύ. Ο μύθος αυτός διαλύθηκε όταν οι λόγιοι ανακάλυψαν ότι η εργατική τάξη δεν τους αγαπούσε.
Οι απλοί άνθρωποι ήταν σε θέση να βελτιώσουν τη θέση τους ανεξάρτητα από τις ιδέες αυτών των λογίων, μέσω του κράτους- πρόνοιας και της οικονομικής ανάπτυξης, και να γίνουν μικρά αφεντικά και μικροί γαιοκτήμονες. Με την πρώτη ευκαιρία, τα μέλη της εργατικής τάξης εγκατέλειπαν την τάξη τους, τη δουλειά τους στο εργοστάσιο για μικρές επιχειρήσεις και ανεξάρτητη ζωή. Αποτέλεσμα: η μπουρζουαζία και η εργατική τάξη ενώθηκαν με τα ίδια συμφέροντα. Τρομοκρατημένοι από αυτή την εξέλιξη, οι αριστεροί λόγιοι επινόησαν μια νέα λέξη, «λαϊκισμός», για να περιγράψουν την αποστροφή των ανθρώπων προς αυτούς. Ο «λαϊκισμός» χρησιμοποιείται για να περιγράψει αυτό που θέλει ο λαός, χωρίς τις υποδείξεις των αριστερών λογίων.
– Πού οφείλεται η ηθική ασυμμετρία που κυριαρχεί στον διανοητικό χώρο μεταξύ δεξιάς και αριστεράς; Γιατί η πλειονότητα των διανοουμένων, μετά τον πόλεμο, είναι αριστεροί;
– Πρόκειται για ένα ζήτημα με μεγάλο βάθος, το οποίο με προβλημάτισε όλη μου τη ζωή: γιατί οι λόγιοι είναι αριστεροί όταν τόσες φορές η αριστερά απέτυχε και κάθε φορά που πήρε την εξουσία, είχε άσχημο τέλος; Τι είναι τόσο ελκυστικό; Από τη Γαλλική Επανάσταση, επικρατεί η ιδέα ήταν ότι η ισότητα είναι η εξαρχής θέση της ανθρωπότητας, η φυσική της θέση, την οποία η κοινωνία έρχεται να διαφθείρει. Αφού δεν υπάρχει Θεός, κανένα παγκόσμιο θρησκευτικό όραμα, πρέπει να προσπαθήσουμε να επιστρέψουμε σε αυτή τη φυσική θέση. Σε κάθε κοινότητα, υπάρχουν άνθρωποι που θέλουν να ηγηθούν και να οδηγήσουν το λαό. Στις παραδοσιακές κοινότητες, τον οδηγούσαν σε μια μορφή υπέρβασης. Αλλά από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά, ο σύγχρονος λόγιος, είναι ένας ιερέας χωρίς Θεό που θέλει να καθοδηγήσει το λαό προς τη σωτηρία του, την ισότητα.
– Πώς εξηγείτε την τύφλωση των αριστερών διανοουμένων έναντι του κομμουνισμού;
– Αν επιστρέψετε στο πνεύμα της εποχής εκείνης, γίνεστε ευαγγελιστής, ο άνθρωπος που καθοδηγεί τον λαό προς τη σωτηρία του, μέσω του εαυτού σας επειδή η σωτηρία του κόσμου περνάει από τη σωτηρία του εγώ – το εγώ είναι πολύ σημαντικό ως αντικείμενο λατρείας, ειδικά στον Σαρτρ και τη διάσημη ρήση του “για τον εαυτό του”. Οι φρικαλεότητες γίνονται λάθη, προβλήματα των πρωταγωνιστών και των περιστάσεων που δεν αμφισβητούν τις ιδέες. Το 1989, όλοι πίστευαν ότι τελικά έφτασε η στιγμή της αλήθειας και ότι τελικά θα παραδεχτούμε την αλήθεια της ανθρώπινης μοίρας, για παράδειγμα το γεγονός ότι η κοινωνία βασιζόταν στην ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και επομένως στις αγορές και ότι η ιδιωτική ιδιοκτησία ήταν απαραίτητη. Όμως, η αριστερά επινόησε και πάλι μια καινούρια γλώσσα, ιδίως μέσω της αποδόμησης.
– Στο βιβλίο σας δίνεται σημαντική θέση στους Γάλλους λογίους. Γιατί η Γαλλία παρήγαγε τόσους πολλούς αριστερούς λογίους; Μήπως η Αγγλία έχει μεγαλύτερη ανοσία απέναντι στον μαρξισμό και τις εκδοχές του;
Ο Μισέλ Φουκώ βλέπει παντού εξουσιαστικές δυνάμεις. Αγάπη δεν υπάρχει ούτε μέσα στην οικογένεια…
– Υπάρχουν δύο πτυχές. Πρώτον, πιστεύω, η ιδιαίτερη θέση που κατέχει η λογοτεχνική κουλτούρα στη Γαλλία. Οι Γάλλοι παίρνουν τα βιβλία πολύ σοβαρά. Οι φιλόσοφοι, οι στοχαστές, οι συγγραφείς είναι πολύ πιο σεβαστοί στη Γαλλία από ό, τι αλλού. Πολλοί Γάλλοι λόγιοι έχουν μεγάλη φήμη στον αγγλόφωνο κόσμο, ενώ οι λόγιοί μας είναι σκονισμένα πλάσματα που ζουν σε ερείπια ή βιβλιοθήκες. Αλλά αυτό συνδέεται με ένα ευρύτερο ζήτημα, αυτό της μεταμόρφωσης της Γαλλίας κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.
Ποτέ στην Αγγλία δεν ασχοληθήκαμε με μαζικές εκκαθαρίσεις και είμαστε ακόμα μια αριστοκρατική χώρα παρά τις μεταρρυθμίσεις. Κάνουμε προσαρμογές καθώς ο κόσμος αλλάζει, αλλά δεν γνωρίσαμε τον επαναστατικό πυρετό. Ο Σοσιαλισμός σε μας πήρε μια εθνική, βρετανική, μορφή αναδιανομής αγαθών και ωφελειών για τους φτωχότερους, αντί για γενική ανατροπή της προηγούμενης ηθικής τάξης, όπως έκανε η ανόητη μηχανή της δεκαετίας του 1960 , με τους Aλτουσέρ, Λακάν και Ντελέζ. Όλα είναι πιο ακραία σε σας. Η σύγχρονη αριστερά τείνει να θέλει να αποκαλύψει μηχανισμούς κυριαρχίας που αρχίζουν να ισχύουν στην κοινωνία και να ανακαλύψει τις λογικές της εξουσίας πίσω από κάθε θεσμικό όργανο.
Από πού προέρχεται αυτή η εμμονή της εξουσίας; Σε κάθε σχέση, υπάρχει μια μορφή εξουσίας. Η ισχύς δεν μπορεί ποτέ να κατανεμηθεί εξίσου. Μιλάμε εσείς και εγώ στο πλαίσιο μιας συνέντευξης και υπάρχει ένα είδος ασυμμετρίας μεταξύ μας. Αλλά αυτό δεν είναι το σημαντικό. Ας σκεφτούμε την αγάπη. Είναι ίσως το πιο σημαντικό στη Γη, ο τρόπος που σωζόμαστε, αυτό για το οποίο αξίζει η ζωή μας. Αλλά η αγάπη είναι μια εξουσία: η δύναμη του αγαπημένου πάνω στον αγαπώντα και αντίστροφα. Συνεχώς διαπραγματευόμαστε έτσι ώστε αυτή η εξουσία να μην μας καταπιέζει. Μπορεί να συμβαίνει αυτό, υπάρχουν καταχρηστικές σχέσεις, αλλά η αναγωγή αυτών των σχέσεων σε εξουσία, σημαίνει ότι έχουμε χάσει από το οπτικό μας πεδίο τα πράγματα που πραγματικά έχουν σημασία.
Εντούτοις, σε μια σύγχρονη αντίληψη, που άρχισε με τον Φουκώ, η εξουσία γίνεται το σημαντικότερο όλων. Για το Φουκώ, κάθε θεσμικό όργανο ανάγεται στην εξουσία που ασκεί. Ο Φουκώ λέει ότι η πραγματικότητα της οικογένειας είναι η εξουσία που ασκούν οι γονείς πάνω στα παιδιά, ο σύζυγος πάνω στη γυναίκα και ότι όλα μπορούμε να τα εξηγήσουμε με αυτή. Αλλά η αλήθεια της οικογένειας έγκειται αλλού: η δύναμη είναι η δομή, αλλά η αγάπη είναι η ουσία της. Υπάρχει μια συστηματική αντιστροφή του βασικού και του τυχαίου. Αυτή η επιδίωξη της εξουσίας μεταστρέφεται σε παράνοια, ή ακόμα και σε συνωμοσία, όταν βλέπουμε πίσω από κάθε θεσμό, από την οικογένεια μέχρι τη φυλακή μέσω του ασύλου, το σήμα της κυριαρχίας της αστικής τάξης.
Πώς δημιουργούνται τα γκούλαγκ;
– κανόνας γίνεται μια μορφή εξουσίας που πρέπει να αποδομήσουμε. Η διάδοση του χεγκελιανισμού, ειδικά μετά τον πόλεμο στα γαλλικά πανεπιστήμια από τον Koζέβ, δημιούργησε μια εμμονή για το “αρνητικό” που βρίσκεται στην καρδιά όλων όσων πρέπει να τεθούν σε κίνηση για να επιταχυνθεί η μεταμόρφωση του κόσμου. Αυτή είναι η ιδέα του Μεφιστοφελή στον Φάουστ, του αρνητικού ως κινητήριο δύναμη της ιστορίας. Αυτός είναι ο λόγος που λέω ότι υπάρχει κάτι το μεφιστοφελικό στη γαλλική αριστερή διανόηση. “Είμαι το πνεύμα που αρνείται τα πάντα’’. Οι Γάλλοι λόγιοι πάντοτε ορίζονται κατά της αστικής τάξης.
– Γιατί οι αριστεροί λόγιοι μισούν τόσο πολύ τον “αστό”;
– Μόνο στη Γαλλία η λέξη «αστός» έχει σχεδόν μεταφυσική σημασία. Ο Φλωμπέρ αφιέρωσε σκληρές σελίδες στους αστούς και ο Μαρξ πήρε τον όρο για να ορίσει τους ιδιοκτήτες του κέρδους. Όλα αυτά κατέληξαν στη δαιμονοποίηση, όχι μόνο μιας κοινωνικής τάξης, αλλά όλων των “κανονικών” ανθρώπων που θέλουν να εγκατασταθούν, να παντρευτούν, να κάνουν οικογένεια, να έχουν ένα μικρό σπίτι, ίσως με ένα μικρό κήπο για καλλιέργεια. Οτιδήποτε είναι αθώο και φυσιολογικό έχει γίνει ύποπτο, ειδικά στη Γαλλία. Κανείς δεν ανταπάντησε δείχνοντας την ομορφιά της αστικής ζωής, η οποία συνιστά μια μορφή προόδου του ανθρώπου.
– Η Σιμόν ντε Μπωβουάρ έγραψε: “Η αλήθεια είναι μία, το σφάλμα είναι πολλαπλό. Δεν είναι τυχαίο που η δεξιά εκφράζει τον πλουραλισμό.’’ Έχει η αριστερά πρόβλημα με τον πλουραλισμό;
– Υπάρχει ένα μεγάλο παράδοξο στην αριστερά: ο ηθικός σχετικισμός συνδυάζεται με τον σεχταρισμό. Όλα είναι σχετικά, αλλά είναι απολύτως αληθές ότι όλα είναι σχετικά. Και αν δεν συμφωνείτε με αυτό το αξίωμα, αμαρτάνετε. Μ’ αυτό τον τρόπο μπορούμε να κερδίζουμε έδαφος χωρίς να μπούμε στον κόπο να επιχειρηματολογήσουμε. Πίσω από τον σχετικισμό κρύβεται ένας απολυταρχισμός. Στην πραγματικότητα, δεν ξέρουν τι λένε, σκέφτονται: “Όλα όσα σκέφτεστε είναι σχετικά.’’ Στιγματίζετε την υπερβολικά συστηματική κριτική του καπιταλισμού. Αλλά δεν πρέπει η αντίθεση στην εμπορευματοποίηση του κόσμου να ανησυχεί τον συντηρητικό;
Είμαι συντηρητικός επικριτής της καταναλωτικής κοινωνίας, του υλισμού και της φετιχοποίησης των εμπορευμάτων. Αλλά, σε αντίθεση με την αριστερά, νομίζω ότι αυτό είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης και δεν μπορούμε να το καταστρέψουμε, αλλά μόνο να το ελέγξουμε, να βάλουμε όρια και να θέσουμε υψηλότερους σκοπούς. Το μεγάλο λάθος της αριστεράς είναι ότι πιστεύει ότι επειδή δεν μας αρέσει κάτι, μπορούμε να το ανατρέψουμε με μια μονοκοντυλιά. Δεν μας αρέσει η ιδιοκτησία που οδηγεί σε καταχρήσεις: πρέπει να την καταργήσουμε. Αυτό δημιουργεί γκούλαγκ. Δεν είναι δυνατόν να απαλλάξουμε τους ανθρώπους από την επιθυμία να καταναλώνουν, επειδή σ’ αυτή την επιθυμία βασίζεται κάθε οικονομία. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι μια διάκριση μεταξύ όσων μπορούν να υπαχθούν στην αγορά και όσων όχι. Μπορείτε να πουλήσετε τον καρπό της εργασίας σας, αλλά όχι τα παιδιά σας, το σώμα σας ή το φύλο σας. Υπάρχει κάτι σωστό στην αριστερή κριτική της καταναλωτικής κοινωνίας: ότι όλα δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως αγαθά, ότι υπάρχουν πράγματα που έχουν μια τιμή εκ φύσεως. Πολλοί δεξιοί συμφωνούν με αυτό. Εκτός από το ότι η αριστερά προσφέρει ως εναλλακτική λύση στον καπιταλισμό μια ουτοπία που δεν έρχεται ποτέ, εκεί που η δεξιά βλέπει στην κληρονομιά φυσικούς προμαχώνες στην παντοδύναμη αγορά. Η αριστερά καταστρέφει με τον προοδευτικό ακτιβισμό της τα τελευταία εμπόδια που εξακολουθούν να αντιτίθενται στην αγορά. Πιστεύω, λοιπόν, ότι οι μόνες δυνατότητες που μας επιτρέπουν να αντιταχθούμε στον υλισμό είναι πνευματικού χαρακτήρα.
– Εχετε διοριστεί από τη βρετανική κυβέρνηση επικεφαλής μιας επιτροπής για την ομορφιά στην αγγλική αρχιτεκτονική. Ποιο ρόλο παίζει η ομορφιά στη διαίρεση σε δεξιά – αριστερά;
– “Νομίζω ότι μια συγκεκριμένη αριστερά εχθρεύεται την ομορφιά, όταν την έχουμε συνηθίσει. Το να φορέσετε τα καλά σας την Κυριακή, να έχετε όμορφα έπιπλα, να προτιμάτε κλασικές γεύσεις, όλα αυτά είναι ύποπτα. Τα τερατώδη κτίρια κοινωνικών κατοικιών που χτίστηκαν σε ολόκληρο τον 20ό αιώνα είναι αισθητικές καταστροφές που προκαλούν μεγάλη κοινωνική και ηθική δυστυχία. Η άνεση έχει αντικαταστήσει την ομορφιά, η οποία δεν είναι μετρήσιμη. Η υπαγορευόμενη από το συγκεντρωτικό κράτος ομοιομορφία μερικές φορές έκρυβε σιωπηρά την καταδίκη της αστικής αρχιτεκτονικής. Δεν ονομάζουμε πια «αστούς» αλλά «nimby» (όχι στην αυλή μου) τους κατοίκους που αρνούνται αυτή η ασχήμια να εγκαθίσταται κοντά στο σπίτι τους, με μια σκιά περιφρόνησης για την έλλειψη θυσίας τους υπέρ του γενικού συμφέροντος. Η δυσκολία μετατροπής του ζητήματος της ομορφιάς σε πολιτικό πρόγραμμα βρίσκεται στο ότι η αισθητική κρίση είναι δύσκολο να εξηγηθεί καθαρά ορθολογιστικά, να διέπεται από αντικειμενικούς νόμους. Υπάρχουν, ωστόσο, συναινέσεις για την ομορφιά: η ομορφιά του Παρισιού είναι το αντικείμενο ομοφωνίας, ακόμη και αν έχει πληγεί από μια χούφτα ιδεολόγους. Πάρτε το παράδειγμα του κέντρου Beaubourg, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Richard Rogers, έναν αριστερό βρετανό αρχιτέκτονα που είδε στην καταστροφή μιας αρχαίας συνοικίας του Παρισιού την εκπλήρωση της επιθυμίας του Le Corbusier. Έκανε αυτό το ανόητο έργο, αυτό το μηχάνημα γεμάτο πολύχρωμες σωληνώσεις που σε κανέναν δεν αρέσει, και ο ίδιος, που έγινε λόρδος από τον Τόνι Μπλερ, ζει σε ένα σπίτι σε γεωργιανό στυλ σε προστατευόμενη περιοχή του Λονδίνου. Μια όμορφη αλληγορία του αριστερού διανοουμένου.
Μετάφραση: Ευάγγελος Δ. Νιάνιος
(Συνέντευξη του Ρότζερ Σκράτον στη δημοσιογράφο Ευγενία Μπαστιέ της Le Figaro, 14 – 3- 19)
https://lesobservateurs.ch/2019/03/14/lintellectuel-de-gauche-cet-evangeliste-ce-pretre-sans-dieu/
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“Στέγες του Λονδίνου”, 1955) είναι έργο του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.