Ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ἡ μεθερμηνεία τῶν ἰδεῶν

του ΓΙΑΝΝΗ Α. ΤΑΧΟΠΟΥΛΟΥ

Ἕνα πρόσφατο ζήτημα στὸν ἑλληνικὸ μικρόκοσμο τῶν ἰδεῶν εἶναι κατὰ πόσο διαστρεβλώνεται ἢ ὄχι ὁ Παπαδιαμάντης ἀπὸ τὸ woke κίνημα καὶ τὴν ταινία Φόνισσα. Αὐτὸ ποὺ θὰ μπορούσαμε νὰ σκεφτοῦμε εἶναι, πρῶτον, κατὰ πόσο ἡ κατάσταση ποὺ περιγράφει ὁ Παπαδιαμάντης στὸ συγκεκριμένο διήγημα καὶ ἡ ταινία ἦταν ἡ συνηθισμένη στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο τοῦ 1900. Καθένας ἔχει τὶς δικές του οἰκογενειακὲς καὶ τοπικὲς ἀφηγήσεις καὶ ἀναμνήσεις. Ὅσοι δὲν ἔζησαν σὲ περιβάλλοντα ὅπου οἱ ἄντρες σήκωναν χέρι πάνω στὶς γυναῖκες, ὅπου οἱ γυναῖκες ἦταν μεταφορικὰ ζῶα, καὶ ὅσοι δὲν ἔχουν τέτοιες ἀναμνήσεις ἀπὸ τὴ (προ)γιαγιά τους ἢ τὴν (προ)γιαγιὰ τοῦ γείτονα καὶ τοῦ παραδιπλανοῦ γείτονα στὸ χωριό, ὅλοι αὐτοὶ ἀντικρίζουν τὴν σχετικὴ καταγγελία, παπαδιαμαντικὴ καὶ τῆς ταινίας, μὲ κάποια μικρὴ ἔκπληξη: Ἀφορᾶ ἕναν κόσμο ποὺ γι’ αὐτοὺς ἦταν ἀνύπαρκτος, πλάι στὸν δικό τους, τὸν μόνο ὑπαρκτό.

Ὁ ὁποῖος μπορεῖ νὰ μὴν ἦταν παραδεισένιος ἢ κόσμος ἴσων δικαιωμάτων, ἀλλὰ σίγουρα οἱ γυναῖκες σὲ αὐτὸν δὲν δέρνονταν, δὲν δούλευαν στὰ χωράφια, δὲν τὶς ἀπατοῦσαν, καὶ σὲ αὐτὲς οἱ ἄντρες ἐμπιστεύονταν τὴ διαχείριση τοῦ εἰσοδήματος τῆς οἰκογένειας· ἄλλοτε, ἡ πολὺ συχνὴ ἀπουσία τοῦ Πατέρα, μακροχρόνια ἢ μόνιμη (λόγῳ ξενιτιᾶς ἢ θανάτου) συνεπαγόταν μιὰ οἰκογένεια προνεοτερικὴ στὴν ὁποία ἡ Μητέρα ἀσκοῦσε τὴν ἐξουσία, γιὰ νὰ μὴν σκεφτοῦμε γυναικεῖες μορφὲς ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ ἐπαναστατικὴ ἱστορία. Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι οἱ δυὸ αὐτοὶ κόσμοι συνυπῆρχαν, καὶ ὅτι κανεὶς ἀπὸ τοὺς δύο δὲν ἦταν ἡ ἐξαίρεση κάποιου ἀνύπαρκτου κανόνα. Καὶ οἱ δύο ἦταν παρατηρήσιμα φαινόμενα. Κάθε καπέλωμα ἢ λήθη τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τοὺς δυὸ ἀπὸ τὴν ἐποχή μας εἶναι σφάλμα· ὁ Παπαδιαμάντης φυσικὰ δὲν ἔκανε τέτοιο σφάλμα.

Ἕνα δεύτερο πράγμα ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ σκεφτεῖ κανεὶς ἀφορᾶ τὴν ἐγκυρότητα τῆς woke οἰκειοποίησης παλαιότερων προβληματισμῶν καὶ καταγγελιῶν γιὰ τὴ θέση τῆς γυναίκας. Ἕνα γεγονὸς ἀλλιῶς βλέπεται ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τὴ χριστιανική (ἀφοῦ ὁ Παπαδιαμάντης καταρχὴν ἦταν Χριστιανός), καὶ ἀλλιῶς ἀπὸ μιὰ καθαρὰ ἐκκοσμικευμένη ὀπτική. Ἐπειδὴ ἔχει καταρρεύσει ὁ Χριστιανισμός, ἀφενὸς οἱ woke λεηλατοῦν τὰ ἐρείπιά του, γιὰ νὰ χτίσουν τὸ κοσμικὸ οἰκοδόμημά τους, τοῦ ἐπίγειου παραδείσου· ἀφετέρου οἱ Χριστιανοὶ «πρόθυμοι συνεργάτες» (μαζὶ μὲ παραδοσιοκράτες «πρόθυμους») μὲ τὸ νὰ στηρίζουν ἔμμεσα καὶ διπλωματικὰ μιὰ woke χρήση χριστιανικῶν λογοτεχνικῶν κ.ἄ. (π.χ. πατερικῶν κειμένων) μνημείων ἐλπίζουν ὅτι ἐπικαιροποιοῦν, ἐκσυγχρονίζουν καὶ καθιστοῦν ξανὰ ἑλκυστικὸ μέσα στὴν ὑστερία τῆς ὕστερης νεοτερικότητας τὸ χριστιανικὸ ἢ παραδοσιακὸ μήνυμα. Τέτοιες συμμαχίες ὅμως εἶναι ἑτεροβαρεῖς, καὶ γενικότερα ἀπὸ τὸ πάρε – δῶσε τῶν ἰδεῶν κερδίζει μόνο ὁ τωρινὸς κυρίαρχος, γιατὶ αὐτὸς εἶναι ποὺ μπορεῖ νὰ μεθερμηνεύει δεσμευτικὰ τὶς παλιὲς ἰδέες· ὄχι ἡ σκιὰ τοῦ παρελθόντος ἡ ὁποία γέννησε τὶς ἰδέες αὐτὲς ἀλλὰ τώρα φυτοζωεῖ καὶ ἱκετεύει γιὰ ἀνοχή. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὑπεισέρχεται καὶ ἡ νεοτερικὴ ἐνδοχριστιανικὴ φαγωμάρα μεταξὺ προοδευτικῶν / ἀριστερῶν καὶ συντηρητικῶν / δεξιῶν γιὰ τὸ ποιὸς ἑρμηνεύει καλύτερα τὸν Χριστιανισμό (σὰν τὶς σφοδρὲς διαμάχες μεταξὺ τῶν διάφορων χριστιανικῶν δογμάτων στὸν 4ο και 5ο αἰ.)· οἱ πρῶτοι προκειμένου νὰ ἐπιβληθοῦν στοὺς δεύτερους μέσα στὸ χῶρο τῆς ὁμάδας τους (τῆς Ἐκκλησίας) δὲν ἔχουν πρόβλημα καὶ νὰ συμμαχοῦν περιστασιακὰ μὲ τοὺς woke ἢ καὶ μὲ τοὺς antifa, ἂν χρειαστεῖ. (Ἂς θυμηθοῦμε καὶ τὴν ταχυδακτυλουργικὴ χρήση στίχων ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων ὥστε νὰ καθαγιαστεῖ χριστιανικὰ ἡ ἀνεξέλεγκτη εἴσοδος ἑκατομμυρίων ἀτόμων στὴ χώρα τὸ 2015.) Ἡ ἀνάγκη τῆς πολεμικῆς ὑπερνικᾶ τὴν λογικὴ-ἐπιχειρηματολογικὴ συνέπεια. Ἡ ἴδια ἀκριβῶς πολιτικὴ προτεραιότητα γιὰ πολεμικὴ κάνει καὶ τοὺς ἐκπροσώπους καὶ ὁπαδοὺς τοῦ woke, ἐνῶ αὐτοὶ καταγγέλλουν τὴν πατριαρχία τῶν «Λευκῶν», νὰ ὑποστηρίζουν ταυτόχρονα μιὰ πατριαρχία πολὺ σκληρότερη τῆς «Λευκῆς», τὴν ἰσλαμική.


Σίγουρα, ὁ Παπαδιαμάντης σήμερα θὰ ἔβλεπε τὶς ἰδέες του νὰ χρησιμοποιοῦνται σὲ ἕνα τελείως ἄλλο πλαίσιο, ἀνοίκειο καὶ ἐχθρικὸ στὴν κοσμοεικόνα του, ὅσο κοσμοπολίτης καὶ γνώστης τῆς εὐρωπαϊκῆς λογοτεχνίας κι ἂν ἦταν· μπορεῖ σὲ ἕνα ἀνιστορικὸ πλαίσιο, σὲ ἕνα «μαθηματικὸ κενό», νὰ συμφωνοῦσαν ὁ Παπαδιαμάντης καὶ οἱ φίλοι τῆς ταινίας τοῦ 2023 μὲ τὸν Ἰωάννη Χρυσόστομο, ποὺ ὑποστήριζε ὅτι ὁ ἄντρας δὲν πρέπει νὰ δέρνει καμμιὰ γυναίκα, πρέπει νὰ ἀποδέχεται τὸ δικαίωμά της νὰ τὸν συμβουλεύει ἢ νὰ τὸν ἐπικρίνει κ.λπ.· ἀλλὰ τί κοινὸ θὰ εἶχε ὁ Παπαδιαμάντης μὲ τὸ woke, ποὺ λ.χ. ἔχει ὑποστηρίξει τὴν ἀντικατάσταση (ἂν ὄχι καταστροφή) τῆς πυρηνικῆς δυτικῆς οἰκογένειας;[1] Αὐτὴ εἶναι ἡ μοίρα τοῦ παρελθόντος, φυσικά, καὶ ὄχι μόνο τοῦ κάθε Παπαδιαμάντη, νὰ καταλήγει ἐργαλεῖο καὶ πρώτη ὕλη γιὰ τὸν κόσμο τοῦ παρόντος ἢ τοῦ τωρινοῦ κυρίαρχου. Μοίρα οὔτε κακὴ οὔτε καλή, ἀλλὰ ἀναπόφευκτη, ποὺ οἱ ἀληθινὲς διαστάσεις της γίνονται καλύτερα ἀντιληπτὲς χάρη σὲ ταινίες σὰν τὴ Φόνισσα. Ἀναπόφευκτη, πού, ὡστόσο, θέλει νὰ παρουσιάζεται ὡς συνέχεια καὶ ὄχι ὡς μιὰ ἐντελῶς νέα ἑρμηνεία.

Πάντως, ἀκριβῶς τὸ γεγονὸς ὅτι στὴν Ἑλλάδα παρατηροῦνται τέτοιες διαμάχες, φερμένες ἀπὸ τὴν Ἀμερική, εἶναι δεῖγμα τῆς νεοελληνικῆς στειρότητας καὶ ἀνικανότητας, τόσο βιολογικῆς ὅσο καὶ πνευματικῆς / πολιτισμικῆς. Οἱ Ἕλληνες, ἡ κοινωνία τους καλύτερα, θὰ πεθάνουν –τὸ μόνο βέβαιο–, ἀλλὰ θὰ πεθάνουν ἐπιχειρηματολογώντας καὶ ἀγορεύοντας, καὶ μάλιστα μαλώνοντας καὶ ἐπιχειρηματολογώντας σὰν σὲ γκέτο ἢ woke πανεπιστήμιο τῆς Ἀμερικῆς. Τουλάχιστον συνέχισαν τὸ ἀνώτατο δημιούργημα τῶν Ἀρχαίων, τὴ δίχως τελειωμὸ συζήτηση.

[1] Βλ. τὴ θέση τοῦ Black Lives Matter, ἀναρτημένη στὴ σελίδα τους, ἡ ὁποία ἀποσύρθηκε ξαφνικὰ τὸ 2020: «We disrupt the Western-prescribed nuclear family structure requirement by supporting each other as extended families and ‘villages’ that collectively care for one another, especially our children, to the degree that mothers, parents, and children are comfortable».


ΠΗΓΗ:https://neoplanodion.gr/2023/12/18/papadiamantis-kai-methermeneia/?fbclid=IwAR2IbaBjffjXNR1PkyeEpOP-2pl-MpmA-P4Zspc7wRhD2NRZm12r6z2WQ1A
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com