Αλεξάτος Γιώργος
Στις 17 Απριλίου 1944 εκτελέστηκε από μαχητές του ΕΛΑΣ ο στρατιωτικός ηγέτης της αντιστασιακής οργάνωσης ΕΚΚΑ, συνταγματάρχης Δημήτρης Ψαρρός.
Η πολιτική σκοπιμότητα και οι συνθήκες του θανάτου του αποτελούν ζητήματα που εξακολουθούν να κουβεντιάζονται μέχρι σήμερα, έχοντας αποτελέσει και ένα από τα πιο προσφιλή θέματα της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας της "εθνικοφροσύνης" ήδη από τότε.
Παραθέτω τη σχετική αναφορά από το βιβλίο μου, "Άρης Βελουχιώτης. Ο κομμουνιστής επαναστάτης" (Εκδόσεις "Άπαρσις", Αθήνα 2021):
Τον ίδιο καιρό και παρά την υπογραφή του Συμφώνου Πλάκας - Μυρόφυλλου, οξύνθηκαν οι σχέσεις μεταξύ ΕΛΑΣ και ΕΚΚΑ στην περιοχή της Φωκίδας, με συνέπεια τη διάλυση του 5/42 και την εκτέλεση του επικεφαλής του, συνταγματάρχη Δημήτρη Ψαρρού.
Η συγκρότηση του 5/42 με τη στήριξη και την πλουσιοπάροχη ενίσχυση των Βρετανών σε μια περιοχή όπου ήδη δρούσε ο ΕΛΑΣ, έχοντας απελευθερώσει μεγάλο τμήμα της, προκαλούσε από την αρχή, κιόλας, σοβαρά προβλήματα στις σχέσεις των δύο οργανώσεων και όπως είδαμε είχαν οδηγήσει στη βίαιη διάλυσή του, τον Μάιο 1943. Εντούτοις, με παρέμβαση της ηγεσίας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, το 5/42 ανασυστάθηκε και συνέχισε τη δράση του.
Παρά τις δημοκρατικές, ακόμη και σοσιαλιστικές διακηρύξεις της ΕΚΚΑ, οι σχέσεις εξάρτησης από τους Βρετανούς βάραιναν ιδιαίτερα στον προσανατολισμό και την ίδια τη σύνθεση του 5/42, στο οποίο εντάχθηκε μεγάλος αριθμός αντικομμουνιστών βασιλοφρόνων, με κορυφαίο τον λοχαγό Θύμιο Δεδούση. Όλοι αυτοί δεν δίστασαν να έρθουν και σε αντιπαράθεση με τον Ψαρρό, με αποκορύφωμα την αποκήρυξη της ΕΚΚΑ, στα τέλη του Φεβρουαρίου 1944, και την απόφαση να παίρνουν εντολές μόνο από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, τον βασιλιά Γεώργιο και την κυβέρνηση του Καΐρου (1).
Οι κινήσεις αυτές δεν ήταν άσχετες με τις βρετανικές επιφυλάξεις έναντι του συνταγματάρχη Ψαρρού, ο οποίος είχε κατηγορηθεί από τον επικεφαλής της βρετανικής αποστολής Κρις Γουντχάουζ, σε επίσημη αναφορά του στην Υπηρεσία Ειδικών Επιχειρήσεων (SOE) στο Κάιρο, ότι «έχει αρκετές φορές δείξει διάθεση να υποταχθεί» στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ (2).
Είναι γνωστό ότι στις 12 Δεκεμβρίου 1943, εν μέσω της ένοπλης αντιπαράθεσης ΕΛΑΣ - ΕΔΕΣ, εκδόθηκε προκήρυξη της ΕΚΚΑ, με πρωτοβουλία του Ψαρρού, στην οποία ο ΕΔΕΣ χαρακτηριζόταν προδοτικός και εκφραζόταν υποστήριξη προς τον ΕΛΑΣ (3). Λίγες μέρες αργότερα, στις 18 Δεκεμβρίου, αξιωματικοί του 5/42 δήλωσαν στον Βρετανό σύνδεσμο ότι αποκηρύσσουν την προκήρυξη (4), ενώ και ο Ψαρρός, στις 22 Δεκεμβρίου, ανέφερε στον ίδιο Βρετανό πως έβγαλε την προκήρυξη «για να κερδίσει χρόνο, υπό την πίεση τελεσιγράφου του Ε.Λ.Α.Σ.» (5).
Ούτως ή άλλως, υπάρχουν αναφορές ότι και παλιότερα ο Ψαρρός είχε εκφράσει τα αντιεαμικά του αισθήματα. Αναφέρεται, μάλιστα, επιστολή του, ήδη από τον Μάιο του 1943, στην οποία έγραφε σαφέστατα πως «θα είμεθα εν δράσει προς συντριβήν των απατεώνων του ΕΑΜ» (6).
Την αφορμή για την οξύτατη αντιπαράθεση μεταξύ του ΕΛΑΣ και του 5/42 έδωσε η δολοφονία από τον Δεδούση του Κωνσταντίνου Βάρσου, υπεύθυνου του εφεδρικού ΕΛΑΣ στην περιοχή (7), με συνέπεια την αποστολή τελεσιγράφου από τον Σαράφη προς τον Ψαρρό, με το οποίο απαιτούνταν να σταματήσουν οι αντιεαμικές προκλήσεις του Δεδούση. Αν και ο Ψαρρός απάντησε πως θα συλλάμβανε τον Δεδούση, κανένα μέτρο δεν πάρθηκε.
[.......]
Ενώ ο Άρης, επικεφαλής των μαυροσκούφηδων, βρισκόταν στη Φωκίδα, προκειμένου να περάσει μέσω Κορινθιακού στην Πελοπόννησο, παρέμεινε εκεί, και στις 13 Απριλίου ανέλαβε την ηγεσία των τοπικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ, αποτελούμενων από 2.000 αντάρτες [8], για να αντιμετωπίσει το ζήτημα με το 5/42. Έτσι, έστειλε τελεσίγραφο στον Ψαρρό, ξεκαθαρίζοντάς του ότι η αθέτηση της δέσμευσής του να συλλάβει τον Δεδούση συνιστούσε λόγο διάλυσης του σώματός του, που αποτελούνταν τότε από 500 άντρες.
Και να ’θελε, ο Ψαρρός δεν μπορούσε, πλέον, να ελέγξει τους αντάρτες του. Έτσι, αν και στις 15 Απριλίου απάντησε στον Άρη, αποδεχόμενος τους όρους του και δηλώνοντας ότι θα δεχόταν να υπαχθεί το ήδη κυκλωμένο από τους ελασίτες 5/42 υπό τις διαταγές της ΠΕΕΑ, την επόμενη μέρα άρχισαν αψιμαχίες, που κατέληξαν, στις 17 Απριλίου, σε γενική επίθεση του ΕΛΑΣ και υποχώρηση των δυνάμεων του Ψαρρού.
Ενώ ένα μέρος των ανταρτών του 5/42 σκόρπισε στις γύρω περιοχές και ένα άλλο πέρασε στην Πελοπόννησο και εντάχθηκε στα Τάγματα Ασφαλείας, ένα τρίτο, μαζί με τον Ψαρρό, αιχμαλωτίστηκε από το τμήμα του Νικηφόρου, ο οποίος διέταξε να μην ενοχληθεί κανένας αιχμάλωτος. Καθώς ο Ψαρρός και άλλοι αξιωματικοί του 5/42 μεταφέρονταν στο σημείο όπου βρισκόταν ο Άρης, συναντήθηκαν με τμήμα του ΕΛΑΣ υπό τον Θύμιο Ζούλα, ο οποίος διέταξε έναν ελασίτη να τον εκτελέσει.
Η εκτέλεση του Ψαρρού προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις, και το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ επικρίθηκαν πως επιδίωκαν τη μονοπώληση του αντιστασιακού αγώνα και τη χρησιμοποίηση ακόμη και δολοφονικών ενεργειών για την επίτευξή της. Η εκτέλεση του αρχηγού του 5/42 χρεώθηκε, μάλιστα, προσωπικά στον Άρη, ο οποίος, ούτως ή άλλως, αποτελούσε σταθερό στόχο επιθέσεων από τους Βρετανούς και τον αστικό πολιτικό κόσμο.
Αντιμέτωπη με τις αντιδράσεις αυτές, η ηγεσία του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ υποστήριξε πως ο Ψαρρός σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μάχης. Τον ισχυρισμό αυτό υποστήριξε και ο Άρης σε έκθεσή του προς την ΠΕΕΑ, στις 31 Μαΐου, στην οποία υπεραμύνθηκε της απόφασης για διάλυση του 5/42, αναλαμβάνοντας πλήρως την ευθύνη (9).
Αν και, σύμφωνα με μια άποψη, ο Άρης κινήθηκε αυτοβούλως για τη διάλυση του 5/42, παραβιάζοντας την πολιτική του ΚΚΕ και του ΕΑΜ (10), η άποψη πως εκτέλεσε εντολές της ηγεσίας μοιάζει να είναι πολύ πιο κοντά στην αλήθεια. Δεν είναι τυχαίο ότι η ηγεσία του κόμματος και του ΕΑΜ προσπάθησε από την πρώτη στιγμή να συγκαλύψει την εκτέλεση του Ψαρρού και, επιπλέον, δεν επέβαλε οποιαδήποτε κύρωση σε κανέναν από τους εμπλεκόμενους.
Όπως έγραφε ο Χατζής, «η κύρια ευθύνη πέφτει στην ηγεσία του εθνικολαϊκού κινήματος: Αβασάνιστα η ΠΕΕΑ έδωσε εντολή να διαλυθεί το 5/42 σύνταγμα και έπεσε στην παγίδα!» (11). Το ιστορικά διαπιστωμένο είναι πως η βίαιη διάλυση του 5/42 και ιδιαίτερα η εκτέλεση του Ψαρρού, στοίχισαν πολιτικά στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ, και αξιοποιήθηκαν συστηματικά και εκτεταμένα και τότε και επί δεκαετίες αργότερα, για τη δυσφήμιση του εαμικού και του κομμουνιστικού κινήματος.
Την άμεση προσωπική του ευθύνη για την εκτέλεση του Ψαρρού την αναγνώρισε ο ίδιος ο Ζούλας το 1951, με έκθεση προς το ΚΚΕ, αναφέροντας ότι το έπραξε μετά από συνεννόηση με τον Άρη (12). Όπως επισημαίνεται, η εμπλοκή του Άρη στην έκθεση του Ζούλα πιθανώς να εξυπηρετούσε τις τρέχουσες πολιτικές σκοπιμότητες (13), χωρίς, όμως, αυτό να αποκλείει και ότι ήταν αλήθεια.
1. Heinz Richter, 1936-1946. Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα - Εξάντας, Αθήνα 1975, 2ος τ., σ. 116.
2. Σπηλιωτοπούλου Μαρία - Παπαστράτης Προκόπης, Χρονολόγιο γεγονότων 1940-1944. Από τα έγγραφα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών - Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα 2002, σ. 473.
3. Στο ίδιο, σ. 526.
4. Στο ίδιο, σ. 533.
5. Στο ίδιο, σ. 540.
6. Ηρακλής Πετιμεζάς, Εθνική Αντίσταση και κοινωνική επανάσταση. Ζέρβας και ΕΑΜ – Αθήνα, 1991, σ. 304.
7. Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ αποτελούνταν από μαχητές που δεν είχαν βγει στο βουνό, παραμένοντας ένοπλοι στις πόλεις και τα χωριά, αν και συχνά έπαιρναν μέρος σε μάχες κατά των κατακτητών και των συνεργατών τους στις περιοχές όπου δρούσαν.
8. Ανδρέας Κέδρος, Η ελληνική αντίσταση 1940-1944 - Θεμέλιο, Αθήνα 2004, 2ος τ., σ. 138.
9. Γρηγόρης Φαράκος, Άρης Βελουχιώτης: το χαμένο αρχείο - Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σ. 292.
10. David Close, Οι ρίζες του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα - Φιλίστωρ, Αθήνα 2003, σ. 189.
11. Θανάσης Χατζής, Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε - Δωρικός, Αθήνα 1982, 3ος τ., σ. 171.
12. Γρηγόρης Φαράκος, ό.π., σ. 296.
13. Στο ίδιο, σ. 297.
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.