από Ευάγγελος Κοροβίνης
-8 Ιουνίου 2023
Στις μέρες μας κλείνει ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος. Το δυτικό παράδειγμα, που με αφετηρία την εποχή της Αναγέννησης, επικράτησε σε όλον τον πλανήτη-ιδιαίτερα μετά την Αμερικανική και την Γαλλική επανάσταση-κλονίζεται και παραπαίει. Οι νέοι χρόνοι μοιάζει να έχουν εξαντλήσει την δυναμική τους.
Ταυτόχρονα με αυτόν τον μεγάλο ιστορικό κύκλο κλείνουν και άλλοι μικρότεροι και ανατέλλει, αχνά προς το παρόν, ένας καινούργιος κόσμος. Συγκεκριμένα μετά τον διπολισμό του ψυχρού πολέμου και την βραχεία μονοπολική στιγμή, την μονοκρατορία δηλαδή των ΗΠΑ στις δυο πρώτες μεταψυχροπολεμικές δεκαετίες, ζούμε σήμερα σε μια μεταβατική εποχή, την εποχή της πολυπολικότητας.Οι ΗΠΑ παραμένουν η δεσπόζουσα αν και παρακμάζουσα δύναμη, ενώ η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία και η Βραζιλία είναι οι ισχυροί ανταγωνιστές του παλαιού μονοκράτορα.
Το παρόν άρθρο προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα αν η πολυπολικότητα του διεθνούς συστήματος αυξάνει ή μειώνει την ελευθερία κινήσεων των μικρών κρατών, όπως η Ελλάδα. Αν,δηλαδή,διανοίγονται νέες προοπτικές για τα κράτη αυτά ή αν απλώς πολλαπλασιάζονται οι κίνδυνοι που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Σύμφωνα με αρκετούς διεθνολόγους τα μικρά κράτη είναι, στην πλειοψηφία τους, μόνον κατ’ όνομα κυρίαρχα και ανεξάρτητα. Μοίρα των μικρών κρατών είναι να εξαρτώνται από τα μεγάλα και να αναζητούν ισχυρούς προστάτες όταν αντιμετωπίζουν απειλές από δυνατότερους γείτονες. Τον δρόμο αυτόν φαίνεται να ακολουθεί μέχρι σήμερα και η Ελλάδα.
Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα προσκολλήθηκε στο παρελθόν στην Αγγλία και αργότερα στις ΗΠΑ με στόχο αρχικά να απελευθερώσει τους αλύτρωτους Έλληνες από τον τουρκικό ζυγό και στην συνέχεια να διασφαλίσει τα επαπειλούμενα από την Τουρκία σύνορα της. Συμπληρωματικός προς αυτούς τους στόχους ήταν και ο στόχος του εξευρωπαϊσμού στο εσωτερικό της. Κυρίαρχο αφήγημα της νεωτερικής Ελλάδας υπήρξε η ταύτιση,υποτίθεται,της ελληνικότητας με την ευρωπαικότητα. Οι Έλληνες εξευρωπαϊζόμενοι θα έβρισκαν τον πραγματικό τους εαυτό, καθώς η Δύση είναι ο γνήσιος κληρονόμος της ελληνικής αρχαιότητας, από την οποία μας είχε αποκόψει το «σκοταδιστικό» Βυζάντιο και οι τέσσερις αιώνες της τουρκοκρατίας.
Η στρατηγική αυτή απέδωσε καρπούς μέχρι την μικρασιατική καταστροφή Η εισβολή και κατοχή του βόρειου μέρους της Κύπρου σηματοδότησε την οριστική κατάρρευση της. Έκτοτε το άνοιγμα της βεντάλιας των τουρκικών διεκδικήσεων εις βάρος μας και η κρίση της παρασιτικής κοινωνικοοικονομικής ενσωμάτωσης της χώρας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς κατέδειξαν τα όρια της δορυφορειοποίησης γύρω από την Δύση, ως κυρίαρχης εθνικής στρατηγικής.
Σήμερα το ερώτημα είναι, λοιπόν,αν κράτη που έχουν μικρό πληθυσμό, περιορισμένους πόρους και μικρή σχετικά εδαφική έκταση μπορούν να υπερβούν τα ελλείμματα ισχύος τους και να χαράξουν μια κάπως αυτόνομη πορεία ή αν είναι καταδικασμένα να παραμείνουν εσαεί εξαρτημένα από την ανεπαρκή και αβέβαιη προστασία που τους παρέχει ένα μεγάλο κράτος, όπως οι ΗΠΑ, στην περίπτωση της Ελλάδας.
Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας την έξαρση της τουρκικής επιθετικότητας, δεν αρκέστηκε στη σύσφιξη των δεσμών της με τις ΗΠΑ αλλά αναζήτησε συνεργασίες και με την Γαλλία, τις αραβικές χώρες και το Ισραήλ. Τις συνεργασίες αυτές,όμως,τις αντιλαμβάνεται ως εντελώς δευτερεύουσες και παραπληρωματικές σε σύγκριση με τις σχέσεις μας με την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες.
Ειδικά σε ότι αφορά την σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να τονισθεί ότι αν η Ευρώπη δεν κατορθώσει να λειτουργήσει ως σχετικά αυτόνομος και συνεκτικός πόλος δεν θα μπορέσει να προστατεύσει τα συμφέροντα της και θα περιθωριοποιηθεί. Μόνον μια αυτόνομη Ευρώπη,εξάλλου,μπορεί να συμβάλλει στην σταθεροποίηση της πολυπολικότητας, αντισταθμίζοντας την ισχύ τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας και της Ρωσίας Η ευρωπαϊκή ανεξαρτησία, όμως, προϋπέθετε πάντα καλές σχέσεις με την Ρωσία. Ο Ντεγκώλ και ο Βίλλυ Μπραντ όταν μιλούσαν για μια Ευρώπη από τον ατλαντικό ως τα Ουράλια και για Οστ πολιτίκ,αντίστοχα,αυτήν την πραγματικότητα υπογράμμιζαν.
Ο σημερινός άκριτος και σχεδόν αυτοκτονικός ατλαντισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδικάζει την βόρεια κυρίως Ευρώπη σε οικονομική ύφεση και προοπτικά σε αποβιομηχάνιση και γεωπολιτική υποβάθμιση. Αντίθετα η συμφιλίωση των Αράβων με τους Πέρσες και η ενοποίηση των πρώτων καθώς και η χειραφέτηση τους από παραδοσιακές εξαρτήσεις και επιρροές (αμερικανικές κυρίως) τους αναβαθμίζει και καθιστά τον αραβικό κόσμο υποψήφιο αυτόνομο πόλο του διεθνούς συστήματος.
Τα δυο περιφερειακά υποσυστήματα στα οποία είναι παρούσα η Ελλάδα, το ευρωπαϊκό και το ανατολικομεσογειακό - μεσανατολικό, διαπλέκονται μεταξύ τους και προς το παγκόσμιο σύστημα διακρατικών σχέσεων ,όπως έδειξε και η πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία. Για να γίνει πιο έντονη και δημιουργική η παρουσία της Ελλάδας στο περιφερειακό και στο παγκόσμιο επίπεδο άρθρωσης των διακρατικών σχέσεων υπάρχει μια δύσκολα επιτεύξιμη προυπόθεση:να μάθουμε να κινούμεθα εντελώς «έξω από το κουτί» του νεωτερικού μας παρελθόντος και παρόντος.
Η έξοδος από το νεωτερικό «κουτί» προϋποθέτει το ελληνικό κράτος να πάψει να μεριμνά μόνον για οικονομική ανάπτυξη και αύξηση των εισοδημάτων των πολιτών. Να βρεθούν τρόποι να λειτουργήσει και ως χορηγός πολιτισμικής ταυτότητας προς τους πολίτες του, ως εργαλείο προαγωγής της κοινωνικής συνοχής και ως δύναμη πνευματικής και πολιτισμικής προσφοράς και σε άλλους λαούς και έθνη. Ως φορέας εν τέλει συμβολής στην αλλαγή πολιτισμικού παραδείγματος. Η ισχύς ενός κράτους δεν εξαρτάται μόνον από την γεωγραφική του θέση και τα διάφορα υλικά του μεγέθη. Είναι πολυδιάστατη και συναποτελείται από την ελκυστικότητα του εθνικού του πολιτισμού, την διάκριση στις επιστήμες, την παραγωγική του βάση κ.λπ.
Σήμερα, με δεδομένη την παρακμή του δυτικού παραδείγματος και την κατάληξη του σε μεταμοντέρνο σχετικισμό και μηδενισμό, δημιουργείται δυνητικά ένας ευρύς χώρος υπερβάσεων και μεταλλάξεων για τα μικρά κράτη , ιδίως αν έχουν πλούσια πολιτισμική κληρονομιά Ο ελληνισμός, έχοντας κωδικοποιημένη στα «πολιτισμικά γονίδια» του την πείρα της αναγέννησης του δια του εκχριστιανισμού του (μετά από βαθιά παρακμή),μπορεί να συμβάλλει στις αντιμηδενιστκές αναζητήσεις των διαφόρων λαών και εθνών Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα εθνικής επιβίωσης. Μπορεί να σωθεί αν αξιοποιώντας το απωθημένο πολιτισμικό της κεφάλαιο συμβάλλει και στην σωτηρία άλλων εθνών από το διάχυτο χάος, την ανομία και την μηδενιστική διάβρωση. Διανοίγεται η δυνατότητα να γίνει έτσι ξανά ερωτεύσιμη για τους πολίτες της και ιδίως την νεολαία της.
Απαραίτητο στοιχείο της ανορθωτικής προσπάθειας είναι, πέραν της ανάταξης της παιδείας, και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας (σύνδεση, για παράδειγμα, της παροχής τουριστικών υπηρεσιών με την αγροτική και βιομηχανική παραγωγή και τις τοπικές παραδόσεις) καθώς και η δέσμευση υπεράσπισης της εδαφικής μας ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας. Η πιθανότητα μετατροπής μιας τουρκικής επίθεσης σε επιχείρηση υψηλού κόστους λειτουργεί αποτρεπτικά και μπορεί να εξαναγκάσει τον επιτιθέμενο να εξετάσει εναλλακτικές στοχεύσεις.
Κρίση και εθνική στρατηγική. Του Θεόδωρου Ι.Ζιάκα.
Ταυτόχρονα με αυτόν τον μεγάλο ιστορικό κύκλο κλείνουν και άλλοι μικρότεροι και ανατέλλει, αχνά προς το παρόν, ένας καινούργιος κόσμος. Συγκεκριμένα μετά τον διπολισμό του ψυχρού πολέμου και την βραχεία μονοπολική στιγμή, την μονοκρατορία δηλαδή των ΗΠΑ στις δυο πρώτες μεταψυχροπολεμικές δεκαετίες, ζούμε σήμερα σε μια μεταβατική εποχή, την εποχή της πολυπολικότητας.Οι ΗΠΑ παραμένουν η δεσπόζουσα αν και παρακμάζουσα δύναμη, ενώ η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία και η Βραζιλία είναι οι ισχυροί ανταγωνιστές του παλαιού μονοκράτορα.
Το παρόν άρθρο προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα αν η πολυπολικότητα του διεθνούς συστήματος αυξάνει ή μειώνει την ελευθερία κινήσεων των μικρών κρατών, όπως η Ελλάδα. Αν,δηλαδή,διανοίγονται νέες προοπτικές για τα κράτη αυτά ή αν απλώς πολλαπλασιάζονται οι κίνδυνοι που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Α. Η παραδοσιακή εθνική στρατηγική
Σύμφωνα με αρκετούς διεθνολόγους τα μικρά κράτη είναι, στην πλειοψηφία τους, μόνον κατ’ όνομα κυρίαρχα και ανεξάρτητα. Μοίρα των μικρών κρατών είναι να εξαρτώνται από τα μεγάλα και να αναζητούν ισχυρούς προστάτες όταν αντιμετωπίζουν απειλές από δυνατότερους γείτονες. Τον δρόμο αυτόν φαίνεται να ακολουθεί μέχρι σήμερα και η Ελλάδα.
Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα προσκολλήθηκε στο παρελθόν στην Αγγλία και αργότερα στις ΗΠΑ με στόχο αρχικά να απελευθερώσει τους αλύτρωτους Έλληνες από τον τουρκικό ζυγό και στην συνέχεια να διασφαλίσει τα επαπειλούμενα από την Τουρκία σύνορα της. Συμπληρωματικός προς αυτούς τους στόχους ήταν και ο στόχος του εξευρωπαϊσμού στο εσωτερικό της. Κυρίαρχο αφήγημα της νεωτερικής Ελλάδας υπήρξε η ταύτιση,υποτίθεται,της ελληνικότητας με την ευρωπαικότητα. Οι Έλληνες εξευρωπαϊζόμενοι θα έβρισκαν τον πραγματικό τους εαυτό, καθώς η Δύση είναι ο γνήσιος κληρονόμος της ελληνικής αρχαιότητας, από την οποία μας είχε αποκόψει το «σκοταδιστικό» Βυζάντιο και οι τέσσερις αιώνες της τουρκοκρατίας.
Η στρατηγική αυτή απέδωσε καρπούς μέχρι την μικρασιατική καταστροφή Η εισβολή και κατοχή του βόρειου μέρους της Κύπρου σηματοδότησε την οριστική κατάρρευση της. Έκτοτε το άνοιγμα της βεντάλιας των τουρκικών διεκδικήσεων εις βάρος μας και η κρίση της παρασιτικής κοινωνικοοικονομικής ενσωμάτωσης της χώρας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς κατέδειξαν τα όρια της δορυφορειοποίησης γύρω από την Δύση, ως κυρίαρχης εθνικής στρατηγικής.
Β. Η θέση της Ελλάδας στον κόσμο
Σήμερα το ερώτημα είναι, λοιπόν,αν κράτη που έχουν μικρό πληθυσμό, περιορισμένους πόρους και μικρή σχετικά εδαφική έκταση μπορούν να υπερβούν τα ελλείμματα ισχύος τους και να χαράξουν μια κάπως αυτόνομη πορεία ή αν είναι καταδικασμένα να παραμείνουν εσαεί εξαρτημένα από την ανεπαρκή και αβέβαιη προστασία που τους παρέχει ένα μεγάλο κράτος, όπως οι ΗΠΑ, στην περίπτωση της Ελλάδας.
Είναι αλήθεια ότι τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας την έξαρση της τουρκικής επιθετικότητας, δεν αρκέστηκε στη σύσφιξη των δεσμών της με τις ΗΠΑ αλλά αναζήτησε συνεργασίες και με την Γαλλία, τις αραβικές χώρες και το Ισραήλ. Τις συνεργασίες αυτές,όμως,τις αντιλαμβάνεται ως εντελώς δευτερεύουσες και παραπληρωματικές σε σύγκριση με τις σχέσεις μας με την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες.
Ειδικά σε ότι αφορά την σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να τονισθεί ότι αν η Ευρώπη δεν κατορθώσει να λειτουργήσει ως σχετικά αυτόνομος και συνεκτικός πόλος δεν θα μπορέσει να προστατεύσει τα συμφέροντα της και θα περιθωριοποιηθεί. Μόνον μια αυτόνομη Ευρώπη,εξάλλου,μπορεί να συμβάλλει στην σταθεροποίηση της πολυπολικότητας, αντισταθμίζοντας την ισχύ τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας και της Ρωσίας Η ευρωπαϊκή ανεξαρτησία, όμως, προϋπέθετε πάντα καλές σχέσεις με την Ρωσία. Ο Ντεγκώλ και ο Βίλλυ Μπραντ όταν μιλούσαν για μια Ευρώπη από τον ατλαντικό ως τα Ουράλια και για Οστ πολιτίκ,αντίστοχα,αυτήν την πραγματικότητα υπογράμμιζαν.
Ο σημερινός άκριτος και σχεδόν αυτοκτονικός ατλαντισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης καταδικάζει την βόρεια κυρίως Ευρώπη σε οικονομική ύφεση και προοπτικά σε αποβιομηχάνιση και γεωπολιτική υποβάθμιση. Αντίθετα η συμφιλίωση των Αράβων με τους Πέρσες και η ενοποίηση των πρώτων καθώς και η χειραφέτηση τους από παραδοσιακές εξαρτήσεις και επιρροές (αμερικανικές κυρίως) τους αναβαθμίζει και καθιστά τον αραβικό κόσμο υποψήφιο αυτόνομο πόλο του διεθνούς συστήματος.
Τα δυο περιφερειακά υποσυστήματα στα οποία είναι παρούσα η Ελλάδα, το ευρωπαϊκό και το ανατολικομεσογειακό - μεσανατολικό, διαπλέκονται μεταξύ τους και προς το παγκόσμιο σύστημα διακρατικών σχέσεων ,όπως έδειξε και η πολεμική αναμέτρηση στην Ουκρανία. Για να γίνει πιο έντονη και δημιουργική η παρουσία της Ελλάδας στο περιφερειακό και στο παγκόσμιο επίπεδο άρθρωσης των διακρατικών σχέσεων υπάρχει μια δύσκολα επιτεύξιμη προυπόθεση:να μάθουμε να κινούμεθα εντελώς «έξω από το κουτί» του νεωτερικού μας παρελθόντος και παρόντος.
Γ. Ευρύς ο χώρος υπερβάσεων και μεταλλάξεων
Η έξοδος από το νεωτερικό «κουτί» προϋποθέτει το ελληνικό κράτος να πάψει να μεριμνά μόνον για οικονομική ανάπτυξη και αύξηση των εισοδημάτων των πολιτών. Να βρεθούν τρόποι να λειτουργήσει και ως χορηγός πολιτισμικής ταυτότητας προς τους πολίτες του, ως εργαλείο προαγωγής της κοινωνικής συνοχής και ως δύναμη πνευματικής και πολιτισμικής προσφοράς και σε άλλους λαούς και έθνη. Ως φορέας εν τέλει συμβολής στην αλλαγή πολιτισμικού παραδείγματος. Η ισχύς ενός κράτους δεν εξαρτάται μόνον από την γεωγραφική του θέση και τα διάφορα υλικά του μεγέθη. Είναι πολυδιάστατη και συναποτελείται από την ελκυστικότητα του εθνικού του πολιτισμού, την διάκριση στις επιστήμες, την παραγωγική του βάση κ.λπ.
Σήμερα, με δεδομένη την παρακμή του δυτικού παραδείγματος και την κατάληξη του σε μεταμοντέρνο σχετικισμό και μηδενισμό, δημιουργείται δυνητικά ένας ευρύς χώρος υπερβάσεων και μεταλλάξεων για τα μικρά κράτη , ιδίως αν έχουν πλούσια πολιτισμική κληρονομιά Ο ελληνισμός, έχοντας κωδικοποιημένη στα «πολιτισμικά γονίδια» του την πείρα της αναγέννησης του δια του εκχριστιανισμού του (μετά από βαθιά παρακμή),μπορεί να συμβάλλει στις αντιμηδενιστκές αναζητήσεις των διαφόρων λαών και εθνών Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα εθνικής επιβίωσης. Μπορεί να σωθεί αν αξιοποιώντας το απωθημένο πολιτισμικό της κεφάλαιο συμβάλλει και στην σωτηρία άλλων εθνών από το διάχυτο χάος, την ανομία και την μηδενιστική διάβρωση. Διανοίγεται η δυνατότητα να γίνει έτσι ξανά ερωτεύσιμη για τους πολίτες της και ιδίως την νεολαία της.
Απαραίτητο στοιχείο της ανορθωτικής προσπάθειας είναι, πέραν της ανάταξης της παιδείας, και η παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας (σύνδεση, για παράδειγμα, της παροχής τουριστικών υπηρεσιών με την αγροτική και βιομηχανική παραγωγή και τις τοπικές παραδόσεις) καθώς και η δέσμευση υπεράσπισης της εδαφικής μας ακεραιότητας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων μας. Η πιθανότητα μετατροπής μιας τουρκικής επίθεσης σε επιχείρηση υψηλού κόστους λειτουργεί αποτρεπτικά και μπορεί να εξαναγκάσει τον επιτιθέμενο να εξετάσει εναλλακτικές στοχεύσεις.
Πηγές
Κρίση και εθνική στρατηγική. Του Θεόδωρου Ι.Ζιάκα.
Από μπροσούρα της «Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών». Θεσσαλονίκη,1986
Small states in world politics: state of the art. By Jelena Radoman. Journal of regional security (2018),13:2,179-200
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“Λαϊκή αγορά”) είναι έργο του Νικολάου Καρτσωνάκη.
ΠΗΓΗ:https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid02uwiTY3NX3riEpMt5WmKQKHXGqXuQr3Vav5Y9LbKjkx1fgqBu9j3pNTbmFgHVrHr3l&id=100010160712238
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Small states in world politics: state of the art. By Jelena Radoman. Journal of regional security (2018),13:2,179-200
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα (“Λαϊκή αγορά”) είναι έργο του Νικολάου Καρτσωνάκη.
ΠΗΓΗ:https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=pfbid02uwiTY3NX3riEpMt5WmKQKHXGqXuQr3Vav5Y9LbKjkx1fgqBu9j3pNTbmFgHVrHr3l&id=100010160712238
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.