Αφιέρωμα της Σοφίας Ντρέκου
Ο Γρηγόριος Ε' (1746 - 10/22 Απριλίου 1821) διετέλεσε τρεις φορές Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, (1797-1798, 1806-1808 και 1818-1821). Αναγνωρίστηκε εθνομάρτυρας, ενώ η Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο, τιμώντας την μνήμη του στις 10 Απριλίου, ημέρα του απαγχονισμού του.
Μεγάλος άγιος της Εκκλησίας, πλήρης φιλανθρωπιών, κρυφός βοηθός της Φιλικής Εταιρίας για την απελευθέρωση των Χριστιανών από τους Μουσουλμάνους δυνάστες. Όμως προφανώς αυτό το τελευταίο έγινε γνωστό από τους Οθωμανούς, και ο Γρηγόριος είχε το τιμημένο τέλος των αγίων του Θεού μαρτύρων, αφού μέσα σε φριχτά βασανιστήρια, αρνήθηκε να προδώσει τον Χριστό, και να ασπασθεί το Ισλάμ. Ακόμα και μετά, κάποιοι Εβραίοι, φρόντισαν να αγοράσουν το σώμα του, για να το ρίξουν με πέτρες στα βαθιά νερά. Ας έχουμε τις ευχές του αγίου.
«Και τρόπων μέτοχος και θρόνων διάδοχος,
των Αποστόλων γενόμενος,
την πράξιν εύρες θεόπνευστε, εις θεωρίας επίβασιν.
Δια τούτο τον λόγον της αληθείας ορθοτομών,
και τη πίστει ενήθλησας μέχρις αίματος,
Ιερομάρτυς Γρηγόριε. Πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ,
σωθήναι τας ψυχάς ημών». (Απολυτίκιο)
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ε' Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως
(Δημητσάνα Αρκαδίας 1745 - Κωνσταντινούπολη 10-4-1821)
Γεννήθηκε στὴ Δημητσάνα τῆς Ἀρκαδίας τὸ 1745 ἀπὸ φτωχοὺς γονεῖς, τὸν Ἰωάννη Ἀγγελόπουλο καὶ τὴν Ἀσημίνα τὸ γένος Παναγιωτόπουλου. Τὸ πρῶτο του ὄνομα ἦταν Γεώργιος. Ἔμαθε τὰ πρῶτα του γράμματα στὴ Δημητσάνα ἀπὸ τὸν διδάσκαλο Ἱερομόναχο Μελέτιο, θεῖο καὶ ἀνάδοχο αὐτοῦ καὶ ἀπὸ τὸν Ἱερομόναχο Ἀθανάσιο Ῥουσόπουλο.
Κατόπιν, στὰ εἴκοσί του χρόνια, πῆγε στὴν Ἀθήνα καὶ μαθήτευσε γιὰ δυὸ χρόνια κοντὰ στὸν μεγάλο διδάσκαλο Δημήτριο Βόδα. Ἀπὸ τὴν Ἀθήνα, τὸ 1767, πῆγε στὴ Σμύρνη καὶ παράμεινε κοντὰ στὸν θεῖο του Ἐκκλησιάρχη Μελέτιο, παρακολουθῶντας μαθήματα στὴν Εὐαγγελικὴ Σχολή.
Στὴ συνέχεια ἔφυγε γιὰ τὴν Πάτμο, ὅπου ἄκουσε μαθήματα φιλοσοφικῆς ἀπὸ τὸν Δανιὴλ τὸν Κεραμέα. Ἀπὸ τὴν Πάτμο, πῆγε γιὰ λίγο σὲ κάποια Μονὴ τῶν Στροφάδων, ὅπου ἐκάρη μοναχός με τὸ ὄνομα Γρηγόριος καὶ ξαναγύρισε στὴν Πάτμο.
Κατόπιν, ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος (ποὺ ἦταν Μεσσήνιος), τὸν κάλεσε καὶ τὸν χειροτόνησε ἀρχιδιάκονό του. Ὅταν ἀργότερα ἔγινε Πρεσβύτερος, ἦλθε στὴ Δημητσάνα καὶ ἔδωσε διὰ τοῦ διδασκάλου Ἀγαπίου Λεονάρδου 1500 γρόσια, προκειμένου νὰ γίνουν δωμάτια γιὰ τὴν στέγαση τῶν ἀπόρων σπουδαστῶν καὶ ἔπειτα ἐπέστρεψε στὴ Σμύρνη.
Στὶς 19 Αὐγούστου 1785 ἐξελέγη οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καὶ ἐνθρονίστηκε τὴν 9η Μαΐου τοῦ ἴδιου χρόνου. Στὸν Πατριαρχικὸ Θρόνο ἔμεινε μέχρι τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1798. Ἐπέδειξε ζῆλο καὶ δραστηριότητα γιὰ τὴν ἀνύψωση τῆς παιδείας τοῦ Γένους καὶ τὴν παγίωση τοῦ θρησκευτικοῦ φρονήματός του. Ἀνακαίνισε τὰ κτίρια τοῦ Πατριαρχείου, ἵδρυσε μεγάλο τυπογραφεῖο, ποὺ ἐξέδιδε κοινωφελῆ συγγράμματα, ἕνα ἀπὸ αὐτὰ καὶ ἡ Κιβωτὸς τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας.
Θεωρήθηκε ἀπὸ τὴν Πύλη ἀνίκανος νὰ διατηρήσει τὴν ὑποταγὴ τῶν λαῶν κάτω ἀπὸ τὸν τούρκικο ζυγό, καθαιρέθηκε τὸν Δεκέμβριο 1798 καὶ ἐξορίστηκε στὸ Ἅγιον Ὄρος, ὅπου παρέμεινε μέχρι τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1806, γενόμενος διδάσκαλος καὶ σύμβουλος τῶν μοναχῶν. Ἐπὶ Σουλτάνου Σελήμ, ἀνακλήθηκε στὸν Πατρ. Θρόνο (Σεπτέμβριος 1806) καὶ παρέμεινε μέχρι τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1808. Κατὰ τὴν δεύτερη Πατριαρχία του, ὁ Γρηγόριος ἀπελάθηκε καὶ πάλι τοῦ Πατρ. Θρόνου.
Πῆγε στὴν Πριγκηπόνησο σὰν ἐξόριστος, ἀσχολήθηκε μὲ διάφορες μελέτες καὶ ἔπειτα πῆγε πάλι στὸ Ἅγιον Ὄρος. Στὶς 14-12-1818 κλήθηκε γιὰ τρίτη φορὰ ὁ Γρηγόριος στὸν Οἰκουμενικὸ θρόνο, ὅπου παρέμεινε μέχρι 10 Ἀπριλίου 1821.
Κατὰ τὴν τρίτη αὐτὴ πατριαρχία του, ἵδρυσε «κιβώτιον ἐλέους», ἀναδιοργάνωσε τὸ Πατριαρχικὸ τυπογραφεῖο καὶ μερίμνησε γιὰ τὴν ἀνόρθωση τῆς παιδείας, ποὺ τότε κινδύνευε ἀπὸ νεωτερίζοντα φιλοσοφικὰ ῥεύματα.
Μετὰ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καὶ τὸν θάνατο πολλῶν Ἑλλήνων ἐπισήμων, καὶ προβλέποντας τὸ δικό του θάνατο νὰ πλησιάζει, ὁ Γρηγόριος ἔμενε ἀτάραχος, ἀπτόητος καὶ πιστὸς στὸ ποιμαντικό του καθῆκον, ἀποκρούοντας τὶς συνεχεῖς συστάσεις τῆς Ῥῶσικης πρεσβείας, καθὼς καὶ τῶν ὁμογενῶν προκρίτων στὴν Κωνσταντινούπολη, νὰ δραπετεύσει ἀπὸ ἀσφαλῆ δρόμο γιὰ τὸ καλό του Ἔθνους.
Μετὰ τὴν τέλεση τῆς Πασχαλινῆς θείας Λειτουργίας, καὶ κατὰ τὴν 10η πρωινή, συνελήφθη μέσα στὸ Πατριαρχεῖο ἀπὸ τοὺς Τούρκους. Οἱ δήμιοι τὸν ὁδήγησαν στὶς φυλακές, ὅπου τὸν ὑπέβαλαν σὲ φρικτὰ βασανιστήρια καὶ τὸν πίεζαν νὰ δεχτεῖ τὸν Ἰσλαμισμό. Ὁ Πατριάρχης ἀπάντησε:
- «Μάταια κοπιάζετε. Ὁ Πατριάρχης τῶν Χριστιανῶν, Χριστιανὸς γεννήθηκε καὶ Χριστιανὸς θὰ πεθάνει». Τότε τὸν ἔβγαλαν ἀπὸ τὴν φυλακὴ καὶ τὸν ὁδήγησαν δεμένο στὴν ἀποβάθρα τοῦ Φαναριοῦ. Ἐκεῖ ὁ Γρηγόριος γονάτισε, ἔκανε τὸ σημεῖο τοῦ Σταυροῦ καὶ περίμενε τὸν ἀποκεφαλισμό του. Ἀλλὰ κάποιος δήμιος τὸν κλώτσησε, τὸν σήκωσε ἐπάνω καὶ τὸν μετέφεραν στὶς Πύλες τοῦ Πατριαρχείου, ὅπου σὲ μία ἀπ' αὐτές, μὲ φρικτὸ τρόπο τὸν κρέμασαν.
Κατόπιν παραδόθηκε στὸν τούρκικο ὄχλο, ποὺ ἀλαλάζοντας τὸν ἔσυρε μέχρι τὴν ἀποβάθρα τοῦ Φαναριοῦ. Ἐκεῖ τὸν παρέλαβαν οἱ δήμιοι, καὶ ἀφοῦ τρύπησαν ὅλο τὸ σῶμα του, ἔδεσαν στὸν λαιμό του ὀγκολίθους καὶ τὸν πέταξαν μέσα στὸν Κεράτιο κόλπο. Μὲ θεία οἰκονομία ὅμως, οἱ ὀγκόλιθοι λύθηκαν καὶ τὸ λείψανο τοῦ Πατριάρχη ἐθεάθη κάτω ἀπὸ τὶς γέφυρες κοντὰ στὸν Γαλατᾶ. Τὸ παρέλαβε κρυφὰ ὁ πλοίαρχος Ἰωάννης Σκλάβος ἀπὸ τὴν Κεφαλλονιὰ καὶ τὸ μετέφερε στὴν Ὀδησσό, ὅπου κηδεύτηκε μὲ αὐτοκρατορικὲς τιμές. Τὸ 1871 μεταφέρθηκε στὴν Ἀθήνα καὶ ἐναποτέθηκε μὲ τιμὲς στὸ ναΐσκο τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου καὶ τὸ ἑπόμενο ἔτος στὸν Ναὸ τῆς Μητροπόλεως Ἀθηνῶν μέσα σὲ μεγαλοπρεπῆ τύμβο.
Στὶς 10-4-1921 αὐτὸς ὁ νέος Ἱερομάρτυρας τῆς πίστης μας, διακηρύχθηκε Ἅγιος ἀπὸ σύνοδο 25 ἀρχιερέων στὴν Ἀθήνα καὶ παραμένει στὴ συνείδηση τοῦ Ὀρθόδοξου Ἑλληνικοῦ λαοῦ φωτεινὸ ἀστέρι αὐτοθυσίας γιὰ τὴν πίστη καὶ τὴν Πατρίδα.
Γιὰ τὴν μαρτυρικὴ μορφὴ καὶ αὐτοθυσία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου Ε' ἔχουν γραφεῖ πλεῖστα ὅσα. Ἐδῶ, ἁπλὰ καὶ συνοπτικά, ἀναφερόμαστε στὴ σχέση του μὲ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ζακύνθου. Ὁ κατὰ κόσμον Γεώργιος Ἀγγελόπουλος, φτωχόπαιδο ἀπὸ τὴν Δημητσάνα σὲ νεαρὴ ἡλικία φτάνει στὴ Μονὴ τῶν Στροφάδων ὅπου κείρεται Μοναχός, λαμβάνοντας τὸ ὄνομα Γρηγόριος.
Ἕνα χρόνο μετὰ τὸν ἀπαγχονισμὸ ἀνήμερα τοῦ Πάσχα τὸ 1821, τὸν ἐξευτελισμὸ καὶ τὴν μεταφορὰ τοῦ Λειψάνου Του στὴν Ὀδησσό, ὁ Ζακυνθινὸς ἱερωμένος Οἰκονόμος Νικόλαος Κοκκίνης (μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου), ἐφημέριος τότε τοῦ παλαίφατου Ναοῦ τῆς Ὁδηγήτριας στὸ Τζάντε καὶ φλογερότατος Φιλικός, συνθέτει Ἀκολουθία πρὸς τιμὴν τοῦ νέου Ἱερομάρτυρα.
Τὸ 1871 ὁ λόγιος Ἀρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Νικόλαος Κατραμὴς συμμετέχει στὴν Ἐπιτροπὴ γιὰ τὴν μετακομιδὴ τοῦ ἱεροῦ Του Λειψάνου στὴν Ἀθήνα ἀπὸ τὴν Ὀδησσό. Πρὶν τὴν ἀναχώρηση ὁ Κατραμὴς ἐκφωνεῖ λογύδριο, κατ' ἀπαίτησιν τῶν Ὁμογενῶν. Τὴν ἴδια χρονιά, ἕνα ἄλλο μέλος τῆς Συνοδικῆς ἐκείνης Ἐπιτροπῆς γιὰ τὴν Μετακομιδή, ὁ Ἀρχιμανδρίτης Ἀβέρκιος Λαμπίρης ἐκδίδει στὴν Ἀθήνα γιὰ λειτουργικὴ χρήση τὴν Ἀκολουθία τοῦ Κοκκίνη του 1822.
Ἀξιοσημείωτο εἶναι, ὅτι ὁ Διονύσιος Σολωμὸς στὸ πολύστιχο ποίημά του «Ὕμνος εἰς τὴν Ἐλευθερίαν» ἀποτυπώνει μὲ τὴν ἀπαράμιλλη δύναμη τοῦ λόγου του, τὴν κοινή του Γένους πεποίθηση γιὰ τὴν συμβολικὴ ἀξία τοῦ μαρτυρικοῦ τέλους τοῦ Πατριάρχη Γρηγορίου:
- «..Κειες τὲς δάφνες ποὺ ἐσκορπίστε τώρα πλέον δὲν τὲς πατεῖ, καὶ τὸ χέρι ὅπου ἐφιλῆστε πλέον, ἅ! πλέον δὲν εὐλογεῖ. Ὅλοι κλαῦστε. Ἀποθαμένος ὁ ἀρχηγὸς τῆς Ἐκκλησιᾶς κλαῦστε, κλαῦστε κρεμασμένος ὡσὰν νἄτανε φονιάς. Ἔχει ὀλάνοικτο τὸ στόμα π᾿ ὧρες πρῶτα εἶχε γευθῆ τ' Ἅγιον Αἷμα, τ' Ἅγιον Σῶμα λὲς πὼς θὲ νὰ ξαναβγῇ ἡ κατάρα ποὺ εἶχε ἀφήσει λίγο πρὶν νὰ ἀδικηθῇ εἰς ὁποῖον δὲν πολεμήση καὶ ἠμπορεῖ νὰ πολεμῇ. ...». [στροφὲς 134-139].
Το Γλυπτό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε'
Το Γλυπτό: Ο ανδριάντας του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε', δεξιά της εισόδου του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι έργο του γλύπτη Γεώργιου Φυτάλη. Αναγέρθηκε το 1872 με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ (Έλληνας επιχειρηματίας, και ένας από τους μεγαλύτερους εθνικούς ευεργέτες).
Ιστορία του ανδριάντα
Ο ανδριάντας αποδίδει τον Πατριάρχη μετωπικά με ελαφρά στροφή του κεφαλιού δεξιά. Με το αριστερό χέρι κρατάει την πομαντορική ράβδο και απλώνει το δεξί στα πλήθη, όπου έχει στραμένο το βλέμμα του. Προβάλει το αριστερό του πόδι με με το οποιο πατάει το σκοινί του μαρτυρίου του. Κλειστά τα περιγράμματα στην αριστερή πλευρά και ανοικτά στη δεξιά, δίνουν εσωτερική βεβαιότητα και εξωτερική αποφασιστικότητα. [1]Πρόκειται για έργο με επισημότητα, βαρύτητα, επιβλητικότητα. Αρχικά προβλεπόταν στη θέση του να τοποθετηθεί άγαλμα αρχαίου έλληνα φιλοσόφου. Η αντικατάσταση του με εκείνο του Γρηγορίου Ε' αντανακλούσε το «τέλος της ειδυλλιακής σχέσης των Νεοελληνών με την αρχαιότητα»[2]Εγγραφόταν στην ανάπτυξη της ιδέας εκείνη την περίοδο για τη δημιουργία ενός εθνικού πανθέου με την τοποθέτηση ανδριάντων και προτομών ηρώων της Επανάστασης στα προπύλαια του Πανεπιστημίου.[3] Το έργο στήθηκε στις 25 Μαρτίου 1872με δαπάνες του Γεώργιου Αβέρωφ αλλά η επεξεργασία του πρέπει να ξεκίνησε πολύ νωρίτερα. Η καθυστερηση οφειλόταν στο γεγονός ότιο Γεώργιος Φυτάλης προβληματιζόταν πάνω στα προσωπογραφικά χαρακτηριστικά του Γρηγορίου. Γρλαφτηκε πως απευθύνθηκε ακόμα και στο Άγιον Όρος προκειμένου να βρει πιστή εικόνα του. Τελικά μάλλον η καθυστερησή του οφειλόταν σε άλλους λόγους:σε τεχνικά προβλήματα ή σε φόρτο παραγγελιών.[4]
Παραπομπές:
1. Χρύσανθος Χρήστου-Μυρτώ Κουμβακάλη-Αναστασιάδη, Νεοελληνική Γλυπτική 1800-1940,εκδ. Εμπορική Τράπεζας της Ελλάδας, Αθήνα, 1982, σελ.42
2. Ηλίας Μυκονιάτης, Νεοελληνική γλυπική, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996, σελ.182
3. Χάρης Εξερτζόγλου, «Πολιτικές τελετουργίες στην νεότερη Ελλάδα.Η μετακομιδή των οστών του Γρηγορίου Ε΄και η πεντηκονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης», Μνήμων τομ. 23 (2001), σελ.160
4. Ηλίας Μυκονιάτης, «Οι ανδριάντες του Ρήγα και του Γρηγορίου Ε΄στα προπύλαια του Πανεπιστημίου της Αθήνας και το πρώτο κοινό τους», Ελληνικα, τομ.35 (1984), σελ.355, 364-365
Βιβλιογραφία Πηγές:
Ηλίας Μυκονιάτης, «Οι ανδριάντες του Ρήγα και του Γρηγορίου Ε' στα προπύλαια του Πανεπιστημίου της Αθήνας και το πρώτο κοινό τους», Ελληνικα, τομ.35 (1984), σελ.355-370
Χρύσανθος Χρήστου-Μυρτώ Κουμβακάλη-Αναστασιάδη, Νεοελληνική Γλυπτική 1800-1940,εκδ. Εμπορική Τράπεζας της Ελλάδας, Αθήνα, 1982.
Ηλίας Μυκονιάτης, Νεοελληνική γλυπική, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996
Χάρης Εξερτζόγλου, «Πολιτικές τελετουργίες στην νεότερη Ελλάδα. Η μετακομιδή των οστών του Γρηγορίου Ε' και η πεντηκονταετηρίδα της Ελληνικής Επανάστασης», Μνήμων τομ. 23 (2001), σελ. 153-182
Βίος και Πολιτεία του Αγίου και ενδόξου Ιερομάρτυρος
Γρηγορίου του Ε' Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως
«Ἐπικαλούμενοι δὲ τὸν Κύριον τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς ἵνα διὰ τῶν ἱκεσιῶν καὶ τῶν πρεσβειῶν τοῦ ἱερομάρτυρος Γρηγορίου, οὗ τὸ ἱερὸν Λείψανον ἀπήλαυσεν ἤδη ἡ Ἑλλάς, σκέπῃ καὶ διαφυλάττῃ ἅπαν τὸ Ἑλληνικὸν γένος ὅπως δυνηθῇ ἐκπληρῶσαι τὴν ὑπὸ τῆς Θείας Προνοίας ἐπιβεβλημένην αὐτῇ ἀποστολήν, διατελοῦμεν εὐπειθέστατοι».
+ Ὁ Ἀρχιεπίσκ. Φθιώτιδος ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΣ, + Ὁ Ἀρχιεπίσκ. Ζακύνθου ΝΙΚΟΛΑΟΣ.
Οἱ Ἀρχιμανδρῖται Ἀβέρκιος Λαμπίρης, Ἀγαθάγγελος Λεκόπουλος.
Γεώργ. Π. Ἀγγελόπουλος. Ὁ Γραμμ. Κωνστ. Καλοθῆς.
Πατριαρχικό και συνοδικό σιγίλλιο του πατριάρχη Γρηγορίου E', 1798 μ.Χ. - Aρχείο Iεράς Kοινότητος Aγίου Όρους Πρωτάτο - Στο κάτω μέρος, με γαλάζια μήρινθο, απαιωρείται η μολύβδινη σφραγίδα του πατριάρχη. - O πατριάρχης, φροντίζοντας για την ευταξία και τη βελτίωση όλων των μονών που υπάγονται στη δικαιοδοσία του οικουμενικού θρόνου, ανακαινίζει το «Tυπικό» του Aγίου Όρους που είχε εκδόσει στα 1783 ο εκ των προκατόχων του πατριάρχης Γαβριήλ Δ'. Mεριμνώντας για τη λειτουργία της Σχολής του Aγίου Όρους, ορίζει την εκ μέρους της Mεγάλης Eκκλησίας οικονομική ενίσχυση της Σχολής με 375 γρόσια. Oι επιστάτες της Iεράς Kοινότητος θά εκλέξουν δύο έγκριτους μοναχούς ως επιτρόπους του σχολείου, οι οποίοι και θά μεριμνούν για τη συλλογή κάθε χρόνο άλλων 625 γροσίων από τις μονές, ώστε το συνολικό ποσό των 1000 γροσίων να επαρκεί για τη μισθοδοσία των διδασκάλων και για τις λειτουργικές δαπάνες.
Ο άγιος Γρηγόριος ο Ε' και η επανάσταση του 1821
Η κατασυκοφάντηση του ΣΩΤΗΡΑ των Ελλήνων
Αλλοίωση τής ιστορίας από Νεοπαγανιστές
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Ε' Κωνσταντινουπόλεως (Βίντεο)
Πρωτ. Γεώργιος. Δ. Μεταλληνός - Καθηγητὴς Παν/μιου
Ὁ Γρηγόριος Ε' (1746-1821) ἀπὸ τοὺς ἐπιφανέστερους πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως (1797-1798, 1806-1808, 1818-1821) ἐθνομάρτυρας ἀπὸ τοὺς διαπρεπέστερους τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ ἀγῶνα, Ἅγιος τῆς Ἐκκλησίας (10 Ἀπριλίου), ἀνήκει ἐξίσου στὴν Ἐκκλησία, στὸ Ἔθνος καὶ τὴν Παιδεία. Παράλληλα πολυσυζητημένη μορφή, λόγω τῆς ἐμπλοκῆς του στὶς ἰδεολογικὲς συγκρούσεις τοῦ νεότερου ἑλληνισμοῦ.
Βιογραφικά
Τὸ κοσμικό του ὄνομα ἦταν Γεώργιος Ἀγγελόπουλος. Γεννήθηκε στὴν Δημητσάνα ἀπὸ γονεῖς ἀσήμους καὶ φτωχούς. Ἡ φιλομάθειά του ὅμως τὸν ὤθησε στὴν σπουδή. Σπούδασε ἀρχικὰ στὴ σχολὴ τῆς γενέτειράς του καὶ ἀπὸ τὸ 1756 γιὰ δύο χρόνια στὴν Ἀθήνα. Μὲ τὴ βοήθεια ἑνὸς θείου του, νεωκόρου στὴ Σμύρνη, μπόρεσε νὰ φοιτήσῃ ἄλλα πέντε χρόνια στὸ περίφημο Γυμνάσιό της. Ἦταν ὄμως φύση ὄχι μόνο φιλομαθής, ἀλλὰ καὶ ἀσκητική. Ἀναθρεμμένος σὲ κλίμα παραδοσιακό - ἠσυχαστικό, ἀκολούθησε τὸ χάρισμά του καὶ στράφηκε στὸ μοναστικὸ βίο. Τὸν ἔρωτά του γιὰ τὸ μοναχισμὸ ἐνίσχυσε ἡ περίφημη Μονὴ Φιλοσόφου στὴν πατρίδα του καὶ ἡ ἀπὸ τὴν παιδικὴ ἡλικία σχέση του μαζί της. Ἡ κουρά του ἔγινε στὶς Στροφάδες καὶ πῆρε τὸ ὄνομα Γρηγόριος. Στὴ συνέχεια θὰ σπουδάσει στὴν Πατμιάδα Σχολὴ (θεολογία καὶ φιλοσοφία) κατορθώνοντας νὰ ἀποκτήσῃ ὑψηλὴ γιὰ τὴν ἐποχὴ παιδεία. Ξαναγυρίζει στὴ Σμύρνη, ὅπου χειροτονεῖται διάκονος ἀπὸ τὸν Σμύρνης Προκόπιο, ὑπηρετώντας ὡς ἀρχιδιάκονός του.
Γρήγορα ὅμως γίνεται πρεσβύτερος καὶ πρωτοσύγκελος. Τὸ 1785 ὁ Προκόπιος ἐκλέγεται Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καὶ ὁ Γρηγόριος χειροτονεῖται ἐπίσκοπος καὶ ἀνέρχεται στὸ Μητροπολιτικὸ θρόνο τῆς Σμύρνης. Ἡ πλούσια δραστηριότητά του τὸν κάνει πλατιὰ γνωστὸ καὶ γι᾽ αὐτὸ τὸν Μάϊο τοῦ 1797, μετὰ τὴ χηρεία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου, ἐκλέγεται πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ὡς Γρηγόριος Ε´. Ἡ παραμονή του στὸν Οἰκουμενικὸ Θρόνο συνδέεται μὲ πλῆθος περιπετειῶν καὶ δυσχερειῶν. Αὐτὸ φαίνεται καὶ ἀπὸ τὴν ἀνώμαλη πορεία τῆς πατριαρχίας του. Ἐκθρονίζεται καὶ ἐξορίζεται τὸ 1798. Ἀποσύρεται στὴ Μονὴ Ἰβήρων τοῦ Ἄθωνα, ὅπου μένει ἑπτὰ χρόνια, ἐπιδιδόμενος στὴν ἄσκηση καὶ μελέτη. Στὶς 23 Σεπτεμβρίου 1806 καλεῖται γιὰ δεύτερη φορὰ ἀπὸ τοὺς ἀρχιερεῖς στὸν Πατριαρχικὸ Θρόνο.
Τὰ προβλήματα ὅμως δὲν παύουν. Ἡ ἀλλαγὴ τῆς τουρκικῆς πολιτικῆς καὶ ἡ ἐπανάσταση τῶν Γενιτσάρων ἐπιφέρουν καὶ νέα πτώση τοῦ Γρηγορίου, ποὺ ἐξορίζεται στὴν Πριγκηπόνησο καὶ τὸ 1810 ἀποσύρεται πάλι στὸ Ἅγιο Ὄρος, ὅπου μένει ἄλλα 9 χρόνια. Ἐκλέγεται ὅμως καὶ γιὰ Τρίτη φορὰ πατριάρχης (15 Δεκεμβρίου 1818 )κι ᾽ἐπιστρέφει στὴν Πόλη τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1819. Ἡ Τρίτη πατριαρχία του συνδέεται μὲ κρισιμότατες στιγμὲς τοῦ Γένους. Ἡ θέση του γίνεται ὅλο καὶ πιὸ ἐπικίνδυνη καὶ ἡ πατριαρχία του λήγει μὲ τὴ μαρτυρική του θυσία. Ἀφοῦ τὴ νύχτα τοῦ Πάσχα (10 Ἀπριλίου 1821) μαζὶ μὲ 8 ἄλλους ἀρχιερεῖς τέλεσε τὴ θεία Λειτουργία τῆς Ἀναστάσεως συνελήφθη, κηρύχθηκε ἔκπτωτος καὶ φυλακίστηκε. Ἀλλὰ στὶς 3 τὸ ἀπόγευμα τῆς ἴδιας μέρας ἀπαγχονίστηκε στὴ μεσημβρινὴ πύλη τοῦ Πατριαρχείου. Ἐπὶ τρεῖς ἡμέρες τὸ σῶμα του ἔμεινε μετέωρο, δεχόμενο τοὺς ἐξευτελισμοὺς τοῦ μανιασμένου ὄχλου. Μιὰ σπείρα Ἑβραῖοι ἀγόρασαν τὸ νεκρό, τὸν περιέφεραν στοὺς δρόμους καὶ τελικὰ τὸν ἔριξαν στὸν Κεράτιο. Ὁ Κεφαλλονίτης πλοίαρχος Νίκ. Σκλάβος, βρῆκε τὸ σκήνωμα καὶ τὸ μετέφερε κρυφὰ στὴν Ὀδησσό, ὅπου τάφηκε στὸν Ἑλληνικὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Τριάδος.
Δράση
Παρὰ τὸ σύντομο διάστημα τῆς πατριαρχίας του (συνολικὰ 6 χρόνια), τὶς περιπέτειές του καὶ τοὺς δύσκολους καιρούς, ὁ Γρηγόριος ἀνέπτυξε σημαντικὴ δράση. Ἤδη στὴ Σμύρνη ἀφοσιώθηκε στὸ κήρυγμα καὶ σὲ κοινωνικὴ δράση, εὐεργετικὴ γιὰ τὸ ποίμνιό του καὶ ἐνίσχυσε σημαντικὰ τὴν παιδεία. Τὴν ἀγάπη του γιὰ τὴν παιδεία καὶ τὸ φωτισμὸ τοῦ Γένους μέχρι τὸ μαρτύριό του δείχνουν οἱ σῳζόμενες Ἐγκύκλιοί του. Παράλληλα ἔδινε διέξοδο στὰ θεολογικὰ ἐνδιαφέροντά του, προσανατολίζοντάς τα στὸ διαφωτισμὸ τοῦ ποιμνίου του, τοποθετώντας ὅμως τὸ διαφωτιστικό του ἔργο στὰ πλαίσια τῆς ἑλληνορθόδοξης - ῥωμαϊκῆς παράδοσης, ποὺ καθορίστηκαν ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες. Προσπαθεῖ ἔτσι νὰ ἐκλαϊκεύσῃ τὴν πατερικὴ γνώση γιὰ νὰ στηρίξῃ τὴν πίστη.
Γὶ᾽ αὐτὸ μεταφράζει καὶ ἐκδίδει τοὺς Περὶ Ἱερωσύνης λόγους τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου. Στὴν Πόλη ἀργότερα θὰ ἐκδώσει στὸ πατριαρχικὸ τυπογραφεῖο τὰ Ἠθικὰ τοῦ Μ. Βασιλείου, ἐξήγηση τῶν ὁμιλιῶν του στὴν Ἑξαήμερο καὶ Κυριακοδρόμιο σὲ ἁπλὴ γλώσσα. Τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν παιδεία μένει ἀδιάπτωτο, ἐκφραζόμενο μὲ πλῆθος εὐεργετικῶν ἐνεργειῶν. Θέλει ὅμως διαφωτισμὸ ῥωμαϊκό, ἑλληνότροπο, καὶ γι᾽ αὐτὸ δὲν κρύβει τὴν ἐπιφυλακτικότητά του ἀπέναντι στὸν δυτικὸ διαφωτισμὸ καὶ τὸν προοδευτισμὸ τῆς ἐποχῆς, ὄχι γιὰ λόγους τυφλῆς συντηρητικότητας, ἀλλὰ κυρίως ἀπὸ τὴν ἐπιθυμία νὰ διασώσῃ τὴν ῥωμαϊκὴ παράδοση, στὴν ὁποία ὁλόκληρος ἀνῆκε καὶ τὴν ὁποία ἔβλεπε νὰ ἀπειλεῖται ἀπὸ ἰδεολογικὰ ῥεύματα, κατευθυνόμενα ἀπὸ τὴν Γαλλικὴ Ἐπανάσταση καὶ τὸν ἀντιχριστιανισμό της.
Στὴν Πόλη μερίμνησε γιὰ τὴ στέγαση τοῦ Πατριαρχείου, διαῤῥύθμισε τὸν πατριαρχικὸ ναό, ἐργάστηκε γιὰ τὴν ἀνόρθωση τοῦ ἠθικοῦ βίου. Κατὰ τὶς τρεῖς πατριαρχίες του ἐκδίδει πλῆθος τόμων, σιγγιλίων, ἐγκυκλίων, ἐπιστολῶν ποὺ ἀποβλέπουν στὴν εὐστάθεια τῆς Ἐκκλησίας. Ὑποδειγματικὴ θὰ εἶναι ἡ σταθερὴ προσήλωσή του στοὺς ἱεροὺς κανόνες καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση. Ὀργανώνει τὴ λειτουργία τῆς Συνόδου τοῦ πατριαρχείου, μεριμνᾶ γιὰ τὴν παιδεία καὶ τὸ ἦθος τῶν εἰσερχομένων στὸν κλῆρο, ὄντας ὁ ἴδιος ὑψηλὸ παράδειγμα ἀσκητικοῦ βίου, σὲ σημεῖο ποὺ νὰ προκαλῇ γι᾽ αὐτὸ ἀντιδράσεις. Ἐπιδεικνύει παράλληλα θαυμαστὴ σύνεση καὶ ἀξιοπρέπεια ἀπέναντι στοὺς κρατοῦντες. Ἡ νομιμοφροσύνη του - τόσο σκανδαλιστικὴ γιὰ τοὺς ἐπικριτές του - δὲν μπορεῖ νὰ κατανοηθῇ καὶ ἑρμηνευθῇ ἔξω ἀπὸ τὴν διάθεσή του νὰ μὴν προκαλῇ ἐπεμβάσεις τῆς ἐξουσίας στὰ ἐσωτερικὰ τῆς Ἐθναρχίας. Ἀλλὰ καὶ τὰ οἰκονομικὰ προβλήματα τοῦ θρόνου τράβηξαν τὴν προσοχή του. Ἔλυσε μὲ ἐπιτυχία τὸ χρονίζον ζήτημα τῶν Κολλυβάδων, ῥύθμισε τὴ λειτουργία τῶν ναῶν, ἐνδιαφέρθηκε γιὰ τὰ ληξιαρχικὰ βιβλία καὶ τὸ Κιβώτιο τοῦ Ἐλέους, ἔλαβε εὔστοχες ἀποφάσεις γιὰ τὶς προικοδοσίες καὶ τοὺς ἀρραβῶνες, γιὰ τοὺς γάμους καὶ τὰ διαζύγια, τὴν ἀναδιοργάνωση τῶν μοναστηριῶν κ.λ.π. Ἔργο τεράστιο, θαυμαστὸ γιὰ μιὰ φύση ἀσκητική, ὅπως ὁ Γρηγόριος.
Στάση στὸ Ἐθνικὸ Ζήτημα
Ὁ Γρηγόριος ἀνέβηκε στὸν Πατριαρχικὸ θρόνο σὲ μιὰ κρίσιμη καὶ πολυτάραχη ἐποχὴ ποὺ γεννήθηκε ἀπὸ τὴν κοσμογονία τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης καὶ τοὺς ναπολεόντειους πολέμους. Ἡ Ἱερὰ Συμμαχία διαμορφώνει τὴν ἀντίπερα ὄχθη καὶ ὁ εὐρωπαϊκὸς χῶρος συγκλονίζεται ἀδιάκοπα ἀπὸ τὶς σφοδρὲς συγκρούσεις καὶ τὴν πολυδαίδαλη δράση τῆς διπλωματίας. Ἡ ὀθωμανικὴ πολιτικὴ ἀναπροσανατολίζεται μὲ γρήγορο ῥυθμό, ὅπως καὶ ἡ ῥωσικὴ καὶ τὰ συμμαχικὰ μέτωπα ἀλλάζουν συνεχῶς ὄψη. Παράλληλα ἐξαπλώνονται στὴν Ἀνατολὴ οἱ ἐπαναστατικὲς (ὄχι μόνο πολιτικά) ἰδέες τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης καὶ ὁ ῥιζοσπαστικὸς ἀγγλογαλλικὸς διαφωτισμός, ὁ ὁποῖος μὲ τὴν ἐκρηκτικότητά του γίνεται γιὰ τοὺς Ἀνατολικοὺς σύμβολο τῆς ἀσέβειας καὶ τῆς ἀθεΐας. Οἱ καιροὶ ὅμως ἀλλάζουν καὶ γιὰ τοὺς ἴδιους τοὺς ὑπόδουλους Ῥωμιούς. Σημειώνεται μεγάλη πρόοδος στὸ ἐμπόριο καὶ στὴν παιδεία. Ἰδιαίτερα ἀναπτύσσονται οἱ κοινότητες τοῦ ἐξωτερικοῦ, ἀλλὰ καὶ ἐσωτερικὰ ὀργανώνεται ἡ αὐτοδιοίκηση καὶ ἡ ζωὴ τῶν κοινοτήτων. Ἀντίθετα τὰ ἐσωτερικὰ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας παρουσιάζουν πολλὰ προβλήματα.
Χαλάρωση καὶ ἀρρυθμία, ἀλλαξοπατριαρχίες, δράση τῶν ἱεραποστόλων καὶ τῆς ξένης προπαγάνδας, δημιουργοῦν ὅλα ἕνα κλίμα ἀντίξοο καὶ ἀπρόσφορο γιὰ ὁμαλῆ δημιουργικὴ πορεία. Σ᾽ αὐτὸ τὸ κλίμα ὅμως κλήθηκε νὰ κινηθῇ καὶ νὰ δράσῃ ὁ Γρηγόριος. Ἡ κριτικὴ ποὺ ἀναπτύχθηκε γύρω ἀπὸ τὴ δράση του, εἶναι τελείως ἀντιφατική. Κινεῖται μεταξὺ ἀπόλυτης ἐξιδανίκευσης καὶ ἀπόλυτης ἀπόῤῥιψης, γιατί καὶ στὴν περίπτωση τοῦ Γρηγορίου δὲν ἀποφεύχθηκε ἡ ἰδεολογικὴ ἑρμηνεία καὶ χρήση τῆς Ἱστορίας. Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ἡ κριτικὴ δὲν περιορίστηκε στὸ χῶρο τῆς ἱστορικῆς ἐπιστήμης, ἀλλὰ ἐπεκτάθηκε καὶ στὸν χῶρο τῆς (ἀνεύθυνης) μυθιστοριογραφίας - λογοτεχνίας, ἡ ὁποία τροφοδοτεῖ τὸ λαϊκὸ αἴσθημα καὶ δημιουργεῖ παραπλανητικὲς ἐντυπώσεις.
Για τὸν ἱστορικὸ ὅμως ὑπάρχει ἡ πραγματικότητα, ποὺ προσφέρεται γιὰ ἀνοικοδόμηση ἀντικειμενικῆς κρίσης, μὲ τὴν προϋπόθεση βέβαια τῆς ἀποδέσμευσης ἀπὸ τὶς ὁποιεσδήποτε θεολογικὲς δεσμεύσεις. Ἀκόμη ἀπαιτεῖται μετάθεση δική μας στὴν ἐποχὴ τοῦ Γρηγορίου καὶ ἐσωτερικὴ συμμετοχὴ στὴ μαρτυρικὴ πορεία του, γιατί στοὺς ὁποιουσδήποτε ἀναχρονισμοὺς δὲν βρίσκεται ἡ λύση.
Βίντεο στην Μνήμη του Αγίου Γρηγορίου Πατριάρχη Ε' Κ/πόλεως
Βίντεο 47:45'' (audio) Ομιλία του Πανοσιολογιοτάτου Αρχιμανδρίτη π. Ανανία Κουστένη 07/04/05 Άγιος Γρηγόριος ο Ε', ο κορυφαίος των νεομαρτύρων (10 Απριλίου). Εκπομπή του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Εκκλησίας της Ελλάδος «Λύχνος τοις ποσί μου». Ο Αρχιμανδρίτης Ανανίας Κουστένης είναι μια πνευματική μορφή του
Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Γεννήθηκε το έτος 1945 στην Δημητσάνα Αρκαδίας και ακολούθησε τον δρόμο του μοναχισμού, για να δοθεί στον Θεό και τον άνθρωπο.
Ο Οσιολογιώτατος Μοναχός Μάξιμος Ιβηρίτης, πρώην Πρωτεπιστάτης του Αγίου Όρους, μιλάει για την εθνομαρτυρική παρουσία του Αγίου Γρηγορίου του Ε' και την τιμή του στο Άγιον Όρος.
Αποσπάσματα από την εκπομπή Αρχονταρίκι της ΕΡΤ με θέμα την "'Επανάσταση του 1821". Καλεσμένος ο Ακαδημαϊκός, Καθηγητής Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος.
Ο Κ. Μπογδάνος για τον απαγχονισμό του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε' και όσους θυσιάζονται για αυτά που πιστεύουν (ΣΚΑΪ, 10/4/17). Παρακολουθήστε ολόκληρη την εκπομπή ΣΚΑΪ στις 3 με τον Κωνσταντίνο Μπογδάνο.
Ο Μπογδάνος ισχυρίστηκε ότι δήθεν ο πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' εξαναγκάστηκε να αφορίσει την επανάσταση. Δείτε ποια είναι η πραγματικότητα από μια διάλεξη του καθηγητή Δημήτρη Λιαντίνη!
Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το '21 το Πατριαρχείο στάθηκε πάλι προδοτικά έναντι των επαναστατών, υποστηρίζοντας την άρρηκτη συμμαχία του με τους Τούρκους. Ο Γρηγόριος ο Ε' επί της πρώτης πατριαρχίας του αφόρισε τον Ρήγα Φερραίο, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη και τον Μιχαήλ Σούτσο, ενώ επί της τρίτης πατριαρχίας του εξέδωσε τις τρεις γνωστές πλέον αφοριστικές εγκυκλίους του εναντίον όλων των επαναστατών. Και επειδή «την προδοσία πολλοί ηγάπησαν, μα τον προδότη ουδείς» αρκετές φορές ακόμη και οι στενότεροι συνεργάτες του σουλτάνου όπως ο Γρηγόριος ο Ε' έχασαν το κεφάλι τους απ' το τούρκικο γιαταγάνι όταν το απαιτούσε η εξυπηρέτηση των ευρύτερων τουρκικών συμφερόντων. Έτσι τον Απρίλιο του 1821 ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε' απαγχονίσθηκε δημόσια στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου. Η περίπτωση της εκτελέσεώς του επ' ουδενί δεν αποτελεί θύμα πατριωτισμού όπως σήμερα λέγεται, παρά θύμα αλλαξοπατριαρχίας απ' τις διαβολές και τις κατηγορίες του άσπονδου εχθρού του Ευγένιου προς τον σουλτάνο.
Άγιος Γρηγόριος ο Ε'. Θεατρική παράσταση που παρουσίασαν οι νέοι του Κέντρου Νεότητας Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κορίνθου 24, 25 και 26 Μαρτίου 2012, στην αίθουσα εκδηλώσεων.
• Γρηγόριος ο Ε’: Προδότης του Έθνους ή εθνομάρτυρας; του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα, ομότιμου καθηγητή Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης ikivotos.gr
• Γρηγόριος Ε': προδότης ή μάρτυρας; -Συνεντέυξεις των ιστορικών
Βασίλη Κρεμμυδά, Βασίλη Παναγιωτόπουλου www.tanea.gr
• Βιογραφικό από την ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου - Πρωτ. Γεώργιος. Δ. Μεταλληνός - Καθηγητὴς Παν/μιου
Συνεχίζεται...
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.