Για τη σημασία της επετείου του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου ή το αντιστασιακό παράδειγμα στη σχέση παρελθόντος-παρόντος-μέλλοντος

Του Βασίλη Ασημακόπουλου

Για τη σημασία της επετείου του ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου ή το αντιστασιακό παράδειγμα στη σχέση παρελθόντος-παρόντος-μέλλοντος ως σημείο υπέρβασης του πεπερασμένου βιολογικά βίου των ανθρώπων που ζουν σε τόπο και χρόνο.

Ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος στο σύντομο αλλά περιεκτικό - με μια έννοια κλασικό - βιβλίο του Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας, εκδ. Θεμέλιο, 1976 (και με βιβλιογραφικό οδηγό που είχε επιμεληθεί ο Σπύρος Ασδραχάς), περιγράφει και αναλύει τις βασικές ορίζουσες της ιστορικής πορείας ενός πανάρχαιου λαού, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, από την περίοδο του ύστερου Βυζαντίου (11ος μ.Χ αιώνας) όπου θεωρεί ότι αρχίζει να διαμορφώνεται ο νέος ελληνισμός με τη σημερινή του έννοια μέχρι τον εμφύλιο πόλεμο 1946-1949 και κάποιες λίγες σελίδες για τη μετεμφυλιακή περίοδο μέχρι τη δικτατορία του 1967. Τρεις είναι κατά τον Ν.Σ. οι κεντρικές κατευθυντήριες γραμμές αυτής της διαδρομής : 

1. Ο αντιστασιακός χαρακτήρας που διέπει ολόκληρη τη νεοελληνική ιστορία. 
2. Η απουσία καθαρών γραμμών στη διάρθρωση των κοινωνικών και πολιτικών δομών.
3. Η δυσκολία στην αποσαφήνιση των συγκεκριμένων περιγραμμάτων της πνευματικής ζωής και στη διαμόρφωση συγκροτημένων ιδεολογιών. 

Ειδικότερα για τον αντιστασιακό χαρακτήρα που διέπει ολόκληρη την ελληνική ιστορία διαβάζουμε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα : 

« Ο ελληνισμός ανήκει στην κατηγορία των μικρών λαών που κινούνται στην περιφέρεια του νεότερου κόσμου, και που η σταδιακή ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης και η συγκρότησή τους σε καινούργια έθνη, που διεκδίκησαν και διεκδικούν την πολιτική τους ανεξαρτησία και την οικονομική και πολιτισμική τους αυτονόμηση, συντελείται μέσα στην πάλη εναντίον υπερεθνικών αυτοκρατοριών στην αρχή, εναντίον υπερεθνικών ιμπεριαλιστικών οικονομικοκοινωνικών συγκροτημάτων στα νεότερα χρόνια. 
Η αντιστασιακή αυτή διαδικασία, με την πιο πλατιά σημασία του όρου, που περιέχει κάθε προσπάθεια διαφύλαξης της ιδιαίτερης προσωπικότητας ενός λαού, παίρνει διάφορες μορφές : από την απλή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες με προοπτική τη διείσδυση στους πολιτικοκοινωνικούς μηχανισμούς της κατάκτησης και τη μετατροπή τους σε όργανα εθνικής συντήρησης (εκκλησία-Φαναριώτες-κοινότητες-αρματολοί στην Τουρκοκρατία) και την ολοένα και περισσότερο ενεργό συμμετοχή στους οικονομικούς σχηματισμούς των κατακτητών και ιδιαίτερα των δυτικών δυνάμεων στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς Ανατολή, που έδωσε ως το τέλος του ιθ΄ αι. τις πραγματικές διαστάσεις του Ελληνισμού, ως τη συνεχή παθητική ή ένοπλη αντίσταση (κλεφτουριά- αλλεπάλληλα, έστω και ξενοκίνητα, κινήματα) που κατέληξαν στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του ’21.
Επίσης, όταν από την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους ως τις μέρες μας οι εξωελληνικές δυνάμεις παίζουν πρωτεύοντα ρόλο στη ρύθμιση της μοίρας του Ελληνισμού, όχι μόνο στην εθνική του ολοκλήρωση, αλλά και στην εσωτερική του πολιτική και κοινωνική εξέλιξη, σε σημείο που η επίσημη πολιτική της Ελλάδας να δίνει συχνά την εντύπωση ότι ανελίσσεται εν απουσία των Ελλήνων, η παρουσία του ελληνικού λαού εκδηλώνεται με συνεχή κινήματα διαμαρτυρίας, έστω και αν τα κινήματα αυτά δεν παίρνουν πάντα συγκεκριμένες πολιτικές μορφές, που κορυφώνονται με την εθνική και αντιφασιστική αντίσταση του 1940-1945» (Ν.Σ., 1976 : 12-13).

Αυτή ήταν η κυρίαρχη αντίληψη συνολικά στην αριστερά, σε επίπεδο τόσο θεωρίας, όσο και πολιτικής πρακτικής από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80, με διαφορές έμφασης. Αντιιμπεριαλιστική-εθνικοαπελευθερωτική γραμμή, μακραίωνη προ-καπιταλιστική διαδικασία εθνικής διαμόρφωσης, ενότητα εθνικού-κοινωνικού. 

Η 28η Οκτωβρίου κατέχει μια κομβική θέση στους ανθρώπους, στην αριστερά που φιλοδοξεί να είναι μια ηγεμονική εθνικο-λαϊκή δύναμη και αποτελεί ουσιαστικά επέτειο που έρχεται από τα κάτω. 

Η περίφημη ανοιχτή (1η) επιστολή του Νίκου Ζαχαριάδη από τις φυλακές της Κέρκυρας (που κινείται ουσιαστικά και απέναντι στην τακτικού χαρακτήρα γραμμή της Σοβιετικής Ένωσης εκείνης της περιόδου), αντανακλά την παλλαϊκή-πανεθνική κινητοποίηση της 28ης Οκτωβρίου 1940. 

Ο εορτασμός της ως αντιστασιακή-πολιτική κινητοποίηση στις 28 Οκτωβρίου 1941, που αποτελεί και την 1η δημόσια εμφάνιση του Ε.Α.Μ. στην Αθήνα (Γλέζος Μ., Εθνική Αντίσταση 1940-1945, εκδ. Στοχαστής τ. Α΄, σελ. 617-619). Ακόμα και η ίδρυση του Δ.Σ.Ε. πραγματοποιείται στις 28 Οκτωβρίου 1946, ημερομηνία έκδοσης της 1ης ημερήσιας διαταγής του Γενικού Αρχηγείου Ανταρτών, που δύο μήνες μετά ονομάστηκε Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (εφημ. Ριζοσπάστης, 28-10-2014). Και η επιλογή της ημερομηνίας προφανώς δεν είναι τυχαία, ούτε συμπτωματική. Αυτή ήταν η γραμμή της ΕΔΑ πριν τη δικτατορία, του αντιδικτατορικού κινήματος, η ηγεμονική κουλτούρα της μεταπολίτευσης τόσο στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους, όσο και στις πολιτικές και κοινωνικές οργανώσεις της αριστεράς στο σύνολό της. Η ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στη Βουλή κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης (ν. 1285/82) συμπυκνώνει ακριβώς αυτόν τον ηγεμονικό λόγο.

Στα χρόνια μετά το 89-90, η επικρατούσα αντίληψη ανατρέπεται και σχηματοποιούνται δύο κατευθύνσεις. Ο διαχωρισμός-σχηματοποίηση κυοφορούνταν ήδη στη δεκαετία του ’80 λαμβάνοντας τις μορφές του ευρωπαϊσμού-τεχνοκρατισμού, της ανόδου του ατομικού καταναλωτισμού, της αποστροφής έναντι του λαϊκού (η περίφημη συζήτηση για το λαϊκισμό με αφετηρία χώρους της ανανεωτικής αριστεράς), της εμβάθυνσης της μονοθεματικότητας των κοινωνικών κινημάτων (ριζοσπαστικών και ρεφορμιστικών) και της σταδιακής απίσχνανσης της αντιιμπεριαλιστικής αιχμής, της επίτασης της ιδεολογικής πολεμικής ενάντια στη θεωρία της εξάρτησης σε κύκλους της αριστερής (μαρξιστικής ή μη) διανόησης. Η σχηματοποίηση λαμβάνει τα χαρακτηριστικά της μορφοποίησης δύο ρευμάτων. Το εθνικό-αντιιμπεριαλιστικό με υποχώρηση της κοινωνικής διάστασης. Και το κοινωνικό-αντικαπιταλιστικό με υποχώρηση έως άρνηση της αντιιμπεριαλιστικής διάστασης του κοινωνικο-πολιτικού αγώνα και εχθρότητα προς το εθνικό. 

Οι νέοι προσανατολισμοί στο χώρο της αριστεράς αποτυπώθηκαν και στα ερμηνευτικά σχήματα της δεκαετίας του ’40, όπως προέκυψαν μέσα από την πολεμική αντιπαράθεση με το ρεύμα του ιστορικού αναθεωρητισμού (Μαρατζίδης - Καλύβας) στο σχετικό διάλογο της προηγούμενης δεκαετίας. Ενώ στο πλαίσιο αυτό δόθηκαν πολλές και ενδιαφέρουσες διαστάσεις από τους ιστορικούς της αριστεράς για τη δεκαετία του ’40 εμπλουτίζοντας τις γνώσεις μας για τη συγκεκριμένη περίοδο, εντούτοις η κατεύθυνση ήταν η υποτίμηση του ρόλου και της παρουσίας του «ξένου παράγοντα» στη σύγκρουση. Δηλωτική του συγκεκριμένου προσανατολισμού είναι λ.χ. το πολύ ενδιαφέρον σε κάθε περίπτωση κείμενο του Φίλιππου Ηλιού «Η πορεία προς τον Εμφύλιο : από την ένοπλη εμπλοκή στην ένοπλη ρήξη», που περιλαμβάνεται στον συλλογικό τόμο Ο Εμφύλιος Πόλεμος, εκδ. Θεμέλιο, 2002. Η κατεύθυνση πλέον δεν είναι λ.χ. Το όνειρο του Μίκη Θεοδωράκη, που χαρακτήριζε τη μετεμφυλιακή-προδικτατορική αριστερά. Οι συγκεκριμένες σχηματοποιήσεις δεν άφησαν ανεπηρέαστο ούτε το ΚΚΕ. Το Κόμμα διαφορετικά εννοιολογεί την ιστορία του της δεκαετίας του ’40 την περίοδο 1996-2005 στο πλαίσιο της γραμμής του 15ου συνεδρίου 1996 και του Αντιιμπεριαλιστικού-Αντιμονοπωλιακού Δημοκρατικού Μετώπου όπου προτάσσεται η αντιιμπεριαλιστική-εθνικοαπελευθερωτική συνιστώσα (πλατιά συμμαχική ενότητα) και διαφορετική η ερμηνεία της σύγκρουσης της δεκαετίας του ’40, την περίοδο 2006-2017 όπου προτάσσεται ο ταξικός-στενός χαρακτήρας του αγώνα και αγνοείται η εθνικοαπελευθερωτική διάσταση ενώ υποτιμάται το στοιχείο της εξάρτησης (κίνηση του ΚΚΕ την τελευταία δεκαετία όπως καταγράφεται και στα κομματικά του ντοκουμέντα αυτής της περιόδου). Στο περιοδικό Τετράδια που θα κυκλοφορήσει εντός του Νοεμβρίου θα φιλοξενήσουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα, νομίζω, ανάλυση των ερμηνευτικών σχημάτων της δεκαετίας του ‘40 που υιοθετεί το ΚΚΕ όπως εξελίσσεται στη συγκυρία 1991-2016, από τους πολιτικούς επιστήμονες Αιμιλία Βήλου και Κώστα Ελευθερίου.

• Σε μια χώρα όμως σαν την Ελλάδα εθνικό χωρίς κοινωνικό είναι αστικός εθνικισμός (που οδηγεί «νομοτελειακά» στην υπονόμευση του εθνικού), κοινωνικό χωρίς εθνικό είναι συνδικαλισμός και όχι πολιτικός αγώνας για την εξουσία. 
• Τελικά ο διαχωρισμός μεταβάλλει τις κυριαρχούμενες κοινωνικές τάξεις της χώρας σε εύκολα θύματα, σε ηττημένους του ιμπεριαλισμού (ευρωπαϊκού και αμερικάνικου), του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και του μνημονίου. Αυτό πλέον μάλλον το γνωρίζουμε από βιωματική – καθημερινή εμπειρία. 

Τα τελευταία χρόνια τονίζεται η επέτειος της 12ης Οκτωβρίου 1944, η ημέρα της Απελευθέρωσης της Αθήνας από τους Γερμανούς και μάλιστα διοργανώνονται συζητήσεις, εκθέσεις, περίπατοι. Είναι θετικό γιατί οι πόλεις και οι λαοί πρέπει να διατηρούν τις μνήμες τους και ιδίως εκείνες που συνδέονται με συναισθήματα και μαζικές κινητοποιήσεις εθνικής απελευθέρωσης και συλλογικής λύτρωσης. Δεν νομίζω ότι αυτό συνδέεται με μια προσπάθεια υπονόμευσης της 28ης Οκτωβρίου, όπως από ορισμένους καταγγέλλεται. Στις αντιλήψεις κάποιων μεμονομένων έως ελάχιστων κυβερνητικών στελεχών όπως έγραφαν παλιότερα, μπορεί (Γιαννακάκη Μ., Πέρα από το ΟΧΙ του εθνοκεντρισμού μας, εφημ. Αυγή, 8-10-2015). Πρόκειται σε κάθε περίπτωση για ανιστόρητες προσεγγίσεις, ιδίως η αντιπαραθετική κατάταξή τους. 

Η 28η Οκτωβρίου, ο αντιστασιακός συμβολισμός του ΟΧΙ στον εισβολέα, έχει μια δραματική επικαιρότητα και δυναμική. Δεν ταριχεύεται, δεν μουμιοποιείται. Γι’ αυτό και μια από τις μαζικότερες και πιο εξεγερσιακές στιγμές της αντιμνημονιακής πάλης ήταν η 28η Οκτωβρίου 2011. Ο υπεριμπεριαλισμός (στο προσεχές τεύχος του περιοδικού Τετράδια θα υπάρχει και μια πολύ ενδιαφέρουσα κατά τη γνώμη μου ανάλυση για την επικαιρότητα και την αναλυτική επάρκεια του καουτσκικού σχήματος του υπεριμπεριαλισμού σήμερα από τον Γιάννη Χατζηαντωνίου) είναι η επικρατούσα τάση του ιμπεριαλισμού της εποχής μας και η διαδικασία, οι δομές, οι κοινωνικές-παραγωγικές σχέσεις, οι θεσμοί, εσωτερίκευσής του συγκροτούν την κυρίαρχη αντίθεση στη χώρα. Η πάλη έναντια στον υπεριμπεριαλισμό από την οπτική της εθνικής και κοινωνικής απελευθέρωσης, αλλά και της δημοκρατίας είναι υπόθεση των λαών, των εθνών, των ανθρώπων της δουλειάς. Στο πλαίσιο αυτό η 28η Οκτωβρίου μπορεί να είναι μια δύσκολη, άβολη ή και ενοχλητική επέτειος για τις εξουσίες που συνδέονται ιδεολογικά, θεσμικά και υλικά με το υπεριμπεριαλιστικό προτσές. 

Εμείς θα κρατήσουμε την αντιστασιακή κληρονομιά ως στοιχείο της νεοελληνικής ιστορίας ή όπως το έθεσε ο Γιώργος Σεφέρης στην ομιλία του στη Στοκχόλμη κατά τη βράβευσή του, «Ανήκω σε μια χώρα μικρή. Ένα πέτρινο ακρωτήρι στη Μεσόγειο, που δεν έχει άλλο αγαθό παρά τον αγώνα του λαού, τη θάλασσα και το φως του ήλιου. Είναι μικρός ο τόπος μας, αλλά η παράδοσή του είναι τεράστια και το πράγμα που τη χαρακτηρίζει είναι ότι μας παραδόθηκε χωρίς διακοπή»

Καλή αυριανή

ΠΗΓΗ:Vasilis Asimakopoulos

Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com