Κριτική στο έργο του Χρήστου Γιανναρά

Του Γιάννη Τοπαλίδη 

Ο 90χρονος πλέον, ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφίας και Πολιτιστικής Διπλωματίας στο Πάντειο, ο δάσκαλος Χρήστος Γιανναράς, έδωσε συνέντευξη στον Δημήτρη Δανίκα, στο «Πρώτο Θέμα» και σηκώθηκε κουρνιαχτός. Κάτω από τη συνέντευξη ξεκατινιάζονται υπερασπιστές και κατήγοροί του σε 868 σχόλια μέχρι τώρα... 

Ο Γιανναράς πάντα σήκωνε φασαρία ως σημείο αντιλεγόμενο... Αν και θεολόγος στις αρχικές του σπουδές, οι θεολόγοι δεν τον συμπεριλαμβάνουν στις τάξεις τους εύκολα. 

Όταν δε έβαλε υποψηφιότητα πριν σχεδόν 43 χρόνια για θέση καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πάντειο, όλοι οι της Φιλοσοφίας αντέδρασαν.... «Θεολόγος στο Πάντειο;;; Πού ακούστηκε αυτό, σε ένα μαρξιστικό Πανεπιστήμιο».

Χτες, με αφορμή τη συνέντευξη, φίλος εκπαιδευτικός τού άσκησε κριτική για τα προκλητικά πράγματα που είπε στη συνέντευξη. Προκλητικά όντως. Η κριτική του όμως δεν ήταν κακοπροαίρετη, τουναντίον. Άφηνε όμως μια επίγευση έλλειψης. Ασχολήθηκε με θέματα ήθους και θεολογίας μόνο. 

Η ανάρτηση του φίλου εκπαιδευτικού, έδωσε αφορμή για ακόμη περισσότερες κουβέντες στο facebook, όπου κι εγώ συνέγραψα μια σεντονιάδα, προσπαθώντας να μιλήσω για έναν δάσκαλό μου, χάρη στον οποίο έμαθα γράμματα και με τον οποίο στην ωριμότητά μου διαφώνησα.

Να λοιπόν τι έγραψα...

Ο ιδεολογικός χώρος της λεγόμενης "ελληνορθοδοξιας" εδώ και δύο δεκαετίες πλέον, με αφήνει παγερά αδιάφορο. Η γιανναρική ελληνορθοδοξία είναι ένα ιδεολόγημα που βασίστηκε σε μη χριστιανικά, πολλώ δε μάλλον σε εθνικά ιδεώδη. 

Τρανότερη η διαστρέβλωση που προέκυψε από τους ξακουστούς θεολόγους καθηγητές Ιωάννη Ρωμανίδη, Γεώργιο Μεταλληνό και τους επιγόνους, πάνω στους οποίους πάτησε ένας διανοουμενίστικος κληρικαλισμός που βγήκε στην επιφάνεια μετά τον Αρχιεπίσκοπο Σεραφείμ.

Διαφωνώ όμως και με το πνεύμα πολλών εναντίον των κατηχητικών χριστιανικών οργανώσεων. Ιδιαίτερα της «ΖΩΗΣ». 

Ναι ήταν ηθικιστές. Ναι, προτεστάντιζαν. 

Αλλά απέπνεαν ένα όραμα εκκλησιαστικό που σπάνια το ιερατείο και το επισκοπάτο της διοικούσας Εκκλησίας έχει κατά νου. Να αλλάξουν τον κόσμο με το χριστιανικό Ευαγγέλιο... 

Η «ΖΩΗ» μάς έδωσε Γιανναρά, Αναστάσιο Αλβανίας, Δημήτριο π. Αμερικής (Τρακατέλλη) αλλά και ένα σύνολο εκπληκτικών επισκόπων με όντως ποιμαντικό εκκλησιαστικό όραμα, τους οποίους το σημερινό ιερατείο δεν μπορεί να τους φτάσει ούτε στο μικρό τους δαχτυλάκι. 

Το ότι οι επίσκοποι αυτοί μπλέχτηκαν με την πιο μαύρη σελίδα της πολιτικής μας ιστορίας, αυτό οφείλεται στο ελληνοχριστιανικό ιδεολογικό τους αφήγημα. Εντούτοις, αρκεί ο αριστερός Γιώργος Ιωάννου, στην «Πρωτεύουσα των Προσφύγων» για να στηρίξει αυτό που γράφω.

Ωσαύτως το ηθικολογικό μέρος των αναλύσεων που έγιναν, χωρίς να είναι άστοχο, φτωχαίνει το γιανναρικό αφήγημα.

Ο Γιανναράς είναι μια τεράστια σχολή σκέψης από μόνος του. Έβγαλε την ορθόδοξη θεολογία από την κακομοιριά της και την έβαλε στα σαλόνια των think tanks ως κυρίαρχο πολιτιστικό παράγοντα. Κι αυτό το έκανε σχεδόν μόνος του.

Το «Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία», ο «Ορθός λόγος και κοινωνική πρακτική», η παράλληλη ανάγνωση «Χάιντεγκερ και Αρεοπαγίτης ή περί απουσίας και αγνωσίας του Θεού", «Η κρίση της προφητείας» είναι μερικά από τα δοκίμια που άνοιξαν τη φιλοσοφική σκέψη από την ανούσια σαχλαμάρα των Ελλήνων ακαδημαϊκών στο νόημα της φιλοσοφίας. Ειδικά το Σχεδίασμα είναι το μοναδικό ελληνικό εγχειρίδιο πραγματικής φιλοσοφίας, ενώ όλα τα άλλα είναι απλές εγκυκλοπαίδειες ιστορίας της φιλοσοφίας.

Οι «Προτάσεις κριτικής οντολογίας», το «Πρόβλημα του κακού», «Το ρητό και το άρρητο» είναι μερικές από τις πολύ επιτυχημένες ακροβασίες του που, από όσους προσέχτηκαν, συνέβαλαν στο μπόλιασμα της θεολογικής σκέψης με τα θύραθεν ουσιώδη.

Του χρωστώ χάριτες για «Το πραγματικό και το φαντασιώδες στην πολιτική οικονομία», γιατί ήταν το μετεφηβικό μου ξάνοιγμα ή σκαλοπάτι για να αντιληφθώ το πολιτικό γίγνεσθαι, μέσα από σοβαρές αλλά κι αφελείς σκέψεις του Γιανναρά.

Μας άφησε ο Γιανναράς και μερικά αριστουργήματα: το «Σχόλιο στο Άσμα Ασμάτων» και το κορυφαίο δοκίμιο της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης «Το πρόσωπο και ο έρως». Χωρίς αυτά, οποιαδήποτε κριτική στο έργο του Γιανναρά, είναι είτε ανάπηρη, είτε φανερώνει ιδεολογική αγκύλωση. 

Αγκυλώσεις στην Ελλάδα έχουν πολλές ΚΑΙ οι αριστεροκοινωνιστές ΚΑΙ οι θεολόγοι του χριστεπώνυμου ΚΑΙ βεβαίως οι δεξιοί, που συχνότατα είναι αμόρφωτοι και αδιάφοροι. Των οποίων η γλώσσα είναι μια ατέρμονη ηθικολογία που βρίσκει "ηθικολογικό" το Γιανναρά.

Ο Γιανναράς έγραψε και μερικά βιβλία "σκαλοπάτια". Για να ανέβουμε λίγο ψηλότερα. Τέτοιο σκαλοπάτι είναι «Η ελευθερία του ήθους» (που προσωπικά με πήγε στον κορυφαίο στοχαστή θεολόγο της παγκόσμιας γραμματείας, τον Ιωάννη Ζηζιούλα), και το «Αλφαβητάρι της πίστης», ένα θεολογικό εγχειρίδιο με πληθώρα λαθών στο φινίρισμά του, όμως ένα από τα λίγα ως το 1986 που πρωτογράφτηκε, που αντιμετωπίζουν τη θεολογία συμπαντικά κι όχι κομμένη σε φέτες.

Ο Γιανναράς έκανε κραυγαλέα λάθη διότι τόλμησε. Τόλμησε να βγάλει τα σώψυχά του, χωρίς όμως να αναμετρηθεί σοβαρά με τον αντίλογο. "Ορθοδοξία και Δύση", "Η Ευρώπη γεννιέται από το Σχίσμα", "Έξι φιλοσοφικές ζωγραφιές", "Η απανθρωπία του δικαιώματος" είναι κάποια από αυτά τα λάθη... Μανιχαϊσμός και νηπιακός τρόπος σκέψης αταίριαστος στο έργο του. Ένας γίγαντας που έπαιζε ως νήπιο. Φανάτισε ιδεολογικά και παρήγαγε κακό αποτέλεσμα.

Επίσης μας άφησε έναν τεράστιο όγκο επιφυλλίδων που πάνω από τις μισές ήταν αχρείαστες διότι λέει παιδαριώδη πράγματα, δείγμα τού ότι ως άνθρωπος ουδέποτε ήταν σε θέση να αναλάβει μια θέση ευθύνης ώστε να αντιληφθεί την πολιτική πράξη ως ώσμωση τάσεων, ιδεών, συγκυριών. Οι κακές επιφυλλίδες του, έδειξαν έναν άνθρωπο που δύσκολα ακούει.

Έπαψα να τον διαβάζω στα μέσα της δεκαετίας του 2000, εγώ, ο ως τότε φανατικότερος αναγνώστης του. Κατάφερε όμως, να με οδηγήσει αυτός, σε άλλο επίπεδο και να τον ξεπεράσω.

Αισθάνθηκα, σε κάποια φάση ότι ο Γιανναράς έγινε σαν κακιασμένο γεροντάκι που έχασε κάθε γονιμότητα και το ρίχνει στις ελληνοχριστιανικές κοινοτοπίες. 

Ο καθηγητής Χαράλαμπος Βέντης, παλιότερος μαθητής του, σε ένα υπέροχο άρθρο του για τον Γιανναρά έγραψε την εύστοχη φράση: "Οπισθοφυλακής αγών, άγονος".

Ο Γιανναράς θεολογικά αντέγραψε δύο μεγάλους θεολόγους. Τους αντέγραψε σε πολλά σημεία λέξη λέξη. Τον Παύλο Ευδοκίμωφ και τον Ολιβιέ Κλεμαν, δηλαδή την απίστευτη έκφραση της θεολογίας του κάλλους. 

Δεν πήρε όμως από αυτούς την κουλτούρα του διαλόγου. Τον παρακολούθησα σε δυτικοευρωπαϊκά φόρουμ, όπου γινόταν Έλληνας κι όχι οικουμενικός. Και μάλιστα, είχε την ευκαιρία, λόγω της σχέσης του με τον μακαρίτη καθηγητή της Οικουμενικής Θεολογίας Νίκο Νησιώτη, να ξανοιχτεί. Δεν το έκανε.

Στην γαλλική έκδοση του «Σχολίου στο Άσμα Ασμάτων - Variations sur le Cantique des Cantiques» ed. Descklee de Brouwer, τον προλογίζει και τον δοξολογεί ο Olivier Clement, αναφέροντας τον ως τον κορυφαίο Έλληνα και Ευρωπαίο στοχαστή, τον πιο ρωμαλέο, τον πιο εναργή.

Η θεολογική σκέψη και σπουδή, παρά τα κραυγαλέα ιδεολογικά λάθη του Γιανναρά, χωρίζεται στην προ και την μετά από αυτόν εποχή.

Ο λογοτέχνης μας Γιώργος Ιωάννου, την επομένη της κηδείας του ιερωνυμικού μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Λεωνίδα Παρασκευόπουλου, έγραψε ένα τεράστιο διήγημα υπεράσπισης της μνήμης του μακαριστού επισκόπου. Για όσους κακοπροαίρετους κακολογούσαν τον ιερωνυμικό επίσκοπο ως φιλοχουντικό, ο Ιωάννου άφησε μια συγκλονιστική κατακλείδα: «Εκάς οι βέβηλοι».

Το ίδιο αισθάνομαι την ανάγκη να πω κι εγώ για τους χριστιανούς και τους θύραθεν που κριτικάρουν είτε ως άσχετοι, είτε ως κακοπροαίρετοι αυτό το στοχαστικό φαινόμενο «Γιανναρά» που εμφανίζεται μια φορά κάθε 100 χρόνια...

Με αφορμή την ανάρτηση ενός φίλου, που ενώ δεν έχει άδικο, με κέντρισε στη φιλοτιμία μου... Επειδή κάποτε έμαθα γράμματα από το Γιανναρά.

Υ. Γ. Σχετικό και άσχετο... Διαβάζω (για τη διατριβή που γράφω, ιστορικού αντικειμένου), σχετικά με τις ζυμώσεις στα Βαλκάνια με αφορμή τις οθωμανικές μεταρρυθμίσεις (Τανζιμάτ - Χάτι Χουμαγιούν). Μια εποχή κυριολεκτικής κοσμογονίας. 

Με την πολυτέλεια της απόστασης 100 - 185 ετών από την περίοδο αυτή, έχω την άνεση να βλέπω πράγματα που επηρέασαν τις ζωές μας.

Ο κόσμος ξαναγεννιέται μέσα από κρατικές/εθνικές οντότητες.

Οι τελευταίοι Σουλτάνοι κάνουν απέλπιδες προσπάθειες να τονώσουν οργανωτικά, οικονομικά, πολιτικά την παραπαίουσα αυτοκρατορία τους.

Οι μεγάλες δυνάμεις παίζουν ένα τρελό παιχνίδι επιρροών και επιβουλών.

Οι μικρές εθνοτικές ομάδες παλεύουν να ... υπάρξουν... Χάρη στο ρωσικό ιμπεριαλισμό, γεννιέται βουλγαρικό έθνος. Ομάδες απαίδευτων και αγράμματων ανθρώπων που ασπάζονται την Εξαρχική Εκκλησία, ονομάζονται Βούλγαροι κι ας μην ξέρουν λέξη βουλγαρικά. Ομοίως, βουλγαρόφωνοι πληθυσμοί παραμένουν υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου και βαπτίζονται Έλληνες.

Οι αγράμματοι και πρωτόγονοι Βούλγαροι, δηώνουν χωριά. Σχεδόν ως κατσικοκλέφτες. 

Οι Οθωμανοί τα έχουν χαμένα και θέλουν να φτιάξουν μια ισχυρή πολυεθνική αυτοκρατορία στο πρότυπο των πολυπολιτισμικών ΗΠΑ. 

Ουσιαστικά βάζουν ταφόπλακα στο κράτος τους και σιγά σιγά γεννιέται ο νεοτουρκισμός.

Στη Δράμα, έρχεται για δεσπότης ένας ημίμουρλος άγιος. Ο Χρυσόστομος Καλαφάτης (μετέπειτα εθνομάρτυρας Σμύρνης). 

Πανέξυπνος και ημίμουρλος παίζει πολιτικά το σωστό χαρτί... Αυτό της Παιδείας. Και κερδίζει... 

Σε 8 χρόνια χωρίς ελληνικό κράτος, χωρίς υπουργεία Παιδείας, Εσωτερικών, Υποδομών, θεμελιώνει 35 διδακτήρια και ευκτήριους οίκους καταφαίρνοντας να εγκαινιάσει 9.

[Σκεφτείτε, 114 χρόνια μετά τον Χρυσόστομο, λειτουργούν όλα τα διδακτήρια που έχτισε... Και όλοι οι ναοί στη Δράμα]

Φέρνει αρχιτέκτονα έναν Βιεννέζο που παντρεύτηκε μια Δραμινή, τον Κonrand von Villas, ο οποίος εργαζόταν στην κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής Κωνσταντινούπολης - Θεσσαλονίκης - Παρισίων. 

Αναθέτει στον Βιεννέζο να του φτιάξει στο πιο ελληνόφωνο χωριό, τη Χωριστή Δράμας, ναό περισπούδαστο, ώστε να κυριαρχήσει πολιτιστικά απέναντι στους Βούλγαρους και τους Τούρκους. 

Χτίζεται ένας ρομανικού τύπου, αυστριακός ναός. Σε αυτό το ναό καλείται να ζωγραφίσει ο προερχόμενος από την Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου, Κωνσταντίνος Παρθένης... 

Επανάσταση!!!!! 

Καλλιτεχνική πρωτοπορία!!! 

Ορθοδοξία και νεοκλασσικισμός!!!!

Τίποτε Βυζαντινό!!!

Τίποτε ορθοδοξοφανές!!!

Τίποτε Ελληνοπρεπές!!!

Τα πάντα όμως είναι μια ώσμωση των τάσεων και των επιθυμιών της εποχής.

Όλα αυτά, μόνο με τα χρήματα της ελληνορθόδοξης κοινότητας Δράμας και με τη χορηγία της Ναταλίας Μελά, χήρας του Παύλου Μελά η οποία έδωσε το 1/10 των χρημάτων για τα σχολεία.

Είμαι βέβαιος... Αν ρωτηθεί ποτέ ο Γιανναράς γι' αυτά, θα πει 

"για την παρακμή της ελληνικότητας, 

το Finis Graeciae, 

την έλλειψη κριτηρίων εθνικής αυτοσυνειδησίας, 

τον δυτικό πιθηκισμό του Χρυσόστομου και του Παρθένη, 

τον γραικυλισμό του Βενιζέλου που ήταν πειθήνιο όργανο των Άγγλων...".

Νομίζω πως είναι άμοιρος θέσεων ευθύνης. Βολεύτηκε στη θέση του στοχαστή κριτή...

Ιδεολογικοποίησε τον ελληνοχριστιανισμό του Τσιριντάνη και αποθέωσε τον Μακρυγιάννη και τον ελληνοκεντρισμό του Ίωνα Δραγούμη, επηρεασμένος από τον δυτικοθρεμμένο κοσμοπολίτη, πλην ελληναρά ορθοδοξιστή, Κωστή Μπαστιά...

Ο οποίος Κωστής Μπαστιάς επηρέασε τον Ιωάννη Μεταξά να καθιερώσει τον νεοβυζαντινισμό του Κόντογλου ως εθνική ζωγραφική κι έτσι παρακωλύθηκε ιδεολογικά και πρακτικά η εξέλιξη νέων μορφών στη θρησκευτική μας ζωγραφική. Προκρίθηκε η μίμηση παλαιών προτύπων 

[είναι μεγάλα θέματα αυτά και σηκώνει σίγουρα πολύ κουβέντα, ούτε θα ήθελα να μείνει η αρνητική εικόνα από τα γραφόμενά μου]

Έχει δίκιο ο Βέντης. Οπισθοφυλακής αγών άγονος...

Χρήστος Γιανναράς... Ένας σπουδαίος φιλοσοφικός στοχαστής, θεολόγος και συγκεραστής ιδεών, μετατρέπεται -εξαιτίας εμμονών- σε φτωχό επαρχιώτη «ελληναρά». 

Η συνέντευξή του στον Δανίκα είναι ενδεικτική... Με τη μισή παραμιλάς από ενθουσιασμό... Με την άλλη μισή τρελαίνεσαι από τον ανορθολογισμό του.

Εντούτοις, τον αγαπώ πολύ. Έμαθα πολλά γράμματα. Σχεδόν ενηληκιώθηκα πνευματικά χάρη στον Γιανναρά... Ας είναι καλά! Πάντα!

Υ. Γ. 2: Δεν βάζω σε φωτογραφία τον σημερινό γέροντα. Αλλά τον παλιό πανέμορφο και ερωτεύσιμο δάσκαλο. Έτσι τον γνώρισα και από κοντά, όταν ήμουν βιβλιοπώλης.

ΠΗΓΗ: https://www.facebook.com/share/p/3wJL1fm6fXapX7Ar/

 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com