του Γιώργου Τσουκαλά*
«Alle großen weltgeschichtlichen Vorgänge ereignen sich zweimal: Das eine Mal als Tragödie, das andere Mal als Farce», «κάθε τι μεγάλο ως γεγονός στην Παγκόσμια Ιστορία συμβαίνει δύο φορές, την μια ως τραγωδία και την δεύτερη ως αστείο», είχε αποφανθεί εύστοχα ο Γερμανός φιλόσοφος Έγελος (Georg Hegel, 1770-1831), στην περίφημη ρήση του.
«Ποταμῷ γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δὶς τῷ αὐτῷ»! «Δεν είναι δυνατόν να μπεις στο ίδιο ποτάμι δυο φορές», όπως είχε πει κι ο αρχαίος φιλόσοφος Ηράκλειτος ο Εφέσιος… Αφού η ιστορία δεν αναβιώνει, μήπως η Ανατολική Μεσόγειος μοιάζει με κοινότητα της Οικουμένης, ως άλλη γεωπολιτική περιφέρεια, οι λαοί της οποίας, με μοίρα απ’ την γεωγραφία, θα πορεύονται διαχρονικά προς την περιφερειακή ολοκλήρωση;
Ο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΣΜΟΣ.
Τα παγκόσμια προβλήματα ήταν πάντα, πολλώ δε μάλλον σήμερα, πολύ μεγάλα κι απειλητικά. Ο λειτουργισμός είναι μία θεωρία των διεθνών σχέσεων που βασίζεται στην υπόθεση πως ο πόλεμος κι η σύγκρουση είναι απότοκος ενός ανεπαρκώς οργανωμένου διεθνούς συστήματος, και πως οι κρατοκεντρικές και οι προσανατολισμένες στην αντιπαράθεση και στην άμυνα, στην κατίσχυση μέσω του καταναγκασμού της βίας θεωρίες, μοιάζουν ρεαλιστικές αν και εν τοις πράγμασι, είναι αυτοεκπληρούμενες προφητείες!
Κατά την θεωρία του λειτουργισμού, οι περιφέρειες πάντοτε τείνουν να συνενώνονται, να ολοκληρώνονται και πως αυτή η περιφερειακή ολοκλήρωση στέκει προπομπός της παγκόσμιας ενοποίησης. Οι λαοί της Ανθρωπότητας, κατά τον λειτουργισμό, τείνουν να συνεργάζονται όλο και περισσότερο, με απόληξη μακροχρόνια τις αναμεταξύ τους πολιτικές ενότητες, στις γεωγραφικές περιφέρειες όπου διάγουν. Και αυτό αποδεικνύεται στην ανθρώπινη ιστορία αλλά και στην ζέουσα πραγματικότητα, από την Κίνα και την Ρωσία, έως την Ευρώπη και την Αμερική…
ΜΙΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΑΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
Τι στάθηκε το Βυζάντιο; Στην Ανατολική Μεσόγειο, η ελληνόφωνη μεσαιωνική αυτοκρατορία, για κάμποσους αιώνες, έγινε ό,τι ήταν για τους μεσογειακούς λαούς προηγουμένως η αχανής αυτοκρατορία των Μηδοπερσών, τα ελληνιστικά βασίλεια των επιγόνων του Μεγαλέξανδρου, η παντοδύναμη Ρώμη, κι ακολούθως, η Οθωμανία.
Οι Έλληνες, οι Εβραίοι, οι Άραβες, αντάμα κι άλλοι, ταξίδευαν από την Αθήνα ως την Αλεξάνδρεια ή την Ιερουσαλήμ, διαλεγόμενοι, μετοικώντας κι αγοραπωλώντας… «Καίτοι ἀξιόλογός γε καὶ ὁ ἐν Ἐφέσῳ ἐστὶ νηὸς καὶ ὁ ἐν Σάμῳ. ἦσαν μέν νυν καὶ αἱ πυραμίδες λόγου μέζονες, καὶ πολλῶν ἑκάστη αὐτέων Ἑλληνικῶν ἔργων καὶ μεγάλων ἀνταξίη, ὁ δὲ δὴ λαβύρινθος καὶ τὰς πυραμίδας ὑπερβάλλει», «αν και ο ναός στην Έφεσο είναι αξιόλογος, όπως κι ο ναός στη Σάμο, όπως κι οι πυραμίδες επίσης φοβερές, μιας κι η καθεμιά τους αξίζει όσο πάμπολλα μαζί μεγάλα ελληνικά μνημεία, παρόλ’ αυτά ο λαβύρινθος ξεπερνά και τις πυραμίδες», έγραφε ο Ηρόδοτος, για τις εντυπώσεις του από τις περιηγήσεις του στην Ανατολική Μεσόγειο (Ηρόδοτος, Ιστορίαι, ΙΙ 148)…
Στην Ανατολική Μεσόγειο, επί χιλιετίες, οι ποικίλες αναβαθμίδες του πολιτισμού άλλαζαν, οι διάφορες γλώσσες κι η εξουσία μεταπλάθονταν, αλλά η γεωγραφία έφτιαχνε μια οικονομικοπολιτική ενότητα, αφήνοντας τους ανθρώπους να πηγαινοέρχονται, το εμπόριο των αγαθών να φουντώνει, τις μεταγωγές των στρατών να θεριεύουν, συνεπώς και το διάβα των ιδεών και των θρησκειών να γιγαντώνεται…
Στους μεγάλους καιρούς τους, όλα τα ιστορικά, κρατικά κι αυτοκρατορικά μορφώματα της Ανατολικής Μεσογείου έμοιαζαν φυσικά καινούργια, μοντέρνα, που απλώς τα έφερνε ελεύθερα ο ρους του ποταμού της Ιστορίας. Προφανώς, η ενοποιημένη Ανατολική Μεσόγειος ποτέ δεν ελάμβανε την ίδια σάρκα και οστά, παρά η ισχύς κι η μιλιά της άλλαζε, ενώ τα πολιτιστικά αγαθά εκσυγχρονίζονταν, οι ιδέες μετανάστευαν, αλλά η γεωγραφία στάθηκε ενιαία, πάντοτε.
ΟΙ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΕΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΕΘΝΗ ΚΡΑΤΗ ΤΟΥ 19ου ΚΑΙ 20ου ΑΙΩΝΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
«Σώπασε, κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις, πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα είναι», παρηγορούσε τον νεώτερο ελληνισμό, ο λαϊκός ποιητής που έπλασε το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι, μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453). Παρά την οργιώδη φαντασία της ποίησης, η σοβαρότητα της φιλοσοφίας της Ιστορίας θα επιβεβαίωνε τον Έγελο και την διαπίστωσή του, πως το Βυζάντιο δεν γίνονταν να επανεμφανίζονταν! Αλλά πως κάτι νέο, μοντέρνο, και όλως πρωτότυπο θα ξεπηδούσε γεννημένο από την μήτρα της Ιστορίας, καθώς θα την ξεγεννούσε η Βία ως μαμή!
Κι ενώ πράγματι, τον Μάρτιο του 1821, οι νεώτεροι Έλληνες επαναστάτησαν κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για να απελευθερωθεί η Ρωμιοσύνη με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, όμως ο Χρόνος δεν πισωγύρισε! Αντί να αναστηθεί το Βυζάντιο, τελικά το 1830 ιδρύθηκε η Ελλάδα… Τοιουτοτρόπως, φτιάχτηκε για πρώτη φορά στην Ανατολική Μεσόγειο, ο ελληνισμός ως έθνος κράτος, γενόμενος ο πρόδρομος της συγκρότησης εθνών κρατών και από τους άλλους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου.
Εν τέλει, μέσα σε έναν ταραγμένο αιώνα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, η πιο πρόσφατη πολυεθνική αυτοκρατορία της Ανατολικής Μεσογείου, θα καταλύονταν, και από τα σπλάχνα της, θα γεννιούνταν πολυάριθμα, τα σύγχρονα έθνη κράτη. Η μεσογειακή γεωγραφία τον 20ο αιώνα θα κατακερματίζονταν… Αλλά αυτός ο κατακερματισμός προορίζεται να κρατήσει για πάντα, ή ήταν μια μονάχα στιγμή στον ιστορικό χρόνο, που ήδη πέρασε;
Η ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ ΩΣ ΕΝΙΑΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΑΣΗ ΓΙΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ.
Τι μαρτυρούν οι τριάντα αιώνες της μακράς μεσογειακής ιστορίας; Αν κανείς καταδυθεί στα βαθιά, και ψάξει στην Μεσόγειο θάλασσα του παρελθόντος, θα αντιληφθεί πως η περιφερειακή ολοκλήρωση στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν πάντα ο τρανός κανόνας, ενώ ο κατακερματισμός η ταπεινή εξαίρεση. Από ολάκερους τους τριάντα αιώνες, οι περσότεροι αντίκρυσαν την Ανατολική Μεσόγειο ενωμένη, ενώ ελάχιστοι την γνώρισαν χωρισμένη. Ο 20ος αιώνας ήταν ένας απ’ αυτούς τους λίγους, πότε η αποικιοκρατία πότε η κρατογένεση, δεν αφήσανε το έδαφος λεύτερο να καρπίσει, τις συνεργασίες των λαών ν’ ανθίσουν.
Ξάφνου, το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ υπέγραψαν στην Αθήνα μια συνθήκη για έναν αγωγό που θα μετέφερε φυσικό αέριο, ενώ αλλού μαζί με την Αίγυπτο χαράξανε όρια αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, και τελικά όλοι συμφωνήσανε σε στρατιωτικές συμμαχίες… Έλληνες, Άραβες και Εβραίοι, σαν ν’ αναθυμούνται την εποχή που μεγαλουργούσαν ενωμένοι, και συναντιούνται για να ρυθμίσουν το καινούργιο, τις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες, τους αγωγούς, να συμμαχήσουν αδελφωμένοι με συμβάσεις στρατιωτικές.
Λες, είναι το φυσικό αέριο, η θρυαλλίδα όπως στάθηκε ο άνθρακας κι ο χάλυβας το 1957 για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας; Ο αιώνας που θα έρθει θα δείξει! Άλλωστε τι είναι ο τόπος, τι κρύβεται πίσω από το πέλαγος, ζούμε ο ένας δίπλα στον άλλο! Πάνω στον χάρτη, ελάχιστες εκατοντάδες χιλιόμετρα μας χωρίζουν, καθιστώντας εύκολη μια μικροπεριφερειακή συνένωση.
Είναι τελικά η Ανατολική Μεσόγειος μία περιφέρεια; Οι τριάντα αιώνες απ’ το παρελθόν ασφαλώς το συνομολογούν. Αν και η πιο κοινή μέθοδος ορισμού των περιφερειών εδράζεται στις χερσαίες μάζες, οι τριάντα αιώνες της Ανατολικής Μεσογείου δείχνουν πως μπορεί οι περιφέρειες να ορίζονται κι απ’ τις θάλασσες. Άλλωστε, οι γλώσσες, οι θρησκείες, οι πολιτισμοί, οι πληθυσμοί συμβιώνουν ανέκαθεν στην Ανατολική Μεσόγειο, έστω κι αν στον 20ο αιώνα υπήρξαν οικονομικές ανισότητες μεταξύ των λαών της.
Δεν αποκλείεται η μοίρα να είναι ήδη γραμμένη, και να ακολουθήσουν αμυντικοί κι οικονομικοί περιφερειακοί οργανισμοί, καινοφανείς κι υβριδικοί σ’ όλα, μέσω των οποίων Έλληνες, Άραβες κι Εβραίοι θα εκτελούν πολυλειτουργικές δραστηριότητες, στα πλαίσια κοινών πότε συγχωνευτικών πότε πλουραλιστικών θεσμών.
Σε πολλά μπορούν να τα βρουν – αν όχι σ’ όλα – από τις μεταφορές, τον έλεγχο της μόλυνσης του περιβάλλοντος, την αλιεία, την αρχαιολογία και τον πολιτισμό, την παραγωγή και διανομή ενέργειας, τις τελωνειακές ενώσεις, την στρατιωτική συμμαχία…
Τελικά, οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις που μάστιζαν την Ανατολική Μεσόγειο τον 20ο αιώνα, ίσως ήταν μονάχα το λεγόμενο στάδιο της προ-ολοκλήρωσης από το οποίο όλες οι περιφέρειες περνούν πριν οι λαοί τους ξανανταμώσουν!
ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΜΕΤΑΝΕΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ.
«Τήν εἱμαρμένην οὐδ᾽ ἄν εἷς ἐκφύγοι» , έγραφε ο Πλάτωνας (Πλάτων, Γοργίας). Μοιάζει πρόσκαιρο; Κι όμως η συνεργασία της Ελλάδας, της Κύπρου, του Ισραήλ και της Αιγύπτου ανταποκρίνεται σε μία πανάρχαια ανάγκη, οι λαοί των Ελλήνων, των Αράβων και των Εβραίων, να επιβιώσουν αποτελεσματικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Όσα κάνουν, τα έχουν ξανακάνει, μα νομίζουν πως τα κάνουν τώρα πρώτη φορά! Η γοητεία της στιγμής!
Τα έθνη κράτη τελικά φτιάχτηκαν, λες από το πουθενά, απροσδόκητα. Οι λαοί ελευθερώθηκαν, ανεξαρτητοποιήθηκαν. Ο 20ος αιώνας χάρισε στην Ανατολική Μεσόγειο την εθνική απελευθέρωση μαζί με τον κρατικό κατακερματισμό, όμως μπροστά στις χιλιετίες, αυτός ο αιώνας δεν ήταν παρά μια στιγμή της Ιστορίας που ήδη πέρασε, μια εξαίρεση του κανόνα.
Άλλωστε η μεσογειακή γεωγραφία δεν αλλοτριώθηκε, η θάλασσα και οι ακτές παραμένουν αμετάβλητες, αναγκάζοντας, εκόντες άκοντες, τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου να ξαναβρεθούν μαζί, για να κάνουν όσα έπρατταν ανέκαθεν επί χιλιετίες.
Ενόσω οι Τούρκοι βουληθήκανε στενόμυαλα να πισωγυρίσουν στον γνώριμο εθνικισμό του 20ου αιώνα και να φτιάξουν μια μικρή, μετανεωτερική «οθωμανική αυτοκρατορία», ασκώντας κοντόφθαλμο έλεγχο, και καταλαμβάνοντας λωρίδες γης από τους συνοριάτες τους, οι πολυμήχανοι Έλληνες, οι συμφεροντολόγοι Εβραίοι και οι αεικίνητοι Άραβες, πιο πραγματιστικά, πάνε να ξανασμίξουν σε μια καινούργια κοινότητα, σε μια εντελώς νέα, για τους παροντικούς οφθαλμούς τους, μετανεωτερική Ανατολική Μεσόγειο. Η Ιστορία είναι ετοιμόγεννη! «Τὸ πεπρωμένον φυγεῖν ἀδύνατον»!
Εν κατακλείδι, το νέο «Βυζάντιο» προφανώς δεν θα είναι όπως το μεσαιωνικό αλλά κάτι το εντελώς νέο, το πρωτόγνωρο και μετανεωτερικό…
*Ο κ. Γιώργος Τσουκαλάς είναι Δικηγόρος Ηλείας
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.