Ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος στην νεοελληνική λογοτεχνία

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μούσσας // *

 O Δραγάσης Παλαιολόγος, ο πρώτος και τελευταίος αυτοκράτορας που έπεσε στις επάλξεις της βασιλεύουσας κατάφερε να περάσει όχι απλώς στη διάσταση του θρύλου, αλλά και στις πνευματικές δημιουργίες των σπουδαιότερων λογοτεχνών μας.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πως συναντούμε την μαρτυρικής αυτή μορφή σε δεκάδες ποιήματα, διηγήματα και ιστορικά μυθιστορήματα. Καμιά άλλη προσωπικότητα δεν ηρωποιήθηκε και δεν ταυτίστηκε με την λαϊκή συνείδηση διαχρονικά και σε τέτοιο βαθμό (ούτε καν αυτός ο Μέγας Αλέξανδρος).

Και δεν είναι απλώς το γεγονός του τραγικού τέλους, της θυσίας του θρυλικού βασιλιά της Πόλης των Πόλεων, αλλά κάτι βαθύτερο, κάτι που εμπνέει όλους όσοι αγωνίζονται για το υψηλότερο των ιδανικών και το πολυτιμότερο της ανθρώπινης ύπαρξης: την Ελευθερία.

Σε όλες σχεδόν τις λογοτεχνικές ή ακόμη και ιστορικές αναφορές, καταγράφεται θρήνος και ανείπωτη οδύνη για την άλωση της Πόλης και την τραγική κατάληξη του εμβληματικού, για την οικουμενική ορθοδοξία, ναού της Αγιάς Σοφιάς, όχι όμως και για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Για τον αυτοκράτορα που πέρασε στην σφαίρα του μύθου, εκφράζεται μια συγκλονιστική και σωτήρια ελπίδα.

Αυτός είναι κι ο λόγος που επηρέασε, συγκίνησε και τελικά καθόρισε την οπτική πολλών σημαντικών δημιουργών. Η ελπίδα αποτέλεσε μοναδική παρηγοριά και κινητήριο δύναμη των υπόδουλων ελλήνων κατά την τουρκοκρατία, των χιλιάδων ξεριζωμένων  μετά την μικρασιατική καταστροφή αλλά και του πλήθους των ηρώων στο αλβανικό μέτωπο κατά τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο και πιο μετά στην εθνική αντίσταση την δύσκολη περίοδο της κατοχής. Η ελπίδα αυτή, η προσδοκία και η πίστη στην προάσπιση της ελευθερίας που πηγάζει ανεξάντλητη από τον εθνομάρτυρα Κωνσταντίνο φτάνει ως τις μέρες και καθορίζει ακόμη και σήμερα τον τρόπο σκέψης πολλών ελλήνων, του πολιτισμού, της διανόησης ή και της πολιτικής.

Ίσως και κατ’ αυτόν τον τρόπο ο θρυλικός «μαρμαρωμένος βασιλιάς» συνεχίζει τον ανένδοτο αγώνα, στις επάλξεις της ελευθερίας, ακόμη και σήμερα, ζωντανός και αήττητος, εκεί στη μοιραία Πύλη του Ρωμανού.

Oδυσσέας Eλύτης

Θάνατος καὶ Aνάστασις τοy Κωνσταντίνου Παλαιολόγου                                                     

[…]Θεέ μου και τώρα τι    Πού ῾χε με χίλιους να παλέψει    χώρια με τη
μοναξιά του    ποιός    αυτός πού ῾ξερε μ᾿ ένα λόγο του να δώσει ολά-
κερης της γης να ξεδιψάσει

Αυτὸς
ο τελευταιος Ελληνας!

  

1

Κ. Καρυωτάκης

Μαρμαρωμένε Βασιλιά!

Μαρμαρωμένε Βασιλιά, πολύ δε θα προσμένεις.

Ένα πρωί απ’ τα νερά του Βόσπορου κει πέρα

θε να προβάλει λαμπερός,

μιας Λευτεριάς χαμένης,

ο ασημένιος ήλιος. Ω, δοξασμένη μέρα!

Γεώργιος Βιζυηνός   

Ο τελευταίος Παλαιολόγος (Ατθίδες Αύραι)

Τον ειδα με τα μάτια μου, ωσάν και σένα νέα,
πα να γενώ εκατὸ χρονώ, κι᾿ ακόμα το θυμούμαι,
σαν νάταν χτες μονάχα.

Και φέγγει την λευκόχλωμη του Βασιλέως χάρη,
που με κλεισμένα βλέφαρα εξαπλωμένος μένει
στην αργυρή του κλίνη.

Κωστής Παλαμάς                                                                                                                           

Λόγος Η’ Προφητικός – απόσπασμα (Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου)

Ο δικέφαλος αητός σου νά! μακριά
μακριά πέταξε με τ’ άξια και με τ’ άγια
και θα ισκιώσουν τα τετράπλατα φτερά
λαούς άλλους, κορφές άλλες, άλλα πλάγια.

  

Νανούρισμα

Σώπα, τρανέ μου αφέντη, κι αυτοκράτορα,

κι απ’ τη Χρυσή την Πύλη σαν αρχάγγελοςθα νά μπεις μες στην Πόλη,

στην Αγιά Σοφιά,Βασιλιά μου,

ζωή μου και καρδιά μου! —

[…]Γής κι άν τόν κρατάς, δέν τόν έφαγες Άδη. Δέν πέθανε. Μαρμάρωσε. Κοιμάται. Θα ξυπνήσει

 

2

Κ.Π.Καβάφης

Θεόφιλος Παλαιολόγος

Ο τελευταίος χρόνος είν’ αυτός. Ο τελευταίος των Γραικών
αυτοκρατόρων είν’ αυτός. Κι αλίμονον
τι θλιβερά που ομιλούν πλησίον του.

[…] «Θέλω θανείν μάλλον ή ζην»

Πάρθεν

Και την Φωνή που εκεί που οι δυο εψέλναν,
«ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης»,
ακούσθηκε κ’ είπε να πάψουν πια
«πάψτε παπάδες τα χαρτιά και κλείστε τα βαγγέλια»
πήραν την Πόλη, πήραν την·

W. Wagner

Θρήνος της Κωνσταντινουπόλεως

[…]ω, Κωνσταντίνε Δράγαζη, κακήν τύχην οπού ‘χες,
και τί να λέγω, ουκ ημπορώ, και τί να γράφω ουκ οίδα,
σκοτίζει μου το λογισμόν ο χαλασμός της πόλης.

Νίκος Εγγονόπουλος        

Μπολιβάρ

[…]Σε πρωτοσυνάντησα, σαν είμουνα παιδί,

σ’ ένα ανηφορικό καλντιρίμι του Φαναριού,

Μια καντήλα στο Μουχλιό φώτιζε το ευγενικό πρόσωπό σου.

Μήπως νάσαι, άραγες, μια από τις μύριες μορφές που πήρε,

κι άφησε, διαδοχικά, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος;

Φώτης Κόντογλου

Θρηνητικό Συναξάρι του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου

[…] Κλάψετε πέτρες άψυχες. Μαρανθείτε δένδρα ανθισμένα, γιατί δεν είναι πλέον Μάιος δι’ εμάς από τότε που έκαψε τα φυλλοκάρδια μας εκείνος ο καταραμένος Μάιος.

3

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Κοιμάμενη Βασιλοπούλα 

  

Εκειὸς ειν᾿ η ελπίς μας, ὁ Μεσσίας,
εκειὸς του Γένους ὁ εγδικητής,
όπου κοιμάται στα υπόγεια της
Αγίας του Θεού Σοφίας.

Και θα ξυπνήσει νὰ χαρούν σιμά του
κ᾿ οι όσιοι με τα πρόσωπα χλωμά,
κ᾿ οι Μάρτυρες στα στήθια τα θερμά
απ᾿ την πορφύρα του αιμάτου.

  

Μ.Καραγάτσης

Χριστούγεννα του 1448 μ.Χ

-Πολλά τα έτη σου, Κωνσταντίνε! Πολλά σου τα έτη!

Αυτός, έχει το κεφάλι βαρύ, την καρδιά γεμάτη

Μαύρα προαισθήματα. Ο φόβος ξανάρχεται.

Ξανάρχεται…

Μαρία Λαμπαρίδου Πόθου

Πήραν την Πόλη πήρα την…

[…]Και ήτανε εκείνη τη στιγμή που άκουσα μέσα από τον χαλασμό τη φωνή του γιου μου…

«έι, πολεμιστή…»   γιατί δεν ήρθες όταν σε φώναξα;» Και προσπαθούσα με τρόμο να την πνίξω μέσα μου να μην ακούω το κάλεσμα. Όμως η φωνή διέσχιζε τις κραυγές και ερχότανε ξανά και ξανά, «έι, πολεμιστή…»

Πώς να ‘ρθω γιε μου… Άλλος μας ορίζει πια, γιε μου και Κωνσταντίνε μου, άλλος μας εξουσιάζει.

4

Δημοτικά Τραγούδια

Κρήτη. Ριζίτικο

«Δεν είναι τούτο θαύμασμα, παράξενο μεγάλο,

που ζέψανε τον Κωσταντή με το βουβάλι αντάμα

να κουβαλά τα μάρμαρα απ’το Μαρμαροχώρι

να φτιάξουν την Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι;

 Ποντιακό τραγούδι

[…]ο Βασιλεάς ο Βασιλεάς, παργοριάν κι παίρνε.

Επαίρεν τ’ ελαφρόν σπαθίν, τ’ Ελλενικόν κοντάριν

  

 Χαλκιδική

Ψέλνει διξιά η βασιλιάς

ζιρβά η Πατριάρχης

Φωνή ακούστη εξ ουρανού

κι απ’ αρχαγγέλου στόμα

Πάψιτι το χερουβικό

και τα άξιόν εστι μας

γιατί είναι θέλημα Θεού

η Πόλη να τουρκέψει..

Ήπειρος

Ωχ, τι σήμερα, Κώστα, θα παντρευτείς

άιντε κι αύριο θα πεθάνεις, Κωσταντάκη μου

άιντε κι αύριο θα πεθάνεις, λεβεντάκη μου.

Θράκη

«Γιατί πουλί μ’ δεν κελαηδείς πως κελαηδούσες πρώτα;

Για πως μπορώ να κελαηδώ ;

Με κόψαν τα φτερούδια μου, με πήραν τη λαλιά μου

Μας πήρανε μπρ’ αμάν την Πόλη μας και την Αγιά Σοφιά»

* Ο Κωνσταντίνος Μούσσας γεννήθηκε στον Πειραιά,σπούδασε Ιατρική και έχει εκδώσει τρεις ποιητικές συλλογές. Ποιήματά του έχουν δημοσιευτεί στο ηλ. περιοδικό λογοτεχνίας Φρέαρ ,στη Λέσχη Ελλήνων Λογοτεχνών και αλλού.

ΠΗΓΗ: https://www.fractalart.gr/konstantinos-ia-palaiologos/
 Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com