Η φυσική επιλογή εκ νέου επί σκηνής

Βασίλειος Νοϊτσάκης

Δυσάρεστη έκπληξη προκαλεί η προσπάθεια να επανέλθει στο προσκήνιο η θεωρία της φυσικής επιλογής, η οποία, σύμφωνα με τη νέο-δαρβινική θεωρία, με τη βοήθεια των μεταλλάξεων και της εκ των διασταυρώσεων προκύπτουσας ποικιλομορφίας, θα προωθούσε κατ’ αρχήν είδη μέσα απ’ τον πληθυσμό καλύτερα προσαρμοσμένα στις συνθήκες του περιβάλλοντος. Τα είδη αυτά, προσανατολισμένα στη δημιουργία πληθυσμού ανθεκτικού π.χ. στην ξηρασία, ή στο pH του εδάφους και υπό την διαρκή ή διαλείπουσα (εποχιακή) πίεση της φυσικής επιλογής (η οποία στην ουσία είναι καλολογική έκφραση της επεμβαινούσης ξηρασίας, για να μην θεωρείται η φυσική επιλογή κάτι το υπερφυσικό ή θεϊκό), οδηγούνται προς ολονέν και πιο προσαρμοσμένες μορφές, μέχρις ότου υπερβούμε τα όρια του είδους, οπότε φτάνουμε να έχουμε ένα νέο είδος ή περίπου ένα νέο είδος. Επιπλέον, αν δεχθούμε ότι η φυσική επιλογή προωθεί τα καλύτερα είδη, πετυχαίνεται με αυτόν τον τρόπο και μία ικανοποιητική μορφή βελτιστοποιήσεως του πληθυσμού. Αυτή είναι η grosso-modo περιγραφή της λειτουργίας της φυσικής επιλογής.

Παρακάμπτοντας και υπερπηδώντας το σύνολο των αντιρρήσεων και αμφισβητήσεων για τις δυνατότητες της πιέσεως της φυσικής επιλογής (π.χ. γίνεται επιλογή και προσαρμογή του καλύτερου, ώστε να οδηγηθούμε στην αριστοποίηση; Πώς γίνεται να συνυπάρχει ποικιλομορφία και συγχρόνως διατήρηση και προαγωγή ενός μόνο ατόμου, του καλύτερα προσαρμοσμένου; Οδηγούμαστε έτσι σε βελτιστοποίηση [Lewontin, 2001]) και αγνοώντας αρκετά γλωσσικά και γλωσσολογικά λάθη, που η οξύνοια του Δαρβινικού εγκεφάλου ίσως έπρεπε να είχε αποφύγει, (π.χ. ο ορισμός του πιο προσαρμοσμένου: είναι το καλύτερο άτομο· ο ορισμός του καλύτερου ατόμου: είναι το πιο προσαρμοσμένο και άλλα τέτοια λογικά σφάλματα ή και ταυτολογίες) θα επιμείνουμε σε μια βασική ιδιότητα της φυσικής επιλογής: αυτή έχει μία ορισμένη κατεύθυνση και ένα ορισμένο στόχο καθοριζόμενο από την τύχη και την αναγκαιότητα.

Ας εξετάσουμε λοιπόν τα αποτελέσματα της πίεσης της φυσικής επιλογής σ’ ένα είδος τριφυλλιού, πολύ κοινού στα μεσογειακά λιβάδια, του Trifolium repens (τριφύλλι έρπον). Η πίεση της φυσικής επιλογής υπό τη μορφή βόσκησης εφαρμόζεται στα μεσογειακά λιβάδια εδώ και εκατονταετίες από αγροτικά ή από θηραματικά φυτοφάγα ζώα. Κάτω από την πίεση του εξωγενούς (περιβαλλοντικού) αυτού παράγοντα, το είδος αυτό, προσπαθώντας να αποφύγει ή και να αντέξει τη βόσκηση, ανέπτυξε δύο είδη μηχανισμών με τη βοήθεια των οποίων αντιμετωπίζει τη βόσκηση. Στα μεσογειακά λιβάδια βρέθηκαν μορφές, όπως τις ονόμασαν οι γενετιστές, οι οποίες παράγουν κυάνιο, ουσία δηλητηριώδη, την οποία αποφεύγουν ενστικτωδώς τα ζώα να βοσκήσουν, και μορφές, οι οποίες την περίοδο της ανθοφορίας παράγουν υπερβολικά μεγάλο αριθμό ανθέων, εξασφαλίζοντας έτσι μεγάλο αριθμό απογόνων (αποτελεσματική αναπαραγωγικότητα). Έχει βρεθεί μάλιστα ότι η μεγαλύτερη τιμή παραγωγής ανθέων πετυχαίνεται στην ίση αναλογία (50 κυανογενετικά/50 ακυανογενετικά) συμμετοχής των δύο διαφορετικών μορφών του ατόμου του ίδιου είδους (Noitsakis, 1992). Συνοψίζοντας, το Trifolium repens υπό την πίεση της φυσικής επιλογής (βόσκησης) ανέπτυξε δύο μηχανισμούς: αποφυγής και αντοχής της βοσκήσεως: α) την παραγωγή κυανίου στα φύλλα τα οποία αποφεύγουν να βόσκουν τα ζώα (κυανογενετική μορφή) και β) την παραγωγή πολυάριθμων ανθέων, τα οποία εξασφαλίζουν κατά τεκμήριο πολυάριθμους απογόνους, ώστε ακόμα και αν αποληφθούν άτομα με τη βόσκηση, να υπάρχει η δυνατότητα παραμονής στο λιβάδι επαρκούς αριθμού ατόμων (ακυανογενετική μορφή). Έτσι εξηγείται και το «οικολογικό παράδοξο» φαινόμενο να συνυπάρχουν στο ίδιο λιβάδι άτομα που βόσκονται (ακυανογενετική μορφή) με άτομα που δεν βόσκονται (κυανογενετική μορφή) (Νοϊτσάκης, 1992), ενώ τα κανονικά βοσκώμενα άτομα θα έπρεπε να έχουν εξαλειφθεί προ πολλού.

Η φυσική επιλογή εκ νέου επί σκηνής

Και τώρα τα ερωτήματα που εγείρονται από την δαρβινική αντίληψη της φυσικής επιλογής: 1) Δεν έπρεπε να υπάρχει μία μόνο κατεύθυνση φυσικής επιλογής για να μπορέσει το είδος να ξεπεράσει τα όριά του; 2) Ποια από τις δυο παρατηρούμενες κατευθύνσεις είναι η σωστότερη, υπό την έννοια ότι θα οδηγήσει το είδος έξω από τα όριά του; 3) Ποια από τις δύο μορφές είναι η καλύτερη, η βέλτιστη, η πιο προσαρμοσμένη, αν δεχτούμε ότι η φυσική επιλογή ευνοεί και προωθεί τη βέλτιστη ή την πιο προσαρμοσμένη; Την ίδια περίπου ερώτηση υποβάλλει και ο Lewontin (2000): «Από πού προέρχεται η πίστη στο βέλτιστο; Σίγουρα όχι από την επιστήμη» και συνεχίζει λίγο παρακάτω στο βιβλίο του, “It Ain’t Necessarily So”, «Η δυσκολία της θεωρίας της φυσικής επιλογής που συνδυάζει το προωθούμενο άτομο με το μοναδικό και βέλτιστο και τη συνακόλουθη βελτιστοποίηση καθίσταται εμφανέστατη στο φαινόμενο του αλτρουισμού. Σ’ αυτόν προωθείται, υποτίθεται υπό της φυσικής επιλογής, όχι ένα, όπως θεωρητικά θα έπρεπε, αλλά μεγάλος αριθμός ατόμων που φέρουν το γονίδιο του αλτρουισμού, τα οποία, επίσης θεωρητικά, είναι και τα «βέλτιστα» και τα «καλύτερα προσαρμοσμένα» μέσα στον ανθρώπινο πληθυσμό. Κατ’ αυτόν τον τρόπο όμως καταρρίπτεται κάθε έννοια της φυσικής επιλογής, κι αυτό, διότι ούτε πολλά άτομα προωθούνται στη φυσική επιλογή, ούτε αυτά που προωθούντα, οι αλτρουιστές δηλαδή, είναι σίγουρα τα βέλτιστα και τα καλύτερα προσαρμοσμένα μέσα στον πληθυσμό. Όλως αντιθέτως, οι αλτρουιστές είναι αυτοί που θυσιάζονται για τους άλλους και όχι οι καλύτερα προσαρμοσμένοι. Ο αλτρουισμός είναι αντιπαραγωγική ιδιότητα κι έπρεπε να έχει εξαλειφθεί υπό την φυσική επιλογή. Το φαινόμενο του αλτρουισμού αποτελεί σήμερα τον πονοκέφαλο των θεωρητικών της συνθετικής δαρβινικής θεωρίας και κυρίως των κοινωνιο-βιολόγων και των οπαδών της βιοεξέλιξης, υπογραμμίζει ο Lewontin (2000) και συνεχίζει: «Ο αλτρουισμός αυτός καθ’ εαυτός δεν είναι παραλογισμός; Δεν θα έπρεπε η φυσική επιλογή να εξαφανίσει μία τέτοια αντιπαραγωγική συμπεριφορά, όπως η αλτρουιστική; Η φυσική επιλογή δεν ευνοεί τους εγωιστές (θυμηθείτε το εγωιστικό γονίδιο του Dawkins, [1976]), εκείνους οι οποίοι μεγιστοποιούν τη ζωή τους εις βάρος των άλλων;» «Πού κάναμε λάθος;» αναρωτιέται ειρωνικά ο Lewontin (2000). Όντως, πού κάναμε λάθος σ’ όλες αυτές τις ερωτήσεις; Η φυσική επιλογή θα έπρεπε να είχε εξαλείψει και την κυανογενετική μορφή του τριφυλλιού και τους αλτρουιστές ανθρώπους, ως χαρακτήρες αντιπαραγωγικούς, αλλά και αντιβαίνοντες προς τους «νόμους» λειτουργίας της φυσικής επιλογής, όπου επικρατεί αγώνας για την επιβίωση του βέλτιστου.

Η προσπάθεια που κάνει ο Mayr (1998) στο πολύκροτο βιβλίο του “This Is Biology” να εξηγήσει τον αλτρουισμό επικαλούμενος την ηθικότητα του ανθρώπου, καταλήγει να φαίνεται άστοχη, αφού ούτε η ηθικότητα του ανθρώπου θα έπρεπε να προωθηθεί από τη φυσική επιλογή και άρα να υπάρχει, αφού και αυτή είναι αντιπαραγωγική, για να μην πούμε επικίνδυνη, σ’ επίπεδο λειτουργίας φυσικής επιλογής, όπου και πάλι υπενθυμίζουν ότι επικρατεί αγώνας μέχρις εσχάτων.

Αδιέξοδο! Χάος! Εδώ φθάνουμε, όταν ακολουθούνται οι απόψεις περί φυσικής επιλογής και μάλιστα στον άνθρωπο. Πάντα στη φύση συνυπάρχουν άτομα με εντελώς διαφορετικά χαρακτηριστικά, άλλωστε η ποικιλομορφία είναι το ίδιον των αγώνων επιβίωσης, ύπαρξης, κυριαρχίας, προώθησης του καλύτερου και περί βελτιστοποίησης αρχίζουν πλέον να καταθέτουν τους ρόλους τους οποίους κάποτε είχαν υποδυθεί, αποδυναμώνοντας τη μονοκρατορία της φυσικής επιλογής.

Κατά τον προαναφερόμενο επιστήμονα «αντιρρησία» πλέον, ως ακραίο γεγονός της υπόθεσης της φυσικής επιλογής, όπως αυτός θεωρεί τη λειτουργίας της, είναι αυτό του θανάτου. Γεγονός σχεδιασμένο για να μειώσει τον αριθμό των αναπαραγωγικά ανίκανων ατόμων, τα οποία τρώνε το ψωμί των αναπαραγωγικά ικανών παιδιών τους (Lewontin, 2000). Χάος μαζί και παραλογισμός.

Το μείζον θέμα που σήμερα ταλανίζει την εξελικτική βιολογία συγκλίνει στη λειτουργία του σχήματος Unto Others, το οποίο υπό την προοπτική της φυσικής επιλογής φαίνεται να οδηγεί σε αδιέξοδο. Καταφανής κατάληξη όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε τις ηθικές του ιδιότητες, όπως ηθικότητα, αλτρουισμό κλπ., μέσω φυσιοδιφικών και φυσιοκρατικών θεωριών του 19ου αιώνα, περιφρονώντας και παραμερίζοντας επιδεικτικά την διήγηση της Αγίας Γραφής, περί δημιουργίας του ανθρώπου (Γεν. α’ 25-27, β’ 7).

Σημειώσεις

Πληθυσμός στη βιο-οικολογία σημαίνει το άθροισμα των ατόμων του ίδιου είδους. Π.χ. όλα τα άτομα του ανθρώπινου είδους αποτελούν ένα πληθυσμό, αυτόν του ανθρώπου.

Τελευταία αναφέρεται ως αρμοστικότητα και αν περιλαμβάνει περισσότερα είδη αναφέρεται ως εγκλείουσα προσαρμοστικότητα «προς συμμάζεμα των ασυμμάζευτων».

Για να αποφευχθεί κάθε είδους παρεξήγηση, υπενθυμίζουμε στους αναγνώστες μας, ότι προς στιγμήν δεχόμαστε τις θέσεις των θεωρητικών της φυσικής επιλογής, ώστε ανατρεπόμενες εκ των έσω, να φανεί πόσο σαθρές όντως είναι.

Για την καλύτερη κατανόηση του παρόντος άρθρου, βλέπε και το προηγούμενο άρθρο του καθηγητού κ. Βασ. Νοϊτσάκη: «Όταν η φυσική επιλογή του Δαρβίνου παράγει ηθική».

Βιβλιογραφία

Dawkins R., 1976, The Selfish Gene, Oxford University Press.

Lewontin R. 2001, It Ain’t Necessarily So, Granta Books.

Mayr E., 1998, This Is Biology, Harvard University Press.

Noitsakis B & Jacquard P., 1992, Competition Between Cyanogenic and Acyanogenic Morphs Of Trifolium Repens, Theor. Appl. Genet., 83:443-450.

Νοϊτσάκης Β, 1996, Οικολογική Προσέγγιση του Κόστους Κυανογένεσης στο Trifolium Repens, Πρακτικά α’ Συνεδρίου ΕΛΕ, Δράμα, 61-67.

Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο τού, αμερικανού, Jonathan Lasker.

πηγή κειμένου: www.xfd.gr/κοινωνία/επιστημονικά/η-φυσική-επιλογή-εκ-νέου-επί-σκηνής

Ανάρτηση από: geromorias.blogspot.com