Όψεις της κινεζικής διανόησης

από Ευάγγελος Κοροβίνης

Στο παρόν άρθρο θα εκτεθούν περιληπτικά οι απόψεις ενός γνωστού στην κοινή γνώμη της Κίνας διανοούμενου, καθηγητού σε πανεπιστήμιο της Σαγκάης, που διατυπώνει με παρρησία τις αποκλίνουσες απόψεις του χωρίς να ανήκει όμως στην ομάδα των αντιφρονούντων φιλελευθέρων, οι οποίοι υιοθετούν ως αδιαφιλονίκητο πρότυπο το δυτικό παράδειγμα. Γίνεται λόγος για τον Xu Jilin.

Σε αντίθεση με αρκετούς Κινέζους διανοούμενους που προβάλλουν την Κίνα ως αξεπέραστο μοντέλο ταχείας οικονομικής ανάπτυξης και αποτελεσματικής διακυβέρνησης σε έναν μετααμερικανικό κόσμο, ο Xu Jilin είναι μεν και αυτός υπερήφανος για τα κινεζικά επιτεύγματα των τελευταίων δεκαετιών, αλλά ανησυχεί για την πνευματική ατμόσφαιρα λατρείας του κράτους και προπαντός για την ευθραυστότητα της κινεζικής ανόδου, καθώς η οικονομική απογείωση της Κίνας συνοδεύεται από ένα ηθικό και πνευματικό κενό.

Ο Μαοϊσμός, πράγματι, απαξίωσε τον κομφουκιανισμό χαρακτηρίζοντας τον ως φεουδαρχικό κατάλοιπο. Στην συνέχεια και η ίδια η επαναστατική κουλτούρα της μαοϊκής περιόδου αμφισβητήθηκε, μετά τις υπερβολές και την αποτυχία της πολιτιστικής επανάστασης. Το κενό που άφησαν πίσω τους αυτές οι εξελίξεις συγκαλύπτεται σήμερα ανεπαρκώς από την ποπ κουλτούρα και τον καταναλωτισμό, αλλά και από έναν αβαθή εθνικισμό.

Ο Xu Jilin βρίσκεται ακριβώς σε αντιπαράθεση όχι μόνον με τους φιλελεύθερους αλλά και με την κρατικιστική αριστερά και την νεοκομφουκιανή δεξιά, που υμνούν και εξαίρουν την κινεζική μοναδικότητα. Προσπαθεί να επεξεργασθεί, με βάση την κινεζική παράδοση, έναν νέου τύπου οικουμενισμό που να είναι συμπεριληπτικός όπως ο προνεωτερικός, όχι όμως και πατερναλιστικός. Επιχειρεί επίσης να προσδιορίσει μια θέση για τον κομφουκιανισμό στην δημόσια ζωή της σύγχρονης Κίνας.

Ο Xu Jilin πιστεύει ότι ο πατριωτισμός και η εθνική υπερηφάνεια αρκετών Κινέζων διανοούμενων στηρίζεται σε άγνοια ή έστω σε παρανάγνωση της κινεζικής ιστορίας, Ότι είναι προϊόν της εθνοκρατικής μετάλλαξης της Κίνας και των στενών οριζόντων και επιδιώξεων του κινεζικού έθνους-κράτους αποκλειστικά για πλουτισμό και διεύρυνση της ισχύος του. Ότι εν τέλει είναι μια υπερηφάνεια για το γεγονός ότι η Κίνα έπαιξε το παιχνίδι της οικονομικής ανόδου σύμφωνα με τις δυτικές προδιαγραφές και ότι παραμένει εκκρεμής, εδώ και πάνω από έναν αιώνα, η διαμόρφωση μιας εναλλακτικής, προς την δυτική, νεωτερικότητας με κινεζικά χαρακτηριστικά.

***

Ο εθνοκρατισμός εισέδυσε στην Κίνα ως πνευματικό και πολιτικό κίνημα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου. Την περίοδο αυτή υψώθηκαν για πρώτη φορά φωνές που καλούσαν τον λαό της Κίνας να «σπάσει τους δεσμούς» του με την πατερναλιστική οικογένεια και το προνεωτερικό κράτος που διακρίνονταν επίσης από μια πατερναλιστική ηθική. Για πολλούς Κινέζους εκσυγχρονιστές, έκτοτε, ολες οι ενδιάμεσες ομάδες μεταξύ του εαυτού και της ανθρωπότητας, όπως η οικογένεια, οι τοπικές κοινότητες, το παραδοσιακό κράτος κ.λ.π είναι «είδωλα». Προς χάριν της ανθρωπότητας καλούνται όλοι να καλλιεργήσουν έναν «αληθινό εαυτό» απαλλαγμένο από την λατρεία αυτών των «ειδώλων».

Ο Xu Jilin αμφισβητεί κατά πόσον ο κινεζικός λαός απέκτησε την ελευθερία του μετά από αυτό το «σπάσιμο των δεσμών». Θεωρεί ότι οι Κινέζοι πολίτες έγιναν σκλάβοι του κρατικού Λεβιάθαν, του νεωτερικού έθνους-κράτους, ή έστω διάγουν τον βίο τους ως μηδενιστικά και ανέστια άτομα σε ένα κενό νοήματος.

Ο πολίτης, ως αποκομμένο από τους κοινωνικούς του δεσμούς άτομο, και η Κίνα ως κατά το δυνατόν ομοιογενές έθνος-κράτος γεννήθηκαν ταυτόχρονα. Ο κρατισμός και ο ατομοκεντρισμός, παρά τα φιλελεύθερα φληναφήματα για μια υποτιθέμενη οξεία αντίθεση τους, συμπορεύονται και αλληλοενισχύονται. Το νεωτερικό έθνος-κράτος θρυμμάτισε, λοιπόν, την οικογένεια και το παραδοσιακό κράτος. Θρυμμάτισε όμως και τον προνεωτερικό κινεζικό οικουμενισμό, την λεγόμενη tianxia, που μεταφράζεται ως «όλοι κάτω από τον ίδιο ουρανό».Ο παραδοσιακός οικουμενισμός της Κίνας ήταν μια υπερβατική ηθική τάξη που ενσαρκώνονταν στους αυτοκρατορικούς θεσμούς και στις σχέσεις της Κίνας με τους λαούς της περιφέρειας της.

Η tianxia εξασφάλιζε συγκεκριμένα την ειρηνική εν πολλοίς συνύπαρξη της Κίνας με τους αλλόδοξους νομαδικούς λαούς των χορτολιβαδικών εκτάσεων και των δασών και οροπεδίων στα δυτικά και βόρεια σύνορα της χώρας. Τους παραχωρείτο ευρεία πολιτική αυτονομία και γίνονταν σεβαστά τα θρησκευτικά τους πιστεύω. Ταυτόχρονα η συνεργασία με μόνιμα εγκατεστημένους αγροτικούς πληθυσμούς σε χώρες νότια της Κίνας ήταν απρόσκοπτη, καθώς οι λαοί αυτοί ελκύονταν έντονα από τον κινεζικό πολιτισμό.

Οι σημερινές εντάσεις με τους Θιβετιανούς και τους Ουιγούρους που κατοικούν σε κινεζικά εδάφη και οι αντιθέσεις με τους Ιάπωνες, τους Βιετναμέζους και τους Φιλιππινέζους για τα κυριαρχικά δικαιώματα επί της ανατολικής και νότιας σινικής θάλασσας σχετίζονται, μεταξύ των άλλων, με τον θρυμματισμό του παραδοσιακού οικουμενισμού της Κίνας και την αδυναμία επεξεργασίας ενός σύγχρονου οικουμενισμού, που να μην είναι ιεραρχικός και εκμεταλλευτικός όπως ο δυτικός, άλλα και να μην είναι πατερναλιστικός, όπως ο παραδοσιακός κινεζικός.

***

Ειδικά σε ό,τι αφορά, τώρα, τον κομφουκιανισμό ο Xu Jilin υποστηρίζει ότι αυτή η ηθική και πνευματική παράδοση της Κίνας δεν μπορεί να λειτουργήσει σήμερα ούτε ως κρατική ιδεολογία, ούτε ως λαϊκή θρησκεία. Μόνον ως δύναμη κοινωνικής συνοχής και ενοποίησης της κατακερματισμένης κοινωνίας των πολιτών μπορεί να βρει μια θέση στην δημόσια ζωή της σύγχρονης Κίνας.

Ο κομφουκιανισμός δεν μπορεί, πρώτον, να λειτουργήσει ως κρατική ιδεολογία διότι ούτε καν στην προνεωτερική Κίνα δεν μπορούσε να παίξει από μόνος του αυτόν τον ρόλο. Κυρίαρχη στην παραδοσιακή Κίνα ήταν μια άλλη παράδοση, ο λεγκαλισμός. Επειδη όμως η στήριξη σε δρακόντειους νόμους που προωθούσαν οι λεγκαλιστές δεν επαρκούσε, αξιοποιήθηκε και ο κομφουκιανισμός. Η άσκηση κρατικής βίας από τους λεγκαλιστές μπορεί να συντελούσε στην καθυπόταξη του πληθυσμού αλλά δεν κέρδιζε τις καρδιές του λαού. Ο κομφουκιανισμός, που απέβλεπε σε μια φιλάνθρωπη πατερναλιστική διακυβέρνηση και αποσκοπούσε στο κοινό καλό, συνδυαζόμενος με τον μακιαβελισμό του λεγκαλισμού προσέδωσε μακροπρόθεσμη νομιμοποίηση στους αυτοκρατορικούς θεσμούς.

Καθώς όμως ο λεγκαλισμός ήταν πολύ προσγειωμένος και εστιασμένος στην καθημερινή διαχείριση, ενώ ο κομφουκιανισμός ίπτατο και κρατούσε αποστάσεις από τις τρέχουσες αντιθέσεις, καμιά παράδοση δεν μπορούσε να υπερβαίνει και να χαλιναγωγεί επαρκώς τα καπρίτσια του αυτοκράτορα. Πολλά, αν και όχι τα πάντα, εξαρτώντο από το εάν ο αυτοκράτορας ήταν πεφωτισμένος ή όχι. Είναι αλήθεια πάντως ότι ο κομφουκιανισμός έβαζε κάποια όρια στην αυθαιρεσία της εξουσίας με το αξιοκρατικό σύστημα επιλογής των κρατικών αξιωματούχων και με την πρακτική του να ακούει προσεκτικά τα παράπονα και την κριτική του λαού.

Ο κομφουκιανισμός όμως δεν έχει ελπίδες να λειτουργήσει ούτε ως λαϊκή θρησκεία, καθιστάμενος μια θρησκεία των ψυχών, μια σωτηριολογική θρησκεία όπως ο Ταοισμός,ο Βουδισμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ. Ο κομφουκιανισμός υπήρξε μεν θρησκεία, άλλα θρησκεία των λογίων-αξιωματούχων, που εστίαζε την προσοχή της στο εδώ και στο τώρα, στις εγκόσμιες ανθρώπινες υποθέσεις, και όχι σε υπαρξιακού χαρακτήρα ανησυχίες και αναζητήσεις.

Θα πρέπει να σημειωθεί, τελικά, ότι ο κομφουκιανισμός, πριν εισέλθει στην αυλή του αυτοκράτορα, ξεκίνησε από την επαρχία και αναπτύχθηκε πρώτα στους κόλπους του λαού. Εκεί πρέπει, κατά τον Xu Jilin,να γυρίσει και τώρα προστατεύοντας την καθημερινότητα των Κινέζων πολιτών από τον αποικισμό της από τις δυνάμεις της καπιταλιστικής αγοράς και τους μηχανισμούς επιτήρησης του νεωτερικού κράτους.

***

Το στάτους της μεγάλης δύναμης, λοιπόν, απαιτεί περισσότερα από ένα υψηλό και διαρκώς αυξανόμενο ΑΕΠ. Παρότι η Κίνα φαίνεται να νικά την Δύση στο δικό της γήπεδο και παιχνίδι (της μεγιστοποίησης δηλαδή του πλούτου και της ισχύος) το μεγαλύτερο στοίχημα και παιχνίδι που αφορά την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων (υπέρμετρη διόγκωση του κράτους, διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, οικολογικά προβλήματα και υπαρξιακά αδιέξοδα) κάθε άλλο παρά έχει κριθεί και τελειώσει και για την Κίνα και για τους δυτικούς αντιπάλους της.



Πηγές

The great disembedding.By Xu Jilin.Reading the China dream.2015

What body for confucianism? By Xu Jilin.Reading the China dream.2014



Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, αμερικανού, Adolph Gottlieb.

ΠΗΓΗ:https://antifono.gr/china/
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com