Του Ανδρέα Μοράτου
Δεν είναι μόνο η αγιογραφία, που αναδεικνύει εικαστικά (“ιστορεί”) τα καίριας σημασίας γεγονότα της ζωής του Χριστού και των αγίων, είναι και η παραστατικότητα (εφάμιλλη πολλές φορές της εικαστικής ανάδειξης) που χαρακτηρίζει την υμνολογία, προκειμένου και με αυτήν να διατρανωθεί η μοναδική σπουδαιότητα των γεγονότων αυτών.
Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί και ο “Οίκος” του Κοντακίου τής εορτής τής Σταυροπροσκυνήσεως (διαβάζεται στον Όρθρο της ομώνυμης Κυριακής):
“Τρεῖς σταυροὺς ἐπήξατο ἐν Γολγοθᾶ ὁ Πιλᾶτος, δύο τοῖς λῃστεύσασι, καὶ ἕνα τοῦ Ζωοδότου, ὃν εἶδεν ὁ ᾍδης καὶ εἶπε τοῖς κάτω· Ὦ λειτουργοί μου καὶ δυνάμεις μου, τίς ὁ ἐμπήξας ἧλον τῇ καρδίᾳ μου; Ξυλίνῃ με λόγχῃ ἐκέντησεν ἄφνω καὶ διαρρήσομαι, τὰ ἔνδον μου πονῶ, τὴν κοιλίαν μου ἀλγῶ, τὰ αἰσθητήριά μου, μαιμάσσει τὸ πνεῦμά μου καὶ ἀναγκάζομαι ἐξερεύξασθαι τὸν Ἀδὰμ καὶ τοὺς ἐξ Ἀδάμ, ξύλῳ δοθέντας μοι· ξύλον γὰρ τούτους εἰσάγει πάλιν εἰς τὸν Παράδεισον”.
Το κείμενο είναι πυκνό σε νοήματα, προϋποθέτει παλαιοδιαθηκικά και καινοδιαθηκικά συμφραζόμενα, και, κυρίως, αναδεικνύει τη βασική αρχή ότι ο Σταυρός είναι στενότατα (συνδε)δεμένος με την Ανάσταση. Τυχόν (δια)χωρισμός τους είναι αδιανόητος…
Το ρήμα “(ἐμ)πήγνυμι” σημαίνει “στερεώνω καλά”, “μπήγω/μπήζω”. Η στερέωση των τριών σταυρών του Γολγοθά με απόφαση του Πιλάτου παραλληλίζεται/συγκρίνεται με το μπήξιμο καρφιού στην καρδιά του (προσωποιημένου) Άδη (ενώ η αναφορά σε καρφί παράγει εκ των πραγμάτων άλλον παραλληλισμό, αυτή τη φορά προς τα καρφιά με τα οποία σταυρώθηκε ο Χριστός).
Ένας ακόμη παραλληλισμός περιμένει τον ακροατή: Ο Άδης έχει “κεντηθεί” (τρυπηθεί) από (ξύλινη αυτή τη φορά, κάτι που παραπέμπει ευθέως στον Σταυρό λόγω του ξύλινου υλικού από το οποίο αυτός αποτελείται) λόγχη, θυμίζοντας τη λόγχη με την οποία “ἐκεντήθη” ο Χριστός από τους Ρωμαίους στρατιώτες.
Το “διαρρήσομαι” κάνει ακόμη πιο παραστατική την οδυνηρή θέση στην οποία έχει περιέλθει ο Άδης, καθώς το ρήμα αυτό σημαίνει “μου έρχεται να σκάσω”, “θα σκάσω” (όπως συμβαίνει μετά από φαγητό που δεν μπορεί να χωνευτεί και πρέπει να αποβληθεί αμέσως). Το “υλικό” που πρέπει να αποβληθεί κατεπειγόντως από την παραλυμένη κοιλιά του Άδη δεν είναι άλλο από “τὸν Ἀδὰμ καὶ τοὺς ἐξ Ἀδάμ”, δηλ. τον Αδάμ και τους απογόνους του, κατ’ επέκταση όλους τους νεκρούς.
Η φράση “τὰ ἔνδον μου πονῶ, τὴν κοιλίαν μου ἀλγῶ, τὰ αἰσθητήριά μου, μαιμάσσει τὸ πνεῦμά μου” αναπαράγει σχεδόν κατά λέξη τη φράση του παλαιοδιαθηκικού χωρίου Ιερεμ. 4:19 “τὴν κοιλίαν μου, τὴν κοιλίαν μου ἀλγῶ, καὶ τὰ αἰσθητήρια τῆς καρδίας μου· μαιμάσσει ἡ ψυχή μου, σπαράσσεται ἡ καρδία μου”. (Ας σημειώσουμε τη “δίπλωση” [διπλή αναφορά] της λέξης “κοιλία”). Το ρήμα “μαιμάσσω” σημαίνει “τρομάζω”.
Το ρήμα “ἐξερεύγομαι” (του οποίου απαρέμφατο είναι το “ἐξερεύξασθαι”) το είχαμε δει σε πρόσφατη ανάρτησή μας. Σημαίνει “βγάζω κάτι με δύναμη / με ορμή από μέσα μου”. Δηλώνεται έτσι με άλλη λέξη η αφόρητη κατάσταση της κοιλιάς του Άδη, που αποδόθηκε λίγο πριν με το ρήμα “διαρρήσομαι”.
Η φράση “ξύλῳ δοθέντας μοι” παραπέμπει στην παρακοή του Αδάμ και της Εύας σχετικά με την απαγόρευση βρώσης “ἀπὸ τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου, ὅ ἐστιν ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου” και στη συνακόλουθη παράδοσή τους στη φθορά και τον θάνατο. Όμως, “ξύλον γὰρ [δηλ. το ξύλο του Σταυρού, ο Σταυρός] τούτους εἰσάγει πάλιν εἰς τὸν Παράδεισον”.
Έτσι, ο “Οίκος” του Κοντακίου της Σταυροπροσκυνήσεως θα μπορούσε, μετά τις διευκρινίσεις αυτές, να αποδοθεί:
“Τρεις σταυρούς έστησε ο Πιλάτος στον Γολγοθά: δύο για τους ληστές, και έναν του Ζωοδότη [Χριστού], τον οποίο είδε ο Άδης και είπε στους κάτω από αυτόν: ‘Όργανά μου και στρατεύματά μου, ποιος έμπηξε καρφί στην καρδιά μου; Με ξύλινη λόγχη με τρύπησε ξαφνικά και θα σκάσω. Πονούν τα μέσα μου, πονάω στην κοιλιά και στα αισθητήριά μου, το πνεύμα μου έχει τρομοκρατηθεί, και αναγκάζομαι να ξεράσω από μέσα μου τον Αδάμ και τους απογόνους του, που μου είχαν δοθεί εξαιτίας ενός ξύλου ( = δέντρου)’. Λοιπόν, ένα ξύλο ( = ο Σταυρός) τούς ξαναβάζει στον Παράδεισο”.
Για τους πιο εγκρατείς, επίτρεψέ μου να παραθέσω τη μετάφραση του παπα-Ανανία Κουστένη (Από Κώστα Μπλάθρα):
Τρεις σταυρούς εκάρφωσε στον Γολγοθά ο Πιλάτος, / δυο για τους ληστές κι Έναν για τον Ζωοδότη. / Κι ο Άδης τον είδε και είπε στους δικούς του: / «Ω υπηρέτες μου και δυνάμεις μου, / ποιος στην καρδιά μου έμπηξε καρφί; / Ξύλινη λόγχη με κέντησεν έξαφνα και θα σκάσω. / Τα μέσα μου πονάνε, την κοιλιά μου δεν αντέχω. / Τα αισθητήριά μου όργανα το πνεύμα μου ταράζουν / και αναγκάζομαι να βγάλω / τον Αδάμ και τους δικούς του, τους οποίους εκέρδισα με το δέντρο της Γνώσεως. / Δέντρο τους φέρνει πάλι στον Παράδεισο».
Ανάρτηση από:geromorias.blogspot.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.